Atrakcyjność inwestycyjna i potencjał gospodarczy gmin województwa śląskiego RAPORT KOŃCOWY

Atrakcyjność inwestycyjna i potencjał gospodarczy gmin województwa śląskiego RAPORT KOŃCOWY Zamawiający Województwo Śląskie ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice Wykonawca 9 października 2009 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

------------------------------------------------------- 2

------------------------------------------------------- Spis treści WYKAZ UŻYTYCH SKRÓTÓW... 7 STRESZCZENIE... 9 1 WPROWADZENIE... 15 1.1 Kontekst badania... 15 1.2 Cele i zakres badania... 16 1.3 Przebieg realizacji badania... 16 2 ZASTOSOWANA METODOLOGIA I ŹRÓDŁA INFORMACJI... 18 2.1 Mierniki... 18 2.1.1 Syntetyczny miernik atrakcyjności inwestycyjnej gmin... 18 2.1.2 Syntetyczny miernik rozwoju społeczno-gospodarczego... 18 2.2 Kluczowe pozycje literatury przedmiotu... 18 2.3 Typologia gmin... 19 2.3.1 Podział administracyjny województwa... 19 2.3.2 Kategorie gmin określone na potrzeby obecnego badania... 19 2.3.3 Podział gmin na rozłączne kategorie... 19 2.4 Metoda określania rankingów atrakcyjności gmin... 20 2.4.1 Metoda opracowania baz danych niezbędnych do stworzenia rankingu atrakcyjności... 20 2.4.2 Ranking atrakcyjności inwestycyjnej gmin województwa śląskiego z uwzględnieniem typów gmin... 21 2.5 Podstawowe rodzaje działalności (PRD)... 24 2.6 Rozkład PRD w poszczególnych typach gmin... 25 2.7 Miernik rozwoju społeczno-gospodarczego... 25 2.8 Badanie ankietowe gmin... 26 2.9 Studia przypadku w wybranych gminach... 28 2.10 Badanie ankietowe inwestorów... 29 2.11 Warsztaty heurystyczne... 30 2.12 Analizy jakościowe... 32 2.13 Analizy statystyczne... 32 3 WYNIKI... 33 3.1 Pojęcie atrakcyjności inwestycyjnej i potencjału inwestycyjnego... 33 3.1.1 Pojęcie atrakcyjności inwestycyjnej i potencjału inwestycyjnego... 33 3.1.2 Analityczne mierniki sukcesu gminy w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej... 33 3.1.3 Wagi analitycznych mierników atrakcyjności inwestycyjnej gminy... 36 3.1.4 Syntetyczny miernik atrakcyjności inwestycyjnej gminy... 36 3.2 Atrakcyjność inwestycyjna gmin województwa śląskiego... 38 3.2.1 Atrakcyjność inwestycyjna poszczególnych gmin... 38 3.2.2 Rozkład przestrzenny atrakcyjności inwestycyjnej gmin... 48 3.2.3 Rozkład atrakcyjności inwestycyjnej gmin ze względu na rodzaj działalności gospodarczej... 54 3.2.4 Gminy o wysokiej i niskiej atrakcyjności inwestycyjnej według innych rankingów... 56 3.2.5 Zróżnicowanie atrakcyjności inwestycyjnej gmin o podobnym potencjale inwestycyjnym... 57 3.3 Czynniki sprzyjające atrakcyjności inwestycyjnej... 66 3.3.1 Główne czynniki atrakcyjności inwestycyjnej w gminach różnego typu... 66 3.3.2 Główne czynniki atrakcyjności inwestycyjnej dla różnych rodzajów działalności... 90 3.3.3 Wagi czynników atrakcyjności inwestycyjnej dla różnych rodzajów działalności... 92 3.3.4 Możliwość wpływania na czynniki atrakcyjności inwestycyjnej... 99 3

------------------------------------------------------- 3.4 Bariery atrakcyjności inwestycyjnej... 103 3.4.1 Główne bariery atrakcyjności inwestycyjnej w gminach różnego typu... 103 3.4.2 Główne bariery atrakcyjności inwestycyjnej dla różnych rodzajów działalności gospodarczej... 115 3.4.3 Znaczenie i wagi barier atrakcyjności inwestycyjnej dla różnych rodzajów działalności gospodarczej... 116 3.4.4 Możliwość wpływania na bariery atrakcyjności inwestycyjnej... 118 3.5 Działania podmiotów publicznych zwiększające atrakcyjność inwestycyjną... 122 3.5.1 Działania podmiotów publicznych mające wpływ na atrakcyjność inwestycyjną... 122 3.5.2 Wpływ różnych działań pomiotów publicznych na atrakcyjność inwestycyjną gmin... 122 3.5.3 Rodzaje zachęt dla inwestorów... 125 3.5.4 Kompetencje pracowników administracji samorządowej o kluczowym znaczeniu dla pozyskiwania inwestycji... 126 3.5.5 Faktyczne i pożądane kompetencje samorządów w procesie obsługi i pozyskiwania inwestorów... 128 3.5.6 Krótka charakterystyka prowadzonych działań promocyjnych gmin województwa śląskiego... 129 3.5.7 Charakterystyka strategii promocji gmin województwa śląskiego (cele promocji)... 132 3.5.8 Odbiorcy komunikacji marketingowej i ich cechy... 132 3.5.9 Rozwiązania sprzyjające uniezależnieniu podmiotów publicznych od szkodliwego wpływu zmian politycznych... 133 3.5.10 Inne, oprócz administracji samorządowej, podmioty o kluczowym znaczeniu dla przyciągania inwestycji... 134 3.5.11 Rozwiązania stosowane w celu wyeliminowania barier inwestycyjnych... 135 3.6 Wpływ inwestycji prywatnych na rozwój społeczno-gospodarczy... 136 3.6.1 Identyfikacja wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego... 136 3.6.2 Zmiany nakładów inwestycyjnych w powiatach w latach 2000 2007... 136 3.6.3 Zmiany wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego wynikające z realizacji inwestycji przez przedsiębiorstwa.... 138 3.6.4 Wpływ inwestycji prywatnych na ogólny rozwój społeczno-gospodarczy gmin różnego typu... 140 3.6.5 Oczekiwania społeczności lokalnych wobec inwestycji prywatnych i stopień zaspokojenia tych oczekiwań... 142 3.6.6 Czynniki decydujące o zdolności do wykorzystania inwestycji prywatnych na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego... 144 3.6.7 Ocena wpływu inwestycji na rozwój lokalny... 145 3.6.8 Zagrożenia dla rozwoju społeczno-gospodarczego związane z inwestycjami... 147 3.7 Działania podmiotów publicznych na rzecz wykorzystania inwestycji... 148 3.7.1 Kluczowe efekty inwestycji prywatnych... 148 3.7.2 Pożądane działania władz samorządowych służące lepszemu wykorzystaniu inwestycji prywatnych... 149 3.7.3 Pożądane działania innych aktorów sceny lokalnej służące lepszemu wykorzystaniu inwestycji prywatnych... 149 3.7.4 Warunki niezbędne do wdrożenia rekomendacji... 150 3.7.5 Porównanie inwestorów zewnętrznych, zagranicznych i wewnętrznych... 150 3.8 Inwestycje kluczowe dla rozwoju gminy... 153 3.8.1 Rodzaje działalności gospodarczej o kluczowym znaczeniu dla rozwoju w różnych gminach... 153 3.8.2 Rodzaje działalności gospodarczej najbardziej korzystne dla różnych gmin... 155 3.8.3 Rodzaje PRD sprzyjające podregionom województwa... 155 3.9 Wsparcie atrakcyjności inwestycyjnej w ramach funduszy UE... 157 3.9.1 Identyfikacja głównych obszarów wsparcia atrakcyjności inwestycyjnej... 157 3.9.2 Analiza kierunków i poziomu wykorzystania dotychczasowego wsparcia w ramach funduszy UE na rzecz wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej gmin... 159 3.9.3 Oszacowanie możliwości wsparcia atrakcyjności inwestycyjnej w ramach funduszy UE w perspektywie finansowej 2007-2013... 169 3.9.4 Potrzeby gmin w zakresie wykorzystywania funduszy UE... 172 3.9.5 Rekomendacje dotyczące zapewnienia komplementarności wsparcia... 174 4

