o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF 51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38 www.piotr-liszka.strefa.pl + Początek Instytut życia konsekrowanego Charyzmat Założyciela (carisma del fundador) przekazywany Instytutowi, według Severino Maria Alonso, różni się od charyzmatu danym dla utworzenia nowego Instytutu (carisma inicial, carisma fundacional). Jest to rozróżnienie dość ogólne. Trudno określić, jaka jest różnica między carisma de fundación a carisma fundacional? (Uwaga: określenia te są podane w jęz. hiszpańskim, co jest ważne w porównywaniu ich z terminami podanymi w jęz. włoskim). Prawdopodobnie autor ten jednak traktuje pierwsze określenie jako dar ułatwiający utworzenie Instytutu a drugie wiąże z ułatwieniem czy nawet z możliwością wykonania zadania, do którego Instytut został utworzony. Nie ma tu jeszcze wyraźnego odróżnienie daru danego dla łatwiejszego utworzenia Instytutu (dar osobisty: carisma di fondazione) i daru danego Instytutowi przez Ducha Świętego dla wypełniania określonego zadania (carisma del fondazione). Alonso przedstawia też poglądy Mario Midali, który stosuje określenia charyzmat i duch (duchowość). Odnosi je zarówno do osoby Założyciela jak i do Instytutu przez niego założonego. Czy duch jest częścią charyzmatu Założyciela, czy raczej jakoś się z nim pokrywa? Czy określa wypełnianie charyzmatu przez osobę Założyciela, czy raczej wiąże się z realizacją charyzmatu przekazanego Instytutowi? Drugie rozwiązanie traktuje duchowość jako wymiar, interpretację całościową. Odpowiednio trzeba pytać: czy Instytut realizuje charyzmat a ponadto żyje swoją duchowością (dwie płaszczyzny, które się nie pokrywają), czy raczej duchowość Instytutu oznacza właśnie realne ukonkretnienie, przeżywanie wspólnotowe charyzmatu Założyciela. Na te pytania Midali nie daje dość wyraźnej odpowiedzi /S. M. Alonso, Índole carismática de las distintas formas de vida religiosa, Vida Religiosa 6 (1981), s. 477; Ż2 161/. Midali zdaje sobie sprawę, że dla określenia rodzaju charyzmatu posiadanego przez dany Instytut, trzeba wypracować jasne schematy teologiczne i jasną terminologię, a następnie trzeba określić, które elementy egzystencjalne wchodzą w skład danego rodzaju charyzmatu. Wielu założycieli posiadało charyzmaty, które M. Midali określa niezbyt precyzyjnie jako dary bardziej lub mniej nadzwyczajne (łaski mistyczne, objawienia, proroctwa, dar cudów, rozeznawania duchów, itp.), które uczestniczą w fundacji a następnie rozwijają Instytut. Oprócz darów przekazywanych Ż2 162. + Początek instytutu życia konsekrowanego Charyzmat Założyciela instytutu życia konsekrowanego. Życie zakonne postrzegane jest albo jako cała społeczność wszystkich zakonników i zakonnic albo jako zbiór poszczególnych Zgromadzeń zakonnych. Pierwsze ujęcie pozwala na wyodrębnienie elementów wspólnych, drugie zwraca uwagę na elementy specyficzne, różnicujące. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na odrębność i tożsamość rodziny zakonnej jest jej duchowość, czyli realizacja w danym Instytucie charyzmatu pochodzącego od swego Założyciela. W pierwszym ujęciu osoba Założyciela traktowana jest w kategoriach historyczno-socjologicznych. Pobudza on w konkretnym środowisku kulturowym nową wspólnotę, która posiada ściśle określoną duchowość. Drugie ujęcie pozwala dokładniej przeanalizować zespół darów, które otrzymał on od Ducha Świętego oraz ukazać ich związek z darami 1
