WIEDZA OSPOŁECZEŃ STWIE Przygotowaniedoegzaminugimnazjalnego KALENDARZ GIMNAZJALISTY
SPIS TREŚCI Jak pracować z Kalendarzem gimnazjalisty?... 7 Tydzień 1 Społeczeństwo... 9 Tydzień 2 Życie w grupie... 17 Tydzień 3 Obywatel w państwie... 25 Tydzień 4 Środki masowego przekazu... 33 Tydzień 5 Naród i jego symbole. Mniejszości narodowe i etniczne... 40 Tydzień 6 Państwo... 48 Tydzień 7 Demokracja i prawa człowieka... 55 Tydzień 8 Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna... 61 Tydzień 9 System wyborczy i partyjny... 68 Tydzień 10 Władza ustawodawcza... 75 Tydzień 11 Władza wykonawcza... 83 Tydzień 12 Administracja publiczna i służba cywilna... 91 Tydzień 13 Władza sądownicza... 97 Tydzień 14 Samorząd gminny... 104 Tydzień 15 Samorząd powiatowy i samorząd wojewódzki... 112 Tydzień 16 Polityka zagraniczna RP, Polska w Unii Europejskiej... 118 Tydzień 17 Integracja europejska... 125 Tydzień 18 Współpraca międzynarodowa. Konflikty na świecie... 133 Tydzień 19 Problemy współczesnego świata... 140 Tydzień 20 Praca i gospodarstwo domowe... 148 Tydzień 21 Gospodarka rynkowa... 155 Tydzień 22 Gospodarka państwa... 161 Tydzień 23 Pieniądz i banki... 169 Tydzień 24 Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza... 175 Odpowiedzi... 183
Władza wykonawcza TYDZIEŃ 11 ZAPAMIĘTAJ PREZYDENT jednoosobowy organ władzy wykonawczej pełni funkcję głowy państwa: jest najwyższym przedstawicielem państwa polskiego, stoi na straży jego suwerenności i bezpieczeństwa, a także nienaruszalności granic, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji i umów międzynarodowych Procedura wyboru prezydenta kandydat musi spełnić następujące warunki: mieć ukończone 35 lat (w dniu wyborów) posiadać obywatelstwo polskie i korzystać z pełni praw wyborczych (zob. s. 81) uzyskać dla swojej kandydatury poparcie 100 000 obywateli kadencja prezydenta wynosi 5 lat Prezydenci Polski od 1989 r. Wojciech Jaruzelski Prezydent PRL irpwlatach 1989 1990 Lech Kaczyński Prezydent RP w latach 2005 2010 Lech Wałęsa Prezydent RP w latach 1990 1995 Bronisław Komorowski Prezydent RP w latach 2010 2015 urzędujący prezydent może kandydować w kolejnych wyborach tylko jeden raz Aleksander Kwaśniewski Prezydent RP w latach 1995 2005 Andrzej Duda Prezydent RP od 2015 poniedziałek Procedura odwołania prezydenta kadencja może zostać skrócona, gdy: zrzeknie się on urzędu (prezydentury) Sąd Najwyższy stwierdzi nieważność wyborów Zgromadzenie Narodowe uzna trwałą niezdolność prezydenta do dalszego piastowania urzędu (ze względu na stan zdrowia) Trybunału Stanu orzeknie o złamaniu przez niego konstytucji lub ustawy nastąpi śmierć prezydenta do wyboru nowego prezydenta funkcję tymczasowego prezydenta pełni marszałek sejmu Pałac Prezydencki w Warszawie
102 TYDZIEŃ 11 UPRAWNIENIA PREZYDENTA w stosunku do parlamentu w stosunku do Rady Ministrów w stosunku do władzy sądowniczej wzakresie spraw zagranicznych wzakresie sił zbrojnych i obronności państwa inne zarządzanie wyborów do sejmu i senatu oraz zwoływanie pierwszego posiedzenia parlamentu zgłaszanie weta zawieszającego* wobec ustaw podpisywanie uchwalonych ustaw prawo inicjatywy ustawodawczej (zgłaszania projektów ustaw) rozwiązywanie parlamentu lub skracanie jego kadencji (zob. s. 103) powoływanie Prezesa Rady Ministrów (premiera), a na jego wniosek Rady Ministrów (rządu) dokonywanie na wniosek premiera zmian w składzie rządu lub przyjmowanie dymisji* całego rządu zwoływanie w sprawach szczególnej wagi posiedzeń Rady Gabinetowej (Rada Ministrów pod przewodnictwem prezydenta) występowanie do sejmu z wnioskiem o postawienie ministra przed Trybunałem Stanu powoływanie sędziów, prezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego oraz jednego członka Krajowej Rady Sądowniczej zgłaszanie do Trybunału Konstytucyjnego wniosków o zbadanie, czy ustawa jest zgodna z konstytucją reprezentowanie państwa na zewnątrz współpraca z prezesem Rady Ministrów (premierem) i ministrem spraw zagranicznych w kreowaniu polityki zagranicznej państwa ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych (za zgodą parlamentu) mianowanie i odwoływanie ambasadorów Rzeczypospolitej Polskiej przyjmowanie akredytacji* przedstawicieli dyplomatycznych innych państw zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi (w czasie pokoju sprawowane za pośrednictwem ministra obrony narodowej) wprowadzenie stanu wojny, stanu wojennego lub stanu wyjątkowego, gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie i samodzielnie podjąć tej decyzji zarządzanie mobilizacji do armii (w sytuacji zagrożenia), a także użycia jej do obrony państwa ogłaszanie referendum ogólnokrajowego (za zgodą senatu) zgłaszanie kandydatów na prezesa Narodowego Banku Polskiego, powoływanie członków RPP, KRRiT nadawanie obywatelstwa polskiego nadawanie orderów i odznaczeń państwowych stosowanie prawa łaski (uwolnienie skazanego od skutków karnych wynikających z prawomocnego wyroku sądu, ale niezmieniające tego wyroku)
Władza wykonawcza 103 RADA MINISTRÓW (RZĄD) wieloosobowy organ władzy wykonawczej, wybierany przez prezydenta i sejm, składający się z prezesa Rady Ministrów (premiera) oraz ministrów. Procedura powoływania rządu prezydent powołuje prezesa Rady Ministrów (premiera) wtorek prezes Rady Ministrów proponuje skład rządu prezydent powołuje Radę Ministrów prezes Rady Ministrów w ciągu 14 dni przedstawia sejmowi program działania Rady Ministrów (tzw. expose) i składa wniosek o udzielenie przez sejm wotum zaufania rządowi sejm udziela wotum zaufania sejm nie udziela wotum zaufania sejm podejmuje próbę utworzenia rządu powołanie rządu (prezydent mianuje jego członków) niepowołanie rządu prezydent podejmuje kolejnąpróbępowołaniarządu sejm udziela wotum zaufania sejm nie udziela wotum zaufania Rada Ministrów (rząd) rozpoczyna działalność prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza nowe wybory Procedura odwołania rządu Rada Ministrów może zostać odwołana w sytuacji, gdy: prezes Rady Ministrów rezygnuje z pełnienia funkcji (podaje się do dymisji) rząd nie uzyskuje wotum zaufania od sejmu lub uzyskuje wotum nieufności nastąpi śmierć premiera Może nastąpić rekonstrukcja rządu (odwołanie jednego lub kilku ministrów) w przypadku: złożenia przez premiera wniosku do prezydenta o odwołanie ministra (ministrów) rezygnacji ministra (ministrów) z własnej inicjatywy otrzymania przez ministra (ministrów) wotum nieufności od sejmu skazania ministra (ministrów) przez Trybunał Stanu za naruszenie konstytucji lub ustaw
104 TYDZIEŃ 11 Uprawnienia rządu prowadzenie polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa prawo inicjatywy ustawodawczej wykonywanie ustaw i wydawanie rozporządzeń uchwalanie projektu budżetu, a po jego zatwierdzeniu przez sejm realizowanie budżetu zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa kierowanie pracą administracji państwowej i terenowej (w województwach) sprawowanie nadzoru nad działalnością organów samorządu terytorialnego ochrona interesów skarbu państwa Słowniczek akredytacja oficjalne upoważnienie dla dyplomaty do pełnienia obowiązków przy rządzie państwa dymisja zwolnienie kogoś z zajmowanego stanowiska lub ustąpienie z zajmowanego stanowiska weto zawieszające prawo wyrażenia sprzeciwu wobec decyzji, pozwalające na wstrzymanie uchwalenia aktu prawnego POĆWICZ środa 1. Uzupełnij tekst. Prezydent jest jednoosobowym organem władzy... Pełni on funkcję..., czyli najwyższego przedstawiciela państwa, stojącego na straży suwerenności, bezpieczeństwa i nienaruszalności granic. Czuwa także nad przestrzeganiem... i umów międzynarodowych. Osoba kandydująca na ten urząd musi mieć ukończone... lat, posiadać polskie..., a także uzyskać poparcie... obywateli. Jeśli zostanie wybrana, sprawuje swój urząd przez... lat. 2. Prezydentom Polski przyporządkuj okresy ich urzędowania spośród zaznaczonych na osi czasu. Przy każdym nazwisku wpisz numer, którym oznaczono okres urzędowania danego prezydenta. Lech Kaczyński... Wojciech Jaruzelski... Bronisław Komorowski... Lech Wałęsa... Aleksander Kwaśniewski...
