Nr II (IV) - 2009 Rynek Energii Str. 59 SPRZEDAŻ I WYNIKI FINANSOWE ELEKTROENERGETYKI W ROKU 2008 Hanna Mikołajuk Słowa kluczowe: sprzedaż energii, ceny energii, odbiorcy końcowi, ceny hurtowe, wyniki finansowe, zysk, rentowność Streszczenie. Wstępne dane ekonomiczne elektroenergetyki za rok 2008 wskazują, że rentowność sektora na działalności energetycznej uległa obniżeniu, chociaż pogorszenie nie nastąpiło we wszystkich podsektorach. W referacie przeanalizowano podstawowe informacje o sprzedaży, cenach energii i innych czynnikach, które wpłynęły na taki wynik finansowy. 1. WSTĘP Ostatnie lata są dla elektroenergetyki okresem zasadniczych zmian warunków działania: ze struktury PSE SA wyodrębniono operatora systemu przesyłowego, większość przedsiębiorstw elektroenergetycznych poddano konsolidacji, utworzono jako odrębne przedsiębiorstwa operatorów systemów dystrybucyjnych, wprowadzono systemy wsparcia dla energii elektrycznej, produkowanej w oparciu o źródła odnawialne oraz w wysokosprawnej kogeneracji. W ubiegłym roku zmiany były kontynuowane: na mocy ustawy rozwiązane zostały kontrakty długoterminowe na zakup energii pomiędzy PGE (PSE SA) a wytwórcami wprowadzono w zamian system pokrywania kosztów osieroconych, 1 Prezes URE zwolnił przedsiębiorstwa z obowiązku zatwierdzania taryf na energię elektryczną dla odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi, w ramach skonsolidowanych grup energetycznych trwały (i nadal trwają) procesy restrukturyzacyjne i przygotowania do prywatyzacji. Te niezwykle istotne działania w zdecydowany sposób zmieniły i w dalszym ciągu zmieniają strukturę organizacyjną elektroenergetyki polskiej. Wpływają one przede wszystkim na zmianę powiązań biznesowych i przepływów finansowych w elektroenergetyce, kształtując w nowy sposób warunki funkcjonowania przedsiębiorstw. W ubiegłym roku rozpoczął się drugi okres rozliczeniowy w systemie handlu pozwoleniami na emisję dwutlenku węgla, w którym ilość bezpłatnie przydzielanych pozwoleń została ograniczona i przedsiębiorstwa wytwórcze będą zmuszone do zakupu pewnej ilości pozwoleń na rynku. W tegorocznym referacie zasygnalizowane zostaną zjawiska, jakie w wyniku powyższych zmian zaczynają ujawniać się w elektroenergetyce. Mają one wpływ na wyniki finansowe poszczególnych przedsiębiorstw, które z kolei składają się na obraz całego sektora 2. 2. SPRZEDAŻ ENERGII 2.1. Zapotrzebowanie na energię W roku 2008 krajowe zużycie energii elektrycznej minimalnie się obniżyło, ze 154 TWh do 153,4 TWh. Dostawy do odbiorców końcowych natomiast nieco wzrosły ze 117 TWh do 118 TWh. Są to jednak różnice bardzo małe, mieszczące się w granicach błędu statystycznego, dlatego należy raczej mówić o stabilizacji zapotrzebowania na energię elektryczną na poziomie roku poprzedniego. Różnica pomiędzy zużyciem w kraju a dostawami do odbiorców końcowych obejmuje, w zasadniczej części, zużycie energii przez elektroenergetykę (zużycie własne, straty i różnica bilansowa). 1 Ustawa z 29 czerwca 2007r. O zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej 2 Należy zwrócić uwagę na to, że w referacie wykorzystane są dane wstępne, które na skutek korekt sporządzanych przez przedsiębiorstwa mogą ulec pewnym zmianom w publikacjach podsumowujących rok.