duchowymi posiadanymi przez nowy Instytut. W posoborowej teologii życia zakonnego trzeba wyodrębnić refleksję nad jego charyzmatycznym wymiarem, a w tym wymiarze ukazać strukturę złożonego w wielu elementów charyzmatu Założyciela Ż2 115. Powstawanie teologii charyzmatu Założyciela. Po Soborze Watykańskim II zgromadzenia zakonne weszły na drogę odnowy zgodnie z duchem aggiornamento i aprofundimiento. Uświadomiono sobie potrzebę powrotu do źródeł, czyli do ogólnochrześcijańskich korzeni do Ewangelii, do postaci Jezusa Chrystusa, Założyciela Chrześcijaństwa, do początków Zgromadzeni, do osoby Założyciela Instytutu zakonnego. Okazało się, że w procesie odnowy popełniono wiele błędów gdyż nie wiadomo było dokładnie, co trzeba zachować a co zmienić, by życie zakonne adekwatnie dostosować do aktualnych uwarunkowań. Mogło wydawać się, że ocena i wybór są prawie oczywiste. Okazało się jednak inaczej Ż2 117. + Początek instytutu życia konsekrowanego dzieli się na dwie fazy. Założyciel pierwszych współtowarzyszy traktuje jak osoby, które zajmują szczególne miejsce w konstruowaniu dzieła. Odróżniają ich od innych członków wspólnoty, wstępujących już do ukształtowanego Instytutu, gdy Instytut już się rozwija i już uzyskał swoje wyraźne oblicze. Działanie pierwszych uczniów w pierwszej fazie rozwoju Instytutu służy Założycielowi jako inspiracja, rozświetlanie sposobu wcielania charyzmatu w trwałe struktury i w czytelne formy. Odczytują oni i realizują podstawowe linie charyzmatu poprzez swoje życie i inicjatywy, wskutek których następuje coraz jaśniejsze przeświadczenie Założyciela odnośnie tego, czy powstający Instytut faktycznie jest uobecnieniem jego charyzmatu. Założyciel jest tym kimś, kto otrzymuje inspirację w jej elementach fundamentalnych. Jego współpracownicy otrzymują dar potrzebny do tego, by przyoblec charyzmat Założyciela realia środowiska społeczno-historycznego. Tworzą oni widzialne, konkretne oblicze Instytutu, rozwijając wszystkie jego charyzmatyczne możliwości. Relacje uczniów z Założycielem w początkowym etapie istnienia Instytutu. Początkowy okres istnienia Instytutu dzieli się na dwie fazy: 1. Czas właściwego zakładania, aż do skodyfikowania reguły życia: 2. Czas pełnego zrozumienia przez całą wspólnotę zakonną jej miejsca i zadania w Kościele. W pierwszej fazie tworzy się paradygmat Instytutu, czyli zasady, według których kształtuje się wszelkie późniejsze myślenie i działanie. W drugiej fazie dokonuje się rozwój, pogłębianie i rozprzestrzenianie tego, co istnieje w ustalonej już formie. Pierwsi uczniowie kończą swą rolę bycia współzałożycielami w momencie, gdy charyzmatyczna inspiracja uzyskała konkretną, ustaloną, instytucjonalną formę. Odtąd wszyscy członkowie rodziny zakonnej powinni zachowywać, pogłębiać i rozwijać, w harmonii z historią to wszystko, co im przekazał Założyciel w pierwszej fazie tworzenia Instytutu. Cały czas wszyscy mają obowiązek pogłębiania charyzmatu, generowania w jego mocy swego życia, przemieniając się według wzoru, którym jest osoba Założyciela lub Założycielki /P. Liszka, Charyzmatyczna moc życia zakonnego, Papieski Wydział Teologiczny, Wrocław 1996, s. 172. + Początek instytutu życia konsekrowanego może być rozpatrywany z różnych punktów widzenia. Jurydyczny punkt widzenia podkreśla dwa kryteria: 1. Przekazanie idei Instytutu i jego zadań; 2. Otrzymanie przez Instytut normy życia i zarządzania. Historyczno-teologiczny punkt widzenia podkreśla relacje z Bogiem: 1. Przekazanie idei specyficznego budowania planu zbawienia; 2. 2
