ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 1 (147) 2008 ISSN 1731-8157 Aneta GÓRNIAK BODZIANY Marek BODZIANY EKOLOGISTYKA WYZWANIE, CZY WARUNEK KONIECZNY FUNKCJONOWANIA SZRP Wstęp Nawiązując do tytułu artykułu, należy zastanowić się nad jego głębszym kontekstem. Refleksje budzi bowiem sama kwestia nazewnictwa. Czy rzeczywiście ekologistyka stanowi wyzwanie dla Sił Zbrojnych, czy też warunek konieczny ich funkcjonowania w realiach współczesnego świata? Biorąc pod uwagę ciężar gatunkowy nadawany ochronie środowiska naturalnego, wynikający z jego postępującej degradacji, należy pokusić się o tezę, że ekologistyka stanowi warunek konieczny funkcjonowania sił zbrojnych 1. Mając jednak na uwadze złożoność problematyki zawartej w obszarze zainteresowania tej dziedziny wiedzy, stwierdza się, że jest ona wyzwaniem dla SZRP zarówno w sensie organizacyjnym, jak i legislacyjno prawnym. Teoretyczne ujęcie ekologistyki W celu prawidłowego rozumienia zagadnień leżących u podstaw rozważań, konieczne zdaje się zdefiniowanie pojęcia ekologistyka oraz określenie jego obszaru zainteresowania. W ujęciu teoretycznym, ekologistyka, to subobszar logistyki zorientowanej na ekologię (w języku niemieckim: "Entsorgungslogistik", a w języku angielskim: "Eco-logistics") 2. Ekologiczna orientacja koncepcji logistyki wymaga uwzględnienia zarówno znaczenia ekologii w logistyce, jak i logistyki w ekologii. Uogólniając, logistyka zbierania, przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów to ekologistyka. W literaturze przedmiotu ekologistykę definiuje się również jako zintegrowany 1 2 por mgr inż. Aneta GÓRNIAK BODZIANY, kpt. mgr inż. Marek BODZIANY Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych W 1992 r. Sejm RP przyjął Polską Politykę Ekologiczną Państwa, uznając konieczność rozwoju systemu wychowania i edukacji ekologicznej. Powołano Krajowe i Regionalne Centra Edukacji Ekologicznej. W 1995 r. rozpoczęto prace nad Narodową Strategią Ekologiczną w oparciu o Światową Strategię Edukacji Ekologicznej. Z. Korzeń, Ekologistyka, Poznań 2001, s. 15.
EKOLOGISTYKA WYZWANIE, CZY WARUNEK KONIECZNY FUNKCJONOWANIA SZRP system, który 3 : opiera się na koncepcji zarządzania recyrkulacyjnymi przepływami strumieni materiałów odpadowych w gospodarce oraz przepływami sprzężonych z nimi informacji, zapewnia gotowość i zdolność efektywnego gromadzenia, segregacji, przetwarzania oraz ponownego wykorzystania odpadów wg przyjętych zasad technicznych i procesowych, spełniających wymogi normowe i prawne ochrony środowiska, umożliwia podejmowanie technicznych i organizacyjnych decyzji w kierunku zmniejszania tych negatywnych skutków oddziaływania na środowisko, które towarzyszą realizacji procesów zaopatrzeniowych, przetwórczych, produkcyjnych, dystrybucyjnych i serwisowych w logistycznych łańcuchach dostaw. Podsumowując, ekologistykę należy rozumieć jako proces planowania, organizacji, realizacji i kontroli przepływu odpadów (a także związanych z tymi procesami informacji i środków finansowych) od miejsca ich powstania poprzez przetwarzanie do miejsca składowania, w celu spełnienia wymagań ochrony środowiska przy optymalnym zaangażowaniu środków finansowych. Aby jednak proces powyższy mógł być efektywny w sensie funkcjonalnym, musi być podbudowany trzema zasadniczymi filarami: technologią ochrony środowiska; informatyką i zarządzaniem w ochronie środowiska; ekonomią środowiska. Pojęciem stanowiącym subobszar ekologistyki jest recykling (ang. recycling), czyli jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego, której celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów. Rozumie się przez to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii 4. Zasadą działania recyklingu jest maksymalizacja wykorzystania tych samych materiałów w kolejnych dobrach materialnych i użytkowych, z uwzględnieniem minimalizacji nakładów na ich przetworzenie, przez co chronione są nie tylko te surowce naturalne, które służą do ich wytworzenia, ale również te, które służą do ich późniejszego przetworzenia. Recykling to coś więcej niż tylko wykorzystywanie surowców wtórnych. Jest to system pełnej organizacji obiegu takich materiałów, które mogą być wielokrotnie przetwarzane. Proces recyklingu poprzedza zawsze złożony proces logistyczny, w którego skład wchodzą takie elementy, jak: wycofanie z eksploatacji; 3 4 Ibidem, s. 16. Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, Dz. U z 2005r. Nr 25, poz. 202. 243
Aneta GÓRNIAK BODZIANY, Marek BODZIANY transport; składowanie (magazynowanie); sortowanie i segregacja; konsolidacja ładunków; ewidencja i klasyfikacja; monitoring materiałowy. W celu prawidłowego rozumienia zagadnień z obszaru ekologistyki, niezbędne jest zdefiniowanie pojęcia odpadów, które w literaturze traktowane są jako wszystkie niespożytkowane produkty (dobra fizyczne) pochodzące z bytowej i gospodarczej działalności człowieka 5. Każdy niezagospodarowany i niemający określonego przeznaczenia produkt (surowiec, materiał czy też produkt finalny) nabywa właściwości odpadu, natomiast każdy odpad staje się surowcem wtórnym z chwilą jego zagospodarowania. Wg Z. Korzenia odpady to zużyte dobra fizyczne oraz substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające w związku z bytowaniem człowieka lub jego działalnością gospodarczą, nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały i uciążliwe dla środowiska 6. Klasyfikacja odpadów określająca ich genezę, właściwości, ekologiczną szkodliwość, użyteczność i masowość ich wytwarzania dzieli je na trzy zasadnicze segmenty 7 : grupy - odpady o wspólnym pochodzeniu i wynikających stąd właściwościach (pierwsze dwie cyfry sześciocyfrowego kodu), podgrupy - odpady podobne pod względem głównych składników lub proce- 5 6 7 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628. Z. Korzeń, op. cit., s. 15. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa do Ustawy o Odpadach, odpady zostały podzielone na 20 grup: 010000 - odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobyciu i wzbogacaniu rud oraz innych surowców mineralnych, 020000 - odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności, 030000 - odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji papieru, tektury, masy celulozowej, płyt i mebli, 040000 - odpady z przemysłu skórzanego i tekstylnego, 050000 - odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz wysokotemperaturowej przeróbki węgla, 060000 - odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania związków nieorganicznych, 070000 - odpady z przemysłu syntezy organicznej, 080000 - odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich, 090000 - odpady z przemysłu fotograficznego, 100000 - odpady nieorganiczne z procesów termicznych, 110000 - odpady nieorganiczne z przygotowania powierzchni i powlekania metali oraz z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych, 120000 - odpady z formowania i powierzchniowej obróbki metali i tworzyw sztucznych, 130000 - oleje odpadowe (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz odpadów z grupy 050000 i 120000), 