Str. 60 Rynek Energii Nr II (IV) - 2009 Rys. 1. Zużycie oraz dynamika zmian zapotrzebowania na energię elektryczną i PKB (rok poprzedni = 1) Niekorzystne pod względem poziomu zapotrzebowania na energię okazały się końcowe miesiące roku, kiedy ujawniły się efekty spowolnienia gospodarczego, zmniejszyła się produkcja przemysłowa, skutkując mniejszym popytem na energię elektryczną. Wcześniej zapotrzebowanie zarówno na energię, jak i na moc nieco przewyższało poziom poprzedniego roku. Rys. 2. Krajowe zużycie energii elektrycznej oraz średniomiesięczne zapotrzebowanie mocy w szczycie wieczornym, w układzie miesięcy 2.2. Obroty na rynku hurtowym W wyniku zmiany struktury sektora (z jednej strony wyodrębnienie operatorów, z drugiej strony konsolidacje i restrukturyzacja wewnątrz grup energetycznych) obroty na rynku hurtowym istotnie wzrosły, przy czym objawia się to przede wszystkim wzmożonym handlem w ramach podsektora obrotu energią. Produkcja energii, a tym samym jej sprzedaż przez wytwórców znacznie się obniżyła ze względu na stabilizację popytu krajowego i malejący eksport. Dodatkowo w ubiegłym roku zaimportowano do Polski więcej energii niż w ostatnich latach. Elektrownie i elektrociepłownie wyprodukowały znacznie więcej energii odnawialnej (w procesie współspalania biomasy z węglem) oraz energii w wysokosprawnej kogeneracji. Łączna ilość energii, na jaką wytwórcy złożyli wnioski o świadectwa pochodzenia dla energii z kogeneracji, wyniosła w ubiegłym roku prawie 18 TWh, a dla energii ze współspalania 2,5 TWh.
Nr II (IV) - 2009 Rynek Energii Str. 61 Sprzedaż energii na rynku hurtowym Wyszczególnienie 2007 2008 2008/2007 TWh % Przedsiębiorstwa Wytwórcze 142,1 134,7 94,8 z własnej produkcji 133,5 128,3 96,1 w tym: energia z wysokosprawnej kogeneracji 1) - 17,9 - I półrocze 2) 5,6 II półrocze 7,2 energia odnawialna 1) 1,6 2,5 156,3 eksport 0,1 0,0 6,0 Przedsiębiorstwa Obrotu 134,8 212,0 157,3 w tym: PO/SD 21,4 17,4 81,3 eksport 4,8 3,5 72,4 1) wg wniosków o uzyskanie świadectwa pochodzenia. 2) wg wcześniejszych przepisów. Tabela 1 Po rozwiązaniu kontraktów długoterminowych z końcem pierwszego kwartału 2008 przestał istnieć największy obszar obowiązkowych zakupów energii, ograniczający rynek konkurencyjny. Obowiązek zakupu energii z produkcji skojarzonej został zniesiony rok wcześniej i zastąpiony obowiązkiem uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia dla tej energii, a obowiązek zakupu energii ze źródeł odnawialnych był realizowany po średniej cenie energii, jaka ukształtowała się na rynku konkurencyjnym w roku poprzednim i związany był również z koniecznością zakupu (lub uzyskania) i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia. Koszty pozyskania energii na potrzeby jej sprzedaży odbiorcom generowane są obecnie na rynku energii oraz rynku praw majątkowych do świadectw pochodzenia energii z OZEE oraz wysokosprawnej kogeneracji. Współspalanie biomasy z węglem (przede wszystkim węglem kamiennym) w elektrowniach systemowych i w elektrociepłowniach daje obecnie w Polsce główną część energii elektrycznej wytwarzanej w oparciu o OZE - 2,7 TWh. Elektrownie wodne dostarczyły 2,2 TWh, a z wiatru wyprodukowano w 2008 roku 834 GWh energii elektrycznej. Łączna produkcja z OZE, wynosząca 6,6 TWh przy dostawach energii do odbiorców końcowych na poziomie 118 TWh, wskazuje, że dla 1,7 TWh dostawcy powinni zapłacić opłatę zastępczą lub umorzyć świadectwa pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej w innym okresie 3. Dla energii z wysokosprawnej kogeneracji opłaty zastępcze będą dotyczyły ok. 6,8 TWh dla energii z dużych źródeł węglowych i 0,9 TWh dla energii produkowanej w źródłach o mocy do 1 MW i źródłach gazowych 4. Przedsiębiorstwa mają czas na zrealizowanie obowiązków dotyczących świadectw pochodzenia dla energii odnawialnej i dla energii produkowanej w wysokosprawnej kogeneracji do 31 marca danego roku 5. 2.3. Sprzedaż odbiorcom końcowym Rynek detaliczny przyniósł w roku ubiegłym minimalny wzrost łącznego obrotu, chociaż dla niektórych grup odbiorców zanotowano wzrost popytu. Przyrost sprzedaży nastąpił w grupie firm przemysłowych, usługowych i handlowych zasilanych z sieci średnich i niskich napięć. Wzrosło również nieco zużycie energii przez gospodarstwa domowe. Duzi konsumenci energii, przyłączeni do sieci wysokich i najwyższych napięć, zmniejszyli zapotrzebowanie na energię, reagując obniżaniem produkcji własnej na zmniejszony popyt na ich produkty. 3 Obowiązek wyznaczony na rok 2008 wynosi 7% dostaw energii. 4 Obowiązek wyznaczony na rok 2008 wynosi 19% dostaw dla energii dużych źródeł węglowych i 2,7% dla źródeł małych i gazowych. 5 Świadectwa umorzone do tego dnia mogą być zaliczone do realizacji obowiązków za rok poprzedni, przy czym obowiązek dotyczący wysokosprawnej kogeneracji można zrealizować poprzez umorzenie świadectw dla energii elektrycznej wyprodukowanej w roku kalendarzowym, którego dotyczy obowiązek.