Przyjęcie określonej duchowości. Założyciel otrzymał specjalną łaskę gromadzenia uczniów i duchowej opieki nad nimi. Z tego powodu stosowane jest nawet określenie ojciec, a w zakonach żeńskich odpowiednio określenie matka. Uczniowie asymilując ducha Założyciela dokonują w swoim wnętrzu osobistej jego interioryzacji. Dokonuje się w nich oryginalne doświadczenie, zarówno w kontekście osoby Założyciela, jak i wydarzenia założenia. Powstaje też w nich duchowy fundament, który pozwala im przekazywać i rozwijać te początkowe, zarodkowe doświadczenia. Proces ten nie dokonuje się na płaszczyźnie intelektualnej, lecz raczej wewnątrz ducha ucznia. Każdy Założyciel znajduje wspólnotę uczniów, którzy uczestniczą w tym samym doświadczeniu i powołaniu. Założyciel sprawia u uczniów nowe zrozumienie potrzeb i uczy ich współpracy z działaniem Ducha Świętego. Jest to współpraca w aspekcie socjologicznym i teologicznym, w relacji poszczególnych osób z łaską oraz całej wspólnoty z udzielonej jej duchowym darem. Oznacza to, że Założyciel nie tworzy wokół siebie przestrzeni biurokratycznych lub administracyjnych, lecz powołaniowe i misjonarskie. Tworzy on w uczniach mistyczne zrozumienie Kościoła w ścisłym związku z jego ewangelijnymi korzeniami. Jest to aspekt bardziej teologiczny niż socjologiczny. Następuje wtedy swoisty powrót do źródeł chrześcijaństwa. Powstaje nowy sposób aktualizacji istotnych wymogów tworzących życie chrześcijańskie. W wydarzeniu założenia Instytutu Założyciel wraz z uczniami wdzierają się w sam rdzeń Ewangelii i sprawiają, że żyje ona w aktualnych uwarunkowaniach tego świata z całą jej mocą /P. Liszka, Charyzmatyczna moc życia zakonnego, Papieski Wydział Teologiczny, Wrocław 1996, s. 169. + Początek instytutu życia konsekrowanego obdarzony charyzmatem fundacyjnym. Charyzmat Założyciela odczytywany jest nie tyle w tym, co jest przekazywane jako doktryna lecz raczej w codziennej egzystencji Instytutu, w zwyczajach, praktykach pobożnych, aktywności apostolskiej itp. Charyzmat nie jest czymś statycznym. Jest to dynamiczna moc, w rozwoju, w procesie tworzenia, w ubogacaniu się. Instytut zakonny jest w ścisłym sensie ruchem charyzmatycznym. Ciągle następuje w nim percepcja charyzmatu Założyciela, dokonująca się wraz z jego realizacją w rozwijającej się historii Kościoła i świata. W ten sposób następuje ewolucja charyzmatyczna Instytutu. Ujawniają się nowe oblicza i możliwości posiadanego daru, w ramach jego specyficznej istoty. Charyzmat Założyciela kształtuje główne linie duchowości Instytutu. Duchowość Założyciela to jego aktywność, to realizowanie swego daru w całym swym życiu. Duchowość Instytutu, to realizowanie przez jego członków wszystkich tkwiących w nim darów charyzmatycznych. Duch Założyciela uobecnia się z całą mocą u początków Instytutu. Uwidacznia się on wtedy jako charyzmat fundacyjny (carisma fundacional). Zgromadzenie powstaje w określonej sytuacji. Jeżeli powstało tylko dla spełnienia określonego zadania i nie posiada charyzmatu Założyciela, to po wykonaniu zadania, po zmianie sytuacji tracą sens istnienia. Zmiana zadań jest równoznaczna z refundacją, czyli faktycznie z powstaniem nowego Instytutu. Mogą pozostać ci sami ludzie, ale istota Instytutu już jest inna. W wielu wypadkach po prostu dany Instytut znika. Czymś sztucznym jest wtedy wysiłek reanimowania a także wysiłek nadawania takiemu Instytutowi cech wiecznotrwałych, poprzez zrządzenia administracyjne. Trwałe są tylko Instytuty posiadające charyzmat Założyciela Ż2 167. 3
+ Początek instytutu życia konsekrowanego odświeżany. Charyzmat kolektywny rozpoznany autorytatywnie przez Kościół, zostaje zinstytucjonalizowany kanonicznie. W ten sposób wyraża się i realizuje stan życia konsekrowanego, różny od stanu kapłaństwa ministerialnego i różny od laikatu. Prawne uznanie charyzmatu Założyciela to nie sprowadzenie go do jurydycznej formuły i odpowiednie zaszufladkowanie. Przeciwnie, czynione jest po to, aby posiadać pewność co do istnienia danego charyzmatu i w ten sposób osiągnąć jego powszechne, oficjalne uznanie. Prowadzi to do pełnego rozkwitu możliwości udzielania