Podstawowe składniki sprawozdania finansowego jako element procesu identyfikowania ryzyka związane Ważną umiejętnością jest zdolność inwestora do przewidywania i szacowania skutków ryzyka. Zjawisko czy przedmiot mogą być czasami zbyt blisko, by je dostrzec. Gilbert Chesterton 1. Analiza potrzeb informacyjnych interesariuszy (inwestorów) w zakresie ryzyka związanego z działalnością gospodarczą Podejmowanie przez inwestorów decyzji wymaga określenia kryteriów, które umożliwią porównanie różnych wariantów inwestycyjnych i wybór najkorzystniejszego z nich. Jednym z kryteriów oceny działalności gospodarczej jest wynik finansowy. Z tego punktu widzenia najbardziej opłacalne dla inwestorów są przedsięwzięcia zapewniające najwyższy zysk. Jednakże zastosowanie jedynie tego miernika nie jest wystarczające. W podejmowaniu decyzji inwestycyjnych ważne jest również uwzględnienie takich czynników, jak ryzyko i czas. Rola tych dwóch ostatnich czynników jest szczególnie istotna w przypadku decyzji długookresowych, które podejmowane są w warunkach dużej niepewności. W przypadku decyzji krótkookresowych czas i ryzyko mogą być kryterium pomocniczym. Jednakże w inwestycyjnych decyzjach długoterminowych informacja o ryzyku związanym z inwestowaniem odgrywa kluczową rolę. Dalsze rozważania skupiają się na decyzjach inwestorów, którzy angażują swój kapitał w działalność przedsiębiorstwa w perspektywie długookresowej. Ryzyko, które inwestor powinien uwzględniać w swoich decyzjach może wynikać z różnych źródeł, może mieć różny charakter, może oddziaływać na stopę zwrotu z różną siłą i dlatego za ważną umiejętność należy uznać zdolność inwestora do przewidywania i szacowania skutków 1 / 6
ryzyka. Pomocne przy tym mogą być wszelkie systematyki rodzajów ryzyka oraz informacje o czynnikach mających znaczenie dla potencjalnego zaistnienia skutków ryzyka. Mogą one tkwić zarówno w otoczeniu, jak i w samym obiekcie inwestowania. Dlatego też najogólniej ryzyko inwestycyjne związane z przedsiębiorstwem można podzielić na dwie grupy: 1. ryzyko inwestycyjne zewnętrzne, tj. związane z sytuacją w otoczeniu przedsiębiorstwa, 2. ryzyko inwestycyjne wewnętrzne, tj. wynikające z sytuacji wewnątrz przedsiębiorstwa. Do grupy ryzyka inwestycyjnego zewnętrznego zalicza się przede wszystkim: - ryzyko stopy procentowej, - ryzyko kursów walut, - ryzyko siły nabywczej, - ryzyko polityczne, - ryzyko wydarzeń zewnętrznych. Ryzyko stopy procentowej związane jest ze zmiennością rynkowych stóp procentowych, co powoduje zmianę wymaganych stóp zwrotu inwestorów. Ryzyko kursów walut wynika ze zmienności kursów walutowych i może mieć znaczenie w przypadku inwestowania w przedsiębiorstwo operujące na rynkach zagranicznych lub w przedsiębiorstwo zagraniczne. Ryzyko siły nabywczej (ryzyko inflacji) występuje wskutek zmian stopy inflacji, co ma znaczenie przy predykcji stóp zwrotu i oczekiwań co do ich rozkładu w okresie inwestowania. Ryzyko polityczne wynika z decyzji władz w sferze działalności gospodarczej (np. w obszarze prawa podatkowego, prawa bilansowego) i wpływa na selekcję przedsiębiorstw (np. zwolnionych z podatku dochodowego), w które potencjalny inwestor chciałby inwestować. Generalizując można stwierdzić, że ryzyko wydarzeń zewnętrznych 2 / 6
wiąże się z możliwością wystąpienia w otoczeniu przedsiębiorstwa pewnych nieoczekiwanych wydarzeń, które wpłyną na jego sytuację. Z kolei w zakresie ryzyka inwestycyjnego wewnętrznego można wyodrębnić poniższe, ważne z perspektywy inwestorskiej podstawowe grupy ryzyka: - ryzyko biznesu (ryzyko operacyjne), - ryzyko zarządzania, - ryzyko finansowe, - ryzyko bankructwa, - ryzyko wydarzeń wewnętrznych. Ryzyko biznesu wynika ze zmienności wyników osiąganych przez przedsiębiorstwo i tym samym powoduje zmienność korzyści osiąganych przez inwestora. O inwestowaniu w przedsiębiorstwo, w którym takie ryzyko może wystąpić, decydować zapewne będzie skłonność inwestora do akceptacji niższych wyników w jednym okresie, jeżeli w perspektywie jest możliwość ich zrekompensowania wyższymi rezultatami. Akceptacja taka wystąpi prawdopodobnie tylko wówczas, gdy powyższe ryzyko wynika ze swoistej sezonowości w specyficznej działalności przedsiębiorstwa. Ryzyko zarządzania - jak sama nazwa sugeruje - związane jest ze złym zarządzaniem przedsiębiorstwem, co wpływa ujemnie na zyski inwestorów. Rozpoznanie tego ryzyka jest bardzo ważne (chociaż niełatwe), ponieważ od zarządu zależy umiejętność odnajdywania się przedsiębiorstwa w różnych trudnych sytuacjach, które mogą być spowodowane innymi czynnikami ryzyka. Ryzyko finansowe wiąże się z wykorzystywaniem przez przedsiębiorstwo kapitałów obcych do finansowania działalności. Obserwowanie przez inwestora agresywnych strategii finansowania działalności przedsiębiorstwa w dłuższym okresie może wiele wnieść do oceny 3 / 6
