SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W 2006 ROKU NA TLE LAT

Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Referat Badań i Analiz Strategicznych ISBN 978-83-60455-02-9 978-83-7511-058-6 978-83-7511-058-6 WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W 2006 ROKU NA TLE LAT 1998 2005 Regularnie wydawane w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Opolskiego publikacje na temat sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego, od szeregu lat są ważnym i cennym źródłem informacji dla wszystkich, którzy interesują się regionem opolskim i problematyką jego rozwoju. Walorem tych prac jest konsekwentne utrzymywanie przyjętej konstrukcji i zestawu podawanych informacji, co umożliwia prowadzenie analiz porównawczych. Jednocześnie należy podkreślić, że zawartość kolejnych tomów cyklu publikacji o sytuacji regionu świadczy o tym, że Autorzy stale doskonalą swój warsztat, wzbogacają zakres prezentowanych materiałów i wprowadzają nowe metody analiz i prezentacji wyników. [z recenzji prof. dr. hab. Janusza Słodczyka] WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE 2006 na tle lat 1998 2005 Charakterystyka miast Opole 2007

WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE INFORMACJA O SYTUACJI SPO ECZNO-GOSPODARCZEJ W 2006 ROKU NA TLE LAT 1998 2005 Charakterystyka miast

URZ D MARSZA KOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Referat Badañ i Analiz Strategicznych WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE INFORMACJA O SYTUACJI SPO ECZNO-GOSPODARCZEJ W 2006 ROKU NA TLE LAT 1998 2005 Charakterystyka miast OPOLE 2007

Recenzent prof. dr hab. Janusz S³odczyk Redakcja i korekta Maria Szwed Redakcja techniczna Janina Drozdowska Zdjêcia na ok³adkê Archiwum Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Opolskiego oraz urzêdów miast i gmin województwa opolskiego ISBN 978-83-60455-02-9 978-83-7511-058-6 Wydawnictwo Instytut Œl¹ski Sp. z o.o. 45-082 Opole, ul. Piastowska 17, tel. 077/ 4540-123 Nak³ad 350 egz. Objêtoœæ: 11,25 ark. druk.

SPIS TREŒCI Wprowadzenie 9 Uwagi metodologiczne 10 CZÊŒÆ I. INFORMACJA O SYTUACJI SPO ECZNO-GOSPODARCZEJ WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W 2006 ROKU NA TLE LAT 1998 2005 (Joanna urawska, Iwona M¹kolska, ukasz Ostrowski, Roland Wrzeciono) 13 1. Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2006 r. na tle lat 1998 2005 15 2. Sytuacja demograficzna 19 2.1. Przyrost naturalny i saldo migracji 21 2.2. Gêstoœæ zaludnienia 23 2.3. WskaŸnik urbanizacji i feminizacji 24 2.4. Struktura ludnoœci wed³ug wieku i wskaÿnik obci¹ enia demograficznego 25 2.5. Prognozy demograficzne 28 2.6. Podsumowanie 30 3. Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2006 31 3.1. Produkt krajowy brutto w Polsce 31 3.2. WskaŸnik cen towarów i us³ug konsumpcyjnych 33 3.3. Produkt krajowy brutto wed³ug województw 34 3.4. Podmioty gospodarki narodowej 41 3.5. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw 47 3.6. Nak³ady inwestycyjne 53 3.7. Podsumowanie 56 4. Przegl¹d sytuacji gospodarczej w wybranych sekcjach PKD 59 4.1. Przemys³ 59 4.1.1. Podmioty gospodarcze w przemyœle 59 4.1.2. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw przemys³owych 60 4.1.3. Inwestycje w przemyœle 62 4.1.4. Produkcja sprzedana przemys³u 63 4.1.5. Zatrudnienie i wynagrodzenie w przemyœle 65

4.2. Przemys³ wed³ug poziomów techniki 67 4.2.1. Liczba i struktura podmiotów gospodarczych w przemyœle wed³ug poziomów techniki 67 4.2.2. Produkcja sprzedana podmiotów wed³ug poziomów techniki 68 4.2.3. Zatrudnienie i wynagrodzenie w podmiotach przetwórstwa przemys³owego wed³ug poziomu techniki 69 4.3. Us³ugi, w tym rynkowe 71 4.3.1. Budownictwo, w tym mieszkalnictwo 71 4.3.1.1. Podmioty gospodarcze w budownictwie 71 4.3.1.2. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw budowlanych 72 4.3.1.3. Inwestycje w budownictwie 74 4.3.1.4. Produkcja sprzedana budownictwa 75 4.3.1.5. Zatrudnienie i wynagrodzenie w budownictwie 76 4.3.1.6. Budownictwo mieszkaniowe 78 4.3.2. Handel i naprawy 81 4.3.2.1. Liczba podmiotów w sekcji handel i naprawy 81 4.3.2.2. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw handlowych i œwiadcz¹cych us³ugi naprawcze 81 4.3.2.3. Inwestycje w sekcji handel i naprawy 84 4.3.2.4. Handel detaliczny i hurtowy 85 4.3.2.5. Zatrudnienie i wynagrodzenie w sekcji handel i naprawy 85 4.4. Podsumowanie 87 5. Sytuacja na rynku pracy 89 5.1. Pracuj¹cy i przeciêtne zatrudnienie w sektorze przedsiêbiorstw 89 5.2. Wynagrodzenie w sektorze przedsiêbiorstw 93 5.3. Aktywni zawodowo 94 5.4. Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia 95 5.5. Struktura bezrobotnych 97 5.6. Ruch bezrobotnych i oferty pracy 98 5.7. Podsumowanie 99 6. Rolnictwo 100 6.1. Informacje ogólne 100 6.2. U ytki rolne 102 6.3. Zasiewy i struktura zasiewów 105 6.4. Zbiory g³ównych ziemiop³odów 108 6.5. Plony 111 6.6. Hodowla zwierz¹t 117 6.7. Ceny skupu 119 6.8. Podsumowanie 121

CZÊŒÆ II. SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W I PÓ ROCZU 2007 ROKU ( ukasz Ostrowski) 123 1. Podstawowe dane ogólnokrajowe 125 2. Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego 126 2.1. Demografia 126 2.2. Rynek pracy 127 2.3. Podmioty gospodarcze 130 2.4. Podstawowe relacje ekonomiczne 131 2.5. Przemys³ i budownictwo 132 2.6. Mieszkania 133 2.7. Wynagrodzenia i œwiadczenia spo³eczne 134 2.8. Transport i handel 135 Aneks tabelaryczny 136 CZÊŒÆ III. CHARAKTERYSTYKA MIAST W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM ( ukasz Ostrowski) 141 1. Wstêp 143 2. Za³o enia metodologiczne 144 3. Ogólna charakterystyka miast województwa opolskiego 145 4. Ludnoœæ 150 4.1. Liczba ludnoœci 150 4.2. Liczba gospodarstw domowych 152 4.3. Struktura ludnoœci 152 4.4. Przyrost naturalny 154 4.5. Migracje ludnoœci 155 4.6. Depopulacja w miastach 156 4.7. Wykszta³cenie ludnoœci 157 5. Uwarunkowania ekonomiczne 160 5.1. Podmioty gospodarki narodowej 160 5.2. Podmioty otoczenia biznesu 162 5.3. Mieszkania oddane do u ytku 162 6. Rynek pracy 165 6.1. Pracuj¹cy 165 6.2. Pracuj¹cy wed³ug sektorów 165 6.3. Bezrobotni 167 7. Uwarunkowania mieszkaniowe 170 7.1. Wielkoœæ zasobów mieszkaniowych oraz ocena deficytu mieszkañ 170 7.2. Wiek mieszkañ 171 7.3. Powierzchnia u ytkowa 172 8. Uwarunkowania infrastrukturalne. Korzystaj¹cy z instalacji sieciowych 175

