Sprawozdanie z projektu finansowanego z dotacji celowej na prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi związanych służących rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich WPROWADZENIE Klasyfikacja stopnia ukształtowania parametrów przestrzenno-technicznych gruntów gospodarstw indywidualnych na obszarze powiatu dąbrowskiego w woj. małopolskim ze szczególnym uwzględnieniem wskaźnika i procentowego udziału działek bez dojazdu Obszary wiejskie w Małopolsce cechuje wadliwa struktura przestrzenna gruntów gospodarstw indywidualnych. Poznanie warunków występujących na tych obszarach pozwala na określenie zakresu prac i ustalenie kolejności ich podejmowania w poszczególnych wsiach. Ze względów technicznych, kadrowych, ale także finansowych, podjecie prac na całym obszarze jednocześnie jest niemożliwe i nieuzasadnione. Prace przekształcające rolniczą przestrzeń produkcyjną w aspekcie wadliwej struktury gruntowej, powinno się podejmować w pierwszej kolejności w tych wsiach, w których występują najpilniejsze potrzeby. Uniwersytet Rolniczy im Hugona Kołłątaja w Krakowie Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Geodezji Rolnej, Katastru i Fotogrametrii NR REJ. BM4325 //2012 Z powyższego wynika konieczność przeprowadzenia badań dotyczących klasyfikacji stopnia ukształtowania parametrów przestrzenno technicznych gospodarstw indywidualnych. Na ocenę tych stopni mają wpływ: liczba działek w gospodarstwie, średnia powierzchnia działek, kształt i wskaźnik wydłużenia, dostęp do drogi publicznej, oraz położenie gruntów względem ośrodka gospodarczego. CEL PRACY Projekt badawczy dotyczy określenia wskaźnika wydłużenia i procentowego udziału działek bez dojazdu, jako uzupełnienie i kontynuacja badań prowadzonych w Katedrze Geodezji Rolnej, Katastru i Fotogrametrii, dotyczących pozostałych cech elementarnych wpływających na ocenę stopnia ukształtowania parametrów przestrzenno technicznych gruntów gospodarstw indywidualnych na terenie powiatu dąbrowskiego. Wybranie do badań obszaru powiatu dąbrowskiego, wynika z faktu przystąpienia do wykonania pilotażowego opracowania dotyczącego precyzyjnej diagnozy stanu istniejącego problemów oraz ograniczeń związanych z rolniczą przestrzenią produkcyjną, oraz identyfikacji obszarów dotkniętych największymi wadami, a także wskazania działań mających na celu poprawę zaobserwowanych negatywnych zjawisk. Wykonanie wspomnianego pilotażowego opracowania dla powiatu dąbrowskiego jest wynikiem dotychczasowej współpracy Katedry z Urzędem Marszałkowskim Województwa Małopolskiego przy opracowaniu założeń programu strategicznego: obszary wiejskie (w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego). Efektem wspomnianej współpracy jest ranking obrębów ewidencyjnych w powiecie dąbrowskim (a docelowo w przyszłości całego województwa) określający pilność podjęcia prac scalenia i wymiany gruntów. CEL PRACY Za cel główny przyjęto dokonanie klasyfikacji stopnia ukształtowania dwóch cech elementarnych: wskaźnika i procentowego udziału działek bez dojazdu jako jednych z kilku parametrów opisujących grunty gospodarstw indywidualnych. Na cel główny składa się kilka celów cząstkowych. Pierwszym z nich jest skompletowanie materiałów wyjściowych do badań dla wszystkich obrębów ewidencyjnych w powiecie dąbrowskim. W następnej kolejności nastąpiło określenie średniego wskaźnika dla gospodarstw indywidualnych, a w konsekwencji dla każdego obrębu. Badania dotyczyły także określenia ilości działek nie posiadających prawnego dostępu do drogi publicznej, co pozwoliło na obliczenie procentowego udziału działek bez dojazdu dla poszczególnych gospodarstw, oraz dla poszczególnych obrębów. MATERIAŁ I METODY Materiał wyjściowy do badań stanowią dane opisowe z operatu ewidencji gruntów i budynków dla poszczególnych obrębów w postaci plików SWDE, oraz dane kartograficzne w postaci cyfrowych map ewidencyjnych. Do wykonania analiz, w szczególności dotyczących działek bez dostępu do drogi konieczna jest ortofotomapa cyfrowa, a w szczególnych przypadkach nawet weryfikacja w terenie. W projekcie przewiduje się wykonywanie zadań obliczeniowych z zastosowaniem zintegrowanego oprogramowania do kompleksowej obsługi scaleń gruntów stworzonego przez dr hab. inż. Jarosława Janusa, oraz z wykorzystaniem nakładki MkScal firmy GeoDeZy. 1
Powiat dąbrowski należy do najmniejszych powiatów województwa małopolskiego, jego powierzchnia to około 530 km2. Liczba ludności to blisko 59 tysięcy osób, co daje przeciętną gęstość zaludnienia 111 osób/km2 - jedną z najniższych wartości w całym województwie. Stolicą powiatu i zarazem największym miastem jest Dąbrowa Tarnowska. Powiat położony jest w obrębie dwóch jednostek fizjograficznych: Płaskowyżu Tarnowskiego orazkotliny Sandomierskiej. W skład powiat wchodzi siedem gmin: Dąbrowa Tarnowska, Bolesław, Gręboszów, Mędrzechów, Olesno, Radgoszcz, Szczucin oraz dwa miasta: Dąbrowa Tarnowska i Szczucin. Obszar powiatu jest stosunkowo słabo zalesiony (według ewidencji gruntów około 10 % powierzchni powiatu jest zajęta pod lasy). Warunki do rozwoju rolnictwa w powiecie dąbrowskim w największym stopniu warunkuje klimat, jakość gleb oraz stosunki wodne. Pod względem klimatycznym większość obszaru powiatu należy do dzielnicy XVI, (tarnowskiej), zaliczanej do najcieplejszych rejonów Małopolski. Roczna suma opadów przekracza tutaj 700 mm. Jakość gleb jest bardzo zróżnicowana, na terenie powiatu występują zarówno obręby ewidencyjne, gdzie dominują gleby klasy I oraz II (na przykład obręby Łęka Szczucińska oraz Okręg), jak również duża grupa obrębów, gdzie dominują słabsze gleby klasy V (duża część obrębów w gminie Dąbrowa Tarnowska). Rozdrobnienie gruntów, rozumiane zarówno jako przeciętna wielkość gospodarstwa jak i wielkość działek w tych gospodarstwach, na tle wielu innych obszarów Małopolski, jest stosunkowo niewielkie. Istotnym problemem jest natomiast wysoki udział procentowy obszarów nie posiadających połączenia z siecią drogową. Typowo rolniczy charakter powiatu w połączeniu z wysoką, jak na warunki Małopolski, przeciętną powierzchnią gospodarstw były jedną z przesłanek, które spowodowały objęcie obszaru powiatu dąbrowskiego analizą wybranych parametrów struktury przestrzennej z punktu widzenia celowości podejmowania prac scaleniowych. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ Proces obliczeniowy składa się w przypadku analizy tej cechy z trzech etapów, wykonywanych niezależnie dla każdego z obrębów ewidencyjnych. Pierwszym z nich jest graficzna identyfikacja wszystkich działek, które na podstawie analizy danych z ewidencji gruntów i budynków prawdopodobnie stanowią drogi. Etap drugi to weryfikacja tego zbioru przy użyciu ortofotomapy, przy czym w wyniku tej weryfikacji zbiór ten jest powiększany o nowe działki oraz pozbawiany działek nie stanowiących elementów sieci drogowej. Trzeci etap to identyfikacja sieci drogowej sąsiadującej z granicami opracowywanych w danym momencieobrębów. W uzasadnionych przypadkach do sieci drogowej zaliczono również takie działki, których nie wykazała wykonana analiza użytkowania według danych ewidencji gruntów i budynków, jednak weryfikacja przy użyciu ortofotomapy wskazała na konieczność zaliczenia ich do tworzonego zbioru. Również za elementy sieci drogowej uznano urządzone lub intensywnie użytkowane drogi biegnące wzdłuż rzek, nawet jeśli nie zostały wydzielone w postaci odrębnej działki ewidencyjnej. Przykład istotnych rozbieżności pomiędzy przebiegiem rzeczywistej sieci transportowej a ewidencją gruntów Wykonanie obliczeń dla wszystkich obrębów ewidencyjnych powiatu dąbrowskiego pozwoliło na opracowanie dwóch zbiorczych map Przeprowadzona analiza nie uwzględnia zarówno nieformalnych przejazdów przez pola swoje, jak i innych właścicieli gruntów, jak też występowania urządzonych i dobrze utwardzonych dróg, których przebieg nie jest w żaden sposób powiązany z istniejącym układem działek ewidencyjnych. Przykład taki przedstawiony został na rycinie, jednak liczba przypadków występowania tego zjawiska na obszarze omawianego powiatu jest stosunkowo niewielka. Mapa sieci dróg transportu rolnego na terenie powiatu dąbrowskiego Mapa przedstawiająca obszary pozbawione połączenia z siecią drogową (wykazano tylko działki należące do grup rejestrowych 7.1 oraz 7.2) 2
drogową w poszczególnych obrębach powiatu dąbrowskiego przedstawiają poniższe tabele. drogową w poszczególnych obrębach powiatu dąbrowskiego przedstawiają poniższe tabele W tabelach podano dane zarówno dotyczące całkowitego udziału powierzchni działek które nie posiadają dostępu do drogi do całkowitej powierzchni obrębu, jak również informacje zawężone do grup rejestrowych 7.1 oraz 7.2. drogową w poszczególnych obrębach powiatu dąbrowskiego przedstawiają poniższe tabele drogową w poszczególnych obrębach powiatu dąbrowskiego przedstawiają poniższe tabele 3