140000 - odpady rozpuszczalników organicznych (z wyłączeniem odpadów z grupy 070000 i 080000), 150000 - odpady opakowań, sorbentów, tkanin, materiałów filtracyjnych i ochronnych nie ujęte w innych grupach, 160000 - odpady różne, nieujęte w innych grupach, 170000 - odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych i drogowych, 180000 - odpady z działalności służb medycznych i weterynaryjnych oraz związanych z nimi badań, 190000 - odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej, 200000 - odpady komunalne. Uwagę zwraca fakt, że grupy od 01 do 19 to odpady przemysłowe grupa 20 to odpady komunalne. 244
EKOLOGISTYKA WYZWANIE, CZY WARUNEK KONIECZNY FUNKCJONOWANIA SZRP su produkcyjnego, w którym zostały wytworzone (trzecia i czwarta cyfra kodu), rodzaje - określające dokładniej niż podgrupy chemiczne, fizyczne i biologiczne właściwości odpadów (ostatnie dwie cyfry kodu). Rozpatrując pojęcie ekologistyki w kontekście jego źródeł etymologicznych, należy widzieć je, jako sumę dwóch słów, z jakże odległych dziedzin nauki. Pierwszym jest ekologia, czyli nauka o ochronie środowiska, drugim natomiast logistyka, definiowana jako: konkretna działalność obejmująca gospodarkę materiałową, eksploatację, serwis, transport, infrastrukturę 8 ; filozofia zarządzania zjawiskami i procesami rzeczowymi (przepływem dóbr) oparta na zintegrowanym ich ujmowaniu 9. Mając więc na uwadze obie dziadziny wiedzy, należy przyjąć, że ekologistyka stanowi dział logistyki, którego przesłaniem jest z jednej strony działalność obejmująca gospodarkę odpadami, a z drugiej strony stanowi filozofię zarządzania nimi. Ekologistyka jako obszar zainteresowania logistyki wojskowej O ile w większości definicji logistyki dostępnych w literaturze cywilnej można doszukać się analogii z ideą ekologistyki, tak w definicjach logistyki wojskowej, a w tym najnowszej z nich, trudno doszukać się jakichkolwiek powiązań z ekologistyką. Zgodnie z jej treścią logistyka wojskowa to: dyscyplina naukowa o planowaniu, przygotowaniu i użyciu uzbrojenia i sprzętu wojskowego, środków materiałowych, świadczeń i usług w celu utrzymania wojsk w odpowiedniej gotowości bojowej w kraju oraz wsparcia logistycznego wojsk poza jego granicami 10. Definicja powyższa konkretyzuje zadania logistyki wojskowej, marginalizując skutki uboczne działalności Sił Zbrojnych mające wpływ na środowisko naturalne, zarówno w czasie pokoju, jak i kryzysu czy wojny. Mając na uwadze potrzeby wprowadzenia treści określających zakres działalności proekologicznej w ramach logistyki wojskowej, należy podkreślić, że Siły Zbrojne samodzielnie nie są w stanie sprostać uwarunkowaniom prawnym regulującym kwestie gospodarki odpadami w warunkach cywilnych. Taki stan rzeczy narzuca w pewien sposób koordynację procesów logistycznych w ramach gospodarki odpadami, na gruncie porozumień pomiędzy Ministerstwem Obrony Narodowej a wyspecjalizowanymi firmami. Nawiązując do kształtu definicji logistyki wojskowej, należy z jednej strony podkreślić ciężar gatunkowy omawianej problematyki, a z drugiej strony wskazać na współpracę z rynkiem cywilnym w tej dziedzinie. Dla potwierdzenia powyższych założeń, autorzy pragną podkreślić, iż problematyka gospodarowania odpadami w siłach zbrojnych nie jest nową kwestią i nie wyrosła tym bardziej wraz z wejściem Polski do NATO. Odpady eksploatacyjne towarzyszą armii od początku jej istnienia, a tym samym problem ich obsługi istnieje od zawsze. Wątpliwości budzą jedynie kwestie filozofii podejścia do omawianej problematyki oraz 8 9 10 S. Abt, Zarządzanie Logistyczne w przedsiębiorstwie, Warszawa 1998, s. 16. Cz. Skowronek, Z Saryusz-Wolski., Logistyka w przedsiębiorstwie, Warszawa 1995. Doktryna Logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej DD/4, Sztab Generalny, Warszawa 2004, s. 11. 245
