Konferencja Biopaliwa - rozwój czy stagnacja? Rolniczy potencjał surowcowy produkcji biopaliw zaawansowanych w Polsce Jarosław Wiśniewski Naczelnik Wydziału Energii Odnawialnych i Biopaliw Departament Gospodarki Ziemią Warszawa, 25.09.2014 r.
Potencjał energetyczny polskiego rolnictwa Oceniając potencjał energetyczny krajowego rolnictwa nie można ograniczać się do stanu obecnego, ale uwzględnić możliwe zmiany wynikające czynnikami produkcji oraz zapotrzebowaniem rynku Rolniczy potencjał produkcyjny kraju: powierzchnia użytków rolnych i ich struktura przewidywane zmiany w powierzchni i strukturze użytków rolnych warunki glebowo klimatyczne struktura zasiewów oraz osiągane plony roślin uprawnych przewidywane zmiany w strukturze zasiewów oraz osiąganych plonach Obecne i przewidywane zapotrzebowania na produkty żywnościowe Wzajemne relacje pomiędzy nakładami i przychodami z upraw żywnościowych oraz energetycznych Aktualne i prognozowane zapotrzebowanie na biomasę do celów energetycznych Realizowana polityka państwa 2
Powierzchnia użytków rolnych i ich struktura w Polsce w 2013 roku pow. w tys. ha % udział w UR Zmiana pow. 10 lat Użytki rolne ogółem 14 412 100,0% -1 757 Grunty orne 10 627 73,8% - 2 024 pod zasiewami 10 279 ugorowane 348 Trwałe użytki zielone 3 161 21,9% - 108 łąki 2 567 pastwiska 594 Sady 393 2,7% + 143 Ogrody przydomowe 32 0,2% Pozostałe użytki rolne 199 1,4% Źródło: GUS, Użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów w 2013 r. 3
Gospodarstwa rolne według grup obszarowych UR w latach 2002-2020 Lata Ogółem Grupy obszarowe UR (ha) 1-5 5-10 10-20 20-30 30-50 >50 2002 1 956 1147 (58,6%) 427 (21,8%) 266 (13,6%) 64 (3,3%) 32 (1,6%) 20 (1,0%) 2010 1 563 863 (55,2%) 352 (22,5%) 224 (14,3%) 61 (3,9%) 36 (2,3%) 27 (1,7%) 2020* 1 217 637 (52,0%) 280 (23,0%) 172 (14,0%) 58 (4,0%) 40 (3,0%) 30 (2,0%) Źródło: SZRWRiR na lata 2012 2020 * - prognozy 4
Uwarunkowania prawne wynikające z ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych biomasa ulegające biodegradacji części produktów, odpady lub pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa, łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi, leśnictwa i rybołówstwa oraz powiązanych z nimi działów przemysłu, w tym z chowu i hodowli ryb oraz akwakultury, a także ulegająca biodegradacji część odpadów przemysłowych i komunalnych, w tym z instalacji służących zagospodarowaniu odpadów oraz uzdatniania wody i oczyszczania ścieków biokomponenty bioetanol, biometanol, biobutanol, ester, bioeter dimetylowy, czysty olej roślinny, biowęglowodory ciekłe, bio propan-butan, skroplony biometan, sprężony biometan oraz biowodór, które są wytworzone z biomasy z przeznaczeniem do wytwarzania paliw ciekłych lub biopaliw ciekłych biopaliwa ciekłe: a) benzyny silnikowe zawierające powyżej 10,0% objętościowo biokomponentów lub powyżej 22,0% objętościowo eterów, o których mowa w pkt 4, b) olej napędowy zawierający powyżej 7% objętościowo biokomponentów, c) bioetanol, biometanol, biobutanol, ester, bioeter dimetylowy, czysty olej roślinny, biowęglowodory ciekłe, bio propan-butan, skroplony biometan, sprężony biometan oraz biowodór stanowiące samoistne paliwa; 5
Uwarunkowania prawne wynikające z ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych c.d. Art. 23 4a. Udział biokomponentów wytworzonych z odpadów, pozostałości, niespożywczego materiału celulozowego oraz materiału lignocelulozowego, liczony według wartości opałowej, uznaje się za dwukrotnie wyższy w ogólnej ilości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych sprzedawanych lub zbywanych w innej formie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez podmiot realizujący Narodowy Cel Wskaźnikowy, lub zużywanych przez ten podmiot na potrzeby własne na tym terytorium. 4b. Do surowców, z których udział liczony według wartości opałowej uznaje się za dwukrotnie wyższy w rozumieniu ust. 4a, nie zalicza się odpadów będących naturalnymi surowcami spożywczymi, które na skutek niecelowego albo celowego działania lub w wyniku braku odpowiednich warunków produkcji, przechowania, transportu lub przetwarzania nabyły cechy uniemożliwiające ich przeznaczenie do spożycia lub przestały spełniać wymogi dopuszczające te surowce do spożycia, oraz materiałów celulozowych i lignocelulozowych wytworzonych z drewna pełnowartościowego. 6