Wprowadzenie Opracowanie przygotowane zosta³o w Referacie Badañ i Analiz Strategicznych w Departamencie Polityki Regionalnej i Przestrzennej Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Opolskiego. Zawiera informacje na temat kszta³towania siê kluczowych zjawisk spo³eczno-gospodarczych w województwie opolskim w 2006 r. na tle lat 1998 2005. Podstaw¹ prezentowanych informacji s¹ dane krajowe, a gdzie to mo liwe tak e Unii Europejskiej. Wybrane obszary, np. demograficzny w zakresie kszta³towania siê przysz³ych tendencji zmonitorowano dodatkowo w oparciu o wyniki prognoz krótko- i d³ugoterminowych. W opracowaniu dane w obszarze demograficznym scharakteryzowano w ujêciu regionalnym, krajowym i europejskim. Informacje dotycz¹ce wzrostu gospodarczego i kszta³towania siê jego podstawowych sk³adowych oraz wskaÿnika inflacji przedstawiono w skali kraju i Europy. Rozszerzono czêœæ regionaln¹, prezentuj¹c w szerokim kontekœcie zmiany dotycz¹ce wartoœci i dynamiki produktu krajowego brutto (PKB) oraz wartoœci dodanej brutto (WDB) w przekroju województw. Dane o podmiotach gospodarczych zarejestrowanych w regionie zanalizowano na tle kraju oraz z uwzglêdnieniem zró nicowania powiatowego, zaœ wyniki finansowe i nak³ady inwestycyjne podmiotów gospodarczych w ujêciu krajowym, rodzajowym, a tak e wed³ug sekcji Polskiej Klasyfikacji Dzia³alnoœci (PKD). Przeœledzono równie sytuacjê w wybranych sektorach gospodarki w: przemyœle, budownictwie i handlu z uwzglêdnieniem wielu cech ekonomicznych, w tym dotycz¹cych zatrudnienia i wynagrodzeñ. Równoczeœnie dokonano przegl¹du sytuacji w przetwórstwie przemys³owym wed³ug poziomów techniki. Kolejny fragment opracowania poœwiêcono rynkowi pracy w województwie, zanalizowano zmiany w obszarze pracuj¹cych w gospodarce narodowej i zarejestrowanych bezrobotnych. Dope³nieniem prezentowanej analizy dotycz¹cej sytuacji w regionie w 2006 r. na tle lat 1998 2005 jest charakterystyka zmian w rolnictwie, które zobrazowano g³ównie w odniesieniu do kraju. Ca³oœæ podsumowano w punktach, których zestawienie rozpoczyna pierwsz¹ czêœæ opracowania. Wprowadzenie

10 Wprowadzenie Uzupe³nieniem opracowania jest informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej regionu w I pó³roczu 2007 r., któr¹ scharakteryzowano w nastêpuj¹cych obszarach: demografia, rynek pracy, podmioty gospodarcze, podstawowe relacje ekonomiczne, przemys³ i budownictwo, mieszkania, wynagrodzenia i œwiadczenia spo³eczne oraz transport i handel. Aneks tabelaryczny stanowi podsumowanie czêœci drugiej. W czêœci trzeciej podjêto próbê charakterystyki miast województwa opolskiego w kilku podstawowych obszarach. W ka dym z nich dokonano przegl¹du sytuacji za pomoc¹ wskaÿników, odnosz¹cych siê tematycznie do monitorowanego obszaru, takich jak: ludnoœæ, uwarunkowania ekonomiczne, rynek pracy, uwarunkowania mieszkaniowe oraz uwarunkowania infrastrukturalne. Uwagi metodologiczne Podstawowym Ÿród³em informacji by³y dane G³ównego Urzêdu Statystycznego w Warszawie oraz Urzêdu Statystycznego w Opolu, a tak e informacje z baz Eurostatu w odniesieniu do Unii Europejskiej, które poszerzono o inne dostêpne wydawnictwa i w³asne obliczenia. Analiza dotyczy kszta³towania siê sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego w latach 1998 2006 i w I pó³roczu 2007 r. W zwi¹zku ze zmianami administracyjnymi, jakie mia³y miejsce po 1 I 1999 r. wielkoœci i wskaÿniki dotycz¹ce lat poprzednich zosta³y doprowadzone do stanu porównywalnoœci, chyba e w jednostkowych przypadkach zaznaczono inaczej. 1. Dane o zatrudnieniu i wynagrodzeniach dotycz¹ podmiotów gospodarki narodowej, w których liczba pracuj¹cych do koñca 1999 r. przekracza 5 osób, a od 2000 r. 9 osób, przy czym dane te nie obejmuj¹ zatrudnionych poza granicami kraju, zatrudnionych w gospodarstwach pomocniczych jednostek bud etowych oraz w organizacjach spo³ecznych, politycznych, zwi¹zkach zawodowych i innych. 2. Dane o produkcji sprzedanej przemys³u i budownictwa, sprzeda y us³ug transportowych, przewozach ³adunków i pasa erów oraz sprzeda y detalicznej i hurtowej towarów dotycz¹ podmiotów gospodarczych, w których liczba pracuj¹cych przekracza do koñca 1999 r. 5 osób, a od 2000 r. 9 osób. 3. Dane o wynikach finansowych przedsiêbiorstw oraz nak³adach inwestycyjnych dotycz¹ podmiotów gospodarczych, przy czym do koñca 1999 r. w zakresie: Wprowadzenie

Wprowadzenie 11 górnictwa i kopalnictwa oraz dzia³alnoœci produkcyjnej dotycz¹ podmiotów, w których liczba pracuj¹cych przekracza 50 osób, pozosta³ych rodzajów dzia³alnoœci dotycz¹ podmiotów, w których liczba pracuj¹cych przekracza 20 osób, a od 2000 r. we wszystkich rodzajach dzia³alnoœci dotycz¹ podmiotów, w których liczba pracuj¹cych przekracza 49 osób. Wiêcej informacji oraz szczegó³owe wyjaœnienia metodyczne zawieraj¹ biuletyny Urzêdu Statystycznego w Opolu i G³ównego Urzêdu Statystycznego w Warszawie.

12 Wprowadzenie

Czêœæ I INFORMACJA O SYTUACJI SPO ECZNO-GOSPODARCZEJ WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W 2006 ROKU NA TLE LAT 1998 2005 Joanna urawska Iwona M¹kolska ukasz Ostrowski Roland Wrzeciono

14 Wprowadzenie

1. Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2006 r. na tle lat 1998 2005 Analiza dotyczy kszta³towania siê najwa niejszych zmian w gospodarce i spo³ecznoœci regionu w 2006 r. na tle lat 1998 2005. Zaproponowane ujêcie dynamiczne skutecznie delimituje wystêpuj¹ce trendy, wskazuj¹c jednoczeœnie sezonowe wahania, które zaburzaj¹ rysuj¹cy siê generalny obraz. Przeprowadzona analiza sytuacji spo³eczno-gospodarczej we wskazanych latach œwiadczy o wystêpowaniu oraz utrzymywaniu siê tak pozytywnych, jak i negatywnych trendów w poszczególnych obszarach. Widoczne s¹ zmiany koniunktury gospodarczej, wyraÿnie te na tle lat 1998 2006 odznacza siê rok 2004, w którym Polska sta³a siê cz³onkiem Unii Europejskiej, a rynek zareagowa³ na ten fakt wieloma korzystnymi przeobra eniami. Wœród zjawisk wymagaj¹cych szczególnej uwagi wymieniæ nale y przede wszystkim postêpuj¹cy spadek liczby ludnoœci, wynikaj¹cy zarówno z ujemnego przyrostu naturalnego w ostatnich latach, jak i utrzymuj¹cego siê wci¹ wysokiego ujemnego salda migracji. Wed³ug ostatnich danych w województwie opolskim mieszka 1043 tys. osób, co stanowi 2,7% ludnoœci Polski i 0,2% ludnoœci Unii Europejskiej 1. D³ugoterminowe prognozy w tym zakresie równie nie napawaj¹ optymizmem szacuje siê, e do roku 2030 liczba mieszkañców regionu zmniejszy siê o 17% i ostatecznie bêdzie wynosi³a 866,5 tys. osób. Do pozosta³ych tendencji w zakresie sytuacji demograficznej nale ¹: malej¹ca i wci¹ ni sza ni przeciêtnie w Polsce gêstoœæ zaludnienia (œrednio w województwie opolskim na 1 km 2 powierzchni przypada 111 osób, wobec 122 w kraju); utrzymuj¹ca siê na zbli onym poziomie wartoœæ wskaÿnika urbanizacji (w 2006 r. 52,6% ludnoœci regionu mieszka³o w miastach i by³o to mniej o nieca³e 9 punktów procentowych pp ani eli przeciêtnie w Polsce); 1 Wed³ug stanu na koniec III kwarta³u 2006 r. dla województwa opolskiego i Polski, dla UE (25) przyjêto stan z pocz¹tku 2005 r. Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego...

