INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA MIASTA TARNOWA w 2010 roku

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 1 WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE DELEGATURA W TARNOWIE INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA MIASTA TARNOWA w 2010 roku Opracowanie: Dział Monitoringu Środowiska Autorzy: mgr inż. Maria Ogar mgr Iwona Para mgr inż. Teresa Prajsnar Teresa Reczek Zatwierdził Kierownik Delegatury w Tarnowie mgr Krystyna Gołębiowska TARNÓW, czerwiec 2011

2 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku SPIS TREŚCI: 1. POWIETRZE... 3 1.1. Presje... 3 1.2. Jakość powietrza... 4 1.3. Roczna ocena jakości powietrza wyniki klasyfikacji stref... 9 2. HAŁAS... 12 3. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE... 12 4. WODY... 14 4.1. Presje... 14 4. 2. Wody powierzchniowe... 17 4.2.1. Ocena stanu wód powierzchniowych w 2010 roku... 21 4.2.2. Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia... 34 4.2.3. Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych... 35 4.2.4. Ocena wód według kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie substancjami biogennymi - ocena eutrofizacji wód... 36 4.3. Wody podziemne... 39 4.3.1. Ocena stanu wód podziemnych... 39 4.3.2. Ocena jakości wód podziemnych według wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi... 42 5. OCHRONA PRZYRODY... 43 6. PODSUMOWANIE... 46

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 3 1. POWIETRZE 1.1. Presje Miasto Tarnów położone jest w strefie funkcjonalnej regionu tarnowskiego o charakterze przemysłowo-urbanistycznym. W strefie tej koncentruje się większość potencjału gospodarczego regionu, a zwłaszcza przemysłowego i usługowego. Tarnów należy do miast o dużej skali zagrożenia. Wg danych GUS 1 Tarnów zajmuje 25 miejsce wśród 150 najbardziej zagrożonych miast Polski, ze względu na ilość zanieczyszczeń emitowanych z zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska. W mieście występuje wysoki wskaźnik emisji dwutlenku azotu - 88,9Mg/km 2 (przy krajowym wskaźniku 1,03Mg/km 2 ) i dwutlenku siarki - 68,1Mg/km 2 (przy krajowym wskaźniku 1,5Mg/km 2 ) oraz znaczący wskaźnik emisji pyłów - 5,4Mg/km 2 (przy krajowym wskaźniku 0,2Mg/km 2 ) 48% 13% 3% 36% Pyły SO2 NO2 Inne gazy (bez CO2) W 2009 roku w Tarnowie nastąpił nieznaczny spadek emisji zanieczyszczeń do powietrza w porównaniu z emisją zanieczyszczeń w 2008 roku. Istotną redukcję zanieczyszczeń odnotowano w emisji dwutlenku siarki o 18,3% a znaczny, bo ponad dwukrotny wzrost odnotowano w emisji innych gazów. Wykres. Emisja zanieczyszczeń pyłowogazowych w 2009 roku w Tarnowie (źródło: WIOŚ) 14 2008 2009 12 10 [tys.mg] 8 6 4 2 0 Emisja ogółem Pyły ogółem Gazy ogółem SO2 NO2 Inne gazy (bez CO2) 2008 13,67 0,43 13,24 5,95 6,59 0,69 2009 13,37 0,39 12,98 4,86 6,42 1,7 Wykres. Zmiany emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych w Tarnowie w latach 2008-2009 (źródło: WIOŚ) 1 Ochrona Środowiska 2010 GUS

4 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Głównym źródłem punktowej emisji zanieczyszczeń powietrza w mieście Tarnowie pozostają od lat Zakłady Azotowe S.A. W dalszej kolejności, znaczącymi w wielkości emisji zanieczyszczeń są: Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, Przedsiębiorstwo Przemysłu Chłodniczego FRITAR i Zakłady Mechaniczne TARNÓW S.A. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Gospodarka komunalna Przemysł Ogółem Pyły Gazy SO2 NO2 CO Inne gazy Wykres. Struktura emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych (bez CO2) wg działów gospodarki w Tarnowie w 2009 roku (źródło: WIOŚ) Tab. Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego w Tarnowie w 2009 roku wg działów gospodarki (źródło: WIOŚ ) Ogółem Gazy (bez CO2) Dział Pyły Gazy razem CO2 (bez CO2) SO2 NO2 CO Inne gazy gospodarki [Mg/rok] Przemysł 12 751,6 299,1 12 452,5 4507,2 6 294,3 208,0 1443,0 1 156 068 95,4% 77,3% 96,0% 92,7% 98,1% 83,2% 100,0% 93,6% Gospodarka 611,4 87,9 523,5 356,8 124,7 42,0 0,0 78 640 komunalna 4,6% 22,7% 4,0% 7,3% 1,9% 16,8% 0,0% 6,4% Razem 13 363,0 387,0 12 976,0 4864,0 6 419 250 1443 1 234 708 Do bilansów emisji zanieczyszczeń przyjęto jednostki, dla których suma emisji gazów (bez CO 2 ) i pyłów jest równa lub większa od 5 Mg/rok. 1.2. Jakość powietrza Źródłem informacji, na podstawie której dokonano oceny jakości powietrza, były pomiary stężeń zanieczyszczeń powietrza prowadzone w sieci wojewódzkiej monitoringu zanieczyszczeń przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie i Delegaturę w Tarnowie. W 2010 roku w mieście Tarnowie monitorowano zanieczyszczenia powietrza w automatycznej stacji monitoringu, zlokalizowanej przy ul. Bitwy pod Studziankami, na terenie kompleksu szkół: Gimnazjum nr 4 im. J. Brauna i Szkoły Podstawowej nr 8 im K.K. Baczyńskiego. Zakres pomiarowy obejmował: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, pył zawieszony (PM10 i PM2,5 2 ), kadm, nikiel, ołów, arsen, benzo/a/piren oraz benzen i tlenek węgla. 2 PM2,5 oznacza pył przechodzący przez otwór sortujący, zdefiniowany w referencyjnej metodzie poboru próbek i pomiaru PM2,5, EN 14907, przy 50 % granicy sprawności dla średnicy aerodynamicznej do 2,5μm; (wg dyrektywy 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy )

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 5 Tarnów Mapa. Lokalizacja stanowiska pomiarowego do ciągłych pomiarów zanieczyszczeń powietrza w Tarnowie W 2010 roku obowiązywały dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 czerwca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Tab. Poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowanie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin na terenie kraju, z wyłączeniem uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej Lp. Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (µg/m 3 ) Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 1 Pył zawieszony PM10 g) 24 godziny 50 c) 35 razy rok kalendarzowy 40 c) - 2 Benzen rok kalendarzowy 5 c) - (71-43-2) 3 Ołów rok kalendarzowy 0,5 c) - (7439-92-1) 4 Dwutlenek azotu jedna godzina 200 c) 18 razy (10102-44-0) rok kalendarzowy 40 c) - 5 Dwutlenek siarki jedna godzina 350 c) 24 razy (7446-09-5) 24 godziny 125 c) 3 razy rok kalendarzowy i pora 20 e) - zimowa (okres od 01 X do 31 III) 6 Tlenek węgla 8 godzin h) 10000 c)h) (630-08-1) 7 Pył zawieszony PM2.5 rok kalendarzowy 25 µg/m 3

6 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku a) oznaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstracts Service Registry Number c) poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi, e) poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin, g) stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10µm (PM10) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne, h) maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Tab. Poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowanie ze względu na ochronę zdrowia ludzi Lp. Nazwa substancji (numer CAS) a) 1 Arsen b) (7440-38-2) 2 Benzo/a/piren b) (50-32-8) 3 Kadm b) (7440-43-9) 4 Nikiel b) (7440-02-0) Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom docelowy substancji w powietrzu (ng/m 3 ) rok kalendarzowy 6 rok kalendarzowy 1 rok kalendarzowy 5 rok kalendarzowy 20 a) oznaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstracts Service Registry Number b) całkowita zawartość danego zanieczyszczenia w pyle zawieszonym PM10 Tab. Poziomy alarmowe niektórych substancji w powietrzu Lp. Nazwa substancji Alarmowy poziom substancji w (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiaru powietrzu [µg/m 3 ] 1 Dwutlenek azotu (10102-44-0) jedna godzina 400 b) 2 Dwutlenek siarki (10028-15-6) jedna godzina 500 b) 3 Pył zawieszony PM10 24 godziny 200 d) a) oznaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstracts Service Registry Number b) wartość występująca przez trzy kolejne godziny w punktach pomiarowych reprezentujących jakość powietrza na obszarze o powierzchni co najmniej 100 km 2 albo na obszarze strefy zależnie od tego, który z tych obszarów jest mniejszy, d) wartość progowa informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia przez trzy kolejne doby niekorzystnych skutków zdrowotnych. W oparciu o wyniki dobowych pomiarów stężeń zanieczyszczeń powietrza uzyskane w 2010 roku na stanowisku pomiarowym w Tarnowie wykonano analizę dla poszczególnych zanieczyszczeń. Pył zawieszony PM10 Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu wyniosło 45µg/m 3 tj. 112,5% poziomu dopuszczalnego. W pomiarach dobowych poziom zanieczyszczenia pyłem PM10 przekroczał poziom dopuszczalny 72 razy w ciągu roku, w tym głównie w miesiącach zimowych. W 2010 roku czterokrotnie zarejestrowano przekroczenie poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10. Wartość maksymalna średniodobowego stężenia PM10 wyniosła 348µg/m 3 tj. 174% poziomu alarmowego (w dniu 26.01.2010). W roku 2010 stężenie średnioroczne pyłu PM10 i częstość przekraczania 24-godzinnych stężeń utrzymywały się na poziomie z poprzedniego roku. Termin osiągnięcia poziomów dopuszczalnych minął w 2005 roku.