Str. 62 Rynek Energii Nr II (IV) - 2009 Sprzedaż energii elektrycznej do odbiorców końcowych- grupy odbiorców Odbiorcy przyłączeni 2007 2008 2008/2007 do sieci TWh % WN+NN 28,1 27,0 96,3 SN 38,2 38,6 101,1 nn-c 21,7 22,5 103,9 nn-g 29,0 29,8 102,9 Razem 117,0 118,0 100,8 w tym: umowy kompleksowe PO/SD 103,8 101,5 97,8 Tabela 2 Konkurencja dostawców na rynku detalicznym jest nadal bardzo ograniczona. Różnice cen energii, proponowane przez przedsiębiorstwa obrotu, nie wydają się na tyle atrakcyjne, aby zachęcić klientów do zabiegania o zmianę dostawcy energii, a dodatkowo instytucje i firmy energetyczne chyba zbyt mało aktywnie zachęcają do tego odbiorców ci, dla których prąd jest w gniazdku po prostu nie wiedzą, że takie możliwości istnieją. Dlatego w niewielkim stopniu rośnie liczba klientów, którzy decydują się na zmianę sprzedawcy. Dotychczas na taką zmianę decydowali się przede wszystkim odbiorcy zużywający dużo energii, przyłączeni do sieci WN i SN. W ubiegłym roku kilka przedsiębiorstw obrotu, wyłonionych z dawnych spółek dystrybucyjnych, pozyskało takich klientów, w związku z czym łączne dostawy z wykorzystaniem zasady TPA wzrosły z 12 TWh do 15 TWh. Sprzedaż energii elektrycznej do odbiorców końcowych 1) - grupy dostawców Tabela 3 2008/ 2007 2008 Wyszczególnienie 2007 TWh % TWh % % Ogółem 117,0 100,0 118,1 100,0 100,9 w tym: sprzedaż odbiorcom TPA 12,0 10,2 15,2 12,9 126,9 Przedsiębiorstwa Obrotu PO/SD 109,0 93,1 112,7 95,4 103,4 w tym: sprzedaż odbiorcom TPA 5,0 4,3 11,1 9,4 222,2 Przedsiębiorstwa Obrotu "obrót" 2,6 2,2 2,9 2,4 110,4 Przedsiębiorstwa Wytwórcze 5,5 4,7 2,5 2,1 45,9 w tym: sprzedaż odbiorcom TPA 4,4 3,8 1,3 1,1 28,7 1) uwzględniono energię sprzedawaną przez spółki dystrybucyjne odbiorcom taryfowym przeznaczoną do dalszej odsprzedaży oraz energię sprzedawaną w ramach umów kompleksowych przez wytwórców. Liczba gospodarstw domowych, które od 2007 roku skorzystały z możliwości zakupu energii zgodnie z zasadą TPA zwiększyła się o ok. 150 lokali. 3. CENY ENERGII I USŁUG PRZESYŁOWYCH 3.1. Rynek hurtowy- wytwórcy energii W roku 2008 na rynku hurtowym nastąpiły duże zmiany cen energii. Wprawdzie dla producentów, średni wzrost cen sprzedawanej przez nich energii wyniósł ok. 6,6%, ale tak niski wzrost średnioroczny wynika z faktu, że w pierwszym kwartale energia była jeszcze sprzedawana w ramach KDT po wysokich cenach. Potem ceny energii wprawdzie mocno wzrastały, ale nie na tyle, żeby we wzroście średniorocznym znalazło to większe odzwierciedlenie. Natomiast w przypadku cen na rynku konkurencyjnym, na którym ceny sprzedaży w 2007 roku wynosiły 128,6 zł/mwh, wzrost był bardzo istotny do 156,8 zł/mwh, czyli o 22%.