------------------------------------------------------- 4 WNIOSKI I REKOMENDACJE... 177 4.1 Wnioski... 177 4.2 Rekomendacje... 184 5 ZAŁĄCZNIKI... 197 5.1 Wskaźniki (aneks statystyczny) 5.2 Dokumenty i publikacje 5.3 Typologia gmin 5.4 Kwestionariusze do badań ilościowych 5.5 Scenariusze do wywiadów pogłębionych 5.6 Sprawozdania z realizacji studiów przypadku w poszczególnych gminach 5.7 Raport wynikowy z badania ilościowego gmin (CAWI) 5.8 Raport wynikowy z badania ilościowego inwestorów (PAPI) 5.9 Scenariusze warsztatów heurystycznych 5.10 Wnioski pochodzące z innych opracowań i analiz dotyczących atrakcyjności inwestycyjnej 5

------------------------------------------------------- 6

------------------------------------------------------- WYKAZ UŻYTYCH SKRÓTÓW BDR CATI CAWI CSR DM EFRR EFS EFOiGR EIOR FGI FS IBnGR GARR GG GKS GOP GP GW GZM IDI JST KSSE KWK LGD MM MPZP MSAG MSP PAIiIZ PAPI Bank Danych Regionalnych GUS Wywiad kwestionariuszowy realizowany telefonicznie (ang. Computer Assisted Telephone Interview) Wywiad kwestionariuszowy realizowany przez Internet (ang. Computer Assisted Web Interview) Społeczna odpowiedzialność w biznesie (ang. Corporate Social Responsibility) Duże miasto Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Europejski Instrument Orientacji Rybołówstwa Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview) Fundusz Spójności Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego Gmina górska Gmina KSSE Górnośląski Okręg Przemysłowy Gmina górniczo-przemysłowa Gmina wiejska Górnośląski Związek Metropolitarny Indywidualny Wywiad Pogłębiony (ang. Individual In-Depth Interview) Jednostka Samorządu Terytorialnego Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna Kopalnia Węgla Kamiennego Lokalna Grupa Działania Małe miasto Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Międzygminna Strefa Aktywności Gospodarczej Małe i średnie przedsiębiorstwa Państwowa Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych Wywiad kwestionariuszowy realizowany bezpośrednio (ang. Paper Assisted Personal Interview) PKD Polska Klasyfikacja Działalności 2007 PPT Park Przemysłowo Technologiczny PRD1 Rolnictwo (Sekcja A) PRD2 Górnictwo i wydobycie (Sekcja B) 7

------------------------------------------------------- PRD3 Przemysł pozostały (Sekcje C, D, E) PRD4 Budownictwo (Sekcje F, L) PRD5 Handel i transport (Sekcje G, H) PRD6 Hotele i gastronomia (Sekcja I) PRD7 Zaawansowane technologie (Sekcje J, K, M, N) PRD8 Edukacja, Ochrona zdrowia, Kultura i rekreacja (Sekcje P, Q, R) PRD9 PROW RCOI RPO WSL SAS SSE SIO SIWZ SMAIG SOPZ SPO ROW SPO WKP SPO RZL UE SMRSG ZMP ZPORR Pozostałe: Administracja publiczna i ochrona narodowa, Pozostała działalność usługowa, Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, Gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, Organizacje i zespoły eksterytorialne (Sekcje O, S, T, U) Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich Regionalne Centrum Obsługi Inwestora Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego System Analiz Samorządowych Specjalna Strefa Ekonomiczna System Informacji Oświatowej Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia Syntetyczny Miernik Atrakcyjności Inwestycyjnej Gminy Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich Unia Europejska Syntetyczny Miernik Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Związek Miast Polskich Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 8

------------------------------------------------------- STRESZCZENIE Cele i zakres badania Celem badania było określenie charakterystyki potencjału inwestycyjnego i gospodarczego gmin i powiatów województwa śląskiego oraz identyfikacja czynników i barier atrakcyjności inwestycyjnej przy uwzględnieniu różnorodnej charakterystyki gmin województwa. Przebieg realizacji badania Badanie było realizowane w okresie od kwietnia do sierpnia 2009 roku. W ramach badania zostały przeprowadzone między innymi: analiza danych zastanych, przegląd literatury przedmiotu, badanie ankietowe gmin (ankietę wypełniło 86 gmin), studia przypadku w 24 gminach o różnej charakterystyce, badanie ankietowe wśród inwestorów (100 ankiet) oraz trzy warsztaty heurystyczne. Zastosowana metodologia i źródła informacji W badaniu zastosowano następujące metody zbierania danych oraz metody analizy: Analiza danych zastanych W ramach badania została przeprowadzona analiza danych zastanych, w tym przegląd literatury przedmiotu oraz analiza ogólnodostępnych danych statystycznych (GUS, BDR, inne). Opracowanie bazy danych inwestycji prywatnych Z powodu braku dostępności danych na temat nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach konieczne było znalezienie rozwiązania alternatywnego. Opracowano bazę danych inwestycji prywatnych na podstawie baz inwestycji dofinansowanych ze środków unijnych. Opracowana na potrzeby badania baza zawiera inwestycje prywatne, realizowane w ramach EFRR, których efektem było tworzenie infrastruktury i środków trwałych. Opracowanie rankingów atrakcyjności inwestycyjnej gmin województwa śląskiego Na potrzeby opracowania rankingów gmin (osobno dla poszczególnych typów gmin) zastosowano trzy kryteria: ilość inwestycji zakończonych w badanym okresie na 1 000 mieszkańców, wartość inwestycji w gminie w badanym okresie na 1 mieszkańca oraz ilość nowych miejsc pracy w badanym okresie. Z użyciem tych kryteriów stworzono syntetyczny miernik atrakcyjności inwestycyjnej gmin (SMAIG), który posłużył do opracowania rankingów atrakcyjności inwestycyjnej gmin. Opracowanie miernika rozwoju społeczno-gospodarczego Syntetyczny miernik rozwoju społeczno-gospodarczego (SMRSG) został opracowany z wykorzystaniem zmiennych: poziomu bezrobocia, średniego poziomu budżetu gospodarstwa domowego oraz poziomu dochodu gminy. Miernik ten posłużył do określenia stopnia rozwoju społeczno - gospodarczego poszczególnych gmin, a w dalszej kolejności do analiz porównawczych z poziomem inwestowania w gminach i poziomem ich atrakcyjności inwestycyjnej. Badanie ankietowe gmin Zastosowano badanie ilościowe gmin województwa śląskiego przeprowadzone przy pomocy techniki CAWI. Ankieta zawierała trzy główne bloki tematyczne: Inwestycje prywatne (ilość i wartość inwestycji prywatnych w latach 1999-2008), inwestycje publiczne (ilość i wartość inwestycji publicznych w latach 1999-2008), warunki do inwestowania (plany zagospodarowania przestrzennego, podatki lokalne i ceny usług komunalnych, ulgi dla przedsiębiorców i inwestorów, organizacja obsługi inwestorów, kluczowe działania na rzecz pozyskania inwestorów, ocena czynników decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej gminy). 9