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 7 Pył zawieszony PM2,5 Stężenie średnioroczne pyłu PM2,5 wyniosło 33,5µg/m 3 tj. 134% poziomu dopuszczalnego (tj. 25,0µg/m 3 ) i 115,5% poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (tj. 29µg/m 3 ). Termin osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM2,5 to 1.01.2015 roku W próbkach pyłu PM10 pobieranych wagowo oznaczano zawartość metali ciężkich, takich jak: kadm, nikiel, ołów, arsen oraz zawartość benzo/a/pirenu. Kadm Stężenie średnioroczne kadmu w pyle zawieszonym wynosiło 2,3ng/m 3 tj. 46% poziomu dopuszczalnego w powietrzu i było wyższe o 0,5ng/m 3 od stężenia notowanego w 2009 roku. Nikiel Stężenie średnioroczne niklu w pyle zawieszonym wynosiło 2,2ng/m 3 tj. 11% poziomu dopuszczalnego w powietrzu i było niższe o 0,5ng/m 3 od stężenia stwierdzonego w 2009 roku. Ołów Stężenie średnioroczne ołowiu w pyle zawieszonym wynosiło 0,022µg/m 3 tj. 4,4% poziomu dopuszczalnego w powietrzu i utrzymywało się na poziomie zbliżonym do 2009 roku. Arsen Stężenie średnioroczne arsenu w pyle zawieszonym wynosiło 1,1ng/m 3 tj. 18,3% poziomu dopuszczalnego w powietrzu i było niższe o 0,2ng/m 3 od stężenia notowanego w 2009 roku. Benzo/a/piren Stężenie średnioroczne benzo/a/pirenu w pyle zawieszonym wynosiło 6,0ng/m 3 przy wartości dopuszczalnej 1,0ng/m 3. Dwutlenek siarki Prowadzono automatyczne pomiary 1-godzinne SO 2 i uzyskano wartość stężenia średniorocznego 10,2µg/m 3 co odpowiada 51% poziomu dopuszczalnego w powietrzu. Zmierzone stężenie było wyższe o 2,2µg/m 3 od stężenia uzyskanego w 2009 roku. W roku 2009 maksymalne 1-godzinne stężenie SO 2 wyniosło 144µg/m 3 i nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego 3. Dwutlenek azotu Prowadzono automatyczne pomiary stężeń 1-godzinnych NO 2 i uzyskano średnioroczne stężenie o wartości 22,9µg/m 3, co stanowi 57,3% poziomu dopuszczalnego w powietrzu, a maksymalne stężenie 1-godzinne wynosiło 194µg/m 3 i nie przekroczyło wartości dopuszczalnej 1-godzinnej tj. 200 µg/m 3. Średnioroczne stężenie było niższe o 6,1µg/m 3 od stężenia notowanego w 2009 roku. 3 Dopuszczalny poziom stężenia SO 2 dla czasu uśredniania jednej godziny wynosi 350µg/m 3

8 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku PM10 PM2,5 SO2 NO2 częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego dla stężeń 24h PM10 stężenie [ug/m3] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 18 14 13 11 7 4 3 2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiąc 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 częstość przekraczania poziomu dopuszczalnehgo PM10 Wykres. Stężenia średniomiesięczne wybranych zanieczyszczeń powietrza i częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego PM10 stężeń 24 godzinnych na stanowisku pomiarowym w Tarnowie w 2010 roku (źródło: WIOŚ) Tlenek węgla Prowadzono automatyczne pomiary stężeń 1-godzinnych CO i uzyskano stężenie maksymalne średnie ośmiogodzinne kroczące o wartości 5460 µg/m 3, co stanowi 54,6% poziomu dopuszczalnego w powietrzu. Benzen Oznaczany był dwiema metodami manualnymi: metodą przepływową i metodą pasywną, i uzyskano następujące wartości stężeń: 1,5 µg/m 3 i 2,5 µg/m 3. Średnie stężenie roczne dla obszaru miasta Tarnowa wynosiło 2,0 µg/m 3 tj. 40,0% poziomu dopuszczalnego w powietrzu. W porównaniu do roku 2009 średnie stężenie benzenu zmniejszyło się o ok. 37%. 50 2009 2010 poziom dopuszczalny stężenie średnioroczne [ug/m 3 ] 40 30 20 10 0 40 40 25 20 5 NO2 SO2 PM10 PM2,5 Benzen Wykres. Zmiany średniorocznych stężeń zanieczyszczeń powietrza w latach 2009-2010 w Tarnowie (źródło: WIOŚ)

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 9 stężenie średnioroczne [ng/m 3 ] 28 24 20 16 12 8 4 0 2009 2010 poziom dopuszczalny 20 5 6 1 Kadm Arsen Nikiel Ołów Benzo/a/piren Wykres. Zmiany stężeń średniorocznych metali ciężkich i ich związków oraz benzo/a/pirenu w latach 2009-2010 w Tarnowie (źródło: WIOŚ) Z powyższej analizy wynika, że w 2010 roku w Tarnowie wystąpiły przekroczenia stężeń dopuszczalnych zanieczyszczeń powietrza. Standardy jakości powietrza nie były dotrzymane: w pyle zawieszonym PM10 - przekroczenie poziomu dopuszczalnego o 12,5%, - stężenia 24-godzinne przekroczyły 72 razy w ciągu roku poziom dopuszczalny (dopuszczalna częstość przekraczania 35 razy), w pyle zawieszonym PM2,5 -przekroczenie poziomu docelowego o 34%, a poziomu dopuszczalnego z marginesem tolerancji o 15,5 %, w benzo/a/pirenie - przekroczenie poziomu docelowego benzo/a/pirenu w roku kalendarzowym. 1.3. Roczna ocena jakości powietrza wyniki klasyfikacji stref W roku 2010 przeprowadzono kolejną bieżącą ocenę jakości powietrza 4 w oparciu o art.89 ustawy - Prawo ochrony środowiska z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 2008/50/WE i dyrektywy 2004/107/WE. Listę substancji, dla których istnieje obowiązek prowadzenia rocznej oceny jakości powietrza 5 zawiera rozporządzenie Ministra Środowiska z 17 grudnia 2008r. oraz dyrektywy 2004/107/WE, w odniesieniu do metali ciężkich: As, Cd, Ni zawartych w pyle PM10 oraz B(a)P w PM10 i dyrektywy 2008/50/WE CAFE, w odniesieniu do pozostałych wymienionych substancji, w tym pyłu PM2,5. Ocena polegała na zaliczeniu strefy do określonej klasy (A,B,C), która zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Ocenę wykonano w nowym układzie stref. 4 Opracowanie WIOŚ w Krakowie Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2010 roku dostępne na stronie internetowej http://www.krakow.pios.gov.pl 5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z 17 grudnia 2008r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. Nr 5, poz. 31) (rozporządzenie nie uwzględnia pyłu PM2,5)

10 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Tab. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy jest określony margines tolerancji. Poziom stężeń nie przekraczający wartości dopuszczalnej powyżej wartości dopuszczalnej* lecz nie przekraczający wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji powyżej wartości dopuszczalnej* powiększonej o margines tolerancji Klasa strefy A B C brak Wymagane działania określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych -określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych -działania na rzecz poprawy jakości powietrza atmosferycznego, opracowanie programu ochrony powietrza (POP) * z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów. Tab. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia według jednolitych kryteriów w skali kraju, zgodnych z kryteriami UE (źródło: WIOŚ) Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całego obszaru strefy Nazwa strefy (kod strefy) miasto Tarnów (PL1202) SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 * As Cd Ni B(a)P PM2,5 A A C A A A A A A A C C * wg poziomu docelowego Roczna ocena jakości powietrza w strefie - miasto Tarnów, została wykonana w oparciu o wyniki pomiarów przeprowadzonych w 2010 roku na stałej stacji monitoringu ul. Bitwy pod Studziankami. Ocenę wykonano pod kątem spełniania kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia. Mapa. Klasyfikacja stref dla pyłu PM10, PM2,5 i benzo/a/pirenu kryterium ochrona zdrowia w 2010 roku w województwie małopolskim (źródło: WIOŚ) Zgodnie z wykonaną klasyfikacją miasto Tarnów za rok 2010 zostało zakwalifikowane do klasy C, ze względu na stężenia substancji: benzo/a/piren, pył zawieszony PM10 i PM2,5. Oznacza to, że poziomy stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 przekraczają wartości dopuszczalne w ciągu roku częściej niż 35-razy, poziom stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM2,5 oraz poziom stężenia średniorocznego benzop/a/pirenu przekracza poziom docelowy w roku kalendarzowym.