przedsiębiorstwa i jego możliwości. Takie strategie świadczą bowiem o skłonności zarządu do podejmowania ryzyka i o umiejętności zarządzania jego czynnikami. Ryzyk o bankructwa oznacza możliwość utraty zdolności przedsiębiorstwa do kontynuowania działalności. Potrzeba rozpoznania przez inwestora tego rodzaju ryzyka jest ewidentna. Jak z powyższego przeglądu wynika, ryzyko wydarzeń wewnętrznych wiąże się więc z możliwością wystąpienia pewnych nieoczekiwanych wydarzeń w przedsiębiorstwie, za sprawą jego zarządu i uwarunkowań, jakie jest on stworzyć w organizacji przedsiębiorstwa i w jego finansach, a które wpłyną na przyszłe funkcje i sytuację przedsiębiorstwa, determinujące zwroty inwestorom. W ramach przedstawionych powyżej głównych grup ryzyka inwestycyjnego - w zależności od potrzeb analitycznych - inwestor może detalizować czynniki ryzyka i oceniać ich indywidualne znaczenie dla czynionych prognoz finansowych. 2. Identyfikacja ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej ujawnianego dzięki prezentacji bilansu Ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej ujawniane dzięki prezentacji bilansu związane jest z występowaniem określonych pozycji w bilansie, ich wartością i powiązaniami. Powiązania i zależności pomiędzy poszczególnymi składnikami bilansu rozpatrywane być muszą w tzw. 4 / 6
przekrojach pionowych i poziomych i służą do wstępnej oceny sytuacji majątkowej i finansowej jednostki. Po wstępnej analizie można przypuszczać, iż dana jednostka obarczona być może jednym (lub nawet kilkoma) z rodzajów ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej. Na przykład: niski poziom kapitału pracującego pociąga za sobą ryzyko utraty płynności, zbyt niski poziom kapitałów obcych w strukturze pasywów oznacza ryzyko niewykorzystania dźwigni finansowej itp. Analiza bilansu pod kątem identyfikowania ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej powinna brać po uwagę co najmniej specyfikę branży, w której działa dana jednostka gospodarcza. Dodatkowo analizę wzbogacają porównania z planami finansowymi, z danymi z lat ubiegłych i pozostałymi elementami sprawozdania finansowego. Najszerszy obraz ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej uzyskuje użytkownik dysponujący wglądem w wewnętrzny system ewidencyjny badanej jednostki. Tacy interesariusze stanowią pierwszą grupę użytkowników informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym. Użytkownik zewnętrzny natomiast, nie mając wglądu w systemy ewidencyjne jednostki, w analizie jej bilansu za dany rok obrotowy jest w stanie stwierdzić jedynie bardzo ogólne czynniki ryzyka, które mogą, ale nie muszą ujawnić się w rzeczywistości. Poniżej podjęto próbę zidentyfikowania czynników ryzyka prowadzenia działalności z wyłącznym wykorzystaniem bilansu. Pierwszy etap próby koncentruje się na identyfikacji ryzyka wynikającego ze struktury pozycji bilansu. Ich specyfikację przedstawia schemat 1. W trakcie identyfikowania powyżej wymienionych rodzajów ryzyka można ustalić ujawnienie się ryzyka szczegółowego zaprezentowane na schemacie 2. Można je podzielić na dwa rodzaje ryzyka. Podział taki wynika z ich źródeł. Generatorami ryzyka mogą być zatem z jednej strony działalność jednostki gospodarczej zgodna z jej strategią, z drugiej zaś jej otoczenie. Ryzyka wywołane przez otoczenie nazywane są ryzykami rynkowymi. Analiza bilansu pozwala jedynie wskazać pozycje aktywów lub pasywów narażone na takie ryzyko. Nie może natomiast stanowić podstawy do wyciągania wniosków odnośnie jego istnienia. 5 / 6
Podstawowe składniki sprawozdania finansowego jako element procesu identyfikowania ryzyka związane Pełna treść artykułu, ze schematami oraz podrozdziałem dotyczącym rodzajów ryzyka identyfikowanych dzięki bilansowi: plik pdf Uwaga: powyższy artykuł stanowią podrozdziały 1-3 rozdziału 15 książki Ryzyko w rachunkowości" pod redakcją prof. dr hab. Anny Karmańskiej, wydanej przez DIFIN, Warszawa 2008 r. Więcej danych o tej książce podajemy w dziale Praktyczne książki". 6 / 6