------------------------------------------------------- Ogólny zwrot ankiet to 51%. Należy jednak bardzo nisko ocenić skuteczność wypełniania ankiety przez gminy w części pierwszej Inwestycje prywatne. Studia przypadku w wybranych gminach Główną metodą pozyskania danych pierwotnych o charakterze jakościowym były studia przypadku przeprowadzone na poziomie gmin. Badaniem objęto 24 gminy województwa śląskiego, podzielone na 6 typów: duże miasta, małe miasta, gminy wiejskie, gminy górskie, gminy przemysłowe, gminy KSSE. W ramach studiów przeprowadzono analizę dokumentów i danych zastanych oraz wywiady pogłębione z przedstawicielami samorządów, inwestorów, instytucji otoczenia biznesu, organizacji biznesowych, pozarządowych, zrzeszeń pracodawców i innych. Badanie ankietowe inwestorów PAPI Badaniem ilościowym PAPI objęto próbę 100 inwestorów z terenu województwa śląskiego. Bazę danych inwestorów opracowano na podstawie informacji otrzymanych od samorządów oraz ogólnodostępnej informacji o przedsiębiorstwach, które w ostatnich latach powstały na terenie danej gminy. Warsztaty heurystyczne Warsztat heurystyczny to metoda zaproponowana dodatkowo przez Wykonawcę. Badanie to zostało zorganizowane na koniec całego procesu badawczego, a tematyka poszczególnych warsztatów została dobrana ze względu na pojawiające się istotne pytania wynikające z poprzednich faz badania, o szczególnej wadze dla zagadnień badawczych. Zrealizowano 3 warsztaty heurystyczne. Uczestnikami warsztatów byli: przedstawiciele samorządów lokalnych, województwa, otoczenia biznesu. Wyniki badania Opracowanie rankingów atrakcyjności inwestycyjnej Z uwagi na złożoność zagadnień związanych z procesami inwestycyjnymi, na potrzeby przedmiotowego badania zdefiniowano pojęcie atrakcyjności inwestycyjnej oraz potencjału inwestycyjnego. Przez atrakcyjność inwestycyjną rozumiana jest wykazana w praktyce zdolność do skłaniania inwestorów do wyboru gminy (regionu) jako miejsca lokalizacji inwestycji, natomiast pod pojęciem potencjału inwestycyjnego rozumiana jest teoretyczna zdolność do pozyskiwania inwestycji wynikającą łącznie z uwarunkowań i zasobów lokalnych stanowiących czynniki atrakcyjności inwestycyjnej. W opracowaniu wskazane zostały mierniki sukcesu gminy w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej, do których zaliczono m.in.: ilość inwestycji, wartość inwestycji, ilość nowo utworzonych miejsc pracy. Ponadto, przeanalizowano również zasadność zastosowania w realizowanych badaniach analitycznych mierników atrakcyjności inwestycyjnej, do których zaliczono: - liczbę przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców, - strukturę podmiotów gospodarczych według form prawnych, - udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie podmiotów, - nowo zarejestrowane przedsiębiorstwa na 1000 mieszkańców, - aktywa przedsiębiorstw w poszczególnych województwach w aktywach ogółem, - przychody ze sprzedaży przedsiębiorstw w poszczególnych województwach w przychodach ze sprzedaży ogółem. 10

------------------------------------------------------- Opracowanie przez autorów Raportu Syntetyczny Miernik Atrakcyjności Inwestycyjnej Gminy (SMAIG) pozwolił na dokonanie rankingu gmin z punktu widzenia: - ilości inwestycji zakończonych w badanym okresie na 1 000 mieszkańców, - wartości inwestycji w badanym okresie na 1 mieszkańca, - ilości nowo utworzonych miejsc pracy w badanym okresie. Przeprowadzone badania w ramach poszczególnych 6 typów gmin dały obraz ich poziomu atrakcyjności. Zgodnie z rankingiem, który powstał w oparciu o syntetyczny miernik atrakcyjności inwestycyjnej gminy (SMAIG) w typie gmin duże miasta najbardziej atrakcyjną gminą są Katowice, a najmniej Gmina Bytom. W ramach typu małe miasto najbardziej atrakcyjna jest Gmina Myszków, a najmniej atrakcyjną Gmina Miasteczko Śląskie. W typie gmin wiejskich na pierwszym miejscu w rankingu znalazła się Gmina Skoczów, a na ostatnim Gmina Starcza. Wśród gmin górskich na pierwszym miejscu znalazła się Gmina Zawiercie, a na ostatnim gmina Ślemień. W kategorii gmin górniczo-przemysłowych na pierwszym miejscu uplasowała się gmina Pszczyna, a na ostatnim Gmina Jejkowice. W zestawieniu gmin należących do KSSE najatrakcyjniejszą jest Gmina Dąbrowa Górnicza, najmniej atrakcyjna jest Gmina Bieruń. Czynniki i bariery decydujące o atrakcyjności inwestycyjnej gmin Duże miasta mają ograniczoną ilość terenów inwestycyjnych, szczególnie o dużych areałach. Brak terenów pod inwestycje na obszarze dużych miast jest szansą dla okolicznych gmin, które posiadają tamie tereny i gdzie ceny gruntu są atrakcyjniejsze. Gminy górniczo przemysłowe zaczynają być coraz bardziej atrakcyjne dla inwestorów ze względu na posiadane tereny i zabudowania poprzemysłowe. Rośnie na tych obszarach liczba inwestycji mieszkaniowych, przemysłowych i handlowych. Tereny poprzemysłowe mogą stać się atutem województwa śląskiego i wiele zależy od samorządów, czy będą w stanie wykorzystać tę szansę. Problemem gmin wiejskich i wszystkich innych gmin posiadających tereny rolnicze są trudności w komasacji terenów pod inwestycje. Gminy wiejskie borykają się z rozdrobnieniem działek, nierozwiązanymi kwestiami własnościowymi, niechęcią właścicieli do sprzedaży i komasacji. Kluczowe czynniki brane pod uwagę przy lokalizacji inwestycji to: Dostępność transportowa, Lokalizacja gminy, Dostęp do atrakcyjnego rynku zbytu na wytwarzane w wyniku inwestycji towary bądź usługi, Dostęp do pracowników o odpowiednich kwalifikacjach, Dostępność i przygotowanie terenów pod inwestycje. Kluczowe bariery zewnętrzne, na jakie napotykają inwestorzy szukając lokalizacji inwestycji: Brak terenów pod inwestycje, Powolne tempo realizowania procedur administracyjnych, Słaba dostępność transportowa gminy, Słaba dostępność i jakość zasobów ludzkich, Brak terenów przygotowanych pod inwestycje, Kapitałochłonne tereny poprzemysłowe wymagające rekultywacji, Niewystarczająco rozwinięta infrastruktura techniczna. 11