Przestrzenne zróżnicowanie obrębów powiatu dąbrowskiego ze względu na udział procentowy powierzchni działek bez dojazdu Przestrzenne zróżnicowanie obrębów powiatu dąbrowskiego ze względu na udział procentowy liczby działek bez dojazdu Powiat dąbrowski okazał się bardzo zróżnicowany pod względem natężenia omawianej cechy. Jednak równie duże jej zróżnicowanie występuje w poszczególnych obrębach ewidencyjnych, gdzie często występują duże, zwarte bloki działek bez dojazdu do dróg. Przykład kilku takich obszarów przedstawia poniższy rysunek 4
Liczbowe dane na temat średniego wskaźnika w poszczególnych obrębach powiatu dąbrowskiego przedstawiają poniższe tabele Liczbowe dane na temat średniego wskaźnika w poszczególnych obrębach powiatu dąbrowskiego przedstawiają poniższe tabele Lp. Nazwa obrębu Gmina Powierzchnia [ha] z grupy 7,2 i 7.2 Lp. Nazwa obrębu Gmina Powierzchnia [ha] z grupy 7,2 i 7.2 1 Bolesław Bolesław 512.7 7.84 9.83 8.41 2 Kanna Bolesław 511.4 10.18 12.15 10.52 3 Kuzie Bolesław 200.8 6.73 7.86 6.91 4 Pawłów Bolesław 182.9 8.61 8.37 8.54 5 Podlipie Bolesław 325.0 5.04 5.88 5.17 6 Samocice Bolesław 735.0 6.05 6.71 6.16 7 Strojców Bolesław 209.6 8.6 7.98 8.46 8 Świebodzin Bolesław 505.5 7.63 11.45 8.17 9 Tonia Bolesław 385.7 8.3 8.25 8.29 10 Dąbrowa Dąbrowa Tarnowska (miasto) 375.6 29.29 8.71 19.38 11 Bagienica Dąbrowa Tarnowska (miasto) 1354.8 6.42 8.53 6.94 12 Ruda Dąbrowa Tarnowska (miasto) 578.1 14.51 15.56 14.81 13 Brnik Dąbrowa Tarnowska 748.3 21.97 22.2 22 14 Gruszów Mały Dąbrowa Tarnowska 324.1 16.8 10.6 15.79 15 Gruszów Wielki Dąbrowa Tarnowska 1035.2 38.48 43.96 38.99 16 Laskówka Chorąska Dąbrowa Tarnowska 444.0 18.34 10.37 17.1 17 Lipiny Dąbrowa Tarnowska 713.7 17.05 17.13 17.06 18 Nieczajna Dąbrowa Tarnowska 1680.7 5.39 8.33 5.69 19 Smęgorzów Dąbrowa Tarnowska 1525.2 18.35 29.7 19.4 20 Sutków Dąbrowa Tarnowska 580.6 4.31 4.78 4.36 21 Szarwark Dąbrowa Tarnowska 1376.0 12.61 12.04 12.55 22 Żelazówka Dąbrowa Tarnowska 660.9 20.26 9.48 19 23 Morzychna Dąbrowa Tarnowska 246.5 6.56 8.35 7.01 24 Gręboszów Gręboszów 556.0 9.8 10.86 10.04 25 Bieniaszowice Gręboszów 249.2 7.78 8.52 7.92 26 Biskupice Gręboszów 283.3 9.74 12.53 10.49 27 Borusowa Gręboszów 687.6 5.2 5.9 5.33 28 Hubenice Gręboszów 303.9 7.17 8.95 7.59 29 Karsy Gręboszów 241.7 5.42 7.19 5.84 30 Kozłów Gręboszów 215.6 10.15 9.74 10.04 31 Lubiczko Gręboszów 350.6 7.51 10.36 8.0 32 Okręg Gręboszów 131.9 8.31 11.46 8.96 33 Ujście Jezuickie Gręboszów 430.9 8.94 9.88 9.12 34 Wola Gręboszowska Gręboszów 344.8 5.58 6.93 5.9 35 Wola Żelichowska Gręboszów 385.6 7.1 7.57 7.21 36 Zapasternicze Gręboszów 83.8 4.2 9.56 6.38 37 Zawierzbie Gręboszów 68.3 15.22 13.73 14.86 38 Żelichów Gręboszów 517.0 7.96 10.27 8.35 39 Mędrzechów Mędrzechów 1549.2 4.95 5.76 5.08 40 Grądy Mędrzechów 723.2 13.77 15.48 14.05 5