Aneta GÓRNIAK BODZIANY, Marek BODZIANY ciężar gatunkowy nadawany tej sferze. Szczególne znaczenie posiada ta kwestia w dobie dynamicznie przebiegającej modernizacji armii. Instytucją powołaną do realizacji procesów logistycznych związanych z wycofaniem z eksploatacji, transportem, składowania i przekazaniem do utylizacji lub recyklingu uzbrojenia i sprzętu wojskowego UiSW oraz zużytych materiałów eksploatacyjnych jest Agencja Mienia Wojskowego (AMW) 11. W jej kompetencjach leży również koordynowanie wszelkich działań dotyczących bezpieczeństwa ekologicznego odpadów pochodzenia wojskowego zarówno w czasie transportu, jak i składowania. Schemat ideowy przedstawiony na rysunku 1 obejmuje ogólny model funkcjonowania obecnego łańcucha logistycznego przepływu mienia wojskowego wycofanego z eksploatacji w ramach kompetencji AMW, w którym wyeksponowano cztery zasadnicze elementy: jednostki wojskowe; Agencję Mienia Wojskowego; Rejonowe Bazy Materiałowe; wyspecjalizowane firmy. 11 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 01.06.2004 w sprawie szczegółowego trybu przekazywania mienia do Agencji Mienia Wojskowego- Dz. U. z 2004 r. Nr 140, poz. 1482. 246
EKOLOGISTYKA WYZWANIE, CZY WARUNEK KONIECZNY FUNKCJONOWANIA SZRP Ewidencja, segregacja, składowanie Agencja Mienia Wojskowego Transport Transport Składowanie Transport Rejonowa Baza Materiałowa Ewidencja, składowanie Sprzęt wycofywany z jednostki wojskowej Transport Wyspecjalizowana firma Ewidencja, składowanie, recykling lub utylizacja Rys. 1. Schemat ideowy łańcucha logistycznego przepływu mienia wojskowego wycofanego z eksploatacji Źródło: Opracowanie własne Pojazdy wojskowe wycofane z eksploatacji Jednym z obszarów zainteresowania ekologistyki w warunkach funkcjonowania sił zbrojnych jest gospodarka pojazdami mechanicznymi wycofywanymi z eksploatacji wraz z wszystkimi ich podzespołami, czyli zużytymi oponami, akumulatorami, a także paliwa i płyny eksploatacyjne posiadające wpływ na degradację środowiska naturalnego. Warto podkreślić, że w warunkach logistyki cywilnej gospodarka odpadami, w tym pojazdami mechanicznymi wycofanymi z eksploatacji determinowana jest precyzyjnymi przepisami, w których nie tylko określone są procedury organizacji składowania, ale transport, prace manipulacyjne, warunki brzegowe bezpieczeństwa infrastruktury wydzielonej do obsługi odpadów oraz warunków technicznych suprastruktury (sprzętu) przewidzianej do transportu i prac manipulacyjnych z odpadami. Wydaje się, że kwestie powyższe stanowią obecnie największy problem, ponieważ pochłaniają poważne środki 247
Aneta GÓRNIAK BODZIANY, Marek BODZIANY finansowe, szczególnie biorąc pod uwagę ideę pierwotną ekologistyki, która kreuje tę dziedzinę, jako element poprzedzający proces recyklingu 12. Kwestia gospodarki zużytymi pojazdami mechanicznymi jest bardzo złożona, ponieważ nie można traktować jej jednorodnie. W skład elementów pojazdu, w zależności od typu i przeznaczenia, wchodzi cała gama asortymentu podlegającego indywidualnie restrykcyjnym przepisom określającym procedury ich składowania, utylizacji i recyklingu. Należą do nich opony, akumulatory, materiały pędne i smary oraz środki gaśnicze w instalacjach przeciwpożarowych. Pojazdy w Siłach Zbrojnych, w zależności od poziomu