Nr II (IV) - 2009 Rynek Energii Str. 63 Rys. 3. Ceny hurtowe i koszty wytwarzania energii, w zł/mwh Na wykresie nr 3 przedstawiono dane o poziomie cen energii u jej wytwórców w porównaniu z poziomem jednostkowych kosztów wytwarzania. Jak widać wzrost kosztów (o 16%) znacznie przekroczył wzrost średnich cen na rynku energii. Jednak, jak wskazują dane przekazane przez elektrownie i elektrociepłownie, środki wypłacone na pokrycie kosztów osieroconych, z uwzględnieniem ewentualnych korekt, które mają nastąpić w roku bieżącym, pozwalają na pokrycie całości kosztów. Rys.4. Ceny hurtowe w układzie kwartalnym (sprzedaż od wytwórców), w zł/mwh W trakcie ubiegłego roku wiele mówiło się o konieczności wzrostu cen energii i istotnie ceny stopniowo wzrastały. Zaprezentowany na rys. 4 trend wzrostu średnich kwartalnych cen energii wskazuje na ich największy wzrost na przełomie lat 2007 i 2008, a następnie w IV kwartale, kiedy jak wiemy zapotrzebowanie na energię malało. Energia sprzedawana była wówczas na podstawie wcześniej zawartych kontraktów terminowych, które nie przewidywały takiej sytuacji. Zwróćmy jednak uwagę, że energia drożała w tym okresie również na rynkach bieżących, tzn. na rynku bilansującym i na giełdzie energii. 3.2. Rynek detaliczny W ślad za rosnącymi cenami na rynku hurtowym wzrosły ceny dla odbiorców końcowych. Średnie łączne ceny energii ukształtowały się, dla umów kompleksowych, na poziomie 329,46 zł/mwh (w roku 2007 280,80 zł/mwh), przy czym zasadniczy wzrost dotyczył energii elektrycznej. Rys. 5. Ceny energii i usług dystrybucyjnych (bez podatku VAT), w zł/mwh
Str. 64 Rynek Energii Nr II (IV) - 2009 Rys. 6. Dynamika cen energii i usług dystrybucyjnych (przesyłowych), w % W poszczególnych grupach odbiorców zmiany cen i opłat dystrybucyjnych były zróżnicowane. Najbardziej energia podrożała dla odbiorców przyłączonych do sieci SN i firm komercyjnych przyłączonych do sieci nn. Jeśli jakiś produkt drożeje o 1/3, to można uznać, że wzrost był naprawdę duży. Wzrosły również ceny energii dla odbiorców korzystających z dostępu do sieci, choć znacznie mniej niż dla odbiorców, którzy nie zdecydowali się na skorzystanie z tej możliwości. Tak istotne zmiany cen energii zostały jednak ograniczone poprzez niewielkie wzrosty lub nawet obniżenie opłat przesyłowych. Łączne ceny dla odbiorców komercyjnych wzrosły zatem, w zależności od grupy taryfowej, od 16-tu do19-tu procent. Pod koniec 2007 roku Prezes URE przywrócił taryfowanie energii elektrycznej dla gospodarstw domowych, pozostawiając w mocy wcześniejszą decyzję 6 o uwolnieniu rynku energii w obszarze dostaw dla pozostałych odbiorców. W wyniku urzędowego ograniczenia wzrostu cen dla gospodarstw domowych, zmiana w tej grupie konsumentów była najmniejsza, ale 17%-towy wzrost też nie wydaje się być małym. Wypowiedzi wielu przedstawicieli przedsiębiorstw obrotu wskazywały na ujemną rentowność tego segmentu rynku. Zapewne w niektórych przypadkach sytuacja taka ma miejsce, jednak dane zagregowane na poziomie wszystkich dostaw wg umów kompleksowych nie potwierdzają tego zjawiska. Na rysunku 7 prezentowane są: ceny energii dla gospodarstw domowych w podziale na: wartość energii, opłat wynikających z zakupu świadectw pochodzenia dla energii z odnawialnych źródeł energii i z wysokosprawnej kogeneracji, pozostałych opłat związanych ze sprzedażą energii; średnie ceny zakupu energii dla obsługi umów kompleksowych. Rys. 7. Ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i średnia cena zakupu energii (bez podatku VAT), w zł/mwh Jeśli do podanej ceny zakupu energii (153 zł/mwh) dodamy średnie koszty własne przedsiębiorstw obrotu, wynoszące w 2008 roku 6 zł/mwh, to nadal koszt energii nie przekracza jej ceny (161 zł/mwh). W porównaniu ze zmianami cen energii, jakie miały miejsce w ostatnich latach, wzrosty ubiegłoroczne były bardzo wysokie. 6 Komunikat w sprawie zwolnienia przedsiębiorstw energetycznych posiadających koncesje na obrót energią elektryczną z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia, Prezes URE, Warszawa 31 października 2007r.