Władza wykonawcza 105 3. Przyporządkuj podane zapisy dotyczące uprawnień prezydenta właściwym zakresom. W każdym wierszu tabeli wpisz odpowiednią literę (A E). (...) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych (...). (...) przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. (...) mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych (...). W sprawach szczególnej wagi (...) może zwołać Radę Gabinetową. (...) podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. A w zakresie relacji z władzą ustawodawczą B w zakresie relacji z władzą sądowniczą C w zakresie relacji z Radą Ministrów D w zakresie spraw zagranicznych E w zakresie obronności państwa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, fragmenty. 4. Przyjrzyj się wykresowi na s. 103, a następnie oceń, czy podane zdania są prawdziwe. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub jeśli jest fałszywe. W procedurze powoływania Rady Ministrów biorą udział organy władzy wykonawczej i ustawodawczej. Gdy inicjatywa prezydenta w sprawie powołania rządu zakończy się niepowodzeniem, próbę utworzenia rządu podejmuje sejm. Po nieuzyskaniu przez Radę Ministrów utworzoną z inicjatywy sejmu wotum zaufania prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza nowe wybory. P P P 5. Skreśl nieprawdziwe informacje. a) Do uprawnień rządu należy prowadzenie polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa / ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych. b) Dymisja rządu następuje w sytuacji, gdy sejm / prezydent nie udzieli mu wotum zaufania. c) Odwołanie jednego lub kilku ministrów określa się jako rekonstrukcję / dymisję rządu. d) Jednym z zadań rządu jest uchwalanie projektu budżetu / ustawy budżetowej. e) Organem osądzającym premiera i ministrów za naruszenie konstytucji bądź ustaw jest Trybunał Konstytucyjny / Trybunał Stanu.
106 TYDZIEŃ 11 czwartek SPRAWDŹ SIĘ Ilustracje do zadania 1. 1 2 3 4 Zadanie 1. Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych. Siedziba prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej została ukazana na ilustracji oznaczonej numerem A. 1. B. 2. C. 3. D. 4. Ilustracja do zadania 2. Zadanie 2. Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź A albo B i jej uzasadnienie 1., 2. albo 3. Głosowanie sejmu nad wotum zaufania dla rządu zakończyło się A. B. utrzymaniem rządu, odwołaniem rządu, gdyż 1. 2. 3. większość posłów głosowała za udzieleniem rządowi wotum zaufania. za udzieleniem wotum zaufania głosowała niewystarczająca liczba posłów. większość głosujących wyraziła wobec rządu wotum nieufności.