wyspecjalizowania, mogą być eksploatowane w okresie od kilku do nawet 30 lat, co sugeruje rotacja, a tym samym gospodarka wyeksploatowanymi jednostkami sprzętu nie przebiega tak dynamicznie, jak mogłoby się wydawać 13. Sprawa komplikuje się w przypadku wymiany i rotacji poszczególnych asortymentów składowych pojazdu, które podlegają zwykle różnym okresom eksploatacyjnym. Aby mówić o pojazdach mechanicznych, jako o odpadach, należy w pierwszej kolejności zdać sobie sprawę z powagi problemu. Pojazdy mechaniczne w SZRP dzielimy na dwie zasadnicze grupy, ze względu na przepisy dotyczące recyklingu. Drugą grupę pojazdów stanowią pojazdy grupy B, czyli pojazdy specjalne, w tym pojazdy bojowe, wymagające koncesji (rys. 2). Pojazdy grupy A Recykling bez koncesji Pojazdy kategorii M1 i N1 Pojazdy nienależące do kategorii M1 i N1 Brak możliwości dekompletacji pojazdu przed przekazaniem do AMW Częściowa dekompletacja pojazdu przed przekazaniem do AMW Pojazdy grupy B Pojazdy specjalne (w tym bojowe) Recykling wymagający koncesji Przepisy zawarte w Traktacie o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie Rys. 2. Klasyfikacja pojazdów samochodowych eksploatowanych w SZRP Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ustawy: Prawo o ruchu drogowym 12 13 Ustawa o odpadach- Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 z póź zm., Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie katalogu odpadów- DZ.U. z 2001 r. Nr 112, poz. 106. M. Kosobudzki, K. Jamroziak, Program utylizacji i recyklingu elementów eksploatacyjnych wojskowych pojazdów mechanicznych w świetle dokumentów doktrynalnych, [w:] Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu, Warszawa 26-27 września 2007, s. 213. 248
EKOLOGISTYKA WYZWANIE, CZY WARUNEK KONIECZNY FUNKCJONOWANIA SZRP Pierwszą grupę stanowią pojazdy grupy A, które dzielimy w następujący sposób: pojazdy kategorii M1 i N1 (M1-samochody osobowe przeznaczone do przewozu maksymalnie 9 osób wraz z kierowcą, N1- samochody o całkowitej masie do 3,5 tony) 14 ; pojazdy nienależące do kategorii M1 i N1. Pojazdy grupy A charakteryzuje fakt, iż niewymagana jest koncesja odnosząca się do przepisów Ustawy o recyklingu pojazdów, ale nie mogą być dekompletowane przed przekazaniem do AMW (częściowa dokompletacja podlega opłatom- maksymalnie do 10PLN za każdy brakujący kilogram masy pojazdu). Pojazdy nienależące do kategorii M1 i N1 mogą być rozkompletowane tylko w sytuacji, gdy podzespoły pojazdów stanowią wartość użytkową dla danej jednostki wojskowej 15. Pojazdy stanowiące grupę B, szczególnie pojazdy bojowe przeznaczone do recyklingu podlegają przepisom określonym w Traktacie o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie CFE (angl. Conventional Forces of Europe), w którym zawarto szczegółowe procedury redukcji sprzętu bojowego i sposoby ich niszczenia. Gospodarka zużytymi akumulatorami Gospodarka zużytymi akumulatorami stanowi jedną ze sfer zainteresowania ekologistyki, ze względu na występowanie w ich budowie materiałów posiadających negatywny wpływ na środowisko naturalne. Po okresie eksploatacji w jednostkach wojskowych, zużyte akumulatory trafiają do Rejonowego Oddziału Agencji Mienia Wojskowego (RO AMW) za pośrednictwem Rejonowych Baz Materiałowych (RBM). Rozpatrując proces przekazywania zużytych akumulatorów w relacjach jednostka wojskowa RBM, należy zaznaczyć, odbywa się on na bieżąco, w zależności od potrzeb. Dalszy proces przekazywania zużytych akumulatorów w relacjach RBM RO AMW odbywa się z godnie z planem tworzonym z rocznym