------------------------------------------------------- Odpowiednie przygotowanie terenów inwestycyjnych jest szansą dla budowania atrakcyjności inwestycyjnej. Podniesienie atrakcyjności i konkurencyjności terenów inwestycyjnych w gminie może być osiągnięte poprzez następujące działania: Uregulowanie sytuacji prawnej i własnościowej nieruchomości, Wybudowanie odpowiedniej infrastruktury technicznej, Opracowanie dokumentacji dotyczącej terenów poprzemysłowych i terenów/ obszarów pogórniczych, Opracowanie ofert inwestycyjnych i ich promocja. Rekultywacja terenów poprzemysłowych i pogórniczych, a także wybudowanie na nich odpowiedniej infrastruktury jest możliwe do sfinansowania ze środków unijnych. Kluczowa jest tutaj skuteczność samorządów w pozyskiwaniu funduszy, co jest pochodną jakości przygotowywanych wniosków. Kluczowym czynnikiem determinującym transformację gospodarki regionu i budowanie potencjału inwestycyjnego jest rozwijanie instytucji sektora otoczenia biznesu. Województwo śląskie jest pod tym względem jednym z aktywniejszych regionów w kraju. Takie podmioty, jak parki przemysłowo-technologiczne oraz inkubatory przynoszą wiele korzyści: pozwalają na spójne i efektywne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych, wspierają rozwój firm i umożliwiają nawiązywanie współpracy z innymi podmiotami, w tym uczelniami, wspierają rozwój sektora małych i średnich firm, kreują charakter gospodarki lokalnej w sposób pożądany przez samorząd, usprawniają procesy administracyjne i inwestycyjne, a poprzez skupianie nowoczesnych branż budują potencjał innowacyjny. Rekomendowane jest w związku z tym tworzenie takich podmiotów oraz wspieranie ich działalności przez gminy, mimo czasami wysokich kosztów ich utrzymania. Finansowanie tworzenia i funkcjonowania takich podmiotów jest możliwe z funduszy unijnych na szczeblu krajowym, a także regionalnym. Rekomendowane jest również tworzenie klastrów przy współpracy z samorządami oraz otoczeniem biznesu. Przynosi to korzyści dla przedsiębiorców w postaci: wzmocnienia potencjału i konkurencyjności firm, możliwości wspólnego ubiegania się o fundusze unijne, łatwiejszego zawiązywania konsorcjów, tworzenia wspólnej marki, oraz wymiany wiedzy, a także kumulowania środków i potencjału. Z kolei dla samorządów tworzenie klastrów przynosi korzyści w postaci: wsparcia dla rozwoju lokalnej gospodarki i rozwoju małych i średnich firm, możliwości współpracy samorządu z klastrem bez zachwiania warunków równych szans i zakłócenia konkurencji, a także łatwiejszego tworzenia partnerstw publiczno prywatnych. Możliwe jest pozyskanie wsparcia na szczeblu krajowym - Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Operacyjny Kapitał Ludzki oraz na szczeblu regionalnym - w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego. Posiadanie przez gminę wypracowanych strategicznych dokumentów, takich jak strategia/ plan rozwoju gminy, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego czy plan zagospodarowania przestrzennego jest czynnikiem pośrednio branym pod uwagę przez inwestorów, przy szukaniu lokalizacji inwestycji, gdyż może przyczynić się do szybszego i bardziej świadomego podjęcia decyzji oraz może przyspieszyć proces inwestycyjny. Inwestowanie w infrastrukturę społeczną jest szansą na zmianę robotniczego wizerunku województwa śląskiego. Poziom rozwoju infrastruktury społecznej stanowi pośredni czynnik atrakcyjności inwestycyjnej. Inwestowanie w infrastrukturę społeczną, w tym przede wszystkim instytucje kultury, rozrywki, sportu i wypoczynku jest kluczowe dla zmiany negatywnego postrzegania województwa, jako obszaru przemysłowego czarnego, i dotyczy w szczególności dużych miast i gmin o charakterze górniczo-przemysłowym. W przypadku aglomeracji górnośląskiej odejście od negatywnego wizerunku jako miejsca zanieczyszczonego, nieprzyjaznego i o charakterze robotniczym wymaga kompleksowego podejścia samorządów do działań promocyjnych. 12

------------------------------------------------------- Pozytywna opinia o mieście jest kluczem do przyciągnięcia inwestorów, turystów, pracodawców, nowych mieszkańców. Skuteczne mogą być zakrojone na szeroką skalę projekty, a nie doraźne działania. Wpływ inwestycji zewnętrznych na rozwój lokalny Do kluczowych efektów inwestycji, związanych z rozwojem gminy należą przede wszystkim: a) powstawanie nowych miejsc pracy i zmniejszenie bezrobocia, b) rozwój budownictwa mieszkaniowego skutkującego polepszaniem standardów życiowych (wpływ inwestycji mieszkaniowych), c) napływ nowych mieszkańców zachęcanych nieobsadzonymi miejscami pracy, d) zwiększenie wpływów z podatków, powodujące wzrost dochodów umożliwiający podniesienie wartości nakładów przeznaczanych na rozwój lokalny gminy, e) rozwój branż i technologii do tej pory nie działających na terenie gminy, f) poprawa oferty kulturalnej, mającej wpływ na rozwój psychospołeczny obywateli, g) rozwój infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej i rozrywkowej, wpływającej na atrakcyjność gminy jako miejsca odpoczynku i zamieszkania, h) zwiększanie potencjału pracowników poprzez podnoszenie ich kwalifikacji, i) pojawianie się nowych partnerów społecznych, j) promocja i zachęta mieszkańców gmin zewnętrznych do odwiedzenia gminy w celu skorzystania z właściwości zrealizowanej inwestycji (np. usługi medyczne, rekreacyjne, imprezy okolicznościowe), k) podniesienie siły nabywczej mieszkańców, l) powstanie i rozwój sektora okołobiznesowego, m) poprawa wizerunku gminy, n) zwiększenie zadowolenia społecznego wynikające z aktywizacji dotychczasowych bezrobotnych. Działania podmiotów publicznych zwiększające atrakcyjność inwestycyjną Działania podmiotów publicznych, będących dla inwestorów kluczowym elementem otoczenia gospodarczego, wpływają na atrakcyjność inwestycyjną gmin prowadząc do jej podniesienia lub obniżenia. Wpływ działań podmiotów publicznych przejawia się w bezpośrednich decyzjach inwestorów o lokowaniu inwestycji w danej gminie lub o poszukiwaniu korzystniejszych warunków w innym miejscu. Podstawowymi obszarami działań podmiotów publicznych, których efekty wpływają pozytywnie (jeśli inwestorzy uznają je za korzystne) lub negatywnie (jeśli inwestorzy uznają je za niewystarczające) na decyzje inwestorów są w szczególności: zakres zwolnień i ulg w systemie podatków i opłat lokalnych adresowanych do inwestorów/ przedsiębiorców, jakość oferowanych terenów inwestycyjnych, jakość obsługi inwestorów (poziom kompetencji pracowników samorządowych), planowanie przestrzenne (stopień pokrycia gminy miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego określającym przeznaczenie terenów), obecność instytucji otoczenia biznesu, 13