Władza wykonawcza 107 Ilustracje i oś czasu do zadania 3. 1 2 3 Zadanie 3. Przyporządkuj widocznym na zdjęciach prezydentom właściwy okres urzędowania spośród zaznaczonych na osi czasu. W każdym wierszu tabeli zaznacz odpowiednią literę. 3.1. Ilustracja nr 1. A B C D 3.2. Ilustracja nr 2. A B C D 3.3. Ilustracja nr 3. A B C D Tekst do zadania 4. Art. 133. 1. Prezydent Rzeczypospolitej (...) 1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe (...). Art. 139. Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. (...) Art. 141. 1. W sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Radę Gabinetową. (...) Art. 144. 1. Prezydent Rzeczypospolitej (...) 1) [zarządza wybory] do Sejmu i Senatu (...). isap.sejm.gov.pl [dostęp: 29.05.2015]. Zadanie 4. Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych. Uprawnienie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wynikające z jego relacji z władzą ustawodawczą zostało zawarte w artykule A. 133. B. 139. C. 141. D. 144. Zadanie 5. Uzupełnij tekst, wybierając właściwe odpowiedzi spośród podanych. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej osoba, która chce kandydować na urząd prezydenta, musi mieć ukończone w dniu wyborów 4.1.. Zgłoszenie swojej kandydatury musi poprzeć podpisami co najmniej 4.2. prezydenta trwa 4.3. i można ją powtórzyć tylko raz. obywateli. Kadencja nowo wybranego 4.1. A. 30 lat B. 35 lat C. 40 lat 4.2. A. 100 000 B. 500 000 C. 1 000 000 4.3. A.4lata B.5lat C.7lat piątek
108 TYDZIEŃ 11 Tekst do zadania 6. Art. 154. 1. Prezydent Rzeczypospolitej [powołuje] Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów (...). 2. Prezes Rady Ministrów (...) przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania (...). 3. W razie (...) nieudzielenia [Radzie Ministrów] wotum zaufania (...) Sejm w ciągu 14 dni (...) wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów (...). Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków. Art. 155. 1. W razie niepowołania Rady Ministrów [przez Sejm] (...) Prezydent Rzeczypospolitej (...) powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów (...). Sejm w ciągu 14 dni (...) udziela jej wotum zaufania (...). 2. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania (...), Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. isap.sejm.gov.pl [dostęp: 29.05.2015]. Zadanie 6. Oceń, czy poniższe zdania dotyczące tekstu są prawdziwe. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo jeśli jest fałszywe. Zacytowany fragment Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej opisuje procedurę powołania organu władzy wykonawczej. P Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej dopuszcza możliwość powołania Rady Ministrów bez zgody sejmu. P Tekst do zadania 7. KOMUNIKAT (...) Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej rozpatrzył 2 wnioski Prokuratora Generalnego (...). (...) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, uwzględniając pozytywne opinie sądów orzekających oraz pozytywny wniosek Prokuratora Generalnego, zastosował (...) warunkowe zawieszenie wykonania kar pozbawienia wolności na okres 2 lat oraz skrócenie okresu próby warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności do 2 lat. www.prezydent.pl [dostęp: 29.05.2015]. Zadanie 7. Oceń, które z poniższych zdań dotyczących tekstu jest fałszywe. Zaznacz przy zdaniu fałszywym. 1. W zacytowanym fragmencie komunikatu pojawia się informacja o zastosowaniu przez prezydenta prawa łaski. 2. Komunikat wskazuje na posiadanie przez prezydenta uprawnień władzy sądowniczej. 3. Zgodnie z informacją zawartą w komunikacie prezydent Rzeczypospolitej uwolnił skazanego od skutków karnych wyroku ustanowionego przez sąd.
ZKalendarzemgimnazjalistymożnaskutecznieibezstresu powtórzyć orazutrwalić przedegzaminemwszystkiewiadomościzzakresuwiedzyospołeczeństwie.materiał został rozłożonyna24tygodnienaukiorazpodzielonynakonkretne dni.napowtórki(odponiedziałkudopiątku)wystarczypoświęcić jedynie20minutdzienie. WczymjeszczepomagaKalendarzgimnazjalisty?Budujepewność siebie,potrzebną naegzaminie. Bezpośpiechu,zatosystematycznie takwyglądakalendarzowametodaprzygotowań doegzaminu. Poznajrównież Kalendarzgimnazjalisty dohistori. Wszystkienaszekalendarzeznajdziesznaw.kalendarzegimnazjalisty.gwo.pl.