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 11 Przyczynami stwierdzonych przekroczeń były: dla pyłu PM10 i PM2,5 oraz dla benzo/a/pirenu -oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków -oddziaływanie emisji związanej z ruchem pojazdów w mieście ponadto dla benzo/a/pirenu - szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, - niekorzystne warunki klimatyczne Zakwalifikowanie strefy do klasy C wymaga podejmowania szczególnych działań (planów i programów naprawczych). Wiąże się to z określeniem obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji i podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie i skuteczne wdrożenie programu ochrony powietrza ( POP). Nadal istotnym problemem dla strefy miasta Tarnowa jak również pozostałych stref województwa małopolskiego są wysokie stężenia benzo/a/pirenu w pyle zawieszonym PM10, należącego do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Stężenia benzo/a/pirenu przekraczają poziom docelowy, który ma być osiągnięty w 2013 roku. Mapa. Rozkład stężeń benzo/a/pirenu w pyle PM10 stężenia średnie roczne w województwie małopolskim w 2010 roku (źródło: WIOŚ)

12 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 2. HAŁAS Stan środowiska akustycznego w mieście Tarnowie oceniany jest w oparciu o prowadzone badania uciążliwości akustycznej źródeł hałasu. Głównymi źródłami zagrożenia hałasem na obszarze miasta Tarnowa jest komunikacja (w szczególności hałas drogowy i kolejowy) oraz przemysł. W 2010 roku, w ramach Wojewódzkiego Programu Monitoringu Środowiska dla województwa małopolskiego, przeprowadzono badania monitoringowe poziomu hałasu kolejowego w jednym punkcie na obszarze miasta Tarnowa i w ramach kontroli wykonano pomiary poziomu hałasu w 3 obiektach przemysłowych. Z przeprowadzonych pomiarów poziomu hałasu kolejowego wynika, że w punkcie pomiarowym Tarnów, ul. Pustaki 1 wystąpiły przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu dla pory dnia i nocy. Przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla pory dnia i nocy było w przedziale od 5 do 10dBA. W porównaniu do roku 2009 w badanym punkcie pomiarowym nastąpił 4% wzrost poziomu hałasu w porze dziennej i niewielki spadek w porze nocnej. W 2010 roku skontrolowano 3 obiekty przemysłowe i w jednym z nich odnotowano przekroczenia poziomu hałasu dla pory nocnej. Tab. Wyniki pomiarów monitoringu hałasu kolejowego na terenie miasta Tarnowa (źródło: WIOŚ) Nazwa punktu pomiarowego Tarnów, ul. Pustaki 1 linia kolejowa relacji Tarnów- Kraków Lokalizacja punktu pomiarowego Odległość punktu pomiarowego około 30 m od torów, na wysokości 4,0m nad powierzchnią terenu. Zabudowa po stronie wykonywania pomiarów luźna, jednorodzinna. Odległość pierwszej zabudowy od linii 30m. Data pomiaru Równoważny poziom dźwięku A (LAeq) [db] pora dzienna pora nocna Przekroczenia wartości dopuszczalnych [db] pora dzienna pora nocna 27.11.2009 60,4 58,2 5,4 8,2 05.11.2010 62,7 57,8 7,7 7,8 Według Programu Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 2010-2012 badania hałasu nie będą prowadzone na obszarach objętych obowiązkiem opracowania map akustycznych. Dla miasta Tarnowa termin sporządzenia mapy akustycznej upływa 30.06.2012r. 3. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE W środowisku naturalnym promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące pochodzi zarówno ze źródeł naturalnych (ziemskie pole magnetyczne, promieniowanie kosmiczne, wyładowania atmosferyczne) jak i związanych bezpośrednio z działalnością człowieka. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na utrzymaniu wartości pól na poziomie nie przekraczającym dopuszczalnego, a w przypadku ich przekroczenia- obniżenie wartości tych pól do wartości dopuszczalnych.

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 13 Źródłem promieniowania elektromagnetycznego na terenie województwa małopolskiego są stacje i linie energetyczne, stacje radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej, urządzenia radiolokacyjne oraz różnego rodzaju urządzenia zasilane energią elektryczną. W 2010 roku zakończono trzyletni cykl pomiarowy poziomów pól elektromagnetycznych (PEM), na który składały się badania pól elektromagnetycznych w 135 punktach w województwie, po 45 punktów pomiarowych dla każdego roku. Zgodnie z obowiązującym od 2007 roku wymogiem prawnym 6 monitoring pól elektromagnetycznych był prowadzony w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., w pozostałych miastach oraz na terenach wiejskich. Rozporządzenie wskazuje na prowadzenie badań w zakresie natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości od 3MHz do 3GHz, dla której dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych 7 wynosi 7 V/m. Z przeprowadzonych w okresie 2008-2010 badań wynika, iż w żadnym punkcie na terenie województwa małopolskiego nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Pomiary pól elektromagnetycznych w Tarnowie prowadzono w 6 punktach pomiarowych zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności. Średnie wartości natężenia promieniowania elektromagnetycznego uzyskane w Tarnowie są znacznie niższe od krajowych wartości dopuszczalnych. 2 1,5 wartość dopuszczalna - 7[V/m] 1 [V/m] 0,5 0 wartość średnia [V/m] ul. Spokojna /18.11.2009 ul. Słoneczna /19.11.2009 ul. Legionów /18.11.2009 ul. Traugutta /6.07.2010 ul. Klikowska /23.09.2010 ul. Krakowska /23.09.2010 1,28 0,61 0,1 0,28 0,31 0,3 Wykres. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w punktach pomiarowych w Tarnowie w latach 2009-2010 (źródło: WIOŚ) 6 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221 poz. 1645). 7 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzenia dotrzymania tych poziomów (Dz.U. 192, poz. 1882,1883)

14 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 4. WODY 4.1. Presje W 2009 roku w Tarnowie pobrano 22,9 mln m 3 wody. Z ogólnej ilości pobranej wody 73,7% stanowiły wody powierzchniowe, a 26,3% wody podziemne. Na cele przemysłowe, w tym głównie na potrzeby przemysłu chemicznego i energetycznego, pobrano około 56% ogólnej ilości wody. Wg danych GUS 8 w 2009 roku Tarnów zajmował 25 pozycję wśród 119 miast o decydującym zużyciu wody w gospodarce narodowej na potrzeby przemysłu i ludności. wody powierzchniowe wody podziemne 26,3% 73,7% Wykres. Pobór wody w Tarnowie w 2009 roku (źródło: WIOŚ) W 2009 nastąpił spadek ilości pobranej wody powierzchniowej, tak w sektorze przemysłowym jak i komunalnym. 25 2008 2009 [mln m3] 20 15 10 5 Na wykresie poniżej przedstawiono wskaźnik zużycia wody w 2009 roku z sieci wodociągowej w gospodarstwach domowych wyrażony w ilości m 3 na 1 mieszkańca. 0 cele Woda ogółem przemysłowe cele komunalne 2008 24,06 13,86 10,21 2009 22,95 12,93 10,02 Wykres. Pobór wody w Tarnowie w latach 2008-2009 (źródło: WIOŚ) [m3 na 1 mieszkańca na rok] 50 40 30 20 10 31,3 35,4 47,6 36,8 0 Polska 119 wybranych miast Polski Kraków Tarnów 8 Ochrona Środowiska 2010 GUS Wykres. Wskaźnik zużycia wody w 2009 roku (źródło: GUS)

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 15 Tab. Struktura poboru wody w Tarnowie w latach 2008-2009 (źródło: WIOŚ) Na cele ogółem przemysłowe komunalne Rok Ogółem Woda powierzchniowa Woda podziemna [tys.m 3 ] 2008 24 061,8 18 387,5 5 674,3 2009 22 951,1 16 917,2 6 033,9 2008 13 855,8 13 180,3 675,5 2009 12 928,9 12 322,8 606,1 2008 10 206,0 5 207,3 4 998,7 2009 10 022,2 4 594,4 5 427,8 W 2009 roku z terenu miasta Tarnowa i części ościennych gmin do wód powierzchniowych odprowadzono łącznie 18,6 mln m 3 ścieków. W strumieniu ścieków odprowadzanych przeważały ścieki komunalne 74%, a ścieki przemysłowe stanowiły 26%. Wg danych GUS w 2009 roku Tarnów zajmował 28 miejsce wśród 198 miast o dużej skali zagrożenia ściekami przemysłowymi i komunalnymi wymagającymi oczyszczania, odprowadzonymi do wód lub do ziemi. W stosunku do roku 2008 ilość ścieków ogółem odprowadzonych do wód powierzchniowych zwiększyła się o ok. 5%. [mln m3] 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Ścieki ogółem 2008 2009 Ścieki przemysłowe Ścieki komunalne 2008 17,68 5,72 11,96 2009 18,58 4,87 13,7 Wykres. Ścieki odprowadzane do wód powierzchniowych w Tarnowie w latach 2008-2009(źródło: WIOŚ) ścieki przemysłowe ścieki komunalne 74% 26% Wykres. Ścieki odprowadzane w Tarnowie w 2009 roku (źródło: WIOŚ)