Nr II (IV) - 2009 Rynek Energii Str. 65 Rys. 8. Łączne ceny energii elektrycznej dla odbiorców taryfowych (umów kompleksowych), w zł/mwh 4. KOSZTY DOSTARCZANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ Przy okazji omawiania cen energii wspomniano, że jednostkowe koszty wytwarzania energii wzrosły w ubiegłym roku znacznie bardziej niż średnioroczne ceny. Był to wzrost ponad 16-to procentowy. Z czego wynikał? W największym stopniu ze wzrostu kosztów paliwa, o ponad 16%. Rys. 9. Dynamika i struktura jednostkowych kosztów wytwarzania energii elektrycznej, w % Wprawdzie dynamika innych elementów kosztów, tzn. kosztów finansowych (o 21%) i kosztów zarządu wraz z pozostałymi kosztami (o 125%!) była znacznie wyższa, to jednak są to mniej znaczące pozycje niż paliwo, którego udział w kosztach sięga średnio ponad 46%. Wraz ze spadkiem produkcji energii elektrycznej ze 159,3 do 154,6 TWh, wzrosły jednostkowe koszty stałe wytwarzania. Ich wzrost wynikał również ze zwiększenia kosztów wynagrodzeń oraz kosztów remontów. Wśród znaczących pozycji kosztów na stałym poziomie pozostała akcyza (koszty sprzedaży), która zresztą już od kwietnia tego roku będzie wpłacana do budżetu państwa przez dostawców energii. Jej udział w kosztach energii wynosił w ostatnim roku ponad 11%. Interesujące wydaje się, czy i na jakim poziomie ten składnik kosztów, a tym samym cen energii, zostanie uwzględniony w kalkulacji cen u wytwórców po zwolnieniu ich z obowiązku odprowadzania podatku. Problem istnieje, zwłaszcza w kontekście potencjalnych zwrotów akcyzy, zapłaconej przez elektrownie niezgodnie z przepisami UE, które w Polsce zostały wprowadzone dopiero w tym roku ustawą z grudnia 2008 7. Istnieje jeszcze jeden element kosztów związanych z wytwarzaniem energii, który z czasem będzie nabierał coraz większego znaczenia, mianowicie zakup pozwoleń na emisje dwutlenku węgla. Obecnie, w drugim okresie rozliczeniowym ETS, wytwórcy uzyskali znacznie mniejsze przydziały pozwoleń bezpłatnych i konieczny będzie zakup brakujących. Przedsiębiorstwa, w niewielkiej na razie skali, angażują się w handel emisjami, tworzą jednak rezerwy na poczet rozliczenia emisji rocznych. W odniesieniu do 1 MWh energii sprzedanej w 2008 r z własnej produkcji, łączne obroty netto 8 w ramach ETS wyniosły 3,4 zł/mwh. W 2007 roku była to kwota ( 3) zł/mwh, tzn. że wytwórcy zarobili nieco na handlu emisjami, w 2007 r. ponieśli koszty (w postaci opłat lub stworzonych rezerw). 7 Ustawa z dnia 06.12.2008 o podatku akcyzowym. Dziennik Ustaw 2009 nr 3, poz.11. 8 Sprzedaż-zakup pozwoleń na emisje CO 2.