16 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... starzenie siê spo³eczeñstwa zbie ne z tendencjami krajowymi, jak i europejskimi wyra aj¹ce siê spadkiem udzia³u ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym (z 25,1% w 1998 r. do 19,2% w koñcu III kwarta³u 2006 r.) i wzroœcie udzia³u ludnoœci w wieku poprodukcyjnym (z 13,7% w 1998 r. do 15,9% w koñcu III kwarta³u 2006 r.); spadek i utrzymywanie siê poni ej œredniego dla Polski wskaÿnika obci¹ enia demograficznego (z 63,4% w 1998 r. do 54,2% w 2006 r.). Najwa niejsze zmiany i tendencje zauwa alne w gospodarce województwa opolskiego w 2006 r. na tle lat 1998 2005 dotycz¹ m.in.: rosn¹cej wartoœci produktu krajowego brutto (w 2004 r. wzglêdem 2003 r. dynamika PKB by³a najwy sza w kraju i wynios³a 118,2% wobec 109,6% przeciêtnie w Polsce); odwrócenia w 2004 r. negatywnej tendencji polegaj¹cej na malej¹cym udziale PKB na 1 mieszkañca w odniesieniu do œredniej krajowej (w 2004 r. udzia³ ten ukszta³towa³ siê na poziomie 86% wobec 79,4% rok wczeœniej); najmniejszego w kraju udzia³u us³ug rynkowych w strukturze tworzenia WDB, ukszta³towanego w 2004 r. na poziomie 41%, przy œredniej krajowej równej 49,9%; postêpuj¹cego wzrostu liczby podmiotów gospodarczych, których liczba w 2006 r. w porównaniu do roku poprzedniego wzros³a o 2,5%, a w porównaniu do 1998 r. wzros³a o 43,2%; ni szej ni przeciêtnie w kraju wartoœci wskaÿnika przedsiêbiorczoœci, który w 2006 r. wyniós³ w Opolskiem 89 wobec 95 podmiotów na 1000 mieszkañców przeciêtnie w Polsce; systematycznego wzrostu liczby spó³ek z udzia³em kapita³u zagranicznego (w 2006 r. liczba tych spó³ek wynios³a 1259 i by³o to wiêcej o 5,8% ni rok wczeœniej; w kraju liczba spó³ek przyros³a o 6,3%); wzrostu podmiotów mikro o 44,7%, ma³ych o 25,6% i œrednich o 5,2% oraz spadku liczby podmiotów zatrudniaj¹cych 250 pracowników i wiêcej o 27,8% w latach 1998 2006; poprawy sytuacji ekonomicznej podmiotów gospodarczych w województwie opolskim w latach 1998 2006, wyra aj¹cej siê w systematycznym wzroœcie przychodów z ca³okszta³tu dzia³alnoœci o 60% w 2006 r. w porównaniu do 1998 r. oraz ukszta³towaniu wskaÿnika poziomu kosztów w latach 2003 2006 poni ej 100, pomimo wzrostu kosztów uzyskania przychodów z ca³okszta³tu dzia³alnoœci w latach 1998 2006 o 49,3%; spadku nak³adów inwestycyjnych w 2006 r. (wartoœæ nak³adów inwestycyjnych w 2006 r. wynios³a 906,7 mln z³ i by³a ni sza ni rok wczeœniej o nieca³e 4%); do 2001 r. nak³ady inwestycyjne spada³y, ros³y zaœ w latach 2002 2004; Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego...

Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... 17 wzrostu produkcji sprzedanej przemys³u w 2006 r. o 9,4% w stosunku do roku poprzedniego, przy wzroœcie w kraju równym 11,8% (11. miejsce w kraju); wzrostu produkcji sprzedanej budownictwa w 2006 r. o 21,4% w stosunku do roku poprzedniego, przy wzroœcie w kraju równym 20,9% (10. miejsce w kraju); najni szego w kraju wskaÿnika liczby oddawanych mieszkañ w stosunku do liczby ludnoœci (w I pó³roczu 2006 r. wskaÿnik wyniós³ ok. 5 mieszkañ wobec 13 przeciêtnie w Polsce na ka de 10 tys. ludnoœci). Najwa niejsze zmiany i tendencje zauwa alne na rynku pracy województwa opolskiego w 2006 r. na tle lat 1998 2005 dotycz¹ m.in.: wzrostu liczby pracuj¹cych w gospodarce narodowej województwa o 7,6 tys. osób wed³ug stanu na koniec grudnia 2006 r. wzglêdem liczby pracuj¹cych w grudniu 2005 r. (w koñcu 2006 r. w gospodarce narodowej w Opolskiem pracowa³o 301,9 tys. osób); utrzymania siê pozytywnej, zapocz¹tkowanej jeszcze w 2005 r., tendencji zwi¹zanej ze wzrostem przeciêtnego zatrudnienia w sektorze przedsiêbiorstw (w 2006 r. wynosi³o ono 94,9 tys. osób i by³o wy sze od notowanego w 2005 r. o 2,1%; w tym samym okresie œrednio w kraju przeciêtne zatrudnienie wzros³o o 3%); systematycznego wzrostu przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiêbiorstw (w 2006 r. wynagrodzenie wynios³o 2340,10 z³ i by³o wy sze o 6,1% ni w analogicznym okresie roku poprzedniego i ni sze o 304 z³ ni przeciêtnie w Polsce); spadku liczby zarejestrowanych bezrobotnych w województwie opolskim od 2003 r.; na koniec 2006 r. w województwie opolskim zarejestrowanych by³o 60,1 tys. osób bezrobotnych, co oznacza, e liczba bezrobotnych spad³a o 9,3 tys. osób, tj. o ponad 13% w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego; obni ania siê wskaÿnika stopy bezrobocia w województwie opolskim od 2004 r., przy analogicznych tendencjach krajowych; na koniec 2006 r. stopa bezrobocia w województwie opolskim wynosi³a 16,3% wobec 14,9% przeciêtnie w kraju; utrzymuj¹cego siê du ego, przestrzennego zró nicowania wartoœci wskaÿnika stopy bezrobocia w województwie opolskim (w koñcu 2006 r. najwy sz¹ stopê bezrobocia odnotowano w powiecie brzeskim 24,8%, najni sz¹ zaœ w mieœcie Opolu 8,5%); rosn¹cego od 2003 r. udzia³u kobiet wœród ogó³u bezrobotnych (w koñcu 2006 r. kobiety stanowi³y 59% ogó³u bezrobotnych);

18 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... systematycznie rosn¹cego udzia³u osób z wykszta³ceniem wy szym w strukturze zarejestrowanych bezrobotnych (pod koniec 2006 r. osoby te stanowi³y 5,4% wzglêdem 1,5% osiem lat wczeœniej). Najwa niejsze zmiany i tendencje zauwa alne w sektorze rolnym województwa opolskiego w 2006 r. na tle lat 1998 2005 dotycz¹ m.in.: spadku zbiorów zbó ogó³em w 2006 r. w porównaniu do 2005 r. o nieca³e 23%; z uwagi na niekorzystne warunki agrometeorologiczne zbiory w roku 2006 by³y najni sze w ca³ym analizowanym okresie; utrzymuj¹cej siê ponadprzeciêtnej wielkoœci plonów g³ównych ziemiop³odów (w 2006 r. województwo opolskie charakteryzowa³o siê najwy szymi w kraju plonami yta, jêczmienia, owsa, a tak e rzepaku i rzepiku); spadku pog³owia byd³a o 33,8% w 2006 r. wzglêdem 1998 r. (w kraju spadek o 19,4%) i spadku pog³owia w przeliczeniu na 100 ha u ytków rolnych (o 10 sztuk); wy szego ni przeciêtnie w kraju pog³owia trzody chlewnej w przeliczeniu na 100 ha u ytków rolnych (w 2006 r. na 100 ha u ytków rolnych przypada³o 125 sztuk trzody wzglêdem 118 œrednio w Polsce).

