Nowe êródła energii jaka energia dla Polski?

KANCELARIA PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ Gospodarka konkurencyjnej Polski Nowe êródła energii jaka energia dla Polski? NUMER 29 PAŹDZIERNIK 2013

BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? numer 29 październik 2013

Rada programowa: Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP (redaktor naczelny) Irena Wóycicka, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Sekretarz redakcji: Anna Jórasz Adres redakcji: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, 00-902 Warszawa (22) 695-29-00 fax: 695-22-38 Projekt graficzny okładki: Studio MOT Wydawca: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, 00-902 Warszawa (22) 695-29-00 fax: 695-22-38 Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów. Kopiowanie całości bądź części artykułów może odbywać się za zgodą redakcji. Biuletyn zawiera teksty autoryzowane, na podstawie stenogramu z debaty. Druk, oprawa: Centrum Obsługi KPRP, Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, 00-902 Warszawa Warszawa 2013 Biuletyny w formie elektronicznej są dostępne na oficjalnej stronie internetowej Prezydenta RP (prezydent.pl) w zakładce Forum Debaty Publicznej

Spis treści Rozdział I WYBRANE WYPOWIEDZI UCZESTNIKÓW DEBATY CZ. I Bronisław Komorowski, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej... 7 Krzysztof Żmijewski, Sekretarz Generalny Społecznej Rady do spraw Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej...9 Jan Popczyk, Profesor w Instytucie Elektroenergetyki i Sterowania Układów na Wydziale Elektrycznym w Politechnice Śląskiej... 13 Michał Kurtyka, Przewodniczący Rady Nadzorczej BPI Group... 16 Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP... 18 Marcin Korolec, Minister Środowiska... 19 Zygmunt Łukaszczyk, Wojewoda Śląski... 20 Henryk Majchrzak, Prezes Zarządu Spółki Polskie Sieci Energetyczne Operator SA... 21 Zbigniew Michniowski, Zastępca Prezydenta Miasta Bielska-Białej... 23 Robert Zajdler, Partner w Zajdler Energy Lawyers... 24 Marek Woszczyk, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki... 26 Janusz Pilitowski, Dyrektor Departamentu Energii Odnawialnej w Ministerstwie Gospodarki... 27 Janusz Steinhoff, Przewodniczący Rady Krajowej Izby Gospodarczej... 28 Marcin Zięba, Dyrektor Generalny Organizacji Polskiego Przemysłu Poszukiwawczo-Wydobywczego... 30 Mirosław Bieliński, Prezes Zarządu Energa SA... 34 Sławomir Śliwiński, Członek Zarządu GAZ-SYSTEM S.A.... 35 Krzysztof Kilian, Prezes Zarządu PGE Polska Grupa Energetyczna S.A... 36 Rozdział II WYBRANE WYPOWIEDZI UCZESTNIKÓW DEBATY CZ. II Witold Weil, Country Manager w San Leon Energy Poland... 41 Radosław Dudziński, Wiceprezes Zarządu Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA... 43 Sebastian Paszek, Prezes Zarządu Watt Produkcja Systemów Solarnych... 44 Łukasz Turski, Profesor w Centrum Fizyki Teoretycznej w Polskiej Akademii Nauk... 45 Maciej Kaliski, Profesor w Katedrze Inżynierii Gazowniczej na Wydziale Wiertnictwa, Nafty i Gazu w Akademii Górniczo-Hutniczej... 46 Stanisław Iwan, Senator RP... 47 Jerzy Nawrocki, Dyrektor Państwowego Instytutu Geologicznego Państwowego Instytutu Badawczego... 48

Janina Kopietz-Unger, prof. Uniwersytet Zielonogórski, Kierownik Zakładu Architektury i Urbanistyki w Instytucie Budownictwa na Wydziale Inżynierii Lądowej i Środowiska... 49 Bohdan Żakiewicz, Senator RP... 50 Józef Neterowicz, Ekspert do spraw Ochrony Środowiska i Energii Odnawialnej Związku Powiatów Polskich... 52 Grzegorz Pieńkowski, Sekretarz Naukowy Państwowego Instytutu Geologicznego Państwowego Instytutu Badawczego... 53 Jan Olchowik, Dyrektor Instytutu Inżynierii Odnawialnych Źródeł Energii Wydziału Inżynierii Środowiskana Politechnice Lubelskiej (prodziekan ds. nauki)... 55 Aleksander Grad, Prezes Zarządów Spółek PGE Energia Jądrowa SA oraz PGE EJ 1 Spółka z o.o...56 Wojciech Szymalski, Przedstawiciel Instytutu na rzecz Ekorozwoju... 57 Irena Rogowska, Wójt Gminy Lubin... 58 Zbigniew Sienkiewicz, Przedstawiciel Koalicji Bezpieczna Energia... 59 Rozdział III PODSUMOWANIE Robert Zajdler, Partner w Zajdler Energy Lawyers... 63 Marcin Zięba, Dyrektor Generalny Organizacji Polskiego Przemysłu Poszukiwawczo- -Wydobywczego... 64 Krzysztof Żmijewski, Sekretarz Generalny Społecznej Rady do spraw Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej... 65 Mirosław Bieliński, Prezes Zarządu Energa SA... 66 Jan Popczyk, Profesor w Instytucie Elektroenergetyki i Sterowania Układów na Wydziale Elektrycznym na Politechnice Śląskiej... 67 Zbigniew Michniowski, Zastępca Prezydenta Miasta Bielska-Białej... 68 Janusz Steinhoff, Przewodniczący Rady Krajowej Izby Gospodarczej... 69 Krzysztof Kilian, Prezes Zarządu PGE Polska Grupa Energetyczna SA... 70 Marcin Korolec, Minister Środowiska... 71 Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP... 72 Rozdział IV MATERIAŁY NADESŁANE W ZWIĄZKU Z DEBATĄ Efektywność energetyczna konsekwencje w odniesieniu do przyjętego sposobu zapisu legislacyjnego dokumentów prawnych, Janina Kopietz-Unger, Uniwersytet Zielonogórski... 75 Maciej Robakiewicz, Prezes Fundacji Poszanowania Energii w Warszawie... 92 Nikodem Maćkowiak, Stowarzyszenie,,Nasz Dom... 93 Irena Rogowska, Wójt Gminy Lubin... 96 Andrzej Paweł Sikora, Instytut Studiów Energetycznych... 98 Leszek Wieciech, Dyrektor Generalny Polskiej Organizacji Przemysłu i Handlu Naftowego... 104 Uchwała XXXVII Walnego Zjazdu Delegatów SITPNiG (18 19 X 2012 r.)... 106

Rozdział I Wybrane wypowiedzi uczestników debaty cz. I Wypowiedzi z 12 grudnia 2012 roku.