16 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Tab. Struktura oczyszczania ścieków w Tarnowie w latach 2008-2009 (źródło: WIOŚ) Ścieki oczyszczane Ścieki Rok ogółem mechanicznie chemicznie biologicznie [tys.m 3 ] ogółem 2008 17 594,8 5 374,7 196,1 12 024 2009 18 575,9 4 454,5 250,4 13 871 przemysłowe 2008 5 636,7 5 374,7 196,1 65,9 2009 4 872 4 454,5 250,4 167,1 komunalne 2008 11 958,1 0 0 11 958,1 2009 13 703,9 0 0 13 703,9 W 2009 roku ścieki w przeważającej ilości oczyszczane były biologicznie, w tym w 98% z jednoczesnym podwyższonym usuwaniem biogenów. Stanowiły one 75% wszystkich oczyszczanych ścieków. Znaczny odsetek ścieków przemysłowych, poddawany był wyłącznie oczyszczaniu mechanicznemu. Ścieki komunalne w 100% były oczyszczane biologicznie. W 2009 roku nastąpił spadek ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych w ściekach we wskaźnikach ChZT i zawiesina. mechanicznie chemicznie biologicznie 24% 1% 75% Wykres. Oczyszczanie ścieków w Tarnowie w 2009 roku (źródło: WIOŚ) Tab. Ładunki zanieczyszczeń we wskaźnikach BZT 5, ChZT, zawiesina odprowadzane w ściekach w Tarnowie w latach 2008-2009 (źródło: WIOŚ) Ścieki ogółem przemysłowe komunalne Rok BZT5 ChZT Zawiesina [kg/d] 2008 194,81 1 726,79 505,41 2009 265,4 1 606,0 354,5 2008 95,44 350,53 289,74 2009 92,1 256,0 180,8 2008 99,37 1 376,26 215,67 2009 171,5 1 350,0 173,7 Bilanse poboru wody i odprowadzania ścieków wykonano na podstawie ewidencji podmiotów korzystających ze środowiska, które w ciągu roku: 1. pobrały wody podziemnej > 5 000 m 3 2. pobrały wody powierzchniowej > 20 000 m 3 3. odprowadziły ścieków > 20 000 m 3

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 17 4. 2. Wody powierzchniowe Z chwilą przystąpienia do Unii Europejskiej tj. od 1 maja 2004 r. Polska zobowiązana jest wdrożyć zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) z dnia 23 października 2000r. 9 dokumentu uznawanego za jeden z najbardziej kompleksowych pakietów dotyczących celów i zobowiązań w zakresie gospodarki wodnej. Nadrzędnym celem Dyrektywy jest osiągnięcie do 2015 roku dobrego stanu wszystkich wód. Zapisy RDW wprowadzają system planowania gospodarowania wodami w podziale na obszary dorzeczy. Zgodnie z harmonogramem wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej w roku 2010 rozpoczęła się realizacja I Planu gospodarowania wodami w dorzeczach podstawowego narzędzia krajowej i wspólnotowej polityki wodnej. Wdrożenie działań zawartych w planach dla poszczególnych obszarów dorzeczy ma zapewnić poprawę jakości wszystkich wód oraz poprawę stanu całego środowiska wodnego. Uzupełnieniem Planów jest opracowany w roku 2010 Projekt Polityki wodnej państwa 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016). W trakcie opracowywania dokumentów planistycznych dokonano: - przeglądu i nowego wydzielenia jednolitych części wód, - oceny zmian hydromorfologicznych w jednolitych częściach wód i nadania im statusu wód naturalnych, sztucznych lub silnie zmienionych, - przeglądu wykazów obszarów chronionych. W odniesieniu do wykazu obszarów chronionych w całym kraju: - przyjęto zasięg występowania obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego jako obszar całego kraju, - nie określono nowych wykazów wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, - nie sporządzono wykazu obszarów przeznaczonych do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym z uwagi na brak ekonomicznego znaczenia gatunków występujących w wodach poza urządzeniami specjalnie do tego wyznaczonymi (stawy hodowlane). Zgodnie z projektem Polityki Wodnej Państwa, obszary takie zostaną wyznaczone po roku 2012, w którym zakończone mają zostać prace udrażniające koryta rzek i przywracające możliwość przemieszczania się ryb. W obszarze miasta Tarnowa wydzielono 6 jednolitych części wód powierzchniowych (jcw). Według podziału hydrograficznego wydzielone jcw należą do zlewni: Dunajec, Wisła od Nidy do Wisłoki, Wisłoka. 9 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej

18 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Tab. Jednolite części wód wraz z ciekami należącymi do nich w obszarze miasta Tarnowa Kod jcw Nazwa jcw Cieki należące do jcw Dorzecze: Górna Wisła kod: 2000 PLRW20001921499 Dunajec od Zbiornika Dunajec, Dopływ spod Wychylówki, Czchów do ujścia PLRW20002321492 Rów Klikowski Rów Klikowski PLRW200014214899 Biała od Rostówki do Biała, Rów Chyszowski, Dopływ spod Brzezinki, Dopływ spod Zawady, ujścia PLRW200012214889 Wątok Wątok - Strusinka, Stary Wątok, Przemeszew (Małochlebówka, Mrozówka) PLRW200017217427 Żabnica do Żymanki Żabnica PLRW200017218769 Grabinka Dopływ z Brzozówki, Dopływ z Woli Rzędzińskiej Tab. Zestawienie punktów pomiarowych monitorowanych w 2010 roku, w oparciu o które przeprowadzono klasyfikację jakości wód dla miasta Tarnów w 2010 roku Nazwa jcw Kod jcw Dorzecze: Górna Wisła kod: 2000 Zlewnia: Dunajec; kod:214 Ilość punktów w jcw Nazwa rzeki Nazwa punktu pomiarowego Kod punktu Dunajec od Zbiornika PLRW20001921499 2 Dunajec Ujście Jezuickie PL01S1501_1828 0,1 Czchów do ujścia Piaski Drużków PL01S1501_1817 67 Biała od Rostówki do PLRW200014214899 1 Biała Tarnów PL01S1501_1827 0,4 ujścia Wątok PLRW200012214889 1 Wątok Tarnów PL01S1501_1825 0,2 km biegu rzeki

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 19 Mapa. Jednolite części wód powierzchniowych wraz z siecią monitoringu wód powierzchniowych, w oparciu o którą przeprowadzono klasyfikację jakości wód dla miasta Tarnów w 2010 roku

20 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku W 2010 roku klasyfikację jakości wód powierzchniowych dla miasta Tarnowa przeprowadzono w oparciu o wyniki badań monitoringowych wód w 4 punktach pomiarowokontrolnych, zlokalizowanych w 3 jednolitych częściach wód powierzchniowych (jcw) na 3 rzekach: Dunajec, Biała i Wątok. W granicach miasta zlokalizowane były 2 punkty pomiarowokontrolne: Biała-Tarnów, Wątok-Tarnów. Badania ukierunkowano głównie na: - ocenę stanu ekologicznego i chemicznego wód, - ocenę jakości wód według kryteriów ich przydatności do bytowania ryb w warunkach naturalnych, - ocenę zagrożenia wód powierzchniowych eutrofizacją. Wykonawcą badań było Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie - Delegatura w Tarnowie. Ocenę jakości wód powierzchniowych przeprowadzono zgodnie z metodykami zawartymi w rozporządzeniach Ministra Środowiska: z dnia 22 lipca 2009r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych ( Dz. U. Nr 122, poz. 1018), z dnia 20 sierpnia 2008r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008), z dnia 27 listopada 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728), z dnia 4 października 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). Monitoring wód powierzchniowych w roku 2010 prowadzony był w warunkach, w których terminy badań musiały być dostosowywane do występowania ulewnych i długotrwałych opadów. Skutkiem tego były fale powodziowe, które przeszły przez obszar miasta Tarnowa w maju i czerwcu. Wyniki badań odbiegające od notowanych przeciętnie w jednolitych częściach wód, uzyskane w warunkach odbiegających od normalnych i związane z przejściem fal powodziowych lub wezbraniowych, zostały wyłączone ze zbioru danych, na podstawie których dokonano klasyfikacji wód. Zakres i częstotliwość badań monitoringowych oraz sposób oceny wód, zależny jest od sposobu ich użytkowania. W zależności od ustalonego dla danego punktu programu badawczego, ocena obejmuje analizę zmienności parametrów fizykochemicznych, biologicznych (fitobentos, makrofity) oraz parametrów mikrobiologicznych (liczba bakterii coli, liczba bakterii grupy coli typu kałowego, liczba paciorkowców kałowych). Istotną rolę w monitoringu wód powierzchniowych odgrywają elementy biologiczne, którym przypisano dominującą rolę w ocenie stanu wód. Badania wskaźników fizykochemicznych i hydromorfologicznych są elementami wspierającymi badania biologiczne.