istotnej wartości charyzmatycznej, umożliwia wspaniałe przeżywanie tego doświadczenia, które było udziałem Założyciela. Związek między charyzmatem Założyciela a instytucjonalną formą jest bardzo ścisły. Forma ta jest konieczna dla jego realnego zaistnienie i realizacji dzieła, dla którego ten dar został Założycielowi dany. Taki pogląd wyrażają liczni teologowie, m.in. Beyer, Girardi. Forma instytucjonalna zapewnia radykalne wypełnienie misji w konkretnych uwarunkowaniach historycznych, zapewniając stałą młodość Instytutowi w mocy Ducha Świętego (Tillard). Pozwala też skutecznie powracać do doświadczenia jakie przeżywał Założyciel. Tak głoszą: Ciardi, Girardi, Beyer, Midali. Stałe struktury widzialne zapewniają też realizację pełni wymiaru profetycznego (Beyer). Najistotniejszym elementem instytucjonalnym w przekazywaniu charyzmatu jest reguła. W niej przekazuje Założyciel swoją koncepcję życia, owoc swego życiowego doświadczenia. Jest to sposób zachowania na zawsze tożsamości charyzmatycznej Instytutu. Świadomość posiadania charyzmatu, który powinien być przekazany i zachowywany w społeczności zakonnej, przynagla do napisania reguły, aby uniknąć odchyleń, zagwarantować integralność. Nikt nie wie poza nim tego wszystkiego, co wiąże się z otrzymanym charyzmatem i co powinno być zachowane w Instytucie. Dlatego przekazuje swą wiedzę wszelkimi możliwymi sposobami, udzielając rad, głosząc konferencje i kazania, pisząc listy i książki, ale przede wszystkim pisząc Reguły lub Konstytucje. Reguła jest prezentowana jako doświadczenie, które powoduje powstanie innego doświadczenia o tej samej treści. Jest ona najlepszym wyrazem dialogu między Założycielem a Instytutem /P. Liszka, Charyzmatyczna moc życia zakonnego, Papieski Wydział Teologiczny, Wrocław 1996, s. 178. + Początek instytutu życia konsekrowanego Przeżywanie wartości ewangelicznych przez założyciela instytutu życia konsekrowanego staje się motorem prowadzącym do jego rozwoju, umocnienia i utworzenia personalistycznych struktur gwarantujących trwałość. Ten oryginalny sposób przeżywania Ewangelii wyciska znamię w przyszłym Instytucie, staje się jego niezatartym znamieniem, rozpoznawalnym obliczem. To, co otrzymał Założyciel w wydarzeniu swego powołania staje się trwałe, na tyle na ile jest zjednoczone ze zbawczym planem Chrystusa Ż2 144. Jezus Chrystus jest źródłem każdego charyzmatu, kształtując jego oblicze w duchu Ewangelii, konkretyzując go zgodne z wymogami realizacji Ewangelii w dziejach świata. Inaczej mówiąc, zarówno powołanie Założyciela jak i związany z tym określony charyzmat, mają wyraźny komponent chrystologiczny. Powołanie Założyciela oznacza istotne jego pogłębienie z całą Trójcą Świętą. To, co później zostanie ujęte w konsekracji, poprzez śluby zakonne, teraz zostaje zrozumiane i przeżywane jako wejście w relację z tajemnicą relacji pomiędzy Osobami Boskimi. Ślub ubóstwa będzie sposobem wyrażenia synostwa Jezusa wobec Ojca. Być 4
naśladowcą Jezusa to znaczy zaufać i otrzymywać wszystko od Ojca, kierować wszystko ku Niemu, wzrastać w miłości synowskiej. Czystość jest skrystalizowaniem miłości w Duchu Świętym, wyrazem daru całkowitego. Posłuszeństwo jest to utożsamienie się z miłością Syna do Ojca. Śluby są wyrazem, wykwitem zaszczepionej w wydarzeniu powołania, jedynej miłości trynitarnej Ż2 145. + Początek instytutu życia konsekrowanego w odczytaniu Ewangelii i życia. Instytut życia zakonnego powstaje albo dla realizowania wartości ewangelicznej albo do spełnienia jakiegoś określonego zadania. Faktycznie jedno jest nierozdzielne od drugiego, ale reguły i konstytucje podkreślają albo jedno albo drugie. Gambari nie dostrzegł tych dwóch typów instytutów zakonnych. Pisze