Bronisław Komorowski Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Rozumiem, że dzisiejsze spotkanie, wymiana poglądów, myśli i dyskusja są pewnym wprowadzeniem do debaty, która i tak nas czeka w wymiarze ogólnokrajowym - debaty związanej z pakietem trzech ustaw przygotowywanych przez rząd i dających okazję do szukania dobrych rozwiązań, ale także rodzących bardzo trudne pytania. Ta debata na pewno będzie wywoływała żywe zainteresowanie, bo Polacy co pokazują wszystkie badania opinii publicznej interesują się tym zagadnieniem i rozumieją istotę problemu, przed którym stoimy jako kraj. Interesują się kwestiami nowych źródeł energii, jakimi są zarówno energetyka jądrowa, jak i gaz łupkowy. Widać, że są emocje, ale i ogromne zainteresowanie. Zupełnie nowe, niekonwencjonalne źródła energii odnawialnej również budzą emocje i zainteresowanie, co jest typowe dla wszystkich krajów, które funkcjonują w ramach systemu prawnego regulowanego do pewnego stopnia przez Unię Europejską. Wydaje się więc, że sytuacja istotnie dojrzała do tego, żeby postawić problem potrzeby, przed którą stoi państwo polskie potrzeby zmiany, także pewnej weryfikacji dotychczasowych zasad polityki energetycznej, a więc odkształcenia tego, co dzisiaj dominuje w polskim podejściu do kwestii energetycznej. Osobiście uważam, że warto to poprzedzić głębszą debatą, także w kategoriach tego, co przynoszą nam wyzwania, które gdzie indziej, w krajach o systemie podobnym do naszego, już znajdują rozwiązanie. Co do energii jądrowej, energii z gazu łupkowego, licząc na interesującą wymianę poglądów w tej kwestii, chciałbym tylko zwrócić uwagę, że stoimy w obliczu bardzo ciekawych postaw społeczeństwa polskiego, które to postawy stanowią, według mnie, nie tyle wyzwanie, ile właśnie szansę na ciekawą debatę i na podjęcie odważnych decyzji. Ja patrzę na to od strony energii społecznej i odnotowuję, że 73 procent Polaków jest za wydobywaniem gazu łupkowego. To jest ważne. Tak samo jest, jeśli chodzi o poglądy w kwestii elektrowni atomowych. Tu też odnotowuję pewną polską specyfikę: 51 procent Polaków jest za, podczas gdy w wielu innych społeczeństwach liczba osób, które opowiada się za, jest o wiele, wiele mniejsza. Można pewnie z tego wyciągać różne wnioski ja wyciągam taki, że Polacy są otwarci na szukanie nowych rozwiązań, na szukanie nowych szans i na odważne decyzje. I warto tę postawę pogłębiać i wykorzystać do dobrej debaty specjalistów w kwestiach energetyki, bo gdzie indziej istnieje o wiele większe skrępowanie decydentów politycznych. W Polsce widoczne jest dużo dalej idące przyzwolenie społeczne, także dużo większe zainteresowanie opinii publicznej. Chciałbym powiedzieć też o tym, co mnie osobiście szczególnie interesuje, bezpośrednio do pewnego stopnia także dotyczy. To są kwestie związane z tym, co niedawno traktowaliśmy raczej jako nowinki energetyczne, a więc z wszystkimi źródłami energii odnawialnej. Nowinki są sprawą ważną, bo one wynikają z pewnych społecznych nastrojów i oczekiwań. Czasami jednak wymagają dosyć szybkich interwencji, jak najszybszego i odważnego reagowania. A odnotowuję, że za mało jest pogłębionej dyskusji i, być może, za mało mechanizmów, które zachęcałyby do wykorzystania energii społecznej przy tworzeniu źródeł energii innego rodzaju. Sądzę, że za mało uwagi poświęcamy kwestiom takim jak energia pochodząca z promieni słonecznych czy coś, co jawi mi się jako wielka szansa, być może wiążąca się z pewnymi wyzwaniami i ryzykiem tego nie wiem czyli geotermia. Miałem przyjemność, jako zupełny laik i raczej konsument energii, w paru miejscach widzieć gigantyczne szanse, przed jakimi stają społeczności lokalne. Tam 7

Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? grudzień 2012 widać, jak problem dostępu do energii, wytwarzania tej energii, zamiany tej energii na inny typ energii wyzwala energię społeczną, zaangażowanie, zainteresowanie i chęć szukania zupełnie nowych, lokalnych szans. W związku z tym powstaje pytanie o to, czy nie jest to moment, w którym należałoby zweryfikować świętą zasadę, że nie można produkować energii elektrycznej na własny użytek, bo trzeba ją wprowadzić do systemu ogólnego. Czy to nie jest czas na myślenie o tym, aby wyzwalać energię społeczną w działaniach na rzecz tworzenia źródeł energii prywatnych czy też w wymiarze lokalnym? Stajemy również przed bardzo ważnym pytaniem o dosyć słabe, moim zdaniem, uregulowania związane ze zjawiskiem, które zaczyna być postrzegane przez liczącą się część opinii publicznej jako poważna opresja. Mam na myśli energię wiatrową, farmy wiatrowe. Docierają do mnie coraz liczniejsze sygnały świadczące o tym, że daleko idący woluntaryzm w podejmowaniu decyzji na najniższym poziomie, czyli wójta czy burmistrza, wywołuje ogromne, daleko idące negatywne skutki społeczne. Powiedziałbym, że uruchamia negatywną energię społeczną. Być może, daje szansę na produkowanie energii elektrycznej, ale społeczna energia związana z tym w coraz większym stopniu jest zła. Poprosiłem o dane i chciałbym się nimi z Państwem podzielić. Wiem, że jeśli chodzi o energię wiatrową, to są już zainstalowane moce na 2 600 MW. Są podpisane umowy na podłączenia do sieci na 15 000 MW. Jest jeszcze sześć tysięcy wniosków o promesy chodzi o zgodę na podłączenia na 6 000 MW. To są już potężne ilości nie tylko megawatów, ale i farm wiatrowych, a według mnie także źródeł negatywnej energii, złych myśli, złych skojarzeń w wielu miejscach Polski. W związku z tym liczę bardzo na to, że Państwo w tej dyskusji i ten wątek uwzględnią. Mówię to w kontekście mojej wiedzy, że w jednym z projektów ustaw z wspomnianego trójpaku podjęta jest próba uregulowania kwestii wydawania zgód na budowę farm wiatrowych poprzez przeniesienie jej na poziom regionalny, wojewódzki, co wydaje mi się racjonalnym kierunkiem myślenia. Tyle że czas ma to do siebie, że biegnie szybko, i za chwilę będziemy mieli w takim stopniu zachwaszczone przestrzeń, krajobraz, naturę, że już nic na to nie poradzimy. Zatem bardzo liczyłbym na dyskusję również o tym, czy to nie jest ostatni moment, żeby doprowadzić do przynajmniej moratorium, czyli zamknięcia możliwości, zlikwidowania decyzji podejmowanych w tej chwili na najniższym szczeblu, wójta czy burmistrza, do czasu uregulowania tej sprawy w nowej ustawie. Czas, który będzie potrzebny na przyjęcie tych ustaw, może się okazać brzemienny w skutki, jeśli chodzi o powstawanie na często co najmniej dziwnych zasadach inicjatyw, które trwale odkształcą polski krajobraz ze stratą dla nas wszystkich. To tyle słowem wstępu. Liczę na ciekawą dyskusję. 8