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 21 4.2.1. Ocena stanu wód powierzchniowych w 2010 roku Na podstawie rozporządzeń Ministra Środowiska 10, 11 dokonano klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych, stanu lub potencjału ekologicznego, stanu chemicznego wód oraz ocenę stanu jednolitych części wód. Klasyfikacji stanu wód dokonano dla badanych punktów pomiarowo-kontrolnych oraz dla jednolitych części wód. Ocena jakości wód w zakresie elementów biologicznych Wynikiem klasyfikacji elementów biologicznych jest przypisanie im jednej z 5 klas, stanowiących określenie stanu lub potencjału tych elementów. W roku 2010 ocena jakości wód w zakresie elementów biologicznych wykazała IV klasę jakości wód w badanym punkcie pomiarowym Wątok Tarnów. Ocena jakości wód w zakresie elementów fizykochemicznych oraz specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych polega na określeniu stężeń substancji fizykochemicznych i stężeń substancji specyficznych syntetycznych i niesyntetycznych oraz porównaniu ich ze standardami określonymi w cytowanym powyżej rozporządzeniu (załączniki nr 1 i 5). Elementy fizykochemiczne obejmują grupy wskaźników charakteryzujących: stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie, substancje biogenne. W roku 2010 ocena jakości wód w zakresie elementów fizykochemicznych wykazała II klasę jakości wód w trzech punktach pomiarowych tj.: Dunajec Ujście Jezuickie, Piaski Drużków oraz Wątok Tarnów. Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne w badanych punktach nie przekraczały wartości granicznych dla stanu dobrego i wyższego niż dobry. 10 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162/2008 poz.1008). 11 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2009r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 122/2009 poz.1018).

22 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Ocena potencjału ekologicznego wód Potencjał ekologiczny odnosi się do silnie zmienionej lub sztucznej części wód, która została tak przekształcona przez człowieka, że niemożliwe jest przywrócenie jej do stanu naturalnego. Zgodnie z definicjami zawartymi w Ramowej Dyrektywie Wodnej oraz w ustawie Prawo Wodne: - sztuczna część wód oznacza część wód powierzchniowych powstałą na skutek działalności człowieka, - silnie zmieniona część wód oznacza część wód powierzchniowych, której charakter został w znacznym stopniu zmieniony na skutek fizycznego oddziaływania człowieka, wyznaczonej przez Państwo Członkowskie zgodnie z przepisami RDW, - wody silnie zmienione to części wód, które uległy fizycznemu przekształceniu na skutek działalności człowieka, a przekształcenia fizyczne powodują zmiany hydromorfologiczne, które trzeba byłoby odwrócić dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego. Czynnikami, które decydują o zaliczeniu wód do silnie zmienionych są: - liczne stopnie, jazy i zapory przeciwrumowiskowe zbudowane w korytach rzecznych, uniemożliwiające wędrówki ryb i zmieniające warunki życia dla bezkręgowców, - zabudowa podłużna brzegów zmniejszająca różnorodność siedlisk, - zaburzenia reżimu hydrologicznego nadmiar lub spadek SNQ 12 w rejonie zbiorników wodnych. W wyniku przeglądu zmian i warunków hydromorfologicznych na obszarze miasta Tarnowa Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej wyznaczył trzy silnie zmienione części wód. Za silnie zmienione uznano m.in. wody Dunajca od Zbiornika Czchów do ujścia, Białej od Rostówki do ujścia i Wątoku. 12 SNQ średnia z najmniejszych przepływów rocznych z wielolecia

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 23 Mapa. Identyfikacja naturalnych, sztucznych i silnie zmienionych części wód powierzchniowych

24 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku W celu wykonania klasyfikacji potencjału ekologicznego wód dokonano interpretacji wyników badań wskaźników jakości wód dla elementów biologicznych i wskaźników fizykochemicznych wspierających elementy biologiczne oraz wskaźników chemicznych z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. Dla silnie zmienionych i sztucznych części wód warunki odniesienia, na których opiera się klasyfikacja określa się jako Maksymalny Potencjał Ekologiczny (MPE). Poziom MPE reprezentuje najwyższą jakość ekologiczną, jaką można osiągnąć dla silnie zmienionych lub sztucznych części wód z chwilą zastosowania wszystkich działań łagodzących, które nie mają znaczących negatywnych skutków ani w określonym sposobie użytkowania, ani w szerszym obszarze środowiska. Mechanizm klasyfikacji potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych przedstawiono na schemacie poniżej. Warunki hydromorfologiczne osiągają maksymalny potencjał MEP (I klasa- bardzo dobry potencjał) Wartości biologicznych elementów jakości osiągają maksymalny potencjał (I klasa- bardzo dobry potencjał) NIE Wartości biologicznych elementów jakości nieznacznie odbiegają od wartości dla maksymalnego potencjału ekologicznego (II klasa-dobry potencjał) TAK TAK Wartości elementów fizykochemicznych odpowiadają I klasie i wartości wskaźników z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych nie przekraczają wartości granicznych dla stanu dobrego i stanu wyższego niż dobry NIE Wartości elementów fizykochemicznych odpowiadają II klasie i wartości wskaźników z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych nie przekraczają wartości granicznych dla stanu dobrego i stanu wyższego niż dobry TAK TAK NIE Maksymalny potencjał ekologiczny (I klasa) Dobry potencjał ekologiczny (II klasa) Dobry i wyższy niż dobry potencjał ekologiczny (I-II klasa) NIE Wartości biologicznych elementów odbiegają od wartości dla dobrego potencjału ekologicznego osiągają umiarkowany potencjał (III klasa) TAK Umiarkowany potencjał ekologiczny (III klasa) NIE osiągają słaby potencjał (IV klasa) TAK Słaby potencjał ekologiczny (IV klasa) NIE osiągają zły potencjał (V klasa) TAK Zły potencjał ekologiczny (V klasa)

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 25 Oceny potencjału ekologicznego dokonano w tych punktach, w których istniała możliwość oceny zarówno elementów biologicznych jak i elementów fizykochemicznych. Zgodnie z tym w 2010 roku dokonano klasyfikacji potencjału ekologicznego w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym: Wątok Tarnów i stwierdzono słaby potencjał ekologiczny wód. Ocena stanu chemicznego wód Klasyfikacja stanu chemicznego polega na określeniu stężeń substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających, stanowiących zagrożenie dla środowiska wodnego (grupa wskaźników chemicznych charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego) i porównaniu ich ze standardami określonymi w cytowanym powyżej rozporządzeniu (załącznik nr 8). Klasyfikacja stanu chemicznego wód obejmuje 2 stany jakości wód (stan dobry i stan poniżej dobrego). W 2010 roku stan chemiczny wód badano w 4 punktach pomiarowo-kontrolnych. W punktach zlokalizowanych na rzekach: Dunajec i Wątok elementy chemiczne odpowiadały stanowi dobremu. Ocena stanu chemicznego wód w punkcie Biała Tarnów wykazała stan poniżej dobrego (PSD), ze względu na ponadnormatywne stężenie rtęci.

26 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Mapa. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych w punktach pomiarowo-kontrolnych w 2010 roku

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 27 Mapa. Klasyfikacja stanu chemicznego wód w punktach pomiarowo-kontrolnych w 2010 roku

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 28 Tab.. Klasyfikacja elementów jakości wód w punktach pomiarowo-kontrolnych badanych w roku 2010 Klasyfikacja wskaźników i elementów jakości wód ELEMENTY FIZYKOCHEMICZNE Lp Nazwa rzeki Nazwa jcw Kod jcw Kod ppk Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Ppk zamyka jcw (T/N) ELEMENTY BIOLOGICZNE 1. Stan fizyczny 2. Warunki tlenowe 3. Zasolenie 4. Zakwaszenie 5. Substancje biogenne Klasa elementów fizykochemicznych (1-5) Substancje szczególnie szkodliwespecyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne) STAN/ POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY STAN Fitobentos (wskaźnik okrzemkowy IO) Klasa elementów biologicznych Temperatura Zawiesina ogólna Tlen rozpuszczony BZT5 ChZT-Mn OWO ChZT-Cr Przewodność w 20o Substancje rozpuszcz. Siarczany Chlorki Wapń Magnez Odczyn ph Azot amonowy Azot Kjeldahla Azot azotanowy Azot ogólny Fosfor ogólny 1 Dunajec 2 Dunajec 3 Biała Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia Biała od Rostówki do ujścia PLRW20001921499 PLRW20001921499 PL01S1501_1817 PL01S1501_1828 Piaski Drużków Ujście Jezuickie 19 T N I I I I I I I I I I I I II I I I II II DOBRY 19 T T I II I I I I I I I I II I I I II II DOBRY PLRW200014214899 PL01S1501_1827 Tarnów 14 T T I I II PSD 4 Wątok Wątok PLRW200012214889 PL01S1501_1825 Tarnów 12 T T IV IV I II I I I I I I I I II II II I II II IV DOBRY ZŁY Objaśnienia: w tabelach cyfra rzymska oznacza klasę jakości wód Typ abiotyczny 12 potok fliszowy, 14-mała rzeka fliszowa, 19-rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta poniżej stanu dobrego PSD pola kreskowane - dotyczą oceny potencjału ekologicznego dla jcw silnie zmienionych