2. Sytuacja demograficzna W województwie opolskim mieszka 1043,0 tys. osób, tj. 2,7% ogólnej liczby ludnoœci Polski oraz 0,2% ludnoœci Unii Europejskiej 2. Wed³ug stanu na koniec wrzeœnia 2006 r. liczba ludnoœci spad³a o 4,4 tys. osób, tj. o 0,4% w porównaniu do koñca 2005 r. (wykr. 1). Liczba ludnoœci w województwie opolskim stale zmniejsza siê, przy takiej samej ogólnopolskiej tendencji, lecz w szybszym tempie spadku (wykr. 2i3). 1100 1080 1060 1040 1020 1089,6 1088,3 1084,7 1080,5 1061,0 1055,7 1051,5 1047,4 1043,0 1000 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Wykres 1. Liczba ludnoœci w latach 1998 2006 w województwie opolskim * Wed³ug stanu na koniec wrzeœnia 2006 r. liczba ludnoœci województwa spad³a o 46,6 tys. osób, tj. o 4% w porównaniu do stanu z koñca 1998 r. W latach 1998 2006 zmniejszy³ siê udzia³ Opolskiego w stosunku do ogó³u mieszkañców Polski z 2,8% w latach 1998 2003 do 2,7% w latach 2004 2006. Niekorzystna sytuacja demograficzna, zwi¹zana ze zmniejszeniem siê liczby ludnoœci, spowodowana zosta³a m.in. spadkiem liczby urodzeñ i odp³ywem migracyjnym ludnoœci. * Dane za 2006 r. dotycz¹ III kwarta³u. 2 Stan na koniec III kwarta³u 2006 r. dla województwa opolskiego i Polski, dla UE (25) przyjêto stan z pocz¹tku 2005 r. Sytuacja demograficzna

20 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... 1100 1090 1080 1070 1060 1 050 1040 1 030 1 020 1010 liczba ludnoœci w województwie opolskim (w tys. osób) dynamika (w %) 1 088,30 1 084,70 1 080,50 99,9 99,7 98,2 99,5 99,6 99,6 1051,50 1055,70 1998 19992000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 101 100 100 99 99 98 98 97 38 800 38 700 38 600 38 500 38 400 38 300 38 200 38 100 38 000 37 900 37 800 1998 1999 liczba ludnoœci w Polsce (w tys. osób) dynamika (w %) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Wykres 2. Zmiany w liczbie ludnoœci w latach 1998 2006 w województwie opolskim * Wykres 3. Zmiany w liczbie ludnoœci w latach 1998 2006 w Polsce * W Unii Europejskiej liczba ludnoœci stale siê zwiêksza, minimalnie roœnie tak e tempo przyrostu. Opolskie, chocia stanowi jedno z najmniejszych województw pod wzglêdem liczby ludnoœci w Polsce nie jest najmniejszym regionem wœród tego typu struktur w Unii Europejskiej 3 (tab. 1). Ludnoœæ w latach 1998 2005 w Unii Europejskiej (stan na pocz¹tek stycznia danego roku) Tabela 1 Wyszczególnienie Liczba ludnoœci w Unii Europejskiej (25; w mln) Lata 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 448,5 449,2 450,4 451,4 453,0 455,0 457,2 459,5 Dynamika (w %) * 100,2 100,3 100,2 100,4 100,4 100,5 100,5 ród³o: Europe in figures. Eurostat Yearbook 2006 07, Chapter 1, European Commission 2007. * Dane za 2006 r. dotycz¹ III kwarta³u. 3 Pod wzglêdem liczby ludnoœci w Polsce mniejsze od opolskiego jest województwo lubuskie. Spoœród regionów europejskich mniejsz¹ liczb¹ ludnoœci charakteryzuj¹ siê m.in.: autonomiczne regiony portugalskie Azory (241,2 tys.) i Madeira (244,3 tys.) oraz Alentejo i Algarve (odpowiednio: 767,7 tys. i 411,5 tys.), region Brukseli w Belgii (1006,7 tys.), prawie wszystkie regiony Grecji, dwa na Wêgrzech (Nyugat-Dunántúl 1000,3 tys. oraz Dél-Dunántúl 977,5 tys.) oraz jeden w Republice S³owacji (Bratys³awski 601,1 tys.), a tak e Malta (402,7 tys.) i Cypr (749,2 tys.)

Sytuacja demograficzna 21 2.1. Przyrost naturalny i saldo migracji Do czynników os³abiaj¹cych potencja³ ludnoœciowy województwa opolskiego nale ¹ m.in.: niski przyrost naturalny i migracja zagraniczna na pobyt sta³y (tab. 2 i 3). W trzech kwarta³ach 2006 r. wartoœæ wskaÿnika przyrostu naturalnego na 1000 ludnoœci w Opolskiem wynosi³a -0,9 i by³a ona identyczna jak w 2005 r., przy œredniej krajowej równej odpowiednio: 0,2 (w 2006 r.) i -0,1 (w 2005 r.). W trzecim kwartale 2006 r. zanotowano dodatni przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 ludnoœci, który ukszta³towa³ siê na poziomie 0,2. Od roku 2000 region charakteryzuje siê ujemnym przyrostem naturalnym (ubytkiem naturalnym) rejestruje siê wiêksz¹ liczbê zgonów ani eli urodzeñ ywych. Nasila siê proces starzenia spo³eczeñstwa. W kraju ujemn¹ wartoœæ tego wskaÿnika odnotowano po raz pierwszy w 2002 r., natomiast dane za trzy kwarta³y 2006 r. wskazuj¹ ju na dodatni przyrost naturalny (tab. 2). Przyrost naturalny na 1000 ludnoœci w latach 1998 2006 w województwie opolskim i w Polsce (w ) Tabela 2 Lata (w ci¹gu okresu) Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 trzy kwarta³y 2006 Województwo opolskie 0,7 0,2-0,0-0,2-0,8-1,2-0,9-0,9-0,9 Polska 0,5 0,0 0,3 0,1-0,1-0,4-0,2-0,1 0,2 r ó d ³ o: Rocznik Demograficzny 2004; Rocznik Statystyczny Województw 2003; Ma³y Rocznik Statystyczny Polski 2005; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, IV kw.; Biuletyn Statystyczny 2006, nr 10. Województwo opolskie jest regionem o nasilonym zjawisku migracji, g³ównie zagranicznych, wynikaj¹cym z tradycji migracyjnych i wystêpuj¹cej sieci powi¹zañ pomiêdzy spo³ecznoœci¹ regionu a krajem emigracji. Jest to równie efekt zarobkowych wyjazdów sezonowych za granicê, które z czasem przekszta³caj¹ siê w migracje sta³e. Istniej¹ce mo liwoœci podejmowania legalnej pracy za granic¹ dodatkowo potêguj¹ zjawisko exodusu zarobkowego. Charakterystycznym dla regionu jest ponadto ujemne saldo migracji wewnêtrznych. Z ostatnich dostêpnych danych dotycz¹cych ruchu wêdrówkowego ludnoœci wynika, e ogólne saldo migracji na pobyt sta³y w przeliczeniu na 1000 ludnoœci w 2006 r. 4 by³o ujemne i wynios³o 4 Brak danych za II pó³rocze 2006 r.

22 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... -4,6 (wobec -3,0 przed rokiem) przy œredniej krajowej równej -0,95, co stawia region na pierwszym miejscu w Polsce. W roku 2006 ujemny wskaÿnik odnotowano w 13 województwach, w 3 dodatni. Najwy sz¹ w kraju wartoœæ tego wskaÿnika zarejestrowano w województwie mazowieckim 3,0 (mapa1i2). Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w latach 1998 2006 w województwie opolskim, w Polsce i Unii Europejskiej (w ) Lata (w ci¹gu okresu) Tabela 3 Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 I pó³rocze 2006 Województwo opolskie -1,9-2,0-3,4-3,5-4,3-4,0-3,2-3,0-4,6 Polska -0,3-0,4-0,5-0,4-0,5-0,4-0,2-0,3-0,95 Unia Europejska 1,4 2,0 2,2 2,9 3,8 4,6 b.d. b.d. b.d. ród³o: Rocznik Demograficzny 2004; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, II kw.; Informacja o Sytuacji Spo³eczno-Gospodarczej Województw 2006, nr 3; Rocznik Statystyczny Województw 2003; Ma³y Rocznik Statystyczny Polski 2005; Europe in figures. Eurostat Yearbook 2005, Chapter 2, European Commission 2005. Saldo migracji sta³ych w przeliczeniu na 1000 ludnoœci >(0) zachodniopomorskie (-1,1) lubuskie (-1,6) (-0,1) (-2,0) (-2,1) (-4,6) dolnoœl¹skie (-1,3) pomorskie (-0,4) wielkopolskie (0,2) kujawsko- -pomorskie (-1,7) opolskie (-4,6) warmiñsko-mazurskie (-3,5) ³ódzkie (-1,1) œl¹skie (-2,6) mazowieckie (3,0) œwiêtokrzyskie (-2,7) ma³opolskie (0,4) podlaskie (-2,4) lubelskie (-3,0) podkarpackie (-1,9) Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w 2006 r. Polska = -1,0 np. woj. opolskie = -4,6 Mapa 1. Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w Polsce w 2006 r.

