Z PRAC INSTYTUTÓW Jadwiga Zarębska Warszawa, CODN Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2000 2001 Ö I. Powszechność nauczania języków obcych w różnych typach szkół Dane przedstawione w tym opracowaniu dotycz¹ uczniów ucz¹cych siê jêzyków obcych w minionym roku szkolnym 2000/2001 (GUS stan w dniu 31 grudnia 2000 roku). Tabela 1 przedstawia sytuacjê uczniów, ucz¹cych siê obowi¹zkowo jêzyków obcych w kraju w ró nych typach szkó³: szko³y podstawowe, gimnazja, szko³y zasadnicze, licea ogólnokszta³c¹ce, œrednie szko³y zawodowe. Uwzglêdniono w niej trzy najbardziej popularne jêzyki zachodnioeuropejskie (angielski, niemiecki, francuski) oraz jêzyk rosyjski. Utrzymuje siê dobra dynamika przemian w nauczaniu jêzyków obcych. W roku szkolnym 2000/2001 w porównaniu z rokiem 1999/2000 liczby uczniów ucz¹cych siê ka dego z jêzyków zachodnioeuropejskich we wszystkich szko³ach razem wzros³y, a liczba uczniów ucz¹cych siê jêzyka rosyjskiego zmala³a. Szczegó³owe omówienie tego zagadnienia znajdziemy w raporcie Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2000/2001. Dynamika przemian. Warszawa, CODN, 2001. Tabela 1. Uczniowie uczący się obowiązkowo języków obcych w różnych typach szkół w latach 1999 i 2000 (w tysiącach osób) typ szkoły rok angielski francuski niemiecki rosyjski Szko³y podstawowe 1999 1480,17 60,56 756,16 429,11 2000 1369,30 37,65 624,84 210,16 Gimnazja 1999 411,95 23,06 237,34 79,81 2000 826,16 47,18 487,68 140,10 Szko³y zasadnicze 1999 63,99 11,55 141,80 306,86 2000 62,07 12,93 132,39 270,16 Œrednie szko³y ogólnokszta³c¹ce 1999 764,45 136,69 536,87 185,50 2000 831,42 140,60 575,91 179,90 Œrednie szko³y zawodowe 1999 499,72 53,86 434,48 110,22 2000 530,06 52,40 440,86 107,46 23
Prezentowane w artykule procentowe wskaźniki powszechności nauczania poszczególnych jêzyków obcych s¹ mierzone stosunkiem liczby uczniów ucz¹cych siê danego jêzyka do liczby uczniów ogó³em. WskaŸniki te nie dope³niaj¹ siê do 100% poniewa : Ö czêœæ ogó³u uczniów nie uczy siê adnego jêzyka obcego np. w najm³odszych klasach szko³y podstawowej, Ö uczniowie ucz¹cy siê jêzyków obcych w niektórych szko³ach (np. w liceach ogólnokszta³c¹cych) s¹ liczeni dwukrotnie. Ö II. Przestrzenny rozkład powszechności nauczania języków obcych Powszechnoœæ nauczania poszczególnych jêzyków obcych w uk³adzie wojewódzkim jest silnie zró nicowana. Rozpiêtoœci przedzia³ów w roku szkolnym 2000/01, w których mieszcz¹ siê procentowe wskaÿniki powszechnoœci nauczania jêzyków obcych (jako przedmiotu obowi¹zkowego i nadobowi¹zkowego ³¹cznie we wszystkich typach szkó³ razem) w poszczególnych województwach obrazuje poni sze zestawienie. Rozpiêtoœci wyra ono w procentach ogó³u uczniów: jêzyk angielski 39,3% 68,1% jêzyk francuski 1,9% 8,2% jêzyk niemiecki 23,2% 57,1% jêzyk rosyjski 5,5% 28,1% Przy du ym zró nicowaniu wskaÿników regionalnych wskaÿniki ogólnokrajowe praktycznie nie daj¹ adnych informacji o nauczaniu jêzyków obcych w poszczególnych województwach. W takiej sytuacji, w rozwa aniach dotycz¹cych nauczania jêzyków obcych nie mo na pomin¹æ analizy rozk³adu przestrzennego. Rysunki: R, A, N, F oraz mapka M przedstawiaj¹ ³¹czne wskaÿniki powszechnoœci nauczania jêzyków obcych jako przedmiotu obowi¹zkowego i nadobowi¹zkowego w województwach. Język rosyjski Przestrzenny rozk³ad powszechnoœci nauczania jêzyka rosyjskiego obrazuje rysunek R oraz mapka M. Rozpiêtoœæ wojewódzkich wskaÿników powszechnoœci wynosi w minionym roku szkolnym 22,6% i wzros³a trochê w porównaniu do roku 1999/2000. Do województw o najwy szych wskaÿnikach powszechnoœci nauczania jêzyka rosyjskiego nale ¹ w tym roku szkolnym: lubelskie 28,1% ogó³u uczniów mazowieckie 26,3% ogó³u uczniów œwiêtokrzyskie 22,9% ogó³u uczniów Najni sze wskaÿniki powszechnoœci nauczania jêzyka rosyjskiego maj¹ województwa: opolskie 5,5% ogó³u uczniów dolnoœl¹skie 5,8% ogó³u uczniów zachodniopomorskie 6,8% ogó³u uczniów lubuskie 7,4% ogó³u uczniów 24