Str. 66 Rynek Energii Nr II (IV) - 2009 Rys. 10. Jednostkowe koszty obrotu i dystrybucji energii elektrycznej, w zł/mwh W przedsiębiorstwach obrotu PO/SD zasadniczy wzrost kosztów wystąpił z tytułu podwyżek cen energii (wzrost jednostkowych cen zakup wraz ze wszystkimi opłatami wyniósł ponad 16%), ponieważ jest to dominująca część kosztów. Koszty własne, stanowiące ok. 3,5%, wzrosły w ubiegłym roku jeszcze bardziej, bo o 20%. Jeśli chodzi o dystrybucję energii, to z roku na rok maleją koszty zakupionych usług przesyłowych, tak było również w roku ubiegłym. Wzrosły natomiast koszty jednostkowe energii kupowanej na straty, co jest zrozumiałe. W związku ze wzrostem cen energii na rynku, wzrosły też koszty własne OSD, na co wpłynęła zwyżka podstawowych pozycji, tzn. wynagrodzeń, amortyzacji i remontów. 5. WYNIKI FINANSOWE I RENTOWNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI ENERGETYCZNEJ Maksymalny poziom zysku brutto elektroenergetyki na działalności energetycznej zanotowano w roku 2006, później zyski nieco malały. W roku 2008 zysk łączny wyniósł 5,4 mld zł. Liczone w cenach stałych zyski wytwórców energii pozostały na poziomie roku poprzedniego. Większe zyski przedsiębiorstwa wygenerowały na działalności dystrybucyjnej. 9 Najgorsze wyniki zanotowały przedsiębiorstwa obrotu energią. Wzrost zysku, zanotowany w podsektorze obrotu, w grupie przedsiębiorstw obrót 2008 roku wynika ze zmian restrukturyzacyjnych 10. Sądząc po wynikach ostatnich lat, można dojść do przekonania, że w elektroenergetyce - inaczej niż w innych obszarach gospodarki - najgorzej zarabia się na pośrednictwie, czyli na handlu energią. Dla przedsiębiorstw obrotu notuje się najniższą rentowność, szczególnie dotyczy to handlu hurtowego. Niemniej jednak, z punktu widzenia wpływu na ceny energii, zjawisko to na pewno należy oceniać pozytywnie. a) Rys.11. Zysk brutto na działalności energetycznej. Dane skorygowane wskaźnikiem inflacji (Ceny stałe 2008), w mld zł 9 Dla 2007 r. dane OSD zawierają również zysk na obrocie energią za pierwsze półrocze dla przedsiębiorstw, które nie wydzieliły w odrębne przedsiębiorstwa operatorów lecz obrót. PO/SD zawiera z kolei część wyniku (za pierwsze półrocze) na działalności dystrybucyjnej. 10 Wcześniej PGE Polska Grupa Energetyczna SA (PSE SA) była zaliczana do sektora przesyłu ze względu na to, że niemal do końca ubiegłego roku była właścicielem majątku sieciowego najwyższych napięć.
Nr II (IV) - 2009 Rynek Energii Str. 67 b) Rys.12. Zyskowność na działalności energetycznej, w % Widoczna różnica zyskowności zaznacza się wewnątrz podsektora wytwarzania. Od 3 lat efektywniej, pod względem finansowym, wytwarzają energię elektrociepłownie, zwłaszcza elektrociepłownie gazowe. Podstawowych przyczyn tej korzystnej sytuacji należy upatrywać w tym, że elektrociepłownie gazowe sprzedawały energię w kontraktach długoterminowych (a obecnie korzystają z rozwiązań ustawy o przedterminowym rozwiązaniu kontraktów długoterminowych). Nie bez znaczenia jest również efekt systemu wsparcia energii produkowanej w wysokosprawnej kogeneracji oraz wcześniejszego sprywatyzowania dużej liczby największych przedsiębiorstw w tej grupie. Na poziom zyskowności wytwórców energii zasadniczy wpływ ma ustawa o rozwiązaniu KDT. Na wykresie 12a) pozycja 2008a pokazuje szacunkową zyskowność przedsiębiorstw bez pokrycia kosztów osieroconych. W przypadku elektrociepłowni węglowych różnica nie jest duża, ponieważ zaliczki dotyczą tylko 3 elektrociepłowni. Natomiast w przypadku elektrowni gazowych zyskowność spadłaby do -5%. Podobnie bardzo niska byłaby, bez wspomnianego systemu, zyskowność elektrowni cieplnych, poniżej 2%. Rys.13. Zyskowność na działalności energetycznej grupy skonsolidowane i pozostałe przedsiębiorstwa, w % Dla skonsolidowanych grup energetycznych obserwujemy duże zróżnicowanie zyskowności dla poszczególnych linii biznesowych, ale także daje się zauważyć zasadnicze różnice pomiędzy grupami energetycznymi we wszystkich obszarach działalności energetycznej. Zwraca uwagę, podobnie jak dla danych całego sektora, stosunkowo wysoka zyskowność działalności dystrybucyjnej. Ponadto, pomimo dużych wzrostów cen energii, w ubiegłym roku na sprzedaży energii, szczególnie sprzedaży odbiorcom końcowym, osiągnięto zyski, a rentowność tej działalności (sprzedaży odbiorcom) była wyższa niż handlu hurtowego. Warto wskazać na dużą różnicę w dynamice zysku brutto i zyskowności całego sektora. Jest to oczywisty skutek poważnego wzrostu obrotów wewnątrz sektora - z 96 mld zł w 2007 roku do 130 mld zł w roku 2008, przy niewielkiej dynamice sprzedaży odbiorcom. Wiadomo, że sektor musi podzielić się tym, co zapłacą za energię i jej dostarczenie odbiorcy końcowi oraz odbiorcy zagraniczni 11. O ile w latach 2005-2007 udział tych przychodów wynosił ok. 42 43 procent, to w roku 2008 spadł on do 32%. 11 W przychodach od odbiorców końcowych uwzględniono również przychody wytwórców energii za ciepło, przychody operatorów za przyłączenie odbiorców i nielegalny pobór energii oraz przychody finansowe wszystkich przedsiębiorstw.