Sytuacja demograficzna 23 (-2,4) (-5,8) (-6,1) (-3,1) (-1,9) (-6,3) (-4,1) (-6,0) (-5,2) (-5,8) (-4,8) Saldo migracji na 1000 ludnoœci w 2006 r. wg powiatu od -1,85 do -3,0 od -3,1 do -4,5 od -4,6 do -6,0 od -6,1 do -6,3 (-4,4) 2.2. Gêstoœæ zaludnienia Mapa 2. Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w województwie opolskim w 2006 r. Gêstoœæ zaludnienia w województwie opolskim wynosi obecnie 111 osób na km 2, przy œredniej krajowej równej 122 osoby na km 2. Gêstoœæ zaludnienia w Opolskiem jest ni sza od œredniej w Unii Europejskiej, która w 2004 r. wynosi³a 118 osób na km 2. Pod wzglêdem gêstoœci zaludnienia województwo opolskie znajduje siê na 10. miejscu w kraju (wykr. 4). W Opolskiem 5 najwy sz¹ gêstoœæ zaludnienia notuje siê w Opolu, tj. 1324 osoby na km 2 oraz w powiatach kêdzierzyñsko-kozielskim 163 osoby na km 2 i krapkowickim 154 osoby na km 2, najni sz¹ zaœ w: namys³owskim 59 osób na km 2 i oleskim 70 osób na km 2. W województwie opolskim rejestruje siê systematyczny spadek liczby ludnoœci przypadaj¹cej na km 2, podobnie jak w kraju, co zwi¹zane jest ze zmniejszaniem siê potencja³u demograficznego (tab. 4). 5 Dane wg stanu na 30 IX 2006 r.

24 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... Polska podlaskie warmiñsko-mazurskie lubuskie zachodniopomorskie lubelskie œwiêtokrzyskie opolskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie podkarpackie pomorskie ³ódzkie dolnoœl¹skie mazowieckie ma³opolskie œl¹skie 0 100 200 300 400 Wykres 4. Gêstoœæ zaludnienia w 2005 r. wg województw i w Polsce Tabela 4 Gêstoœæ zaludnienia w latach 1998 2005 w województwie opolskim i w Polsce Wyszczególnienie Lata (stan na koniec okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Województwo opolskie 116 116 115 115 113 112 112 111 Polska 124 124 122 122 122 122 122 122 ród³o: Rocznik Demograficzny 2004. 2.3. WskaŸnik urbanizacji i feminizacji Ponad po³owa ludnoœci województwa opolskiego mieszka w miastach. Wed³ug danych z koñca 2006 r., wskaÿnik urbanizacji wynosi³ 52,6%, wobec 61,3% w odniesieniu do wartoœci krajowej (tab. 5). Pod wzglêdem tego wskaÿnika województwo opolskie znajduje siê na 12. miejscu w Polsce. Najwy szy wskaÿnik urbanizacji zanotowano w województwie œl¹skim (78,5%), zaœ najni szy w podkarpackim (40,5%).

Sytuacja demograficzna 25 Tabela 5 WskaŸnik urbanizacji w latach 1998 2006 w województwie opolskim i w Polsce (w %) Wyszczególnienie Lata (stan na koniec okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Województwo opolskie 52,5 52,7 52,6 52,6 52,5 52,4 52,7 52,6 52,6 Polska 61,9 61,9 61,8 61,8 61,7 61,6 61,5 61,4 61,3 ród³o:bank Danych Regionalnych www.stat.gov.pl. W Opolskiem na 100 mê czyzn przypada 107 kobiet, a relacja ta jest analogiczna jak œrednio w kraju. Pod wzglêdem wskaÿnika feminizacji województwo opolskie uplasowa³o siê na 6. miejscu w rankingu województw. Najwy szy wskaÿnik feminizacji notuje siê w ódzkiem 109,9, zaœ najni szy w Podkarpackiem 104,5. W ostatnich latach, podobnie jak œrednio w kraju, notowano minimalny wzrost wskaÿnika feminizacji, jednoczeœnie wartoœæ ta by³a wy sza od œredniej w Unii Europejskiej, która w 2003 r. wynosi³a 105 kobiet na 100 mê czyzn (tab. 6). Tabela 6 WskaŸnik feminizacji w latach 1998 2006 w województwie opolskim i w Polsce Wyszczególnienie Lata (stan na koniec okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* Województwo opolskie 105 106 106 106 106 106 106 107 107 Polska 106 106 106 106 107 107 107 107 107 * Dane dotycz¹ III kwarta³u 2006 r., dla Polski podano dane szacunkowe na koniec 2006 r. ród³o:bank Danych Regionalnych www.stat.gov.pl. 2.4. Struktura ludnoœci wed³ug wieku i wskaÿnik obci¹ enia demograficznego 6 Spo³eczeñstwo województwa opolskiego starzeje siê, czego przyczyn upatrywaæ nale y m.in. w ujemnym przyroœcie naturalnym i jednoczesnym wyd³u aniu siê œredniej d³ugoœci ycia mieszkañców. Struktura wiekowa ludnoœci województwa opolskiego, wed³ug danych z czerwca 2006 r., przedstawia siê nastêpuj¹co: 19% stanowi ludnoœæ w wieku przedproduk- 6 Ludnoœæ w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym.

26 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... cyjnym, 65% w wieku produkcyjnym, a 16% to osoby w wieku poprodukcyjnym. Dla porównania wartoœci krajowe kszta³towa³y siê nastêpuj¹co: 20% to ludnoœæ w wieku przedprodukcyjnym, 64% produkcyjnym, a 16% poprodukcyjnym. W ostatnich latach notowano systematyczny wzrost udzia³u ludnoœci w wieku poprodukcyjnym w ogólnej ich liczbie. Zjawisko takie ma miejsce zarówno w województwie opolskim, w kraju, jak i w Unii Europejskiej, aczkolwiek wysokoœæ tego wskaÿnika w Opolskiem i Polsce jest ni sza ni w Unii (tab. 7). Tabela 7 Udzia³ ludnoœci w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludnoœci w latach 1998 2006 w województwie opolskim, w Polsce i Unii Europejskiej (w %) Wyszczególnienie Lata (stan na koniec roku) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* Województwo opolskie 13,7 14,1 14,5 14,8 15,1 15,2 15,6 15,7 15,9 Polska 14,3 14,5 14,8 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,6 Unia Europejska 15,4 15,5 15,7 15,9 16,1 16,3 16,5 b.d. b.d. * Dane dla 2006 r. wg stanu na 30 VI 2006 r. ród³o: Informacja o Sytuacji Spo³eczno-Gospodarczej Kraju 2005; Europe in figures. Eurostat Yearbook 2005, Chapter 2, European Commission 2005. Wzrasta nie tylko udzia³ osób z grupy wiekowej 65 lat i wiêcej, ale tak e od 18 do 64 lat, przy jednoczesnym spadku udzia³u grupy najm³odszej poni ej 18 roku ycia. W roku 2006 co pi¹ta osoba nale a³a do grupy w wieku przedprodukcyjnym (19%), podczas gdy w 1998 r. do tej e grupy nale a³a co czwarta osoba (25,1%). Jednoczeœnie od 1998 r. notuje siê wzrost liczby ludnoœci w wieku poprodukcyjnym (13,7% ludnoœci w 1998 r. wobec 15,9% w 2006 r.). Odsetek ludnoœci w wieku produkcyjnym w latach 1998 2006, po wahaniach w pocz¹tkowym okresie, tak e wzrasta (tab. 8). Ludnoœæ wg wieku w latach 1998 2006 w województwie opolskim Ludnoœæ w wieku (stan na koniec roku) Tabela 8 Lata przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym w osobach w % w osobach w % w osobach w % 1 2 3 4 5 6 7 1998 273 471 25,1 666 838 61,2 149 277 13,7 1999 264 476 24,3 670 304 61,6 153 492 14,1