We wszystkich 16 województwach wskaÿnik powszechnoœci nauczania tego jêzyka obni y³ siê w stosunku do roku szkolnego 1999/2000. Najwiêkszy spadek wartoœci wskaÿnika wyst¹pi³ w województwach: warmiñsko-mazurskim, lubuskim i podkarpackim. W uszeregowaniu jêzyków obcych wed³ug ich stopnia powszechnoœci jêzyk rosyjski nie zajmuje pierwszej pozycji w adnym województwie. Pozycjê drug¹ zajmuje w dwóch województwach, a pozycjê trzeci¹ w czternastu województwach. Język angielski nauczania jêzyka angielskiego (jako przedmiotu obowi¹zkowego i nadobowi¹zkowego ³¹cznie) w roku szkolnym 2000/2001 przedstawia rysunek A oraz mapka M na koñcu artyku³u.naichpodstawiewidaæ, epowszechnoœæ nauczania jêzyka angielskiego w 16 województwach jest silnie zró nicowana. W roku szkolnym 2000/01 dominuj¹ w zakresie powszechnoœci te same województwa, co w roku poprzednim, to znaczy: woj. podlaskie i woj. œl¹skie. Ale wartoœci wskaÿników w tych województwach odpowiednio wzros³y w ci¹gu roku (por. rys. A). A siedem województw na szesnaœcie w kraju ma teraz wskaÿnik powszechnoœci wy szy od 60%. W województwie lubuskim, zajmuj¹cym ostatnie miejsce w skali powszechnoœci jêzyka angielskiego wskaÿnik ten wzrós³ o 5 punktów. procentowych w stosunku do roku 1999/2000. W uszeregowaniu jêzyków obcych wed³ug ich stopnia powszechnoœci jêzyk angielski zajmuje pozycjê pierwsz¹ a w czternastu województwach, a pozycjê drug¹ w dwóch województwach: lubuskim i dolnoœl¹skim. Język niemiecki nauczania jêzyka niemieckiego (jako przedmiotu obowi¹zkowego i nadobowi¹zkowego ³¹cznie) w roku szkolnym 2000/01 przedstawiaj¹: rysunek N oraz mapka M na koñcu tego rozdzia³u. Powszechnoœæ nauczania jêzyka niemieckiego w uk³adzie wojewódzkim jest w minionym roku szkolnym bardziej zró nicowana ni jêzyka angielskiego. Rozpiêtoœæ skrajnych wartoœci wojewódzkich wskaÿników powszechnoœci wynosi 33,9% i jeszcze siê zwiêkszy³a w stosunku do roku szkolnego 1999/2000. W roku szkolnym 1999/2000 wskaÿniki powszechnoœci jêzyka niemieckiego by³y najwy - sze dla województw: lubuskiego i dolnoœl¹skiego, a najni sze dla mazowieckiego i podlaskiego. W roku szkolnym 2000/01 wskaÿniki powszechnoœci nauczania jêzyka niemieckiego wzros³y we wszystkich 16 województwach. Nadal dominuj¹ w dziedzinie powszechnoœci tego jêzyka województwa w zachodniej czêœci Polski w województwie lubuskim i dolnoœl¹skim wskaÿnik przekroczy³ znacznie 50%, a w woj. zachodniopomorskim wzrós³ na przestrzeni roku o 4,5 punkt. proc. W uszeregowaniu jêzyków obcych jêzyk niemiecki zajmuje pierwsz¹ pozycjê w dwóch województwach, pozycjê drug¹ w dwunastu województwach i trzeci¹ te w dwóch województwach (por. rys. N). 25
Język francuski nauczania jêzyka francuskiego (jako przedmiotu obowi¹zkowego i nadobowi¹zkowego ³¹cznie) w roku szkolnym 2000/01 pokazuje rysunek F i mapka M. Powszechnoœæ nauczania jêzyka francuskiego jest we wszystkich województwach najmniejsza w porównaniu do trzech pozosta³ych jêzyków obcych. W kilku województwach, np. opolskim, œl¹skim i dolnoœl¹skim wskaÿniki powszechnoœci jêzyka francuskiego i jêzyka rosyjskiego wykazuj¹ coraz mniejsze ró nice. Np. dla województwa œl¹skiego wskaÿnik powszechnoœci jêzyka francuskiego jest o 0,5% wy szy ni jêzyka rosyjskiego, a dla województwa opolskiego wskaÿnik jêzyka francuskiego jest ni szy tylko o 0,5 punkt. proc. od wskaÿnika jêzyka rosyjskiego. Krajowy wskaÿnik powszechnoœci jêzyka francuskiego wzrós³ nieznacznie w minionym roku szkolnym w stosunku do roku 1999/2000. W zakresie powszechnoœci jêzyka francuskiego prym wiod¹ dwa województwa: œl¹skie i ma³opolskie. Ich wskaÿniki wzros³y jeszcze trochê w stosunku do roku 1999/2000. Najni - szy wskaÿnik ma nadal województwo warmiñsko-mazurskie, choæ zwiêkszy³ siê on nieznacznie w stosunku do roku poprzedniego. 26
(rys. J. Bujak) (sierpieñ 2001) 27