Uwarunkowania prawne wynikające z ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych c.d. Art. 23 4c. Minister właściwy do spraw gospodarki określi, w drodze rozporządzenia, szczegółową listę surowców, o których mowa w ust. 4a, oraz limit biokomponentów wytworzonych z tych surowców, których udział w realizacji Narodowego Celu Wskaźnikowego przez podmiot realizujący Narodowy Cel Wskaźnikowy uznaje się za dwukrotnie wyższy, biorąc pod uwagę stan wiedzy technicznej w zakresie możliwości wykorzystania tych surowców do wytwarzania biokomponentów oraz ich dostępność. biopaliwa zaawansowane można rozumieć jako biopaliwa wytworzone z odpadów, pozostałości, niespożywczego materiału celulozowego oraz materiału lignocelulozowego. 7
Konkurencja na rynku biomasy wykorzystywanej na cele energetyczne Cele w zakresie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej i ciepła, wprowadzają element konkurencji o surowce dla rynku biopaliw zaawansowanych. Sankcje za nie zrealizowanie obowiązku: rynek biopaliw ciekłych - 0,625 zł/mj rynek energii elektrycznej - 0,084 zł/mj Oceny ekspertów dotyczące ilości potencjalnych surowców roślinnych pochodzenia rolniczego, jakie można wykorzystać do produkcji energii elektrycznej ciepła i biopaliw zaawansowanych są zróżnicowane i wahają się od 3 mln ton do 9 mln ton rocznie. 8
Technologie produkcji biopaliw zaawansowanych Fermentacja alkoholowa produkcja alkoholi z odpadów z produkcji rolnej, Hydrorafinacja produkcja olejów z odpadowych tłuszczów roślinnych, Wytwarzanie węglowodorów syntetycznych w technologii Fishera-Tropscha, Fermentacja beztlenowa - produkcja metanu z pozostałości i odpadów z produkcji rolnej. Wytwórcy biopaliw zaawansowanych: Węglowodory syntetyczne 1 instalacja, o łącznej wydajności 5,8 tys. ton (7,5 mln litrów) Biogaz rolniczy 55 instalacji, o łącznej wydajności 247 mln m 3 biogazu rocznie 9
Potencjalne zasoby słomy do celów energetycznych wg województw [w tys. ton] POMORSKIE 275 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 115 ZACHODNIOPOMORSKIE 747 KUJAWSKO-POMORSKIE 168 PODLASKIE - 471 LUBUSKIE 267 WIELKOPOLSKIE 971-270 DOLNOŚLĄSKIE OPOLSKIE 583 133 MAZOWIECKIE - 250 ŁÓDZKIE LUBELSKIE 43 594 ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE 19 51 MAŁOPOLSKIE PODKARPACKIE 166 POLSKA = 3 141 10
Powierzchnia uprawy roślin przeznaczonych na cele energetyczne - rośliny wieloletnie razem WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem powierzchnia w ha zbiór w [t] 2012 2013 2012 2013 POLSKA 5 157 3 883 29 982 15 148 Dolnośląskie 47 800 Kujawsko-pomorskie 484 1234 28 Lubelskie 21 12 101 Lubuskie 479 133 78 135 Łódzkie 3 173 20 830 Małopolskie Mazowieckie 1 430 143 10 762 Opolskie 389 76 945 445 Podkarpackie 477 224 1 3 007 Podlaskie 545 Pomorskie 204 15 558 41 Śląskie 1 202 0,4 Świętokrzyskie 252 10 793 2 Warmińsko-mazurskie 996 803 4 859 3 932 Wielkopolskie 374 230 11 036 5 605 Zachodniopomorskie 1 83 0 1 153 Źródło: dane GUS 11
Szacowany potencjał drewna z sadów Powierzchnia sadów 393 tys. ha Pozyskanie drewna z sadów 139,3 tys. m³ 97,5 tys. ton 12
Potencjał techniczny produkcji biogazu z produktów roślinnych i zwierzęcych Produkcja zwierzęca 5 466 mln m³ Produkcja roślinna 2 400 mln m³ Razem 7 867 mln m³ W Polsce możliwości budowy biogazowni rolniczych ma około 14,6 tys. gospodarstw rolnych, z czego najwięcej (ok. 9,5 tys.) o mocy do 40 kw. 13
Surowce zużyte do produkcji biogazu rolniczego w latach 2011 2013 Rodzaj surowca zużytego do produkcji biogazu rolniczego Ilość surowca zużytego do produkcji biogazu rolniczego (w tonach) 2011 r. 2012 r. 2013 r. Gnojowica 265 961 349 173 455 583 Wywar pogorzelniany 30 465 146 607 354 362 Kiszonka z kukurydzy 108 876 241 590 287 414 Pozostałości z warzyw i owoców 10 984 86 109 268 599 Wysłodki 6 922 37 082 109 312 Obornik 11 641 23 503 30 778 Serwatka 1 933 12 854 12 577 Pulpa ziemniaczana 7 258 6 627 10 144 Pomiot kurzy 0 0 7 906 Gliceryna 0 303 6 255 Odpady poubojowe 0 663 5 481 Pozostałe 25 375 12 609 32 718 14 Razem 469 416 917 122 1 581 129
Podsumowanie Z punktu widzenia zachowania ciągłości produkcji rolniczej zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, nie jest możliwe zagospodarowanie na cele energetyczne 100% wytwarzanej w rolnictwie biomasy. Rozwój infrastruktury kraju, a także systematyczne zwiększanie lesistości kraju powodują, że coraz mniejsza powierzchnia gruntów może być przeznaczana na inne cele niż produkcja żywności. O możliwości wykorzystania istniejącego potencjału produktów ubocznych z produkcji rolniczej do produkcji biopaliw zaawansowanych głównie będą decydowały technologie, które zapewnią ich konkurencyjność na rynku. Rozwój rynku biopaliw zaawansowanych powinien stanowić uzupełnienie obecnych możliwości wytwórczych biopaliw, a nie powodować wzrost konkurencji o te same surowce. 15
Dziękuję za uwagę 16