------------------------------------------------------- jakość infrastruktury technicznej na obszarze gminy (drogi, wodociągi, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, sieć telekomunikacji itp.) jakość infrastruktury społecznej na obszarze gminy (obiekty przestrzeni społecznej - chodniki, ścieżki rowerowe, tereny zielone, placówki kultury, placówki edukacyjne itp.), skuteczność działań promocyjnych. Inwestycje kluczowe dla rozwoju gminy Raport przedstawia istotne wnioski z badań dotyczących kluczowych typów inwestycji według podstawowych rodzajów działalności z rozbiciem na typologie gmin. Wśród dużych miast wyłoniły się miasta - liderzy, które umiejętnie wykorzystały swoje zasoby oraz wypracowały skuteczną strategię pozyskiwania inwestycji. W dużych miastach obserwuje się również tendencję odchodzenia od tradycyjnych przemysłów (hutnictwo, górnictwo, przetwórstwo przemysłowe) w stronę gospodarki opartej na usługach i handlu, zaawansowanej technologicznie produkcji przemysłowej i sektorze IT. W gminach górniczo-przemysłowych w dużym stopniu przemysł, górnictwo i wydobycie są wciąż wiodącymi działalnościami gospodarczymi. Natomiast w gminach typu małe miasto nie zarysowała się jednoznacznie obecność przemysłu ciężkiego. Obecnie gminy skupiają się na przemyśle lekkim, usługach, pojedynczych zakładach produkcyjnych i handlu. W gminach wiejskich dominuje rolnictwo, drobny przemysł, firmy rodzinne oraz rysuje się wyraźna tendencja inwestowania w uzależnieniu od panującej koniunktury na rynku. Na dotychczasowy rozwój gmin górskich miały wpływ głównie agroturystyka, przetwórstwo rolne, turystyka, drobny handel i usługi, tartaki i przetwórstwo drewna. W gminach typu KSSE dominuje działalność przemysłowa, co wynika przede wszystkim z obecności strefy i prywatyzacji dużych zakładów, co kształtuje infrastrukturę i możliwość kooperacji w ramach przemysłu. Wśród profili działalności najbardziej pożądanych ze względu na specyfikę gmin, gminy typu duże miasta, małe miasta, gminy KSSE i gminy górniczo-przemysłowe wskazały PRD 7 Zaawansowane technologie, gminy typu gmina wiejska jako pożądane wskazały drobne inwestycje usługowo handlowe i gastronomiczne, natomiast gmina górska infrastrukturę sportowo-turystyczną oraz usługi około turystyczne. 14

------------------------------------------------------- 1 WPROWADZENIE 1.1 Kontekst badania Województwo śląskie charakteryzuje się bardzo wysoką atrakcyjnością inwestycyjną. Przykładowo, w badaniach atrakcyjności inwestycyjnej województw i podregionów Polski prowadzonych przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 1 województwo śląskie zajmowało w latach 2005-2008 stałe i zdecydowanie pierwsze miejsce w rankingu atrakcyjności inwestycyjnej województw Polski. W 2008 roku województwo śląskie zajmowało pierwsze miejsce pod względem zasobów i kosztów pracy, infrastruktury gospodarczej i infrastruktury społecznej, drugie miejsce jako rynek zbytu oraz wysoką, 4 pozycję jeśli chodzi o dostępność transportową. Jednak pod względem aktywności wobec inwestorów województwo śląskie zostało sklasyfikowane na przeciętnej, 8 pozycji, a pod względem bezpieczeństwa powszechnego na ostatniej w Polsce. Widać stąd, że wiele można jeszcze zrobić w celu dalszego zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej województwa i pełnego wykorzystania bogatych warunków zachęcających prywatnych przedsiębiorców do inwestowania. Należy również wziąć pod uwagę, że województwo śląskie jest bardzo zróżnicowane wewnętrznie. Występuje wyraźny, uwarunkowany historycznie podział na podregiony (katowicki, rybnicki, bielski i częstochowski). Szczególną rolę, historycznie i aktualnie odgrywa aglomeracja śląska, w skład której wchodzi 14 miast. Występuje również ogromne zróżnicowanie gmin ze względu na ich charakterystykę. Spośród 167 gmin województwa śląskiego 19 to miasta na prawach powiatu, 30 to gminy miejskie, 96 - wiejskie i 22 miejsko-wiejskie. Dodatkowo można wyróżnić gminy górskie (43), górniczo-przemysłowe (49) oraz gminy, na terenie których znajdują się obszary Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (21). Jak wykazało przeprowadzone badanie nawet gminy tego samego typu i podobnej charakterystyce różnią się znacznie pod względem atrakcyjności inwestycyjnej. Występuje bardzo duże zróżnicowanie gmin pod względem różnych czynników sprzyjających atrakcyjności inwestycyjnej oraz barier. W szczególności gminy różnią się nie tylko ze względu na zasoby i uwarunkowania naturalne, ale również ze względu na aktywność w pozyskiwaniu inwestycji prywatnych, stosowane metody oraz sukcesy na tym polu. Widać stąd, że istnieje potrzeba (1) pogłębienia wiedzy na temat procesu podejmowania inwestycji prywatnych w województwie śląskim oraz czynników sprzyjających i barier atrakcyjności inwestycyjnej w poszczególnych regionach i gminach, (2) zidentyfikowania i upowszechnienia dobrych praktyk, które pozwolą równać do najlepszych oraz (3) zidentyfikowania czynników i barier atrakcyjności inwestycyjnej, które wymagają podjęcia stosownych działań oraz wymiany doświadczeń i współpracy w skali całego województwa. Istotne jest również (4) maksymalne wykorzystanie inwestycji prywatnych dla rozwoju społeczno-gospodarczego gmin, regionów i całego województwa oraz (5) dalsze podnoszenia atrakcyjności inwestycyjnej poprzez odpowiednie wykorzystanie funduszy unijnych. Wszystkim tym celom służy badanie, którego wyniki zostały zaprezentowane w niniejszym raporcie. Badanie zostało wykonane na zamówienie Samorządu Województwa Śląskiego jako beneficjenta systemowego poddziałania 8.1.4. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-2013. Wykonawcą badania było konsorcjum firm w składzie Agrotec Polska Sp. z o.o. z Warszawy oraz Polinvest Sp. z o. o. z Krakowa. 1 Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 2008: Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2008, opracowanie pod redakcją Tomasza Kalinowskiego, Gdańsk 2008. 15