Liczbowe dane na temat średniego wskaźnika w poszczególnych obrębach powiatu dąbrowskiego przedstawiają poniższe tabele Liczbowe dane na temat średniego wskaźnika w poszczególnych obrębach powiatu dąbrowskiego przedstawiają poniższe tabele Lp. Nazwa obrębu Gmina Powierzchnia [ha] z grupy 7,2 i 7.2 41 Kupienin Mędrzechów 564.4 4.03 6.27 4.36 42 Odmęt Mędrzechów 330.6 4.93 6.94 5.4 43 Wola Mędrzechowska Mędrzechów 514.4 6.73 7.39 6.85 44 Wójcina Mędrzechów 375.7 5.07 5.62 5.17 45 Wólka Grądzka Mędrzechów 381.1 8.79 10.16 8.98 46 Olesno Olesno 904.6 13.14 8.07 12.37 47 Adamierz Olesno 337.9 12.86 8.92 12.38 48 Ćwików Olesno 1082.1 12.28 10.07 12.14 49 Dąbrówka Gorzycka Olesno 140.1 8.56 6.44 8.28 50 Dąbrówki Breńskie Olesno 864.6 5.53 10.08 6.41 51 Niwka Olesno 193.1 7.07 8.56 7.38 52 Oleśnica Olesno 524.3 6.73 7.35 6.82 53 Pilcza Żelichowska Olesno 246.1 13.1 6.85 12.05 54 Podborze Olesno 1001.1 5.83 6.06 5.87 55 Swarzów Olesno 609.3 21 12.46 19.78 56 Wielopole Olesno 1050.6 7.4 8.35 7.49 57 Zalipie Olesno 805.3 5.49 6.96 5.66 58 Radgoszcz Radgoszcz 4201.3 4.32 5.94 4.42 59 Luszowice Radgoszcz 1961.2 12.32 14 12.46 60 Małec Radgoszcz 544.8 17.23 12.44 16.6 Lp. Nazwa obrębu Gmina Powierzchnia [ha] z grupy 7,2 i 7.2 61 Smyków Radgoszcz 1489.3 6.48 5.79 6.44 62 Żdżary Radgoszcz 612.2 9.91 41.63 13.83 63 Szczucin Szczucin (miasto) 684.5 4.48 4.79 4.66 64 Borki Szczucin 782.0 4.1 5.32 4.39 65 Brzezówka Szczucin 644.4 3.9 4.32 3.98 66 Dąbrowica Szczucin 936.7 4.3 4.67 4.35 67 Delastowice Szczucin 430.2 3.98 4.79 4.17 68 Laskówka Delastowska Szczucin 239.4 3.75 4.61 3.9 69 Lubasz Szczucin 1058.1 4.54 7.01 5.29 70 Łęka Szczucińska Szczucin 159.4 6.15 7.47 6.74 71 Łęka Żabiecka Szczucin 120.2 4.42 7.16 5.1 72 Maniów Szczucin 749.1 4.47 5.31 4.61 73 Radwan Szczucin 864.2 8.7 7.64 8.54 74 Skrzynka Szczucin 1007.2 4.89 5.74 5.02 75 Słupiec Szczucin 1578.1 5.96 8 6.21 76 Suchy Grunt Szczucin 684.8 9.23 10.26 9.36 77 Świdrówka Szczucin 280.6 4.07 5.38 4.46 78 Wola Szczucińska Szczucin 461.6 4.94 6.5 5.31 79 Zabrnie Szczucin 881.6 4.22 5.23 4.36 80 Załuże Szczucin 383.1 3.64 4.83 3.81 Przestrzenne zróżnicowanie obrębów powiatu dąbrowskiego ze względu na średni wskaźnik 6
EFEKTY BADAŃ - PODSUMOWANIE W wyniku przeprowadzonego projektu zostały zrealizowane badania dotyczące określenia wskaźnika wchodzących w skład indywidualnych gospodarstw rolnych oraz procentowego udziału działek bez dojazdu w ogólnej liczbie i powierzchni działek gospodarstw indywidualnych. Wyniki tych badań zostały wykorzystane jako jedne z kilku cech elementarnych składających się na określenie zapotrzebowania na prace scaleniowo wymienne we wszystkich obrębach ewidencyjnych powiatu dąbrowskiego. Określenie zapotrzebowania na prace scaleniowo wymienne w formie rankingu obrębów zostało wykonane we współpracy z dr hab. inż. Jarosławem Janusem jako efekt badań prowadzonych w Katedrze i stanowi syntetyczne opracowanie dla całego powiatu dąbrowskiego. Opracowanie to zostało przekazane do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego jako jednostki odpowiedzialnej za koordynację i realizacje zadańz zakresu geodezyjnego urządzania obszarów wiejskich. Obecnie trwa praca nad opublikowaniem wyników badań i metodyki typowania wsi do scaleń w formie monografii. 7