Krzysztof Żmijewski Sekretarz Generalny Społecznej Rady do spraw Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej Muszę powiedzieć, że nie widzę możliwości odwrócenia się od polityki klimatycznej Unii Europejskiej. Musimy brać pod uwagę to, że ta polityka będzie nas zmuszać do redukcji emisji w pewnym określonym tempie, a redukować tę emisję możemy sposobami, którymi dysponujemy: energetyką węglową, energetyką odnawialną, którą rozwijamy, energetyką gazową, którą wkrótce również możemy dysponować. Wyobraźmy sobie, że te trzy kierunki to wierzchołki trójkąta. Nie ma tu wskazania, który jest ważniejszy, a który mniej ważny. Nie skupiajmy się na ideach, miejmy na uwadze określone ograniczenia. Jednak jest jeszcze czwarty wierzchołek, którym jest efektywność energetyczna od tego właśnie trzeba zacząć, bo produkcja energii, która w procesie dystrybucji się marnuje, jest pozbawiona sensu. Marnujemy energię w wielu miejscach 40% przy oświetlaniu ulic, w wielu windach, które jeżdżą puste z oświetlonymi klatkami. W ten sposób uczymy kolejne pokolenia nieodpowiedzialności. Trzeba się z tego wycofać jak najszybciej. Być może to, co teraz powiem, nie spodoba się ekologom, ale faktem jest, że nasze zasoby składają się głównie z węgla, przede wszystkim kamiennego oraz brunatnego. Ropy praktycznie nie bierzemy pod uwagę. Jest niewielka ilość gazu, która może się powiększyć, jeśli urzeczywistnione zostaną nasze marzenia o gazie łupkowym. Ile tego gazu tak naprawdę będzie, będziemy wiedzieli dopiero wtedy, gdy wykonamy kilkaset odwiertów badawczych i udokumentujemy te pola. Rysunek 1. Podstawowe zasoby energetyczne Polski w horyzoncie 2030 roku. Efektywność Energetyka węglowa Energetyka odnawialna Energetyka gazowa Rysunek 2. Bilans energii pierwotnej AD 2030 (AD 2008 98 Mtoe). 3% 11% 3% 30% węgiel ropa 21% 104 Mtoe gaz atom biomasa* 32% inne OZE Źródło: Instytut Badań Systemowych. 9

Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? grudzień 2012 Dwóch jednak rzeczy nie ma na tym wykresie. Nie ma mianowicie efektywności ta efektywność to co najmniej 10 milionów ton rocznie. To oznaczałoby, że zasoby efektywności w horyzoncie 277 lat byłyby porównywalne z zasobami węgla brunatnego w Polsce. Chcę powiedzieć, że efektywność leży na wierzchu, nie trzeba kopać i nie trzeba przekonywać społeczeństw, że to nie niszczy środowiska. Efektywność bowiem w oczywisty sposób to środowisko szanuje. Jak my na to wszystko patrzymy, pokazuje Tabela 1. O gazie łupkowym mówimy czterokrotnie częściej niż o czystych technologiach węglowych, chociaż węgla mamy wielokrotnie więcej niż gazu i mamy go na pewno. Czyste technologie węglowe to jeden ze sposobów uzyskania mniej emisyjnej energii, ponieważ ekstrakcja energii z pokładów to nie tylko gaz generatorowy, gaz syntezowy, ale także wysokotemperaturowe ciepło. Ciepło jako takie jest kompletnie bezemisyjne, w przeciwieństwie do gazu. Dobrze byłoby zatem, żeby nasze badania były co najmniej zrównoważone. Planowany na 2030 r. miks energii pierwotnej to 104 miliardy ton oleju ekwiwalentnego. W 2008 r. było 98 miliardów ton, więc oznacza to, że próbujemy Tabela 1. Częstotliwość występowania fraz w polskim Internecie. Fraza Google Babylon Gaz łupkowy 1 290 000 142 000 Czyste technologie węglowe 342 000 47 100 Źródło: Ochrona zdrowia, GUS, Warszawa zrealizować niskoenergetyczną ścieżkę rozwoju, ale w dalszym ciągu w tym miksie mamy znaczny udział węgla, a także ropy używanej do transportu oraz gazu. Z tego wynika, że w tym miksie ponad ¾ to energia kopalna. Rysunek 3. Różne prognozy (scenariusze) elektro-miksu na rok 2030. TWh 250 000 200 000 150 000 100 000 50 000 0 węgiel ropa gaz atom OZE inne Źródło: Opracowanie własne. 10

Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? grudzień 2012 Elektromiks jest podobny węgla jest tutaj jeszcze więcej. Według różnych ekspertyz również w tym miksie, 3/4 to energetyka kopalna. Zebrane przeze mnie opinie ekspertów, nierzadko zupełnie przeciwne, pozostają w zgodzie co do jednego: nie jest możliwe stworzenie do 2030 r energetyki pozbawionej węgla. Jest to niewykonalne, fizycznie niemożliwe. Wniosek jest więc taki: w 2030 r. bez węgla ani rusz. Do tego dochodzą zróżnicowane OZE, czyli zróżnicowane źródła energii odnawialnej. Niestety we wszystkich opracowaniach dotyczących kraju, który chce się opierać na wydobywaniu gazu łupkowego, prawie w ogóle nie ma mowy o gazie. To są jakby dwa różne kraje. W jednym jest gaz łupkowy, a w drugim tego gazu łupkowego nie ma. Uważam, że trzeba to wyrównać. Za mało jest również energii słonecznej, mało ogniw fotowoltaicznych, a przecież w przyszłości te ogniwa fotowoltaiczne będą o połowę tańsze, a więc będą już konkurencyjne na rynku. W prognozach ekspertów podobnie wygląda rok 2050. Nic się nie zmienia: w dalszym ciągu mamy węgiel oczywiście mamy go mniej, kiedy CCS będzie drogi i nie będzie elektrycznych samochodów, a mamy go więcej wtedy, gdy CCS będzie tani i będzie więcej samochodów elektrycznych. Podobnie nic się nie zmieni w zakresie energii elektrycznej. Tak więc bez węgla będzie trudno więcej OZE, znowu mało gazu i znowu mało energii słonecznej. Nie musimy się zgadzać z tą konkretną prognozą, ale musimy mieć świadomość, że energetyka w 2050 roku będzie inna od dzisiejszej. Tę energetykę trzeba budować od fundamentów, od nowa, uwzględniając rzeczywistość to, co tak naprawdę mamy, a nie to, co chcielibyśmy mieć. Taki właśnie jest wniosek. My to robimy. Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Środowiska buduje Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej w jedenastu sektorach, w tej chwili to jest prawie trzysta Rysunek 4. Prognozy miksów energii pierwotnej na 2050 r. w scenariuszach z samochodem elektrycznym i CCS (115 Mtoe) oraz bez (102 Mtoe). 19% 6% 17% 9% 115 Mtoe 14% 35% 18% 5% 10% 24% 102 Mtoe 23% 20% węgiel ropa gaz atom biomasa* inne OZE Rysunek 5. Prognozy miksów energii elektrycznej na 2050 r. w scenariuszach z samochodem elektrycznym i CCS (374 TWh) oraz bez (256 TWh). 8% 4% 3% 1% 4% 2% 6% 32% 11% 21% czysty węgiel CCS/IGCC gaz CCS atom 13% 374 TWh 256 TWh 6% biomasa CCS wiatr ląd 11% 21% 7% 19% 8% 23% wiatr morze słońce woda geotermia 11

Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? grudzień 2012 różnych obszarów działań. Praca nie jest jeszcze zakończona, a więc trudno mówić w tej chwili o jej rezultacie. Wiemy jedno: Gospodarki Niskoemisyjnej nie da się rozwijać bez dialogu i edukacji, co zgadzałoby się z tym, co powiedział pan prezydent: dialog społeczny i edukacja, żeby uwolnić energię społeczną. Trzeba uruchomić ten dialog. Bez tego ta energia społeczna nie zostanie uruchomiona. Rysunek 6. Domknięcie bilansu mocy w latach 2016-2018 (Plan B) propozycja Społecznej Rady ds. Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Niskoemisyjna energetyka (propozycja Społecznej Rady) 2000 MW z poprawy efektywności energetycznej 2000 MW z zagranicy 2000 MW z energetyki prosumenckiej - rozproszonej 500 MW źródła regulacyjno-szczytowe 1500 MW z kogeneryzacji ciepłowni do 2016. Termomodernizacja budynków Budynki niemal zero-energetyczne (pasywne) Transport niskoemisyjny Energooszczędne oświetlenie Nowe innowacyjne technologie do roku 2020 Czas płynie w 2016 r. będziemy mieli kłopoty z domknięciem bilansu energetycznego. Jest jednak pomysł, jak ten bilans energetyczny zamknąć: 2 000 MW z poprawy efektywności energetycznej; 2 000 MW z zagranicy, dzięki inwestycjom, które mam nadzieję, że są w toku; 2 000 MW z energetyki prosumenckiej. Poza tym uważam, że co najmniej 500 MW powinno się pojawić w postaci mocy interwencyjnych, które będą działać wtedy, kiedy słońce schowa się za chmurą albo wiatr przestanie wiać. Nastawiając się na nieprzewidywalne źródła, musimy się przed takim niebezpieczeństwem bronić. Ponadto wprowadzenie produkcji energii elektrycznej do wszystkich kotłowni, a mamy takich możliwości ponad 3 000 MW założyłem tylko połowę wykorzystania tego potencjału. Termomodernizacja budynków (budynki niemal zeroenergetyczne), niskoemisyjny transport, energooszczędne oświetlenie i cała masa technologii, które jeszcze zostaną wymyślone, a o których na razie nie można mówić to są realne możliwości, których wykorzystanie zależy od nas samych. Rysunek 7. Budownictwo Energetyka Transport Przemysł Handel i usługi NPRGN kilkaset obszarów działania w 11 sektorach gospodarki. Leśnictwo Rolnictwo i rybołówstwo Odpady Administracja państwowa Dialog społeczny i edukacja Gospodarstwa domowe W podsumowaniu to, co trzeba zrobić potrzebne są: legislacja, technologia, logistyka, finanse, informacja i na końcu, ale absolutnie nie najmniej ważna, być może najważniejsza edukacja. Rysunek 8. Synteza polskiego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Polski program wymaga: legislacji (odblokowania możliwości), technologii (rozwoju krajowego potencjału), logistyki (rozwoju zaplecza instalacyjno-serwisowego), finansów (uruchomienia mechanizmów wsparcia). informacji (rozwoju zaplecza informacyjno-konsultacyjnego) edukacji i dialogu (podniesienia poziomu świadomości społecznej) 12

Jan Popczyk Profesor w Instytucie Elektroenergetyki i Sterowania Układów na Wydziale Elektrycznym w Politechnice Śląskiej Mam mówić o ekonomii, ekonomice w elektroenergetyce, czyli o mechanizmach, dlatego nie muszę angażować się w szczegółową dyskusję techniczną nad poszczególnymi technologiami. Z drugiej jednak strony z powodu technologii elektroenergetycznych muszę cofnąć się co najmniej sto dziesięć lat i wyjść czterdzieści lat do przodu. Na osi czasu pokazuję, że ekonomika niezwykle istotnie zmieniała się w zależności od modelu funkcjonowania elektroenergetyki. Pokazany na początku osi rok 1896 jest rokiem budowy elektrowni Chorzów, także budowy elektrowni Zabrze. Pierwsza już nie pracuje od paru lat, za to druga pracuje nadal. W tym kontekście jest jasne, że jeżeli podejmujemy złe decyzje, to ich skutki ciągną się przez ponad 100 lat. Proponuję, aby o ekonomice w energetyce myśleć w sposób procesowy. Przez dominującą część historii elektroenergetyka była monopolistyczna, narodowa, taka, jaką znaliśmy do przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Potem zaczyna obowiązywać zasada TPA (dostęp stron trzecich do sieci) i po raz pierwszy zmienia się fundamentalnie ekonomika w energetyce. Dochodzi do konkurencji, ale konkurencji rozumianej w specyficzny sposób. Mianowicie, wtedy koncentrowaliśmy się na zasadzie, że ceny odwzorowują koszty, a wszelkie subsydiowanie skrośne musi być zlikwidowane. Była to niezwykle silna zasada, ale dzisiaj musi już być zaniechana. Mamy rok 2012, jesteśmy w trakcie wielkiego kryzysu, który przecież jeszcze się nie skończył. Jednocześnie wchodzą na Rysunek 1. 1896 OŚ CZASU 1918 1945 1990 2012 1914 1939 1980 2007 2020 2030 2050 1986 2011 1922 1987 1996 Energetyka monopolistyczna/narodowa Energetyka korporacyjna Energetyka prosumencka + autogeneracja (przemysł) TPA OZE/URE SYNERGETYKA ENERGETYKA SPOŁECZEŃSTWA WIEDZY ENERGETYKA ZRÓWNOWAŻONA, ZARZĄDZANA ZA POMOCĄ INFRASTRUKTURY SMART GRID ENERGETYKA, BUDOWNICTWO, TRANSPORT, ROLNICTWO EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA W PRZEMYŚLE 13

Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? grudzień 2012 rynek nowe technologie, odnawialne źródła energii, urządzenia rozproszonej energii to otwiera nowy etap w dziejach energetyki. Rozpoczyna się energetyka prosumencka. Między okresem energetyki narodowej i prosumenckiej jest dwadzieścia lat, które były związane z funkcjonowaniem zasady TPA. W tym okienku czasowym pojawiły się globalne przedsiębiorstwa energetyczne. Oś czasu pokazałem dlatego, że zmiany, które nastąpiły, są głębsze, niż nam się wydaje. W rezultacie potrzebny jest nowy opis energetyki. Podaję propozycję tego opisu, polegającą na wprowadzeniu nowej segmentacji. Segment pierwszy PME 1 to prosumenckie mikroinstalacje energetyczne, tj. 6 milionów domów. W każdym z tych domów są zasoby energetyczne, w szczególności w postaci potencjału obniżki zużycia ciepła grzewczego, ale także w postaci dachu, na którym można zainstalować ogniwa fotowoltaiczne. Chodzi o to, aby zasoby te skutecznie wykorzystać. Weźmy inny segment, PME 4, to jest 115 tysięcy gospodarstw rolnych małotowarowych. Tu też znajdują się zasoby, które absolutnie trzeba wykorzystać. Są nimi grunty rolne odłogowane, i odpady z produkcji rolnej, umożliwiające budowę mikrobiogazowni rolniczo-utylizacyjnych. Inna sytuacja występuje w 105 tysiącach gospodarstw rolnych socjalnych. W tym wypadku gospodarkę trzeba przebudować inaczej, instalując ogniwa fotowoltaiczne i mikrowiatraki. I tak segment po segmencie. Ogólnie oznacza to koncentrację na prosumencie, który bierze sprawy w swoje ręce. Tej segmentacji nie mógłbym proponować, gdyby nie było adekwatnych do niej technologii. Przedstawiam przegląd technologii. Widać, że do każdego segmentu da się dopasować istniejące już technologie. To są technologie gazowe i technologie odnawialne, takie, jakie dzisiaj powszechnie są stosowane, na przykład w Niemczech: ogniwa fotowoltaiczne, mikrowiatraki, technologie zasobnikowe. Ponadto infrastruktura smart grid, bo źródłami rozproszonymi trzeba tak zarządzać, żeby ich oddziaływanie na sieć elektroenergetyczną było jak najmniejsze. Rysunek 1. Rynek energetyki prosumenckiej agenda badawcza PPTZE. Segment 1 PME 1: (prosumenckie instalacje energetyczne): 10 tys. nowych domów budowanych rocznie, 6 mln domów do modernizacji PME 2: 120 tys. wspólnot mieszkaniowych (budynków mieszkalnych) PME 3: 14 tys. szkół podstawowych, 6 tys. gimnazjów, 11 tys. szkół ponadgimnazjalnych, 750 szpitali, 2,5 tys. urzędów gmin/miast PME 4: 115 tys. gospodarstw rolnych małotowarowych, 105 tys. gospodarstw rolnych socjalnych Segment 2 PISE 1: (prosumencka inteligentna sieć energetyczna): 18 tys. spółdzielni mieszkaniowych, 130 osiedli deweloperskich PISE 2: (ARE autonomiczny Region energetyczny): 43 tys. wsi PISE 3: 1600 gmin wiejskich i 500 gmin wiejsko-miejskich PISE 4: (smart City): 400 miast Segment 3 AG 1: (autogeneracja u przedsiębiorców małe i średnie przedsiębiorstwa): 1,6 mln przedsiębiorców AG 2: (autogeneracja w transporcie kolejowym PKP Energetyka): 3,5% krajowego zużycia energii elektrycznej AG 3: (autogeneracja w przemyśle wielkie, energochłonne zakłady przemysłowe: górnictwo, hutnictwo, część przemysłu chemicznego, część przemysłu maszynowego, część przemysłu budowlanego): około 50% krajowego zużycia energii elektrycznej 14

Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? grudzień 2012 Jeżeli mamy dopatrywać się różnicy w ekonomice, za fundamentalną sprawę uznaję fakt, że w dotychczasowej elektroenergetyce byliśmy skoncentrowani na wielkich blokach, na ogromnych programach inwestycyjnych. Energetyka jądrowa, jeżeli zrealizujemy cały program, będzie kosztowała 160 miliardów zł potrzebne są gwarancje rządowe, bez nich nie da się zrealizować programu. Tymczasem w energetyce prosumenckiej, w której jest 6-7 milionów podmiotów, są potrzebne inwestycje o jednostkowej wartości 10 150 tysięcy zł tu nie są potrzebne gwarancje rządowe. To jest prywatny kapitał inwestorów, wsparty być może odpowiednio skalibrowanymi i odpowiednio dedykowanymi produktami bankowymi. To jest fundamentalna różnica. Popatrzmy na ceny. Ceny energii z nowych źródeł u odbiorcy już są niższe od cen energii z energetyki korporacyjnej. Jest tylko jeden problem: w przypadku nowych źródeł nie mamy rynku aby ten rynek pobudzić i rozwinąć na masową skalę, potrzebne jest wsparcie. Ponieważ jesteśmy jednak na granicy, jeśli nawet tradycyjnie pojmujemy konkurencyjność, rozwoju energetyki prosumenckiej nie da się zablokować. Oczywiście, bez wsparcia rozwój będzie wolniejszy, Polska na tym straci. Jeżeli uruchomimy rynek za pomocą mechanizmów regulacyjnych, rynek stanie się płynny, rozwój znacznie przyspieszy, Polska zyska. Patrząc na ekonomikę z perspektywy dnia dzisiejszego, podkreślam, że jest to ekonomika prosumencka i mikroekonomika, gdzie mamy do czynienia z indywidualnymi preferencjami prosumentów. Jednak równocześnie jest to ekonomika zarządcza, czyli narzędzie realizacji przez rząd kluczowych celów gospodarczych, celu bieżącego i celu długoterminowego. Jak rozumieć cel bieżący? Jest to ochrona bezpieczeństwa energetycznego w horyzoncie krótkoterminowym, po 2016 r., kiedy możemy mieć do czynienia z deficytem mocy, ale nie z deficytem energii. Mechanizmem są inwestycje prywatne właśnie w modernizację budynków do standardów budynku inteligentnego, plus-energetycznego, czego zresztą Unia już zaczyna się domagać. Celem długoterminowym jest przebudowa cywilizacyjna kraju, a narzędzie to budowa zrównoważonej gospodarki ukierunkowanej na efektywność energetyczną. To właśnie w domach, w budynkach istnieje wielki zasób w postaci redukcji zużycia energii. 15

Michał Kurtyka Przewodniczący Rady Nadzorczej BPI Group Jeżeli mówimy o regulacjach Unii Europejskiej, w tak krótkim wystąpieniu nie pokusiłbym się o próbę namówienia na podróż w gąszczu regulacji unijnych, a raczej na spojrzenie na ducha tych regulacji, dlatego pozwoliłem sobie rozumieć słowo regulacje dosyć szeroko. Po pierwsze, chcę przybliżyć główne nurty, tego ducha regulacji europejskich. Po drugie, przybliżyć zmianę kontekstu, z którą mamy do czynienia w ciągu ostatnich kilku lat na arenie Unii Europejskiej, ale też na świecie oraz po trzecie, podać kilka podstawowych przesłań dla Polski. Jeżeli patrzymy na Unię Europejską, musimy przyjąć oczywiście dosyć długi horyzont czasowy. W ciągu ostatnich dwudziestu lat mamy do czynienia z dwoma kluczowymi trendami, jeżeli chodzi o bilans zużycia energii w Unii Europejskiej: spadek zużycia węgla w całkowitym bilansie z 26% do 16% oraz wzrost udziału odnawialnych źródeł energii z 4% do 9% i towarzyszący temu wzrost zapotrzebowania na gaz o 6%. Dwa ostatnie trendy, tj. wzrost zapotrzebowania na energię odnawialną i zapotrzebowania na gaz, idą ze sobą w parze. To nie jest do końca przypadek myślę, że można na ten temat długo rozmawiać. Trzeba jednak być świadomym tego, że korelatem polityki związanej ze źródłami odnawialnymi będzie wzrost zapotrzebowania na gaz. Jeżeli chodzi o politykę związaną z energią odnawialną, w ciągu ostatniego dwudziestolecia przeszła ona drogę od bardzo miękkich celów, traktowanych jako indykatywne, do coraz bardziej obligatoryjnych i coraz wyżej podnoszonej poprzeczki, jeżeli chodzi o udział energetyki odnawialnej w całkowitym bilansie energetycznym Unii Europejskiej. Równolegle to drugi trend mamy do czynienia z przeświadczeniem o tym, że następują zmiany klimatyczne, które są spowodowane po części przez człowieka. W Unii Europejskiej istnieje dosyć szeroki konsensus społeczny i polityczny co do konieczności przeciwstawienia się tym zmianom. Jak sądzę, jest to drugi istotny element wpływający na kształtowanie pewnego ducha regulacyjnego, który towarzyszy nam w Unii Europejskiej, co widać z perspektywy dwudziestolecia. Zatem wzrost udziału energetyki odnawialnej, a z drugiej strony przeciwstawianie się zmianom klimatycznym. Chciałbym zwrócić uwagę na trzy elementy towarzyszące tym dwóm trendom. Po pierwsze, mamy do czynienia z równoległą do utwardzania się celów w zakresie energetyki odnawialnej tendencją do ujednolicenia również środków wykonawczych regulacje unijne stają się coraz twardsze, coraz dalej idące, zmierzają już nie tylko do wspólnoty celów, ale i do wspólnoty środków. Po drugie, regulacje unijne coraz bardziej poszerzają zakres swoich ambicji. Nie mówimy tutaj już tylko o zmianie w sektorze energetyki, ale coraz częściej używamy tych słów, których pan profesor Popczyk również użył w swoim wystąpieniu mówimy o zmianie cywilizacyjnej. Po trzecie, jeżeli chodzi o przeciwstawienie się zmianom klimatycznym, w Unii Europejskiej coraz częściej utożsamia się to z dekarbonizacją gospodarki. Komisja Europejska w swoim Roadmap 2050 mówi już nie o przeciwstawianiu się tylko i wyłącznie zmianom klimatycznym, ale o dekarbonizacji gospodarki tyle na temat Unii Europejskiej w ciągu ostatniego dwudziestolecia. Druga sprawa, na którą chciałbym zwrócić uwagę, to fakt, że w ciągu ostatnich kilku lat w Unii Europejskiej następuje bardzo gwałtowna zmiana, jeżeli chodzi o podejście do tych kwestii, które omówiłem. Po pierwsze, nie udaje nam się namówić naszych partnerów handlowych Chin, Stanów Zjednoczonych do 16

Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? grudzień 2012 tego, żeby podzieliły przeświadczenie o tym, że należy walczyć ze zmianami klimatycznymi w taki sposób, który Unia Europejska uznaje za właściwy. Jest tutaj pewna różnica, jeżeli chodzi o paradygmaty w skrócie można powiedzieć, że Chiny uważają, że najlepsza energia to tania energia, Stany Zjednoczone że najlepsza energia to energia nie droższa niż energia w Chinach. Natomiast my w Europie uważamy, że energia powinna przyczynić się do realizacji pewnego zamysłu cywilizacyjnego. Nie dajemy rady znaleźć konsensusu na poziomie międzynarodowym, do tego na poziomie wewnątrzunijnym nastąpiło pogorszenie klimatu gospodarczego i cele, które miały być celami związanymi z dekarbonizacją gospodarki ograniczenie o 20% emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. są w tym momencie realizowane nie poprzez instrumenty polityki unijnej, nie poprzez te regulacje, o których mówimy, ale ze względu na kryzys gospodarczy i towarzyszące mu ograniczenie produkcji przemysłowej. Innymi słowy, również w Unii Europejskiej rośnie przekonanie o nieskuteczności prowadzonej polityki energetycznej i klimatycznej, czego wyrazem może być również komunikat Business Europe po konferencji w Doha, który pozwolę sobie zacytować: nijaki wynik negocjacji klimatycznych prowadzonych pod auspicjami ONZ podkreśla konieczność przemyślenia przez UE swojej własnej polityki energetycznej i klimatycznej. W tym kontekście kilka konkluzji, jeżeli chodzi o Polskę. Przede wszystkim Polska nie ma się czego wstydzić, jeżeli chodzi o realizację swoich działań w zakresie ochrony środowiska w ciągu ostatnich dwudziestu lat. Jeżeli chodzi o protokół z Kioto i ograniczenia emisji, byliśmy w tym wypadku prymusem, z ogromnym udziałem wydatków na ochronę środowiska w PKB. Jednak nadchodząca epoka przyniesie zasadniczą zmianę kontekstu. Po pierwsze o czym mówili moi przedmówcy w 2016 r. konieczne będzie odtworzenie mocy, być może dobudowanie nowych. Po drugie, w tym momencie mamy ograniczone możliwości przenoszenia dalszych kosztów na konsumentów. Udział kosztów energii elektrycznej w budżetach gospodarstw domowych jest obecnie jednym z najwyższych w Unii Europejskiej, co oznacza, że nie możemy już dalej w tak łatwy sposób przenosić ciężaru kolejnych zmian energetycznych na społeczeństwo. W tym kontekście moim zdaniem ewolucja polskiego miksu paliwowego powinna być pochodną szerszej polityki rozwojowej i przemysłowej dla Polski, powinna brać pod uwagę nie tylko kontekst wewnątrzunijny, ale również kontekst międzynarodowy. Powinniśmy odpowiedzieć sobie na dwa pytania: czy mamy zasoby na to, aby być krajem-prekursorem w dziedzinie energetyki, a zwłaszcza nowych źródeł energii? Na jakich przemysłach chcemy oprzeć przewagę konkurencyjną Polski: na przemyśle energetycznym czy na przemysłach wytwórczych? Moim zdaniem konkluzja powinna być taka, że myśląc o nowych źródłach energetycznych w kontekście tych zmian, które mają miejsce w Unii Europejskiej i na świecie, powinniśmy położyć rosnący nacisk na efektywność kosztową oraz konkurencyjność przemysłu i pod tym kątem kształtować miks energetyczny. 17

Olgierd Dziekoński Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP W celu krótkiego wprowadzenia do dyskusji scharakteryzuję pewne globalne aspekty rozwoju energetyki, ponieważ trudno mówić o konkurencyjności gospodarki bez globalnego spojrzenia na procesy, które mają miejsce na świecie w tym zakresie. Jeżeli patrzymy na światowy miks energetyczny roku 2030, widać, że wyraźnie wzrasta zużycie gazu i udział odnawialnych źródeł energii, następuje spadek udziału ropy, praktycznie niezmieniony pozostaje udział węgla, atomu i hydroenergetyki. Warto też zwrócić uwagę na to, o czym przed chwilą wspomniał pan Kurtyka, mianowicie na kwestię zużycia energii na wytworzenie 1 dolara PKB, czyli globalną efektywność. Proszę zwrócić uwagę na bardzo charakterystyczną krzywą dotyczącą Chin, które w ostatnich dziesięciu latach dokonały niesłychanego postępu technologicznego w kontekście efektywności swojej gospodarki w odniesieniu do energii. Jest to pewnego rodzaju kierunek myślenia, który nie powinien być nam obojętny, jeśli patrzy się na trendy światowe, na gospodarkę amerykańską. Państwa Unii Europejskiej, tj. kraje o najwyższym PKB na głowę mieszkańca (Niemcy, Dania, Wielka Brytania) mają dosyć wysoki udział energii z węgla kamiennego w swoim produkcie krajowym, niektóre charakteryzują się interesującym udziałem energii odnawialnej (np. Dania). Jednak warto zwrócić uwagę na fakt, że rozwarstwienie i bardzo duże zróżnicowanie w roku 2010 poszczególnych krajów w Unii Europejskiej pod względem struktury energy miks, nieco się zmienia udział węgla w całości produkcji energii w Europie do roku 2030 pozostaje właściwie niewzruszony, jednocześnie wzrasta efektywność energetyczna poszczególnych gospodarek. Warto zwrócić uwagę na niezmieniony udział energii nuklearnej i niewielki spadek jej udziału w miksie roku 2030, ale też na znaczący wzrost udziału paliw gazowych w całości miksu energetycznego Europy. Właściwie bez zmian pozostający udział paliw płynnych, co pokazuje, że transport jako główny użytkownik tego rodzaju paliwa będzie miał bardzo istotne znaczenie. Polska polityka energetyczna opisana w dokumentach przyjętych przez rząd pokazuje perspektywę do roku 2030. Warto zastanowić się, czy tak jak przed chwilą mówił pan prezydent, ta perspektywa, która została zarysowana w polityce energetycznej Polski kilka lat temu w uchwale Rady Ministrów, jest w dalszym ciągu aktualna, czy też te nowe trendy wskazują na celowość jej zmiany, jeśli bierze się pod uwagę wymiar globalny i wymiar europejski. W tym kontekście pojawiają się pytania do naszej dyskusji: 1. Jak wykorzystać polskie zasoby energetyczne, ekonomiczne i techniczne w horyzoncie 2020, 2030, 2050? 2. Czy obecna polityka energetyczna Polski jest adekwatna do wyzwań i prognoz? 3. Jakie konkurencyjne przewagi możemy zbudować w polskiej gospodarce poprzez modernizację energetyki w oparciu o nowe technologie i źródła energii? 18