tylko ogólnie o tych dwóch elementach. Oczywiście, przy okazji, nie zauważa, że nie wszystkie instytuty zakonne mają charyzmat założyciela. Pisze on: W charyzmacie założyciela na ogół dostrzegamy dwa elementy, które stanowią siłę przyciągania dla tych wszystkich, którzy do niego się dołączają, i z kolei grupie nadają właściwe jej oblicze. Pierwszym jest takie odczytanie i zinterpretowanie ewangelicznej nauki, które może dać początek specyficznej formie duchowości, wszczepionej w ogólną duchowość Kościoła, która będzie zdolna wytyczyć specjalną drogę wiodącą do zjednoczenia z Bogiem. Drugi zaś element stanowi praktyczna metoda, która jest zdolna tchnąć życie w ewangeliczne przykazanie miłości i przemienić je w służbę bliźnim E. Gambari, Życie zakonne po Soborze Watykańskim II, przełożył i opracował Jan Efrem Bielecki OCD, (Vita religiosa secondo il Concilio e il nuovo Diritti Canonico, ed. 2, Edizioni Monfortane 1985), Wydawnictwo Ojców Karmelitów, Kraków 1998, s. 52. Niektóre konstytucje zakonne jako na źródło inspiracji swej duchowości wskazują na aktualne środowisko a nie na Ewangelię. + Początek instytutu życia konsekrowanego W wydarzeniu założenia dokonuje się konkretyzacja charyzmatu życia zakonnego, jaki otrzymał Założyciel w momencie powołania. Wymiar metahistoryczny konkretyzuje się w realnej wspólnocie eklezjalnej. Każdy charyzmat życia zakonnego, czyli dar, który otrzymuje dany człowiek od Ducha Świętego, domaga się eklezjalnej konkretyzacji, przyobleczenia we wspólnotę. Jest to dar specyficzny, nie tylko do wykonania czegoś, lecz do tworzenia silnych więzi interpersonalnych, eklezjalnych. Charyzmat życia zakonnego jest mocą dla tworzenia życia zorganizowanego, dla tworzenia stałych struktur. Założenie Instytutu oznacza zintegrowanie charyzmatu jako daru duchowego ze strukturą instytucjonalną Kościoła, z charakterystycznym dla tej instytucji wymiarem prawnym. Powołanie Założyciela jest już z natury powołaniem do kolektywnego naśladowania Chrystusa Ż2 147. Nie jest wymagane, aby Założyciel definiował wszystkie elementy Instytutu, aby sam je wszystkie formował. Również nie jest wymagane, aby definiował wszystkie detale reguły życia. To będzie dokonywało się po założeniu Instytutu, stopniowo. Bardzo często jest on natomiast autorem pierwszych Konstytucji, co może być nawet wydarzeniem kończącym proces początkowej fazy tworzenia się Instytutu. Założyciel nie musi nawet zorganizować pierwszej grupy uczniów. Zdarzyło się tak z św. Soledad Torres Acosta i Siervas de Maria. Założycielka była dopiero siódmą z kolei, która dołączyła się do początkowej wspólnoty, a zarówno Zgromadzenie jak i Stolica Apostolska uważają ją za Założycielkę tego Zgromadzenia. Istnieje nawet 5
konkretny przypadek, gdy Stolica Święta uznała za Założyciela osobę, która zdefiniowała cel, określiła formę życia i duchowość Instytutu, a Instytut ten powstał dopiero sto lat później, już po śmierci Założyciela. Był to św. Antoni Maria Claret i Instytut świecki Filiación Cordimariana Ż2 148. + Początek instytutu życia konsekrowanego Założyciel instytutu życia konsekrowanego patrząc na założony przez siebie Instytut, zdumiewa się z tego nowego dzieła, które powstało i zachwycony działaniem Ducha Świętego, odczuwa, że jest tylko instrumentem użytym w narodzinach tego dzieła (F. Ciardi, Los fundadores hombres del Espíritu. Para una teología del carisma de fundador, Ediciones Paulinas, Madríd 1983, s. 209). Widząc nowe dzieło, Założyciel dostrzega w nim nowe światło odsłaniające pełniej tajemnicę Ewangelii. Jaśniej zdaje sobie sprawę jak wspaniała jest Ewangelia Chrystusowa w całej swej pełni (Tamże, s. 195). Nowy sposób zrozumienia chrześcijaństwa jest krokiem