Sytuacja demograficzna 27 1 2 3 4 5 6 7 2000 254 084 23,4 673 220 62,1 157 361 14,5 2001 234 639 21,7 666 332 61,7 160 038 14,8 2002 223 567 21,1 666 332 62,8 160 038 15,1 2003 213 749 20,2 666 332 63,1 160 038 15,2 2004 213 749 20,3 674 076 64,1 163 706 15,6 2005 205 079 19,6 677 421 64,7 164 907 15,7 2006* 200 927 19,2 677 429 64,9 165 990 15,9 cd. tab. 8 * Dane wg stanu na 30 IX 2006 r. ród³o:ludnoœæ w województwie opolskim w latach 1998 1999, US, Opole 2000; Ludnoœæ, ruch naturalny i migracje w województwie opolskim, za lata 2000 2005, US, Opole 2001 2006; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, IV kw. Wed³ug danych z 2006 r. wartoœæ wskaÿnika obci¹ enia demograficznego dla województwa opolskiego wynios³a 54,2 osoby (wobec 56,0 œrednio w kraju), co oznacza, e w Opolskiem na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadaj¹ 54 osoby w wieku nieprodukcyjnym. Jednoczeœnie wartoœæ tego wskaÿnika systematycznie zmniejsza siê. Ma to zwi¹zek ze wzrostem ludnoœci w wieku produkcyjnym, ale i ze spadkiem ludnoœci poza wiekiem aktywnoœci zawodowej, g³ównie dzieci i m³odzie y. Obni anie siê wysokoœci wskaÿnika obci¹ enia demograficznego w regionie kszta³tuje siê podobnie jak w skali kraju (wykr. 5). 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 56,0 56,0 57,0 59,0 61,0 63,0 64,0 65,0 66,0 54,2 54,6 56,0 57,4 59,2 59,4 61,1 62,4, 63,4 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* województwo opolskie Polska * Dane wg stanu na 30 IX 2006 r. Wykres 5. WskaŸnik obci¹ enia demograficznego w latach 1998 2006 w województwie opolskim i w Polsce

28 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... 2.5. Prognozy demograficzne Prognoza demograficzna do 2030 r. przewiduje systematyczny spadek liczby urodzeñ przy jednoczesnym wzroœcie liczby zgonów. Prognozowany na 2030 r. przyrost naturalny przyjmie ujemne wartoœci i bêdzie siê kszta³towa³ na poziomie -5,8 tys. osób (wykr. 6i7). 0 2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030 12 10-1 -2-3 -4-5 -6-7 8 6 4 2 0 2002 2005 liczba urodzeñ liczba zgonów 2010 2015 2020 2025 2030 Wykres 6. Prognoza przyrostu naturalnego w województwie opolskim w latach 2003 2030 (w tys. osób) Wykres 7. Prognoza liczby urodzeñ i zgonów w województwie opolskim w latach 2003 2030 (w tys. osób) Prognozy migracyjne wskazuj¹, e w 2030 r. województwo opolskie bêdzie regionem o bardzo niskim, ale dodatnim saldzie migracji wewnêtrznych, ukszta³towanym na poziomie 0,6 tys. osób. Saldo migracji zagranicznych ukszta³tuje siê na poziomie -3,5 tys. osób. Prognozuje siê, i od 2010 r. ujemne saldo migracji zagranicznych bêdzie siê zmniejszaæ (wykr. 8). 1 2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030 0-1 -2-3 -4-5 -6 saldo migracji wewnêtrznych saldo migracji zagranicznych Wykres 8. Prognoza salda migracji wewnêtrznych i zagranicznych w województwie opolskim w latach 2003 2030 (w tys. osób)

Sytuacja demograficzna 29 Do 2010 r. prognozy d³ugoterminowe przewiduj¹ systematyczny wzrost ujemnego salda migracji zagranicznych, tak dla województwa opolskiego, jak i dla Polski, natomiast od 2015 r. notowany bêdzie systematyczny spadek jego ujemnej wartoœci (tab. 9). Tabela 9 Saldo migracji zagranicznych w latach 2002 2030 w województwie opolskim i Polsce (w tys. osób) Wyszczególnienie Lata 2002* 2005 2010 2015 2020 2025 2030 Województwo opolskie -3,9-4,2-5,0-4,5-4,1-3,8-3,5 Polska -17,9-20,2-24,1-22,0-19,9-17,8-16,1 * Dane rzeczywiste. ród³o:prognoza demograficzna na lata 2003 2030, GUS, Warszawa 2004. Prognozy d³ugoterminowe przewiduj¹, e w roku 2030 opolskie bêdzie zamieszkiwa³o 866,5 tys. osób. W porównaniu do wartoœci z wrzeœnia 2006 r. prognozuje siê 17% spadek liczby ludnoœci (wykr. 9). 1100 1000 900 1 043,0 1013,5 980,1 945,5 907,9 866,5 800 2006* 2010 2015 2020 2025 2030 * Dla 2006 r. podano wartoœæ rzeczywist¹ wg stanu na 31 IX 2006 r. Wykres 9. Prognoza liczby ludnoœci w województwie opolskim w latach 2006 2030 (w tys. osób) Tabela 10 Prognoza podstawowych wskaÿników demograficznych w województwie opolskim w latach 2002 2030 (w tys. osób) Lata Liczba urodzeñ Liczba zgonów Przyrost naturalny Saldo migracji wewnêtrznych Saldo migracji zagranicznych Liczba ludnoœci 1 2 3 4 5 6 7 2002 * 8,5 9,3-0,8-0,7-3,9 1 061,0

30 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... 1 2 3 4 5 6 7 2005 8,0 9,3-1,3-0,3-4,2 1 045,3 2010 7,6 9,5-1,9-0,1-5,0 1 013,5 2015 7,8 10,0-2,2 0,0-4,5 980,1 2020 7,1 10,4-3,3 0,3-4,1 945,5 2025 5,9 10,4-4,5 0,4-3,8 907,9 2030 5,0 10,7-5,8 0,6-3,5 866,5 * Dane rzeczywiste. ród³o:jakwtab. 9. cd. tab. 10 Z danych prognozy wynika, e w województwie opolskim spadaæ bêdzie liczba ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, wzrastaæ zaœ bêdzie, podobnie jak w ca³ym kraju i Unii Europejskiej, w wieku poprodukcyjnym. W roku 2030 liczba ludnoœci w wieku produkcyjnym bêdzie ni sza ni w 2002 r. o prawie 25%, zaœ ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym o 29% do 2010 r. oraz o 49% do 2030 r. WskaŸnik obci¹ enia demograficznego w 2025 r. w stosunku do okresu bazowego prognozy wzroœnie o 10 pp i wyniesie 69%. 2.6. Podsumowanie Zjawiska charakterystyczne dla sytuacji demograficznej województwa opolskiego w 2006 r. na tle lat 1998 2005 zawarto w poni szym zestawieniu. Pozytywne aspekty spadek wskaÿnika obci¹ enia demograficznego; korzystne prognozy do 2030 r. dotycz¹ce bardzo niskiego, ale dodatniego salda migracji wewnêtrznych; wyd³u anie siê œredniej d³ugoœci ycia; dodatni przyrost naturalny, zanotowany w III kwartale 2006 r. Negatywne aspekty spadek liczby ludnoœci w województwie opolskim, przy takiej samej ogólnopolskiej tendencji; ujemny przyrost naturalny i wysoka migracja zagraniczna na pobyt sta³y; niekorzystne prognozy do 2030 r. dotycz¹ce ujemnego przyrostu naturalnego i wysokiego ujemnego salda migracji zagranicznych oraz spadku liczby ludnoœci; spadek gêstoœci zaludnienia wynikaj¹cy ze zmniejszaj¹cego siê z roku na rok potencja³u demograficznego regionu; starzenie siê spo³ecznoœci województwa, przy analogicznych tendencjach krajowych i europejskich.

3. Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2006 3.1. Produkt krajowy brutto w Polsce Tempo wzrostu gospodarczego w 2006 r. by³o znacznie wiêksze ni w roku poprzednim i najwy sze od 9 lat (tab. 11). W roku 2006 nast¹pi³o bowiem znaczne przyspieszenie dynamiki gospodarczej, zw³aszcza w IV kwartale (wykr. 10). Dynamika przyrostu PKB w 2006 r. by³a du o wy sza ani eli w roku 2005, gdy wartoœæ produktu krajowego brutto przyros³a o 5,8%, zaœ rok wczeœniej przyrost wyniós³ 3,5%. Umocni³ siê wp³yw popytu krajowego, w tym inwestycyjnego w kreowaniu wzrostu gospodarczego 7. 108 107 106 105 104 103 102 101 100 99 98 I2002 II 2002 III 2002 IV 2002 I2003 II 2003 III 2003 IV 2003 I2004 II 2004 III 2004 IV 2004 I2005 II 2005 III 2005 IV 2005 I2006 II 2006 III 2006 IV 2006 Wykres 10. Dynamika PKB w kraju w latach 2002 2006 (w %) 7 Informacja o Sytuacji Spo³eczno-Gospodarczej Kraju 2006, s. 1. Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2006

32 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... Dynamika PKB w Polsce i Unii Europejskiej w latach 1998 2006 Tabela 11 Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Polska 104,8 104,1 104,0 101,1 101,4 103,8 105,3 103,5 105,8 Unia Europejska (25) 103,0 103,0 103,9 102,0 101,2 101,3 102,3 101,7 102,9 ród³o:opracowanie na podstawie danych GUS i Eurostatu. W latach 1998 2006 dynamika wzrostu gospodarczego w Polsce by³a wy sza ni w Unii Europejskiej, z wyj¹tkiem roku 2001. W roku 2006 wzrost PKB w Polsce by³ wy szy od notowanego w Unii Europejskiej o 2,9 pp. Przyrost PKB w 2006 r. spowodowany by³ g³ównie wysokim wzrostem WDB. W roku 2006 wartoœæ ta wzros³a o 5,8%, podczas gdy rok wczeœniej o 3,2%. Przyrost WDB w latach 1998 2006 ulega³ ci¹g³ym wahaniom. W roku 2006 odnotowano najwy sz¹ WDB w ca³ym analizowanym okresie, najni sz¹ w 2001 r. Zaobserwowano, e w latach 1998 2001 tempo wzrostu WDB systematycznie mala³o, natomiast od 2002 r. notowano jego wzrost, z wyj¹tkiem roku 2005 (tab. 12). Dynamika WDB w kraju w latach 1998 2006 Tabela 12 Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 WDB ogó³em, w tym: 104,7 103,7 103,7 100,9 101,3 103,6 105,1 103,2 105,8 przemys³ 104,3 103,0 106,5 99,4 99,5 107,8 111,5 103,9 107,7 budownictwo 109,3 103,5 99,3 92,4 91,0 97,1 102,7 106,5 114,6 us³ugi rynkowe 104,8 106,0 104,2 103,9 103,2 102,4 103,8 103,0 105,0 ród³o:jakwtab. 11. Szczególnie wysoki wzrost WDB w 2006 r. mia³ miejsce w sektorze budowlanym (o 14,6%) oraz przemys³owym (o 7,7%); nast¹pi³ tak e w us³ugach, w tym w rynkowych o 5%, zaœ nierynkowych o 1,6%. Szybciej ni w roku poprzednim rós³ popyt krajowy (o 5,9%), utrzyma³ siê równie wzrost spo ycia (o 4,5%), w tym indywidualnego (o 5,2%). Bardzo dynamicznie zwiêkszy³a siê ponadto wartoœæ nak³adów brutto na œrodki trwa³e (wzrost z 6,5% w 2005 r. do 16,7% w 2006 r.). W roku 2006 odnotowano równie wzrost eksportu o 15,1%, a tak e importu o 15,4%.

Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2006 33 3.2. WskaŸnik cen towarów i us³ug konsumpcyjnych W roku 2006 zanotowano spadek inflacji. WskaŸnik cen towarów i us³ug konsumpcyjnych w ujêciu œredniorocznym wyniós³ bowiem 101,0% wobec 102,1% w roku poprzednim. Szybciej ni ceny towarów i us³ug konsumpcyjnych ros³y ceny producentów. Wzrost cen w przemyœle by³ wy szy ni w 2005 r. (2,3% wobec 0,7%). Nieco wolniej ni w roku poprzednim, ale szybciej ni w przemyœle ros³y ceny w budownictwie (wzrost o 2,9%). W latach 1998 2005 wartoœæ wskaÿnika cen towarów i us³ug konsumpcyjnych by³a wy sza, a w niektórych, zw³aszcza pocz¹tkowych okresach zdecydowanie wy sza, z wyj¹tkiem 2003 r. (wykr. 11). 118 116 114 112 110 108 106 104 102 100 98 1998 2001 2002 2005 2006 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wykres 11. Dynamika cen towarów i us³ug konsumpcyjnych w poszczególnych miesi¹cach w latach 1998 2006 (analogiczny okres roku poprzedniego = 100%) Dynamika cen towarów i us³ug konsumpcyjnych w Polsce w latach 1998 2006 w porównaniu do wartoœci wskaÿnika w krajach Unii Europejskiej w analogicznym okresie wykazywa³a nieznaczne wahania, tj. w latach 2002 2003 i 2005 2006 wartoœæ wskaÿnika by³a ni sza ni œrednio w Unii Europejskiej, zaœ wczeœniej, tj. w latach 1998 2001 i w 2004 r. wy sza (tab. 13). Dynamika cen towarów i us³ug konsumpcyjnych w latach 1998 2006 w Polsce i w Unii Europejskiej (w %) Tabela 13 Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Polska 111,8 107,3 110,1 105,5 101,9 100,8 103,5 102,1 101,0 Unia Europejska* 101,3 101,2 102,1 102,3 102,1 101,9 102,1 102,2 102,1 * Przedstawione dane dotycz¹ UE-15 w latach 1998 2003, a od 2004 roku UE-25. ród³o: Jak w tab. 11.

34 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... 3.3. Produkt krajowy brutto wed³ug województw Produkt krajowy brutto w województwie opolskim w 2004 r. wynosi³ 21 902 mln z³, co stanowi³o 2,4% wartoœci PKB w kraju. W roku 1998 wartoœæ PKB wypracowana w województwie opolskim wynosi³a 13 779,4 mln z³, co stanowi³o 2,5% wartoœci w kraju. W latach 1998 2004 wartoœæ PKB w województwie opolskim ros³a (wykr. 12). 24 000 22 000 20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Wykres 12. Wartoœæ PKB w województwie opolskim w latach 1998 2004 (w mln z³) Wartoœæ PKB w województwie opolskim w 2004 r. zwiêkszy³a siê w porównaniu do 2003 r. o 18,2%. Dynamika przyrostu PKB by³a najwy sza w kraju, gdzie PKB przyrós³ o 9,6%. Pod wzglêdem wartoœci PKB w 2004 r. województwo uplasowa³o siê na 14. pozycji w rankingu województw, zaœ w 2003 r. zajmowa³o ostatnie miejsce (tab. 14). Problemem regionu jest jednak wolniejsze tempo wzrostu PKB w porównaniu ze œrednim w Polsce. W kraju wartoœæ PKB w latach 1998 2004 wzros³a o 66,8%, podczas gdy w województwie opolskim wzrost wynosi³ 58,9%. Dla porównania w województwie mazowieckim wzrost wyniós³ 77,7%, w wielkopolskim 72,4%, pomorskim 67,9%, œwiêtokrzyskim 64,5%, œl¹skim 63,4%, a podlaskim 62,6%. Zarówno wiêc województwa o wysokim poziomie PKB na mieszkañca, jak i ni szym, rozwijaj¹ siê szybciej od opolskiego.

Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2006 35 Produkt krajowy brutto w latach 1998 2004 wg województw (w mln z³) Tabela 14 Województwa 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Dolnoœl¹skie 42 646,4 48 487,8 57 028,3 58 704,5 61 616,4 63 782,3 71 328 Kujawsko-pomorskie 27 693,0 29 657,7 34 771,7 36 884,7 38 567,3 39 649,3 44 727 Lubelskie 23 270,3 24 861,0 28 535,1 30 361,4 31 446,8 32 946,7 36 708 Lubuskie 13 340,7 14 776,0 17 135,6 17 675,8 18 012,6 18 542,6 21 839 ódzkie 33 840,5 38 528,0 44 207,8 46 261,2 48 305,5 50 723,9 57 746 Ma³opolskie 41 840,3 45 804,9 53 437,3 54 360,9 57 101,3 60 156,8 67 308 Mazowieckie 105 972,9 120 340,8 139 139,9 153 702,2 159 462,4 167,876,6 188 290 Opolskie 13 779,4 14 501,1 16 935,9 17 085,7 17 816,0 18 169,1 21 902 Podkarpackie 23 037,1 24 815,6 27 860,2 29 540,8 30 656,4 32 362,4 35 415 Podlaskie 13 371,7 14 160,5 16 781,4 17 976,2 18 998,1 19 424,8 21 741 Pomorskie 30 829,7 35 283,4 40 953,3 42 498,7 44 370,8 45 750,7 51 776 Œl¹skie 78 305,1 85 625,9 98 971,1 102 639,4 107 288,4 112 008,5 127 943 Œwiêtokrzyskie 14 673,9 16 464,1 18 963,9 19 613,5 20 728,8 21 869,3 24 145 Warmiñsko-mazurskie 16 061,8 18 072,0 20 332,1 20 659,8 21 797,7 23 572,1 26 822 Wielkopolskie 50 694,9 56 154,9 65 980,6 69 397,1 70 644,3 74 700,6 87 416 Zachodniopomorskie 24 202,3 27 581,7 32 356,8 33 423,9 34 300,0 34 544,8 38 143 Polska 553 560,1 615 115,3 713 390,9 750 785,9 781 112,4 816 080,6 923 248 ród³o:opracowanie na podstawie danych GUS i publikacji: Produkt krajowy brutto wed³ug województw i podregionów, za lata 1999 2002, GUS, Warszawa 2000 2003; Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne 2003 2004. Dla porównania w latach 1995 1998 wartoœæ PKB w województwie opolskim przyros³a o 59,8%, podczas gdy w kraju wzrost wynosi³ 79,7%. Pod wzglêdem wartoœci PKB na mieszkañca województwo opolskie zajmowa³o kolejno 7. miejsce w 1995 r., 8. w 1996 r. i w 1997 r. oraz 11. miejsce w 1998 r. na 16 województw (tab. 15).