Marcin Korolec Minister Środowiska Chciałbym zacząć od tego, że Konstytucja nakazuje nam prowadzić sprawy Rzeczypospolitej zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a wydaje się, że akurat w energetyce mamy sytuację dramatycznie niezrównoważoną. Jeżeli bowiem chodzi o elektryczność, 93% czy 95% energii elektrycznej wytwarzamy z węgla. Jeżeli weźmiemy gaz, 2/3 gazu przywozimy z zewnątrz i to na dodatek od jednego wytwórcy. Jeżeli chodzi o ropę, podobno jest w tym zakresie liberalizacja na świecie, stoją tutaj jednak przed nami pewne wyzwania wydaje się, że mamy przed sobą gigantyczne wyzwanie polegające na tym, żeby zrównoważyć politykę energetyczną. Jeżeli weźmiemy pod uwagę elektroenergetykę, jej zrównoważenie może wiązać się również z kilkoma wyzwaniami. Pan profesor Żmijewski pokazywał, ile jeszcze mamy węgla, ale tak naprawdę węgla łatwo wydobywalnego, nie mamy już bardzo dużo. W związku z tym stoi przed nami wyzwanie w postaci zasobów, które się wyczerpują. Ponadto istnieje wyzwanie, o którym mówił pan Michał Kurtyka, czyli zewnętrzna polityka europejska i presja europejska na regulacje w Polsce. Mamy w końcu również aspekt zdrowotny, o którym często nie mówimy, a ta energetyka oparta na węglu jest w jakimś sensie niezdrowa. Co prawda w Polsce nie mamy precyzyjnych badań na ten temat, ale wydaje się, że emisje siarki i innych substancji nie są najlepsze dla zdrowia. Tak więc mamy wyzwania zewnętrzne, którym w jakimś stopniu próbujemy się przeciwstawiać (przeciwstawialiśmy się w 2008 r.), mamy przed sobą kolejną turę europejskiej polityki klimatycznej, w której będziemy szukali również miejsca dla Polski. Potrzebujemy szukać takich rozwiązań wewnętrznych, które nie będą powodowały, że Polska w przyszłości będzie skansenem energetycznym. Wydaje mi się, że gdy patrzymy na nowe źródła, widzimy, że dotychczas mieliśmy jedną podstawową wytyczną, która pomagała nam formułować nasze cele negocjacyjne czy wybory polityczne. To była kwestia, o której zresztą mówił pan Michał Kurtyka. Chodzi mianowicie o to, że naszym celem w Polsce zawsze było to, żeby cena energii elektrycznej była niska. Dzisiaj w Unii Europejskiej trzeba stosunkowo dużej odwagi, żeby takie zdanie wypowiadać. To zdanie jednak, według mnie, jest niesłychanie ważne, w szczególności w dobie kryzysu w Europie i w kontekście tego, że Europa stopniowo traci swoją pozycję na arenie międzynarodowej. Osobiście mam bardzo poważne nadzieje związane z rozwojem w Polsce energetyki opartej na gazie łupkowym. Gdybyśmy umieli w pewnym procencie powtórzyć sukces, który miał miejsce w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, mielibyśmy gwarancję stałego i bardzo taniego źródła energii, które nie tylko wpisywałoby się znakomicie w politykę klimatyczną Unii Europejskiej, ale mogłoby z Polski stworzyć prymusa czy lidera takiej polityki. Na zakończenie chcę powiedzieć, że absolutnie zgadzam się z panem prezydentem, że ze względu na ochronę krajobrazu w Polsce potrzebujemy pewnych regulacji wewnętrznych, pewnie wzmocnionych, jeśli chodzi o rozprzestrzenianie się niektórych instalacji do czerpania z odnawialnych źródeł energii. Jest to jednak, jak myślę, temat na odrębną dyskusję. 19

Zygmunt Łukaszczyk Wojewoda Śląski Trudno nie mówić o węglu, gdy jest się wojewodą śląskim. Według wszystkich przedstawionych dzisiaj analiz oraz według dostępnych źródeł światowych, skoro zmiana struktury surowcowej energetyki wskazuje na to, że ma ona charakter długofalowy i ewolucyjny, musimy przestać wstydzić się energetyki węglowej, a jedynie zmienić podejście do wykorzystania węgla. W jaki sposób to zrobić? Zostało to pokazane w prezentacji pana profesora Żmijewskiego. Pomysłów jest wiele. Po pierwsze, musimy zejść z pozycji defensywnych, a przejść na ofensywne. Po drugie, musimy pokazywać i stosować dobre praktyki związane z rozwojem i z wykorzystaniem czystych technologii węglowych, a także przenieść nacisk na efektywność energetyczną i gospodarkę niskoemisyjną. Po trzecie, musimy zebrać różnego rodzaju rozproszone pomysły dotyczące czystych technologii energetycznych poprzez stworzenie platformy czystej energii. Istnieją też sprawy bardzo prozaiczne. Dzisiaj musimy popatrzeć na to wszystko przez pryzmat wykorzystania tego, co często marnujemy, a co ma charakter nośnika czystej energii. Myślę tutaj o poświęceniu większej uwagi wykorzystaniu metanu kopaliny towarzyszącej węglowi. Dzisiaj w Polsce corocznie wytwarzanych jest ponad 850 milionów m 3 metanu. Trzeba również popatrzeć na większe wykorzystanie gazów nadmiarowych koksowniczych dzisiaj to ponad 1 miliard 800 milionów m 3 właśnie w energetyce, energetyce małej i średniej. Trzecia ważna kwestia to poświęcenie większej uwagi i czasu sprawie zgazowania węgla, jak również przeznaczenie na środków na ten cel. 20

Henryk Majchrzak Prezes Zarządu Spółki Polskie Sieci Energetyczne Operator SA Nawiązując do zasygnalizowanego przez pana prezydenta zagadnienia dotyczącego energetyki odnawialnej, a w szczególności energetyki wiatrowej, chciałbym potwierdzić, że w chwili obecnej w krajowym systemie elektroenergetycznym są zainstalowane źródła wiatrowe o łącznej mocy około 2 600 MW. Rzeczywiste możliwości wykorzystania tych źródeł są uzależnione od bieżących warunków pogodowych, które nie zawsze pozwalają na produkcję energii elektrycznej w wielkości przez nas oczekiwanej. Na przykład, dzisiaj w ciągu stosunkowo chłodnego dnia, szczytowe zapotrzebowanie na moc osiąga wartość około 25 000 MW, a możliwości pokrycia tego zapotrzebowania ze źródeł wiatrowych wynoszą tylko około 200 MW. W przypadku innych warunków pogodowych, możemy spotkać się z odwrotną sytuacją, gdy możliwości wytwarzania energii ze źródeł wiatrowych będą większe niż możliwości odbioru tej energii przez system elektroenergetyczny. Niemniej, PSE widzi możliwość wykorzystania źródeł wiatrowych w KSE, uwzględniając ich walory ekologiczne, ale w wielkościach pozwalających na zachowanie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa energetycznego kraju. Dlatego też PSE wstrzymały wydawanie nowych warunków przyłączenia do sieci przesyłowej dla farm wiatrowych, opierając tę decyzję na ocenie bilansu mocy KSE. Okazuje się, że jeśli do roku 2020 wybudowane zostaną farmy wiatrowe o mocy rzędu 7 8 tysięcy MW, nasz kraj osiągnie poziom porównywalny z tym, który dzisiaj osiągają liderzy w Europie, przede wszystkim nasi zachodni sąsiedzi. Należy dodać, że powyższe wielkości powinny pozwolić na spełnienie celów określonych dla Polski przez Komisję Europejską w pakiecie klimatycznym. Chciałbym również poruszyć kwestię rozwoju energetyki fotowoltaicznej. Do chwili obecnej w kraju wybudowane zostały źródła fotowoltaiczne o łącznej mocy sięgającej pojedynczych megawatów. Położenie geograficzne Polski umożliwia znacznie szersze wykorzystanie zasobów energii słonecznej. Ponadto obniżają się ceny paneli fotowoltaicznych, przez co stają się one konkurencyjne na tle innych rodzajów źródeł wytwórczych. Kolejnym kluczowym źródłem naszych możliwości rozwojowych w zakresie energetyki z czym się wszyscy zgadzamy jest poprawa efektywności zużycia energii elektrycznej. Możemy zredukować naszą emisyjność w zakresie CO 2 i do roku 2050 zrealizować cele w 1/3, korzystając tylko z poprawy efektywności, o których mówi się, że są trudne do osiągnięcia. Przygotowaliśmy, wspólnie z kilkoma podmiotami z sektora energetycznego, bardzo interesujące opracowanie, w którym poszukiwaliśmy odpowiedzi na pytanie, jaki będzie koszt społeczny i ekonomiczny poprawy efektywności zużycia energii elektrycznej. Analizy wskazują, że ten koszt jest ujemny, to znaczy zrealizowanie przedsięwzięć proefektywnościowych będzie oznaczać w praktyce oszczędność na poziomie około 40 euro za każdą tonę zredukowanego dwutlenku węgla. To z kolei pokazuje, że ten potencjał ma podwójny wymiar: osiągamy cele Unii Europejskiej, a jednocześnie zmierzamy do efektywności ekonomicznej. Mówiąc o bezpieczeństwie energetycznym, nie można pominąć zagadnień związanych z połączeniami transgranicznymi. Z jednej strony stanowią one wzmocnienie roli naszego kraju na europejskim rynku energii elektrycznej, ale również pozwalają na wzajemne wsparcie operatorów systemów przesyłowych w trudnych sytuacjach bilansowych. Nawet 21