------------------------------------------------------- 1.2 Cele i zakres badania Celem badania było określenie charakterystyki potencjału inwestycyjnego i gospodarczego gmin województwa śląskiego oraz identyfikacja czynników i barier atrakcyjności inwestycyjnej przy uwzględnieniu różnorodnej charakterystyki gmin województwa. Badanie obejmowało 10 zagadnień badawczych, które zostały omówione kolejno w rozdziale 3 niniejszego raportu. Badanie obejmowało swoim zakresem wszystkie gminy województwa śląskiego (167) w okresie od 1999 do 2008 roku. Przedmiotem badania była atrakcyjność inwestycyjna gmin z uwzględnieniem ich różnorodnej charakterystyki, czynników sprzyjających i barier atrakcyjności. Ponadto wzięto pod uwagę działania samorządów i innych podmiotów, które mają lub mogą mieć wpływ na zwiększanie atrakcyjności i eliminowanie barier, wpływ inwestycji prywatnych na lokalny rozwój społecznogospodarczy oraz możliwość lepszego wykorzystania funduszy unijnych w celu dalszego zwiększania atrakcyjności inwestycyjnej gmin, regionów i województwa. 1.3 Przebieg realizacji badania Badanie było realizowane w okresie od kwietnia do sierpnia 2009 roku. W ramach badania zostały przeprowadzone między innymi: analiza danych zastanych, przegląd literatury przedmiotu, badanie ankietowe gmin (ankietę wypełniło 86 gmin, czyli 51%), studia przypadku w 24 gminach o różnej charakterystyce, badanie ankietowe wśród inwestorów (100 ankiet) oraz trzy warsztaty heurystyczne. Szczegółowe informacje o poszczególnych badaniach i ich wynikach zostały przestawione w części głównej raportu oraz w załącznikach umieszczonych w rozdziale 5. Wszystkie zaplanowane badania zostały przeprowadzone sprawnie. W rezultacie został pozyskany bogaty zasób danych i informacji, które następnie zostały wykorzystane do przeprowadzenia analiz dotyczących poszczególnych zagadnień badawczych oraz do oceny sytuacji i sformułowania wniosków i rekomendacji. W trakcie badania ujawnił się jeden problem, który spowodował konieczność zmodyfikowania niektórych założeń metodologicznych i wprowadzenia odpowiednich zmian do planowanego wcześniej przebiegu realizacji badania. Problem ten to brak możliwości pozyskania informacji o inwestycjach prywatnych na terenie poszczególnych gmin zarówno poprzez ankiety prowadzone w gminach, jak i z innych źródeł. Występowanie tego problemu ma silne uwarunkowania merytoryczne wynikające z faktu, że samorządy gminne nie pozyskują i nie analizują w sposób systematyczny i całościowy informacji o podejmowanych na ich terenie inwestycjach prywatnych oraz o działalności gospodarczej prowadzonej przez podmioty prywatne, gdyż nie są do tego zobowiązane z mocy prawa i najczęściej nie dostrzegają takiej potrzeby. Szczegółowe dane o inwestycjach prywatnych na poziomie gmin nie są dostępne również z innych źródeł ze względu na poufność informacji dotyczących działalności gospodarczej pojedynczych przedsiębiorstw. Najważniejsze skutki dotyczące zaplanowanej metodologii realizacji badania, które były konsekwencją tego problemu, to przede wszystkim: Brak informacji lub niski poziom kompletności i szczegółowości informacji o inwestycjach prywatnych w większości ankiet wypełnionych przez gminy; Konieczność dokonania oceny atrakcyjności inwestycyjnej gmin oraz opracowania rankingów atrakcyjności inwestycyjnej gmin na podstawie innych przesłanek. Wykonawca wykorzystał w tym celu dostępną i wiarygodną bazę danych o inwestycjach współfinansowanych ze środków unijnych; 16

------------------------------------------------------- Konieczność dokonania wyboru gmin do studiów przypadku na podstawie tak przeprowadzonych ocen i rankingów, jeszcze przed ich ostatecznym sfinalizowaniem; Konieczność uzupełnienia z innych źródeł informacji o inwestorach prywatnych, które były potrzebne do wylosowania próby w badaniu inwestorów. Przedstawiony wyżej problem i konieczne w związku z tym modyfikacje w założeniach metodologicznych dotyczących sposobu realizacji badania nie miały istotnego negatywnego wpływu na jego przebieg i uzyskane wyniki. Ujawnienie tego problemu samo w sobie ma istotne znaczenie merytoryczne, gdyż skuteczne i efektywne działania podmiotów publicznych mające na celu zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej nie są możliwe bez posiadania i aktualizowania podstawowej wiedzy o sytuacji, potrzebach i zmierzeniach prywatnych przedsiębiorców na terenie własnej gminy. 17

------------------------------------------------------- 2 ZASTOSOWANA METODOLOGIA I ŹRÓDŁA INFORMACJI 2.1 Mierniki 2.1.1 Syntetyczny miernik atrakcyjności inwestycyjnej gmin Na potrzeby opracowania przyjęto, że miernik to wzór matematyczny, służący do określenia wskaźnika, a wskaźnik to wielkość obliczona za pomocą danego miernika. Na potrzeby opracowania rankingów gmin (osobno dla poszczególnych typów gmin) z punktu widzenia ich atrakcyjności inwestycyjnej zastosowano trzy kryteria, charakteryzujące sytuację w poszczególnych gminach: ilość inwestycji zakończonych w badanym okresie na 1 000 mieszkańców, wartość inwestycji w gminie w badanym okresie na 1 mieszkańca, ilość nowych miejsc pracy w badanym okresie. Powyższe mierniki posłużyły do zdefiniowania syntetycznego miernika atrakcyjności inwestycyjnej gmin (SMAIG). Więcej na temat konstruowania SMAIG w rozdziale 2.4. 2.1.2 Syntetyczny miernik rozwoju społeczno-gospodarczego W badaniu zastosowano ponadto syntetyczny miernik rozwoju społeczno-gospodarczego (SMRSG), z wykorzystaniem następujących wskaźników: poziom bezrobocia, średni poziom budżetu gospodarstwa domowego, poziom dochodu gminy. 2.2 Kluczowe pozycje literatury przedmiotu W ramach badania została przeprowadzona analiza danych zastanych, w tym przegląd literatury przedmiotu. Analiza różnorodnych materiałów posłużyła m.in. do: Doprecyzowania podstawowych pojęć takich jak: atrakcyjność inwestycyjna, konkurencyjność oraz innowacyjność w kontekście rozwoju społeczno-gospodarczego oraz znaczenie rozwoju regionalnego w wymiarze społeczno-gospodarczym, Zdefiniowania historycznych i współczesnych czynników rozwoju regionalnego, Zdefiniowania ram strategii rozwoju regionalnego określonych przez politykę państwa, Określenia typologii regionów w Polsce (poprzez określenie czynników ich konkurencyjności), Zaprezentowania inwestycji zagranicznych jako czynnika wpływającego na rozwój gospodarczy zarówno w skali makro, jak i w skali regionów, Określenia wpływu kapitału społecznego na regionalny wzrost gospodarczy. 18