36 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... Tabela 15 Produkt krajowy brutto w mln z³ i w przeliczeniu na 1 mieszkañca w latach 1995 1998 w województwie opolskim i w Polsce Lata Wartoœæ PKB (w mln z³) Wartoœæ PKB na 1 mieszkañca (w z³) Wartoœæ PKB (w mln z³) Wartoœæ PKB na 1 mieszkañca (w z³) województwo opolskie Polska 1995 8 623,0 7 878,8 308 103,7 7 984,5 1996 10 259,0 9 390,7 387 826,6 10 042,6 1997 12 218,7 11 190,6 472 350,4 12 221,3 1998 13 779,4 12 634,9 553 560,1 14 316,4 ród³o:opracowanie na podstawie danych GUS. W przeliczeniu na 1 mieszkañca wartoœæ PKB w 2004 r. wynios³a 20 785 z³, co dawa³o Opolskiemu 10. pozycjê wœród pozosta³ych województw, zaœ w roku 1998 by³o to 12 635 z³ i 11. pozycja w rankingu województw (tab. 16, mapa 3). Dla porównania w województwie mazowieckim wartoœæ PKB na mieszkañca w 2004 r. wynosi³a 36 636 z³, w œl¹skim 27 177 z³, wielkopolskim 26 001 z³, lubelskim 16 777 z³, a w podkarpackim 16 886 z³. Ró nica pomiêdzy wartoœci¹ PKB na 1 mieszkañca w województwie opolskim i w kraju wynosi³a w 2004 r. 3396 z³, zaœ w 1998 r. by³o to 1681 z³. W województwie opolskim w 2004 r. odnotowano najwy sz¹ dynamikê wzrostu PKB na 1 mieszkañca w stosunku do roku poprzedniego, która kszta³towa³a siê na poziomie 118,7%, przy œredniej w Polsce równej 109,7%. Tabela 16 Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na 1 mieszkañca w latach 1998 2004 wg województw (w z³) Województwa 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1 2 3 4 5 6 7 8 Dolnoœl¹skie 14 290 16 273 19 169 19 758 21 193 21 986 24 632 Kujawsko-pomorskie 13 193 14 121 16 550 17 563 18 635 19 169 21 633 Lubelskie 10 383 11 112 12 777 13 614 14 300 15 019 16 777 Lubuskie 13 062 14 444 16 737 17 254 17 850 18 396 21 641 ódzkie 12 682 14 497 16 696 17 535 18 492 19 498 22 274 Ma³opolskie 13 029 14 231 16 561 16 788 17 659 18 522 20 671 Mazowieckie 20 920 23 760 27 451 30 283 31 115 32 722 36 636 Opolskie 12 635 13 320 15 586 15 780 16 738 17 173 20 785

Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2006 37 cd. tab. 16 1 2 3 4 5 6 7 8 Podkarpackie 10 866 11 685 13 093 13 870 14 569 15 436 16 886 Podlaskie 10 926 11 580 13 733 14 727 15 719 16 105 18 056 Pomorskie 14 129 16 120 18 661 19 301 20 346 20 929 23 616 Œl¹skie 16 014 17 565 20 373 21 206 22 627 23 718 27 177 Œwiêtokrzyskie 11 056 12 435 14 326 14 843 15 977 16 911 18 714 Warmiñsko-mazurskie 10 986 12 341 13 867 14 065 15 258 16 504 18 778 Wielkopolskie 15 141 16 747 19 651 20 634 21 072 22 256 26 001 Zachodniopomorskie 13 980 15 924 18 666 19 269 20 196 20 357 22 494 Polska 14 316 15 914 18 460 19 430 20 431 21 366 24 181 ród³o:jakwtab. 14. Polska = 24 181 z³ województwo opolskie = 20 785 z³ od31672z³do36636z³ od 26 707 z³ do 31 671 z³ od21742z³do26706z³ od 16 777 z³ do 21 741 z³ Mapa 3. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na 1 mieszkañca w województwach w 2004 r. Wraz ze wzrostem wartoœci PKB w 2004 r. w porównaniu do 2003 r. zwiêkszy³ siê udzia³ opolskiego w stosunku do krajowej wartoœci PKB (do 2,4% wobec 2,2% w roku 2003). Udzia³ PKB na 1 mieszkañca w woje-

38 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... wództwie opolskim do œredniej krajowej równie wzrós³, chocia do roku 2003 obserwowano jego systematyczny spadek. W roku 1998 udzia³ wynosi³ 88,3% œredniej krajowej, po czym systematycznie spada³, by w 2003 r. przybraæ najni sz¹ w analizowanym okresie wartoœæ -79,4%. W roku 2004 udzia³ PKB na 1 mieszkañca w stosunku do œredniej krajowej wzrós³ do 86%. Opolskie, jako jedno z czterech województw, odnotowa³o w 2004 r. wzrost regionalnego udzia³u w stosunku do œredniej krajowej. Prognoza PKB na najbli sze lata przewiduje dalszy wzrost jego wartoœci. W roku 2006 przewidywany wzrost wyniesie 3,8%, a jego wartoœæ 23 399 mln z³, w 2007 r. 5,3%, osi¹gaj¹c wartoœæ 24 629 mln z³, natomiast w roku 2008 prognozuje siê wzrost na poziomie 5,2%, z wartoœci¹ równ¹ 25 901 mln z³ (tab. 17). Tabela 17 Prognoza wartoœci PKB w latach 2006 2008 w województwie opolskim (w mln z³) Lata 2006 2007 2008 Wartoœæ PKB 23 399 24 629 25 901 ród³o:dodatek do raportu Polska: regionalne prognozy ekonomiczne 2005 2008. Analiza porównawcza polskich województw, PMR Publications, Gdañsk 2005. Dla porównania wartoœæ PKB w mln euro w 2003 r. wynosi³a w opolskim 4211,1 mln euro, co na 1 mieszkañca dawa³o kwotê 3980 euro. W Polsce by³a to wartoœæ 191 408,3 mln euro, co w przeliczeniu na mieszkañca wynosi³o 5011 euro. Najlepsze pod tym wzglêdem polskie województwo to mazowieckie, z wartoœci¹ 7768 euro na mieszkañca, zaœ najmniejsz¹ wartoœæ odnotowano w lubelskim 3538 euro na mieszkañca. Wartoœæ dodana brutto w województwie opolskim w 2004 r. wynosi³a 19 461 mln z³. W przeliczeniu na 1 pracuj¹cego WDB w 2004 r. równa³a siê 64 686 z³, co plasowa³o opolskie na 7. pozycji w kraju. W latach 1998 2004 notowano systematyczny wzrost WDB (tab. 18). Tabela18 Wartoœæ dodana brutto ogó³em oraz na 1 pracuj¹cego w latach 1998 2004 w województwie opolskim i œrednio w kraju Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1 2 3 4 5 6 7 8 Wartoœæ dodana brutto ogó³em (w mln z³) Opolskie 12 077,2 12 631,9 14 811,6 14 970,6 15 575,0 15 788,8 19 461 Polska 485 177,0 535 829,0 623 909,7 657 843,5 682 860,7 709 165,7 820 375