do jeszcze jaśniejszego uświadomienia możliwości, jakie daje Bóg dla realizowania wielkiego projektu zbawczego (Tamże, s. 200). Nie zawsze jednej rodzinie zakonnej należy się jeden Założyciel. Istnieją Zgromadzenia posiadające kilku współzałożycieli. Bywa, że obok Założycielki Instytutu żeńskiego uważa się również jako Założyciela jej spowiednika, kierownika duchowego. Są też Zgromadzenia, w których nie jest możliwe określenie, kto był Założycielem. Można wskazać na kogoś, kto dał inspiracje, na kogoś, kto pomógł w zorganizowaniu podstawowych struktur, ale nikt spośród tych twórców Instytutu nie spełnia wszystkich cech wymaganych do tego, aby mógł być on właśnie określony wyraźnie jako Założyciel. W niektórych sytuacjach nawet Stolica Apostolska nie może tej kwestii rozstrzygnąć. Trzeba wielkiego wysiłku, który nie zawsze prowadzi do ostatecznego rozwiązania. Czasem dany Instytut uznaje zwyczajowo kogoś i czci go jako swego Założyciela, chociaż w pełnym tego słowa znaczeniu dana osoba nim nie jest. Próba rozstrzygnięcia zagadnienia powinna brać pod uwagę dwa fundamentalne kryteria: 1) jak pojawiła się idea nowego Instytutu; 2) w jaki sposób każdy z nich wpływał na kształt misji i duchowość Instytutu Ż2 149. + Początek instytutu życia konsekrowanego Założyciel instytutu życia konsekrowanego swego ducha przekazuje przede wszystkim przez modlitwę, cierpienia i świadectwo życia, a dopiero w drugim planie poprzez rady i informacje. Założyciel staje się symbolem, ideałem, wzorem dla przyszłych pokoleń. Z pewnością w tym, co przekazuje i co staje się wzorem do naśladowania jest również jego charakter, osobowość, świętość. Jest on wzorem również jako człowiek, który pracował nad sobą, aby dojść do doskonałości. Osobisty wysiłek czyni człowieka zdolnym do przyjęcia działania Ducha Świętego i owocnego realizowania otrzymanych darów. Założyciel jest człowiekiem głęboko zjednoczonym z Chrystusem. Staje się współpracownikiem Założyciela Kościoła realizując różne wartości eklezjalne. Założyciel idzie drogą wytyczoną przez Chrystusa na początku. W pewnym sensie jest to jednak nowa droga, droga odnowy Kościoła /F. Ciardi, I fondatori uomini dello Spirito. Per una teologia del carisma di fondatore, Roma 1982, s. 354/. Proponuje on nowoczesną interpretację orędzia Chrystusowego, współbrzmiącą z czasami, w których Założyciel żyje. Na nowo uobecnia eklezjalne wartości początkowe, powoduje odżywanie owych wartości, które zostały zagubione a powinny w Kościele zawsze być obecne z całą mocą /Tamże, s. 6
355/. Uczniowie odkrywają współbrzmienie swoich aspiracji z tym, co zostało im przekazane. Następuje konwergencja ideałów, która potęguje zaangażowanie w wypełnianie projektu życia wspólnoty i jej poszczególnych członków. Doświadczane jest ciągle to, co zostało zapisane w kodzie genetycznym. Następuje u uczniów ta sama percepcja misterium Chrystusowego, Jego Ewangelii, taka sama synteza egzystencjalna, przyjęcie i odczytywanie w tej samej optyce znaków czasu i dawanie tej samej odpowiedzi ministerialnej Tamże, s. 356/. Osobowość Założyciela nie jest obojętna dla zrozumienie jego współpracy z charyzmatem danym dla założenia nowej rodziny zakonnej. Najważniejszymi momentami kształtującymi tę współpracę są: powołanie Założyciela i założenie Instytutu Ż2 143. + Początek instytutu życia konsekrowanego Założyciel instytutu życia konsekrowanego jest jak gleba przyjmująca ziarno łaski Bożej. Nie wie on, jakie będzie drzewo, czyli nowa rodzina zakonna, która powinna z tego ziarna wyrosnąć. Potrzebuje on ciągle nowych umocnień duchowych i otrzymuje je. Tworzą one autentyczny proces ubogacania, oczyszczania, nieustannej korektury wizji przyszłego dzieła. Założyciele