Str. 68 Rynek Energii Nr II (IV) - 2009 Wzrost łącznych przychodów nastąpił po części z tytułu rosnących cen energii i wzrastających obrotów w ramach systemów wsparcia energii zielonej i czerwonej, po części w wyniku zrealizowania wytycznych dyrektywy unijnej, dotyczących wydzielenia działalności przesyłowej i dystrybucyjnej (regulowanej) z całości działalności przedsiębiorstw, ale także w wyniku zmian organizacyjnych w ramach grup kapitałowych (firm skonsolidowanych). Rys. 14. Struktura przychodów elektroenergetyki, w mld zł Na rynku hurtowym wzrosły obroty wynikające ze sprzedaży usług dystrybucyjnych w ramach umów kompleksowych: są to kwoty rzędu 14,4 mld zł po stronie przedsiębiorstw obrotu i po stronie OSD, podczas gdy w drugim półroczu 2007 (po dokonaniu unbundlingu) był to poziom ok. 6,4 mld zł. Nastąpiło również znaczne zwiększenie rynku hurtowego o ok. 11 mld zł. Rys. 15. Obroty na rynku energii podsektor obrotu i operatorzy systemów elektroenergetycznych, w mld zł Ten wzrost obrotów wewnętrznych, o ile generuje marżę, a tak właśnie jest, co wynika z wcześniej zaprezentowanych danych, musi wpływać na poziom cen energii dla odbiorców końcowych. Na rysunku 16 zaprezentowano dane o średnich cenach sprzedaży energii przez wytwórców do spółek obrotu i średnich cenach zakupu energii przez przedsiebiorstwa obrotu, wyodrębnione ze spółek dystrybucyjnych w 2007 roku (PO/SD), od innych spółek obrotu. Jak widać różnice cen były dosyć istotne. Rys. 16. Ceny sprzedaży i zakupu energii w obrocie hurtowym, w zł/mwh Należy mieć nadzieję, że konkurencja pomiędzy przedsiębiorstwami na rynku energii będzie się jednak z czasem zwiększać, a idee, które przyświecają budowie rynku energii w Polsce ograniczenie nadmiernego wzrostu cen energii zostaną w przyszłości spełnione. Zaznaczam, że chodzi tu o nadmierny, a więc nie wynikający z racjonalnych przesłanek, wzrost cen. Wszyscy bowiem spodziewamy się tendencji wzrostowej cen ze względu na konieczność modernizowania, odtwarzania i rozbudowy mocy wytwórczych oraz przesyłowych, jak również ze względu na wymogi środowiskowe, wpływające na koszty wytwarzania energii.
Nr II (IV) - 2009 Rynek Energii Str. 69 6. ZAGROŻENIA I NOWE WYZWANIA Nawiązując do hasła tegorocznej Konferencji jako ilustrację wyzwań, może nie takich nowych, ale jednak bardzo, bardzo poważnych, a z drugiej strony także jako swego rodzaju zagrożeń dla bezpieczeństwa dostaw energii, podano poniżej oszacowane w ramach prognozy, opracowanej na potrzeby polityki energetycznej, niezbędne nakłady inwestycyjne w moce wytwórcze i sieci elektroenergetyczne. Prognozowane średnioroczne nakłady inwestycyjne w elektroenergetyce 1), w mld zł 07 Wyszczególnienie 2007-2016- 2015 2030 Razem 10,7 15,0 w tym: El. Zawodowe 3,6 7,8 Odnawialne 2,5 3,2 Dostosowanie do dyr. LCP / IPPC 0,9 0,2 Sieci elektroenergetyczne 3,5 3,4 1) Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do roku 2030 [8]. Tabela 4 Nakłady inwestycyjne w ostatnich latach kształtowały się na poziomie 7 8 mld zł, a więc były niższe niż wskazane w prognozie potrzeby. Dodatkowo zadłużenie długoterminowe elektroenergetyki, a w zasadzie przedsiębiorstw wytwórczych sięga 10 mld zł. Środki własne sektora, to co najwyżej 4,4 mld zł zysku (zysk brutto rzędu 5,5 mld zł, stopa podatkowa podatek 19%) oraz kwoty pochodzące z odpisów amortyzacyjnych w granicach 4-4,5 mld zł. Czy ratunkiem może być wzrost cen energii? Będzie on bez wątpienia następował, ale duża jego część będzie wynikać z rosnących kosztów wytwarzania, związanych przede wszystkim z zakupem pozwoleń na emisję dwutlenku węgla, a galopujących cen energii nie wytrzyma w dłuższym okresie żadna gospodarka. W dobie globalizacji produkcja przemysłowa, a więc i duża część popytu na energię (w Polsce przemysł zużywa