------------------------------------------------------- 2.3 Typologia gmin 2.3.1 Podział administracyjny województwa Zgodnie z obowiązującym podziałem terytorialnym, w województwie śląskim jest łącznie 36 powiatów i 167 gmin, w tym 19 miast na prawach powiatu, które są jednocześnie gminami miejskimi. Oprócz tego jest 30 gmin miejskich nie będących miastami na prawach powiatu, 96 wiejskich i 22 miejsko-wiejskich. Wszystkie te kategorie są rozłączne. 2.3.2 Kategorie gmin określone na potrzeby obecnego badania Na potrzeby badania została przyjęta typologia gmin oparta na 6 kategoriach, których definicje zostały przedstawione poniżej: 1. Do kategorii duże miasta należą miasta liczące powyżej 100 000 mieszkańców. 2. Do kategorii małe miasta należą gminy miejskie i miasta na prawach powiatu, które nie zostały zakwalifikowane do kategorii dużych miast. 3. Do kategorii gminy wiejskie należą gminy wiejskie oraz gminy miejsko-wiejskie administracyjnego podziału terytorialnego województwa. 4. Kategoria gminy górskie została określona zgodnie z definicją terenów górskich i górzystych zwartą w tzw. uchwale górskiej z 1985 roku, która jest powszechnie uważana za najbardziej trafną i nadal szeroko stosowana, szczególnie przez instytucje i organizacje związane z obszarami górskimi. Zgodnie z tą definicją do terenów górskich i górzystych zalicza się miejscowości [ ], w których ponad 50% użytków rolnych jest położone powyżej 350 mnpm, oraz miejscowości, w których ponad 50% użytków rolnych leży na stokach o nachyleniu przekraczającym 12 stopni. Wykazy miejscowości spełniających te kryteria zostały opublikowane w dziennikach urzędowych poszczególnych ówczesnych województw w 1985 i 1986 roku. Za gminy górskie zostały uznane wszystkie gminy, na terenie których znajdują się te miejscowości. 5. Do kategorii gminy górniczo-przemysłowe należą gminy, które są jednocześnie górnicze i przemysłowe, przy czym: gmina górnicza została zdefiniowana zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Gospodarki z dnia 22 stycznia 2008 roku w sprawie wykazu gmin górniczych, a gmina przemysłowa została zdefiniowane jako gmina, w której liczba mieszkańców pracujących w przemyśle w stosunku do ogółu pracujących jest większa lub równa 40% 2. 6. Do kategorii gminy KSSE należą gminy, na terenie których znajdują się obszary KSSE. Przynależność poszczególnych gmin do kategorii gminy górskie oraz do kategorii gminy górniczo- przemysłowe została skorygowana na podstawie ankiety przeprowadzonej w gminach, w ramach której miały one możliwość samookreślenia. W przypadku, gdy w ankiecie została zaznaczona odpowiedź Tak gmina była zaliczana do odpowiedniej kategorii, nawet jeśli nie wynikało to z przyjętej definicji. Liczba korekt była niewielka (dla gmin górskich - 1, a dla gmin górniczo-przemysłowych 6). 2.3.3 Podział gmin na rozłączne kategorie Na potrzeby obecnego badania, a szczególnie w związku z opracowaniem rankingów i z wyborem gmin do studiów przypadku wszystkie gminy województwa śląskiego zostały podzielone na 6 rozłącznych grup, z uwzględnieniem kategorii przedstawionych w podrozdziale 2.3.2. W przypadku 2 Według danych GUS z 2003 roku. W późniejszych latach dane te nie były publikowane. 19

------------------------------------------------------- gmin należących do więcej niż jednej kategorii została im przypisana jedna dominująca kategoria w następujący sposób: 1. Do rozłącznej kategorii duże miasta zostało zakwalifikowanych 8 dużych miast reprezentujących poszczególne podregiony (Katowice, Częstochowa, Sosnowiec, Gliwice, Bytom, Bielsko-Biała, Rybnik i Tychy) oraz dodatkowo Chorzów jako jedyne z pozostałych dużych miast nie należące jednocześnie do kategorii gmin górniczo-przemysłowych ani do kategorii gmin KSSE (w sumie - 9 gmin). 2. Do rozłącznej kategorii gminy KSSE zostały zakwalifikowane wszystkie gminy należące do kategorii gminy KSSE i nie zakwalifikowane do rozłącznej kategorii duże miasta (w sumie - 14 gmin). 3. Do rozłącznej kategorii gminy górniczo-przemysłowe zostały zakwalifikowane wszystkie gminy należące do kategorii gminy górniczo-przemysłowe i nie zakwalifikowane wcześniej do jednej z rozłącznych kategorii powyżej (w sumie - 33 gminy). 4. Do rozłącznej kategorii gminy górskie zostały zakwalifikowane wszystkie gminy należące do kategorii gminy górskie i nie zakwalifikowane wcześniej do jednej z rozłącznych kategorii powyżej (w sumie - 37 gmin). 5. Do rozłącznej kategorii małe miasta zostały zakwalifikowane wszystkie gminy należące do kategorii małe miasta nie zakwalifikowane wcześniej do jednej z rozłącznych kategorii powyżej (w sumie - 10 gmin). 6. Do rozłącznej kategorii gminy wiejskie zostały zakwalifikowane wszystkie gminy należące do kategorii gminy wiejskie i nie zakwalifikowane wcześniej do jednej z rozłącznych kategorii powyżej (w sumie - 64 gminy). 2.4 Metoda określania rankingów atrakcyjności gmin 2.4.1 Metoda opracowania baz danych niezbędnych do stworzenia rankingu atrakcyjności Do obliczenia syntetycznego miernika atrakcyjności inwestycyjnej gminy niezbędne jest posiadanie danych dotyczących nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach - zagregowanych na poziomie gmin. Z powodu braku dostępności takich danych w jednostkach samorządu terytorialnego oraz w GUS, a także braku zgody podmiotów gospodarczych na udzielanie takich informacji, konieczne było znalezienie rozwiązania pozwalającego ustalić wartości nakładów inwestycyjnych na poziomie gmin. Rozważono zastosowanie dwóch metod wyliczania wartości danych na poziomie gmin. a) Pierwsza metoda - wyliczenie wielkości nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w danej gminie proporcjonalnie do udziału liczby ludności w gminie w łącznej liczbie ludności w powiecie. Metoda ta jest jednak obarczona zbyt dużym ryzykiem błędu, gdyż uzależnia przypisaną wielkość nakładów inwestycyjnych od czynnika dominującego w dużych gminach (liczba ludności) i dyskryminuje w ten sposób gminy mniejsze. Z tego powodu zrezygnowano z tej metody. b) Druga metoda - ustalenie wielkości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w danej gminie na podstawie wartości inwestycji prywatnych, które w danej gminie uzyskały dofinansowanie ze środków unijnych. Dane zawierające informacje o wartości inwestycji prywatnych, które uzyskały dofinansowanie ze środków unijnych pochodzą ze źródeł dostępnych na stronach rządowych ściśle związanych z funduszami unijnymi, stąd zostały uznane jako dane kompletne i możliwe do wykorzystania dla celów realizacji 20