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 29 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych Jednolita część wód oznacza oddzielny i znaczący element, który można w sposób jednolity scharakteryzować i opisać. Jednolitą cześć wód może tworzyć jeden lub więcej cieków (rzek, potoków). Ocena jednolitej części wód dotyczy wszystkich cieków wchodzących w jej skład. Stan jednolitych części wód powierzchniowych ocenia się, porównując wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych sztucznych lub silnie zmienionych z wynikami klasyfikacji stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych. Klasyfikacja stanu wód w przypadku braku badań któregokolwiek z elementów oceny potencjału ekologicznego jest możliwa wtedy, gdy elementy biologiczne lub fizykochemiczne lub chemiczne osiągają stan poniżej dobrego. Stan wód jest wypadkową stanu/potencjału ekologicznego i chemicznego, a określa go gorszy ze stanów. Oceny dla jednolitej części wód, jeśli zlokalizowanych jest w niej więcej niż jeden punkt, dokonuje się w punkcie położonym najbliżej zamknięcia lub na zamknięciu jednolitej części wód. Tab. Sposób oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych Stan/Potencjał ekologiczny Stan chemiczny dobry poniżej dobrego bardzo dobry stan ekologiczny bardzo dobry stan wód zły stan wód dobry stan ekologiczny/potencjał ekologiczny dobry lub powyżej dobry stan wód zły stan wód dobrego umiarkowany stan/potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód słaby stan/potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód zły stan/potencjał ekologiczny ekologiczny zły stan wód zły stan wód W wyniku przeprowadzonej w 2010 roku klasyfikacji jednolitych części wód dla Tarnowa stwierdzono, że: w jednolitej części wód Wątok stan wód był zły, przy słabym potencjale ekologicznym i dobrym stanie chemicznym stan chemiczny wód dwóch badanych jednolitych części wód osiągnął stan dobry, w jednej jednolitej części stan chemiczny wód był zły,

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 30 Tab. Klasyfikacja stanu jednolitych części wód w 2010 roku Lp 1 2 Nazwa jcw klasyfikowanej Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia Biała od Rostówki do ujścia Kod jcw klasyfikowanej PLRW20001921499 PLRW200014214899 Kod punktu pomiarowokontrolnego PL01S1501_1828 PL01S1501_1827 3 Wątok PLRW200012214889 PL01S1501_1825 Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Dunajec - Ujście Jezuickie Biała - Tarnów Wątok - Tarnów Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Ppk zamyka jcw (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów fizykochemicznych (grupa 3) Ocena substancji szczególnie szkodliwych (grupa 4.3) STAN/ POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY 19 T T II II DOBRY 14 T T II PSD STAN 12 T T IV II II IV DOBRY ZŁY Objaśnienia: w tabelach cyfra rzymska oznacza klasę jakości wód Typ abiotyczny 12 potok fliszowy, 14-mała rzeka fliszowa, 19-rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta PSD poniżej stanu dobrego pola kreskowane - dotyczą oceny potencjału ekologicznego dla jcw silnie zmienionych

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 31 Mapa. Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych w 2010 roku

32 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Mapa. Ocena potencjału ekologicznegoo jednolitych części wód powierzchniowych w 2010 roku

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 33 Mapa. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych w 2010 roku

34 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 4.2.2. Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia Oceny jakości wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia dokonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002r. 13 Rozporządzenie ustala trzy kategorie jakości wody, w zależności od wartości granicznych wskaźników jakości wody, które z uwagi na ich zanieczyszczenie muszą być poddane standardowym procesom uzdatniania w celu uzyskania wody przeznaczonej do spożycia: kategoria A1 - woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji, kategoria A2 - woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania końcowego), kategoria A3 - woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowania, chlorowania końcowego). Rozporządzenie określa wymagania jakim powinna odpowiadać kategorie jakości wody A1-A3. W roku 2010 oceny jakości wód ujmowanych dla celów zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia dokonano w punkcie Dunajec-Piaski Drużków. Tab. Ocena jakości wód wraz z wynikami pomiarów wskaźników decydujących o kategorii wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia w 2010 roku Rzeka Lokalizacja punktu pomiarowego Km biegu rzeki Kategoria jakości wód Wskaźniki decydujące o jakości wód Jednostka Średnioroczna Maksymalna Minimalna Dunajec Piaski Drużków 67 A2 barwa mg/l 11,9 20 5 ogólny węgiel organiczny mg/l 4,2 6,3 2,7 azot Kieldahla mg/l 0,76 2,0 <0,5 liczba bakterii grupy coli w 100ml 929,1 4500 93 liczba bakterii grupy coli typu kałowego w 100ml 207,6 1100 20 paciorkowce kałowe w 100ml 17 40 5 13 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204/2002 poz.1728)

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 35 Ocena jakości wód w 2010 roku wykazała, że wody w punkcie Dunajec-Piaski Drużków odpowiadały kategorii A2. W celu pozyskania wody przeznaczonej do spożycia, z uwagi na jej zanieczyszczenie, woda ta wymaga uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowanie, chlorowanie końcowe). 4.2.3. Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych W roku 2010 monitorowano w tym zakresie wody Dunajca w punkcie pomiarowym Dunajec-Ujście Jezuickie. Zgodnie z wykazami wód, sporządzonymi przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie z 2007 roku, wody Dunajca od Brzozowianki do ujścia przeznaczone są do bytowania ryb karpiowatych. Określenie Wody będące środowiskiem życia ryb karpiowatych 14 - oznacza wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak szczupak (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis) oraz węgorz (Anguilla anguilla). Ocena przydatności wód do bytowania ryb, wykonana na podstawie badań monitoringowych wód w 2010 roku, wykazała, że wody Dunajca nie spełniały wymagań przydatności do bytowania ryb, ze względu na ponadnormatywne stężenia substancji biogennych. Tab. Ocena przydatności wód dla bytowania ryb w wodach monitorowanych w 2010 roku Nazwa jcw Rzeka Punkt pomiarowy Nazwa Km biegu rzeki Przydatność wód do bytowania ryb wymagana stwierdzona Wskaźnik Wskaźniki decydujące o jakości wody Wartość wskaźnika [mg/l] Średnioroczna Maksymalna Minimalna Dunajec od Zbiornika Czchów do ujścia Dunajec Ujście Jezuickie 0,5 dla karpiowatych nie spełniają wymagań dla bytowania ryb zawiesina ogólna 30,48 87 2,1 azotyny 0,051 0,131 0,023 14 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176/2002, poz. 1455)

36 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku W okresie gwałtownych wezbrań notowano wysokie stężenia zawiesin. Zgodnie z rozporządzeniem, wyników tych nie uwzględniono w ocenie, jako uzyskanych z próbek pobranych podczas wyjątkowych warunków pogodowych. 4.2.4. Ocena wód według kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie substancjami biogennymi - ocena eutrofizacji wód Eutrofizacja oznacza wzbogacenie wody składnikami odżywczymi, szczególnie związkami azotu i fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Ocenę zagrożenia eutrofizacją jednolitych części wód przeprowadzono na podstawie wyników badań monitoringowych z okresu 2008-2010 w oparciu o Wytyczne w sprawie dokonania oceny stopnia eutrofizacji wód powierzchniowych, opracowane przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Ocena dotyczy występowania zjawiska eutrofizacji wód, bez identyfikacji jego pochodzenia. Stężenia wskaźników obliczano zgodnie z metodyką określoną w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008r. Jako wartości graniczne przyjęto granicę między stanem dobrym, a umiarkowanym. W ocenie stopnia eutrofizacji wód w latach 2008-2010 dla miasta Tarnowa przyjęto wyniki badań z 6 punktów pomiarowych, zlokalizowanych w trzech jcw. Tab. Ocena wód według kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na eutrofizację w latach 2008-2010 Punkt pomiarowy Wskaźniki eutrofizacji Stężenia średnioroczne [mg/l] Nazwa jcw Rzeka Nazwa Km biegu rzeki Azot ogólny Azot azotanowy Azot Kjeldahla Azot amonowy Fosfor ogólny [P] Fosforany [PO4] BZT5 OWO Chlorofil a [µg/l] Fitobentos Ocena Dunajec od Zbiornika Czchów do ujścia Biała od Rostówki do ujścia Dunajec Piaski Drużków 67 2,20 1,60 0,88 0,14 0,09 0,13 1,5 5,50 3,67 0,57 Zgłobice 38,6 2,10 1,60 0,83 0,09 0,12 0,10 1,6 3,70 3,98 0,71 Biskupice Radłowskie 19,4 2,42 1,76 0,77 0,13 0,08 0,13 1,5 3,96 3,91 0,64 Ujście Jezuickie 0,5 2,65 1,74 1,30 0,13 0,09 0,11 1,5 5,65 4,53 0,85 Biała Tarnów 0,4 4,16 2,91 1,60 0,80 0,28 0,27 3,5 6,50-0,34 eutrofizacja Wątok Wątok Tarnów 0,2 6,13 3,39 2,35 1,54 0,28 0,36 3,1 8,40-0,24 eutrofizacja 0,45/ Wartości graniczne 10 5 2 1,56 0,4 0,31 6 15 35/50 0,25

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 37 W latach 2008-2010 zjawisko eutrofizacji występowało w wodach rzek: Biała i Wątok. Wskaźnikami decydującymi o ocenie były: azot Kjeldahla, fosforany [PO 4 ] oraz fitobentos. W wodach Dunajca nie stwierdzono eutrofizacji. Na trzy badane jednolite części wód w dwóch stwierdzono występowanie zjawiska eutrofizacji. W porównaniu do oceny stopnia eutrofizacji wód powierzchniowych wykonanej w latach 2007-2009, stwierdzono iż w latach 2008-2010 zjawisko eutrofizacji utrzymywało się w dwóch punktach w obszarze miasta tj.: Biała Tarnów oraz Wątok Tarnów.