obecnie ok. 48%. energii elektrycznej dostarczanej odbiorcom końcowym przez elektroenergetykę zawodową) znaleźć mogą korzystniejsze warunki. Zatem generowanie wyższej marży, która pozwoliłaby na gromadzenie środków inwestycyjnych poprzez wzrost cen, może okazać się bardzo trudne. Aby sprostać tak dużym wyzwaniom, konieczne mogą okazać się równoległe działania przedsiębiorstw sektora i organów rządowych. Jedne mogłyby doprowadzić do pozyskiwania środków z zewnątrz 12, ale także wpłynąć na istotną racjonalizację kosztów. Drugie, jeśli okazałoby się to konieczne, pozwoliłyby na wypracowanie pewnych dopuszczalnych rozwiązań systemowych, jakimi były swego czasu 13 kontrakty długoterminowe na zakup energii elektrycznej. 7. PODSUMOWANIE Podsumowując zaprezentowany materiał należy stwierdzić, że: Uwolnienie rynku energii przez rozwiązanie kontraktów długoterminowych i zwolnienie przedsiębiorstw obrotu z obowiązku przedstawiania do zatwierdzania prezesowi URE taryf na energię dla odbiorców komercyjnych pozwoliło na gwałtowne wzrosty cen energii elektrycznej. Duży wzrost kosztów wytwarzania wynikał przede wszystkim ze wzrostu cen węgla. Po kilkuletnim okresie znacznych wzrostów zysku na działalności energetycznej (do roku 2006), zaznacza się obecnie lekka tendencja malejąca; sektor energii wypracowuje zysk brutto na poziomie 5,4-5,5 mld zł. Istnieje duże zróżnicowanie rentowności poszczególnych rodzajów działalności energetycznej. Na hurtowym rynku energii nastąpił duży wzrost obrotów, nie wynikający ze wzrostu cen ani wzrostu zapotrzebowania na energię. Hurtowy handel energią jest obecnie najmniej rentownym ogniwem łańcucha dostaw energii elektrycznej. 12 Włączając w to prywatyzację. 13 W pierwszej połowie lat 90-tych dominowała koncepcja organizacji rynku hurtowego na zasadzie single buyer.
Str. 70 Rynek Energii Nr II (IV) - 2009 Potężne wyzwania inwestycyjne powodują konieczność pozyskania przez elektroenergetykę zewnętrznych środków finansowych. Rysuje się potrzeba jednoczesnych działań, zarówno przedsiębiorców - właścicieli i zarządów firm, jak i organów państwowych kształtujących warunki ich funkcjonowania. LITERATURA [1] Sytuacja finansowa przedsiębiorstw energetyki zawodowej w roku 2007. ARE SA [2] Roczniki: Statystyka elektroenergetyki polskiej. ARE SA [3] Biuletyny kwartalne: Sytuacja ekonomiczno-finansowa elektroenergetyki. ARE SA [4] Biuletyny kwartalne: Sytuacja w elektroenergetyce, ARE SA [5] Bazy danych ARE SA [6] Pierzak A., Mikołajuk H.: Sprzedaż i wyniki finansowe elektroenergetyki w roku 2007, Materiały Konferencji N-T Rynek Energii Elektrycznej REE 2008. [7] Pierzak A., Mikołajuk H.: Ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej sektora elektroenergetycznego, Materiały Konferencji N-T Rynek Energii Elektrycznej REE 2007. [8] Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do roku 2030, załącznik do projektu Polityki Energetycznej Polski do roku 2030, Ministerstwo Gospodarki. THE ASSESSMENT OF THE ECONOMIC AND FINANCIAL SITUATION OF THE ENERGY SECTOR Key words: energy sale, energy prices, ultimate consumer, wholesale prices, assessment, profit, profitable Summary. The paper presents the economic and financial situation of Polish electricity sector during the last two years. The economic efficiency of Polish electricity sector is different in subsectors. Electricity prices grew up very high during the last year. One should not however forget the facts that (i) the fixed assets of the sector are largely depreciated, (ii) electricity consumption in Poland will be higher, therefore there is a necessity to build the new more efficient installations in both electricity generation and transmission subsectors. Hanna Mikołajuk, pracownik Agencji Rynku Energii SA, Dyrektor pionu Doradztwa i Statystyki.