------------------------------------------------------- niniejszego badania. Na podstawie pozyskanych danych została zbudowana szczegółowa baza danych dotycząca inwestycji prywatnych. Dane niezbędne do stworzenia bazy pozyskano z następujących źródeł: - internetowy serwis Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Mapa dotacji Unii Europejskiej", http://www.mapa.funduszestrukturalne.gov.pl/ zwana dalej bazą danych Funduszy Strukturalnych, - projekty wybrane do dofinansowania ZPORR, http://zporr.silesia-region.pl/mapa/# - zwana dalej bazą danych województwa śląskiego, - Portal Funduszu Spójności, http://www.funduszspojnosci.gov.pl/ - zwany dalej bazą danych Funduszu Spójności. Baza danych Funduszy Strukturalnych obejmuje lata 2004-2006 oraz 2007-2013, jednakże nie wskazuje na dokładne lata realizacji poszczególnych projektów. Baza danych województwa śląskiego została użyta pomocniczo, w celu identyfikacji gminy, na terenie której działa dany beneficjent. Natomiast baza danych Funduszu Spójności obejmuje lata 2000-2010, z czego, zgodnie z informacjami umieszczonymi na stronach internetowych poszczególnych projektów, rzeczowa realizacja poszczególnych projektów, obejmuje zazwyczaj krótszy przedział czasowy. Z bazy danych Funduszy Strukturalnych wyselekcjonowano tylko te projekty, które zrealizowane zostały w ramach EFRR. Pominięto projekty dofinansowane z EFS (Europejski Fundusz Społeczny) oraz EFOiGR (Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej), gdyż badanie obejmowało inwestycje, które zakończyły się efektami rzeczowymi. Następnie w ramach projektów współfinansowanych z EFRR wybrano te projekty, które wiązały się z tworzeniem infrastruktury i środków trwałych w przedsiębiorstwach (inwestycje prywatne) oraz te projekty, realizowane przez jednostki publiczne, które wiązały się z podnoszeniem atrakcyjności inwestycyjnej poszczególnych gmin (inwestycje publiczne). Ze względu na zawartość bazy danych Funduszy Strukturalnych, obejmującą nazwę beneficjenta, tytuł projektu, wartość i wysokość dofinansowania projektu, dokonano przyporządkowania poszczególnych beneficjentów do gmin, poprzez zidentyfikowanie adresu jego działalności. W przypadku nie odnalezienia adresu działalności beneficjenta został on usuwany z bazy. Kategoria projektu została wyznaczona indywidualnie dla każdego projektu zgodnie z tytułem projektu. Inwestycje prywatne zostały przyporządkowane do danego PRD zgodnie z rodzajem działalności gospodarczej prowadzonej przez beneficjenta. Baza danych, stworzona na ww. zasadach, stała się podstawą do tworzenia zestawień wykorzystywanych w niniejszym Raporcie. Zawiera ona inwestycje prywatne, realizowane w ramach EFRR. Ze względu na brak w bazach źródłowych informacji dotyczących lat realizacji poszczególnych projektów nie jest możliwe wyodrębnienie dwóch okresów: 1999-2004 i 2005-2007. Nabór wniosków do EFRR rozpoczął się w 2004 r. w związku z tym można założyć, że projekty współfinansowane z EFRR realizowane były od 2004 r. Baza projektów unijnych dotyczy głównie inwestorów wewnętrznych. 2.4.2 Ranking atrakcyjności inwestycyjnej gmin województwa śląskiego z uwzględnieniem typów gmin Na potrzeby sporządzenia rankingów atrakcyjności inwestycyjnej gminy został zdefiniowany syntetyczny miernik atrakcyjności inwestycyjnej gminy (SMAIG). SMAIG został opracowany na podstawie trzech kryteriów, decydujących o atrakcyjności poszczególnej gminy: ilość inwestycji zakończonych w gminie w badanym okresie na 1 000 mieszkańców (waga 1), 21

------------------------------------------------------- wartość inwestycji w gminie w badanym okresie na 1 mieszkańca (waga 5), ilość nowych miejsc pracy w badanym okresie (waga 3). Jako źródło danych wykorzystano: dane na temat ilości inwestycji zakończonych w badanym okresie (lata 2004-2008) na 1000 mieszkańców - baza danych funduszy strukturalnych (źródło: baza danych Tabela z projektami UE_final), baza danych KSSE (dane udostępnione przez Zarządcę KSSE - tylko w przypadku gmin typu KSSE) oraz ankieta, jeżeli wypełniono komplet danych dla danego typu gmin, dane na temat wartości inwestycji w gminie w badanym okresie (lata 2004-2008) - baza danych funduszy strukturalnych (źródło: baza danych Tabela z projektami UE_final), baza danych KSSE (dane udostępnione przez Zarządcę KSSE - tylko w przypadku gmin typu KSSE) oraz ankieta, jeżeli wypełniono komplet danych dla danego typu gmin, dane na temat ilości nowych miejsc pracy w badanym okresie dane uzyskane z GUS na poziomie powiatów (źródło: Tabela wskazniki FINAL, szacowana liczba nowych miejsc pracy, ankiety), ilość miejsc pracy dla poszczególnych gmin wyliczono jako iloraz ilości miejsc pracy w powiecie * % ilość mieszkańców gminy w powiecie. Poniżej przedstawiono sposób obliczania miernika: SMAIG = pozycja w rankingu (od najniższej do najwyższej) według ilości inwestycji x 1 (waga) + pozycja w rankingu (od najniższej do najwyższej) według wartości inwestycji x 5 (waga) + pozycja w rankingu (od najniższej do najwyższej) według ilości nowych miejsc pracy w badanym okresie x 3 (waga) Pierwszym krokiem w tworzeniu rankingów atrakcyjności inwestycyjnej gmin było opracowanie subrankingów oddzielnie dla każdego z kryteriów (ilość inwestycji, wartość inwestycji, ilość nowych miejsc pracy). Po zestawieniu i uszeregowaniu gmin poszczególnych typów pod względem danego kryterium otrzymano listę subrankingową (sortowaną rosnąco), która pozwoliła na przypisanie punków rankingowych danej gminie. Ilość punktów otrzymywanych przez gminę w danym subrankingu obliczono w następujący sposób: Punkty otrzymane przez gminę w subrankingu = gradacja w subrankingu * waga danego kryterium Poniżej przedstawiamy przykład subrankingu wg kryterium ilość inwestycji. 22