38 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Mapa. Eutrofizacja jednolitych części wód powierzchniowych według badań w latach 2008-2010

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 39 4.3. Wody podziemne Wody podziemne są jedynym odnawialnym surowcem strategicznym. Odnawianie zasobów wód podziemnych zachodzi dzięki opadom atmosferycznym, częściowo przesiąkającym w głąb utworów skalnych. Zawodnione warstwy skał przepuszczalnych tworzą poziomy i piętra wodonośne, które stanowią naturalne i powszechnie dostępne zbiorniki retencyjne wody o stabilnych własnościach fizykochemicznych, o warunkach występowania znacznie redukujących lub wręcz eliminujących wpływ zanieczyszczeń z powierzchni terenu oraz o zasobach powolnie reagujących na naturalną zmienność zjawisk klimatycznych. Źródłem wód podziemnych są: infiltracja wsiąkanie opadów atmosferycznych do podłoża skalnego, kondensacja pary wodnej zawartej w powietrzu występującym w próżniach skalnych oraz niektóre procesy geologiczne związane z powstawaniem skał i struktur budowy geologicznej. Wody podziemne są wyłącznym źródłem zasilania rzek i jezior w okresach bezopadowych oraz w znacznym stopniu kształtują warunki siedliskowe roślinności łąkowej i bagiennej obszarów podmokłych, a przede wszystkim stanowią 97% ogólnych zasobów wód pitnych. Korzystanie z zasobów wód podziemnych musi odbywać się w sposób zrównoważony i nie może w sposób znaczący pogarszać stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych, ściśle zależnych od wód podziemnych, a także nie może istotnie pogarszać warunków zaopatrzenia ludności w wodę do picia. Ochrona i poprawa stanu wód podziemnych i ekosystemów bezpośrednio od nich zależnych oraz zaopatrzenie ludności w wodę dobrej jakości są podstawowymi celami dyrektywy 2000/60/WE tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej w odniesieniu do wód podziemnych. Osiągnięcie tych celów mają zapewnić działania w jednostkowych obszarach, tzw. jednolitych częściach wód podziemnych (JCWPd). W Polsce wydzielono 161 jednolitych części wód podziemnych, w tym na terenie województwa małopolskiego - 22 JCWPd. Miasto Tarnów położone jest w obrębie dwóch jednolitych części wód podziemnych o numerach 139, 153, w których występują 2 piętra wodonośne: - czwartorzędowe - związane z utworami akumulacji rzecznej, - trzeciorzędowe - związane z utworami neogenu, wykształconymi jako piaski i piaskowce. Lokalnie poziomy te są ze sobą połączone. 4.3.1. Ocena stanu wód podziemnych Podstawą określenia stanu wód podziemnych jest monitoring stanu ilościowego i stanu chemicznego. Monitoring stanu chemicznego to badanie wskaźników fizykochemicznych, mikro- i makroskładników oraz elementów biogennych. Przedmiotem monitoringu są jednolite części wód podziemnych. W roku 2010 badania wód podziemnych prowadzono w sieci krajowej i regionalnej, w ramach monitoringu diagnostycznego i monitoringu operacyjnego obszarów chronionych, obejmujących wody ujmowane do zapatrzenia ludności w wodę do spożycia. Monitoring diagnostyczny w sieci krajowej realizowany był przez Państwowy Instytut Geologiczny, pod nadzorem Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska natomiast monitoring wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Tarnowie.

40 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Monitoring regionalny jest rezultatem projektu PL 0302 pn. Wzmocnienie kontroli przestrzegania prawa w zakresie ochrony i wykorzystania zasobów wodnych w województwie małopolskim, współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego, realizowanego w latach 2008-2010 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie - Delegatura w Tarnowie. Mapa. Lokalizacja punktów pomiarowych wód podziemnych w sieci monitoringu krajowego i regionalnego w 2010 roku Tab. Charakterystyka punktów pomiarowych wód podziemnych w 2010 roku Opis punktu Położenie administracyjne punktu pomiarowego Współrzędne geograficzne Miejscowość Gmina Długość Szerokość Nr JCWPd Stratygrafia Rodzaj wód Rodzaj monitoringu Sieć monitoringu II/784/1 Zawada Tarnów 21,012675 49,983592 153 Tr (Ng) N MD K Studnia 4-1 Tarnów-Świerczków m.tarnów 20,901472 50,028361 139 Q S MO R Studnia 4-2 Tarnów-Świerczków m.tarnów 20,902444 50,028889 139 Q S MO R Studnia 5 Kępa Bogumiłowicka Wierzchosławice 20.894056 50.006417 139 Q S MO R Objaśnienia: S - wody o zwierciadle swobodnym; N - wody o zwierciadle napiętym; Q czwartorzęd, Tr(Ng) trzeciorzędowe utwory neogeńskie; K- sieć krajowa, R- sieć regionalna, MO- monitoring operacyjny, MD monitoring diagnostyczny

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 41 Ocenę stanu wód przeprowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008r. 15 Klasyfikacja elementów fizykochemicznych obejmuje pięć klas jakości wód podziemnych: klasa I wody o bardzo dobrej jakości klasa II wody dobrej jakości klasa III wody zadowalającej jakości klasa IV wody niezadowalającej jakości klasa V wody złej jakości Klasyfikacja stanu chemicznego polega na zdefiniowaniu, który z dwóch stanów jakościowych osiągają badane wody: dobry stan chemiczny, który oznacza, że jakość wód odpowiada klasie jakości I, II, III, słaby stan chemiczny to wody klasy IV, V Tab. Ocena stanu chemicznego wód podziemnych w miasta Tarnowa w roku 2010 Opis punktu pomiarowego Położenie administracyjne punktu pomiarowego Miejscowość Gmina Klasa jakości wód Stan chemiczny Wskaźniki decydujące o klasyfikacji II/784/1 Zawada Tarnów V słaby cynk Studnia 4-1 Studnia 4-2 Studnia 5 Tarnów- Świerczków Tarnów- Świerczków Kępa Bogumiłowicka m. Tarnów II dobry azotyny, wapń, fenole, AOX adsorbowane związki chloroorganiczne, węglowodory ropopochodne, tetrachloroetylen, trichloroetylen (TRI) m. Tarnów III dobry wapń, trichloroetylen (TRI) Wierzchosławice IV słaby benzen, atrazyna Ocena stanu chemicznego wód podziemnych badanych w roku 2010 wykazała, że jedynie w Zawadzie zanieczyszczenie wód może mieć charakter neogeniczny, natomiast wody w Tarnowie -Świerczkowie i Kępie Bogumiłowickiej zanieczyszczone są związkami chemicznymi chloroorganicznymi, ropopochodnymi i formaldehydem. W Kępie Bogumiłowickiej, po okresie intensywnych opadów, wysokich stanów wód i przejściach fal powodziowych stwierdzono również obecność pestycydu atrazyna, w stężeniach odpowiadających IV klasie jakości. 15 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz.U. Nr 143 poz. 896).

42 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 4.3.2. Ocena jakości wód podziemnych według wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. 16 Ze względu na to, że badania wód podziemnych nie obejmują zanieczyszczeń bakteriologicznych, ocenę wykonano dla badanych wskaźników fizykochemicznych. Porównanie wyników badań z wartościami dopuszczalnymi określonymi w cytowanym rozporządzeniu pozwala stwierdzić, że w 2010 roku: - wody w Studni 4-1 w Tarnowie-Świerczkowie nie spełniają wymagań, ze względu na przekroczenia benzenu i formaldehydu, - wody w Studni 4-2 w Tarnowie-Świerczkowie nie spełniają wymagań, ze względu na przekroczenia: ogólnego węgla organicznego, formaldehydu oraz stężeń tetrachloroetylenu i trichloroetylenu, - wody w Studni 5 w Kępie Bogumiłowickiej nie spełniają wymagań, ze względu na przekroczenia: ogólnego węgla organicznego i atrazyny, - wody w punkcie Zawada nie spełniają wymagań, ze względu na przekroczenia amoniaku. Tab. Ocena jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych w 2010 roku według wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (wymagania chemiczne i fizykochemiczne) Punkt Spełnianie wymagań Miejscowość Gmina Przekroczone wskaźniki pomiarowy rozporządzenia II/784/1 Zawada Tarnów nie spełniają wymagań amoniak Studnia 4-1 Tarnów-Świerczków m. Tarnów nie spełniają wymagań formaldehyd, benzen Studnia 4-2 Tarnów-Świerczków m. Tarnów nie spełniają wymagań Ogólny węgiel organiczny, formaldehyd, suma tetra- i trichloroetylenu Studnia 5 Kępa Bogumiłowicka Wierzchosławice nie spełniają wymagań Ogólny węgiel organiczny, atrazyna 16 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. nr 61/2007, poz. 417 z późn.zm.)