Nowe źródła energii jaka energia dla Polski? grudzień 2012 bardzo rozwinięte gospodarki energetyczne sąsiadujące z KSE czasami zwracają się do nas o pomoc w dostarczeniu mocy, często w bardzo nieoczekiwanych momentach. Dlatego rozwój i budowa nowych połączeń transgranicznych jest bardzo istotna. Dla naszego kraju szczególnie ważny jest realizowany obecnie projekt Polska Litwa, wyceniony na około 1,6 miliarda złotych, w którym wszystkie przetargi na niezbędną rozbudowę sieci przesyłowej są już rozstrzygnięte. Zasadne jest również uruchomienie kolejnych połączeń transgranicznych. Mam tu na myśli dodatkowe połączenie z Niemcami oraz ponowne uruchomienie istniejącego połączenia 750 kv z Ukrainą, które w naszej ocenie jest możliwe do stosunkowo szybkiej realizacji. Potrzebujemy jednak silnego wsparcia politycznego, żeby ten projekt zrealizować. PSE posiada wszystkie warunki do rozwoju krajowego systemu przesyłowego: posiada wieloletni plan inwestycyjny, który zatwierdził w swojej taryfie Prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz ma odpowiednie środki na jego realizację. Należy przy tym podkreślić, że koszt przesyłu energii elektrycznej stanowi tylko kilkuprocentowy udział w kosztach ponoszonych przez odbiorców. Zatem rozwój systemu przesyłowego nie obciąży w sposób istotny naszych odbiorców końcowych. Na rynku znajduje się odpowiedni potencjał wykonawczy, o czym świadczy liczba firm startujących w ogłaszanych przez nas przetargach opiewających na kwoty rzędu 300-400 milionów złotych. Na przykład, w przetargu na jedną linię o długości 100 km występuje zazwyczaj pięciu, sześciu oferentów. Należy jednak podkreślić, że przy realizacji inwestycji sieciowych PSE musi mierzyć się z problemami natury formalnej i administracyjnej. Stąd niezbędne jest wsparcie ze strony rządu i parlamentu, w postaci odpowiednich zmian w ustawodawstwie, które pozwolą na przyspieszenie procedury uzyskania prawa drogi dla realizacji inwestycji sieciowych. O to wsparcie przy tej okazji bardzo proszę. 22

Zbigniew Michniowski Zastępca Prezydenta Miasta Bielska-Białej Czuję się w tej dyskusji jedynym przedstawicielem samorządów, tymczasem to w obszarze działania samorządów zagospodarowywana jest energia, którą wytwarzają i przesyłają inni. Tyle tej energii, ile jest wytworzone, jest odebrane. Nie czuję się zupełnie osamotniony w debacie, ponieważ za mną, można powiedzieć, stoi mniej więcej sto siedemdziesiąt miast skupionych w europejskim stowarzyszeniu Energy Cities, w tym ponad trzydzieści miast polskich, które są reprezentowane w Stowarzyszeniu Gmin Polska Sieć Energie Cités. Jednak przede wszystkim jestem bogaty dwudziestoletnim doświadczeniem w zarządzaniu energią miasta Bielsko-Biała, które również reprezentuję. Miasta wykorzystują około 80% energii i mniej więcej tyle emitują zanieczyszczeń. W związku z tym, tak jak zresztą powiedział Andris Piebalgs, poprzedni komisarz do spraw energii w Komisji Europejskiej, bez miast nie da się wdrożyć żadnego programu efektywności energetycznej i żadnego programu ochrony klimatu. To jest niesłychanie istotna kwestia, która leżała u podstaw sformułowania inicjatywy Komisji Europejskiej, Covenant of Mayors, czyli Porozumienia Burmistrzów Europy. Obecnie ponad cztery tysiące miast w Europie realizują Plan działania zrównoważonej energii wynikający z przystąpienia do porozumienia, a w Polsce wdraża go już ponad trzydzieści miast. W tym zakresie przewiduje się nawet przekroczenie planu Komisji Europejskiej dotyczącego pakietu klimatyczno-energetycznego, potocznie określanego jako 3x20, do którego zrealizowania zobowiązała się również i Polska, akceptując stosowne dokumenty. Miasta są w stanie zrealizować te zadania w ramach tego pakietu, chociaż mamy świadomość, że nie na wszystkie działania w fazie inwestycyjnej nas stać. Zakładamy, że koło 10 20% zmniejszenia zużycia energii to działania organizacyjne, niskonakładowe, w które to projekty włączamy również społeczności lokalne, o czym pan prezydent wspominał, sugerując, żeby włączyć w to również społeczeństwo. 10 20% obniżenia zużycia energii to działania w sferze technologii tu faktycznie nakłady są większe, bo jest potrzebne również wsparcie nauki, wsparcie finansowe i prawne z uwzględnieniem inicjatyw całego aparatu rządowego szczególnie w zakresie 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych. Zrealizowanie tych założeń w znaczący sposób zmniejszy emisję dwutlenku węgla, a także zaskutkuje szansą ograniczenia planów inwestycyjnych rozwoju sektora energetyki. Wspomniana wcześniej aktywność społeczna to element, na którym bazujemy w działaniach stowarzyszeń, również jeśli chodzi o nasze miasto. Chciałbym gorąco zaapelować, żeby faktycznie te wszystkie działania, które realizujemy w miastach, były wspierane przez rząd, były dostrzegane przez rząd. Fakt, że jesteśmy tutaj obecni, uważam za element włączenia nas do dyskusji na temat polityki energetycznej. Chciałbym jeszcze wspomnieć o jednej inicjatywie: trzydziestu burmistrzów europejskich wystosowało apel do konferencji klimatycznej, która miała ostatnio miejsce. Na podstawie tych trzydziestu propozycji wydaliśmy, najpierw w Energy Cities, a potem Bielsku-Białej, podręcznik, który jest najprostszym instruktażem, jak działać w miastach, w gminach, żeby racjonalnie gospodarować energią. Efektywność energetyczna jest przyszłością. To nie są wydatki, które będą stracone, te pieniądze się zwrócą. My się tego nie boimy, ale potrzebujemy również wsparcia. 23