odczuwają, że są narzędziami w ręku Ducha Świętego, w realizacji wielkiego zbawczego Planu. Wszystko to, co Bóg czyni w osobie Założyciela, czyni to dla budowania historycznego Ciała Chrystusa. Powołanie Założyciela jest kamieniem węgielnym, na którym będzie budowane Zgromadzenie zakonne a z nim cały Kościół. Dlatego potrzebna jest określona pedagogia Boża wobec Założyciela, jego progresywne formowanie w określonych uwarunkowaniach społecznych. Wysiłek ludzki splata się harmonijnie z mocą charyzmatu, konsekwentnie przygotowującego do dzieła założenia Instytutu. Założyciel coraz wyraźniej zaczyna utożsamiać się z powierzonym mu zadaniem. Przyjmuje je całkowicie za własne. Coraz bardziej też powierzone mu zadanie staje się sposobem jego osobistego uświęcenia. Następuje silne zespolenie działania łaski prowadzącej do świętości osobistej (gratia gratum faciens) z charyzmatem założycielskim (gratia gratis data). Duch Święty owładnął całą jego osobą. Działanie człowieka i Boga stają się coraz bardziej zespolone Ż2 146. + Początek instytutu życia konsekrowanego źródłem informacji o jego charyzmacie. W ogólnej strukturze instytucjonalnej istnieją elementy, które nie mogą być dowolnie zmieniane pod groźbą utraty daru Ducha Świętego. Są to: fundamentalne struktury zarządzania oraz istotne linie apostolatu (tzw. dzieła własne, ściśle należące do duchowości Instytutu), styl życia w konkretny sposób przeżywający rady ewangeliczne oraz życie braterskiego. Te elementy zawarte są w prawie własnym, na które składa się: kodeks fundamentalny lub konstytucje (reguła życia), myśli Założyciela dotyczące istoty charyzmatu (natura, zadania, duchowość), zdrowe tradycje, normy fundamentalne (o zarządzaniu, dyscyplinie, sposobach apostolatu i informacji o ślubach zakonnych), inne kodeksy zawierające normy. Każdy powołany posiada charyzmat taki jak Założyciel i współuczestniczy w nieustannym procesie szeroko rozumianego zakładania Instytutu. Pełnia uczestnictwa następuje poprzez śluby zakonne. Konsekracja przez złożenie ślubów może być porównana do tego jedynego, źródłowego wydarzenia, które zapoczątkowało istnienie Instytutu. Przez założenie Instytutu Założyciel ukonkretnił, urealnił swój charyzmat. Analogicznie, przez złożenie ślubów każdy powołany ukonkretnia, urealnia swój własny charyzmat. Konsekracja wciela charyzmat 7
każdego człowieka powołanego do życia zakonnego w konkretny, dokładnie przylegający do niego, Instytut. W ten sposób urealniona zostaje moc, dana po to, by dany człowiek w specyficzny dla niego sposób, według swego powołania, naśladował Jezusa Chrystusa. Przez konsekrację tworzy się też konkretna wspólnota braterska. To nie wspólnota zakonna obdarowuje charyzmatem człowieka wstępującego w jej szeregi, lecz powołany wstępując do Instytutu, tworzy wspólnotę (J. Beyer SI., Carismi e impegni (Riflessione e aprofondimento sulla vita consacrata), Vita Consacrata 6-7(1991), s. 536). Charyzmat Założyciela nie istnieje w formach materialnej tradycji, lecz w ludziach. Aktualnie istnieje z tego powodu, że ludzie obdarowani nim zjednoczyli się i tworzą konkretną wspólnotę. Fakt wspólnego zamieszkania ludzi, którzy posiadają to samo powołanie, jest przyczyną aktualnego realnego istnienia charyzmatu Założyciela /P. Liszka, Charyzmatyczna moc życia zakonnego, Papieski Wydział Teologiczny, Wrocław 1996, s. 179. + Początek intelektu ludzkiego w Bogu Jeśli chcemy być uczciwi wobec Boga, który jest Stwórcą rozumu i w ten sposób źródłem i początkiem naszych intelektualnych możliwości musimy mówić o rozumowej poznawalności Boga. Chcąc być uczciwymi wobec siebie i wobec naszych możliwości powinniśmy również mówić o niepoznawalności Boga B 117 66. 8