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 43 5. OCHRONA PRZYRODY Województwo małopolskie charakteryzuje duża różnorodność rzeźby terenu, budowy geologicznej, warunków klimatycznych, hydrologicznych i glebowych. Stwarza to dogodne warunki bytowania wielu gatunków flory i fauny o różnorodnych wymaganiach siedliskowych i decyduje o dużej, rzadko spotykanej w skali kraju różnorodności biologicznej. System ochrony przyrody tworzą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, pomniki przyrody, korytarze ekologiczne, obszary Natura 2000. Obszary sieci Natura 2000 stanowią 20% powierzchni województwa. Utworzone zostały dla ochrony zagrożonych w skali europejskiej gatunków i siedlisk przyrodniczych. W granicach obszarów Natura 2000 chronione są siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt rzadkie w skali europejskiej. Na terenie województwa wyznaczono 88 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO - 10% powierzchni województwa tj. 150 tys. ha) 17 i 11 Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO - 8,8% powierzchni województwa tj. 134 tys. ha). W tym jako obszary ochrony siedlisk i gatunków wyznaczono 22 obszary wodne - rzeki i ich doliny, stawy, starorzecza. Sieć NATURA 2000 to główne narzędzie ochrony różnorodności biologicznej na terytorium Unii Europejskiej. Sieć ma zabezpieczyć zagrożone i reprezentatywne siedliska oraz zagrożone i rzadkie gatunki roślin i zwierząt. Naczelną ideą programu jest ochrona zagrożonych siedlisk i gatunków. godzenie ochrony siedlisk i gatunków z gospodarczym użytkowaniem terenu, zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju. Obszary te maja własne plany pod kątem potrzeb zachowania siedlisk i gatunków. Włączenie obszaru do sieci decyduje o tym, że na danym terenie ochronie ma podlegać nie całość przyrody a jedynie jej wybrane elementy czyli siedliska i gatunki, dla których ten obszar został wyznaczony. Ustanowienie obszaru świadczy o wysokiej wartości przyrodniczej terenu i jest rodzajem rekomendacji oraz promocji regionu i to na skalę europejską. Region tarnowski z miastem Tarnów, zgodnie z fizycznogeograficzną regionalizacją Polski wg Kondrackiego 18, położony jest w prowincji Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, na granicy dwóch podprowincji: Podkarpacie Północne makroregion: Kotlina Sandomierska - mezoregion Nizina Nadwiślańska (obejmuje doliny w górnym biegu Wisły - doliny Dunajca i Białej, część północno zachodnia miasta), - mezoregion Płaskowyż Tarnowski (część północno wschodnia miasta) Zewnętrzne Karpaty Zachodnie- makroregion: Pogórze Środkowobeskidzkie - mezoregion Pogórze Ciężkowickie (południowo wschodni fragment miasta, Góra Św. Marcina). Położenie na styku dwóch regionów fizycznogeograficznych warunkuje różnorodność krajobrazową i biologiczną. System ochrony przyrody w regionie tworzą głównie: rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, korytarze ekologiczne i obszary Natura 2000. 17 Wg danych RDOŚ Kraków, www.krakow.rdos.gov.pl 18 Podział wg Jerzego Kondrackiego (Geografia regionalna Polski, Warszawa PWN 2002)

44 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Mapa. Formy ochrony przyrody w regionie tarnowskim Na terenie miasta Tarnowa występują niewielkie obszary objęte systemem ochrony przyrody i stanowią około 1,3% powierzchni miasta. Do obszaru Natura 2000 o nazwie Dolny Dunajec (kod PLH120085), znajdującego się na liście Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO), należy odcinek Dunajca oraz ujściowy odcinek Białej do Dunajca. Powierzchnia ostoi w granicach administracyjnych miasta obejmuje 22 ha, co stanowi 0,3% powierzchni miasta 19. Ostoję Dolny Dunajec obszar o powierzchni 1300 ha tworzy rzeka Dunajec na odcinku od zapory w Czchowie do ujścia do Wisły wraz z dopływami. Przy ujściu Białej koryto Dunajca wcina się w terasę zalewową na 4-6 metrów. Ostoja posiada wartości przyrodnicze i obejmuje chronione siedliska roślinne łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe, jesionowe. W ostoi ochroną objęte są gatunki ssaków: bóbr europejski i wydra europejska, gatunki płazów: traszka grzebieniasta i kumak górski, bezkręgowce: skójka gruboskorupowa oraz ryby: minóg strumieniowy, łosoś szlachetny, boleń, głowacz 19 Dane dotyczące powierzchni według mapy GIS (warstwa granic administracyjnych wg Państwowego Rejestru Granic GUS, warstwy obszarów Natura 2000 wg RDOŚ Kraków)

Informacja o stanie środowiska w 2010 roku 45 białopłetwy, brzanka. Do innych ważnych gatunków należą także ryby: piekielnica, świnka, głowacz pręgopłetwy, lipień i certa. Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego obejmuje południowo wschodni fragment miasta z Górą Św. Marcina. Zajmuje powierzchnię 64 ha, co stanowi 0,9% powierzchni miasta. Obszar ten wyróżnia się znacznie zróżnicowaną rzeźbą terenu. Dominują tu żyzne lasy bukowe tworzące podgórską formę buczyny karpackiej oraz grądy. Charakterystyczne jest również występowanie wielu gatunków roślin kserotermicznych. Obszar bogaty jest w zabytki kultury materialnej. O wartościach turystycznych świadczy bogata sieć szlaków turystycznych. Leśny rezerwat przyrody Debrza zlokalizowany jest w północno-wschodniej części miasta. Zajmuje powierzchnię 9,5 ha, co stanowi 0,1% powierzchni miasta. Utworzony został w celu zachowania unikalnego wielogatunkowego drzewostanu, z bogatym runem oraz okazami dębów, lip i buków. Zbiorowisko roślinne Debrzy zalicza się do zespołu grądu subkontynentalnego, wymagającego gleb żyznych i wilgotnych. Drzewostan tworzą wiekowe lipy i dęby panujące w górnym piętrze. Ich wiek szacuje się na ok. 150 lat, a wiek najstarszych dębów, rosnących w północno zachodniej części rezerwatu, na 250-300 lat. Rośliny podlegające ochronie gatunkowej to: bluszcz pospolity, wawrzynek wilczełyko, kopytnik pospolity, kruszyna pospolita, konwalia majowa, pierwiosnka wyniosła. Faunę rezerwatu stanowią małe kręgowce i inne drobne zwierzęta oraz bogata awifauna. W formie pomników przyrody ożywionej i nieożywionej, wg stanu na 31.12.2010 roku, na terenie Tarnowa ochroną objętych zostało 41 obiektów, w tym głazy narzutowe, pojedyncze drzewa i grupy drzew, starodrzewia oraz aleje. Tab. Wykaz pomników przyrody w Tarnowie (wg stanu na 31.12.2010r., źródło: UM Tarnów) Lp Rodzaj pomnika przyrody 11. dąb szypułkowy 26. dąb szypułkowy 1. platan klonolistny 12. lipa drobnolistna 27. platan klonolistny 2. 14 drzew różnych gatunków 13. lipa drobnolistna 28. topola biała 3. topola biała 14. dąb szypułkowy 29. klon pospolity 4. jesion wyniosły 15. dąb szypułkowy 30. klon jawor 5. aleja jaworowa 16. różnogatunkowy starodrzew - 31. jesion wyniosły 6. różnogatunkowy starodrzew Parku Zbylitowska Góra Park Strzelecki 17. różnogatunkowy starodrzew - 32. dąb błotny 33. dąb szypułkowy 7. głaz polodowcowy Planty Kolejowe 34. jesion wyniosły 8. aleja różnogatunkowa - 76 drzew z gatunków: wiąz - 40 szt., topola (ch. i wł.)-26 szt., olcha - 8 szt., jesion - 1 szt., robinia akacjowa - 1 szt. 18. różnogatunkowy starodrzew - Park Sanguszków 19. dąb szypułkowy 20. dąb szypułkowy 21. dąb szypułkowy 22. wiąz szypułkowy 35. dąb szypułkowy 36. jesion wyniosły 37. aleja lip drobnolistnych 38. 3 dęby czerwone 39. lipa drobnolistna 40. dąb bezszypułkowy Wacław 9. dąb szypułkowy pn. Kościuszko 23. 4 wiązy szypułkowe 24. 9 dębów szypułkowych 41. buk zwyczajny Łukasz 10. dąb szypułkowy 25. głazy narzutowe pn. Trojaczki

46 Informacja o stanie środowiska w 2010 roku Mapa. Miasto Tarnów - formy ochrony przyrody 6. PODSUMOWANIE Ocena stanu powietrza atmosferycznego w 2010 roku w mieście Tarnowie została wykonana w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych na stanowisku pomiarowym: Tarnów, ul. Bitwy pod Studziankami. W 2010 roku w Tarnowie wystąpiły przekroczenia stężeń dopuszczalnych zanieczyszczeń powietrza. Standardy jakości powietrza nie były dotrzymane w pyle zawieszonym PM10 i PM2,5 oraz w benzo/a/pirenie. Dla pyłu zawieszonego PM10 w 2010 roku odnotowano 72 dni z przekroczoną normą dobową zapylenia (na 35 dopuszczalnych w roku kalendarzowym). Wartości średniorocznych stężeń NO 2, benzenu, CO nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla ochrony zdrowia ludzi. W bieżącej ocenie jakości powietrza przeprowadzonej w roku 2010 dla kryterium ochrony zdrowia strefa miasta Tarnowa została zakwalifikowana do klasy C, ze względu na stężenia pyłu PM10 i PM2,5 oraz benzo/a/pirenu. Zakwalifikowanie do