wyprzedzeniem, co oznacza konieczność składowania ich w RBM przez pewien okres 16. Taki stan rzeczy należy widzieć w kontekście korzyści i wad. Korzyści wynikają z czasu pozwalającego na podpisanie umów z wyspecjalizowaną firmą na utylizację akumulatorów, wady natomiast dotyczą konieczności organizacji wyspecjalizowanych magazynów pośrednich w RBM spełniających wszelkie wymagania bezpieczeństwa ekologicznego. W konsekwencji generowane są dodatkowe koszty składowania odpadów. Warto podkreślić, że w skład akumulatorów wchodzą: ołów i jego związki; kwas siarkowy; pasty uszczelniające (związki metali ciężkich); polipropylen; 14 15 16 Ustawa Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. z 2005 r, nr 108, poz. 908, z późniejszymi zmianami. M. Kosobudzki, K. Jamroziak, op. cit., s. 216. Por. Ibidem, s. 214. 249
Aneta GÓRNIAK BODZIANY, Marek BODZIANY ebonit 17. Największy problem związany ze składowaniem akumulatorów w poszczególnych ogniwach łańcucha logistycznego dotyczy niekontrolowanego przedostawania się elektrolitu do środowiska naturalnego. Aby podkreślić wagę bezpieczeństwa w transporcie i składowaniu akumulatorów przed ich utylizacją, warto zaznaczyć, że destrukcyjne właściwości w elektrolicie posiada nie tylko sam kwas, ale również szlam ołowiowy w nim zawarty. Gospodarka materiałami pędnymi i smarami Podobne jak w przypadku akumulatorów procedury obowiązują w przekazywaniu i składowaniu odpadów będących pochodnymi produktów naftowych. Należy podkreślić, że produkty naftowe i ich pochodne oraz akumulatory stanowią grupę materiałów niebezpiecznych, których transport i składowanie podlega specjalnym przepisom 18. Problematyka gospodarowania przepracowanymi olejami podlega przepisom obowiązującym na rynku cywilnym. Nadrzędnym dokumentem regulującym tę kwestię w krajach Unii Europejskiej jest Dyrektywa Rady nr 75/439/ EWG z dnia 22.12.1975 r. Dyrektywa normuje konieczność, by odpady niebezpieczne były traktowane odrębnie w stosunku do innych odpadów w zakresie dalszego dysponowania, zbiórki i ewidencji 19. W Polsce przepisy unijne konkretyzuje ustawa o odpadach regulująca zasady zagospodarowania olejów odpadowych. Zgodnie z definicją w niej zawartą, oleje odpadowe są to wszystkie oleje smarowe lub przemysłowe, które nie nadają się już do zastosowania, do którego były pierwotnie przeznaczone, a w szczególności zużyte oleje do turbin i oleje hydrauliczne 20. Problematyka składowania olejów odpadowych i ich pochodnych stanowi bardzo istotny obszar dla ekologistyki w warunkach funkcjonowania Sił Zbrojnych. Rola AMW w tym obszarze polega na podpisywaniu umów z wyspecjalizowanymi firmami zajmującymi się utylizacją i recyklingiem olejów odpadowych. W gestii spoczywa również koordynacja procesu odbioru olejów odpadowych przez firmy i ewidencja materiałowa. Problem spoczywa jednak w ich składowaniu, w miejscu ich wykorzystania, wiąże się z przepisami dotyczącymi warunków technicznych obiektów przewidzianych do ich składowania i bezpieczeństwa ekologicznego. Gospodarka zużytymi oponami Opony stanowią jedno z poważniejszych wyzwań dla ekologistyki. Związane są z obowiązującymi przepisami, zarówno krajowymi, jak i unijnymi, jak również ze sferą 17 18 19 20 M. Jakubowski, Uwarunkowania recyklingu akumulatorów samochodowych, [w:] Materiały z IV Konferencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy Recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu, Rogów, 29-30 listopada 2005, s. 109. Przepisy o transporcie materiałów niebezpiecznych zawarte są w Konwencji o Przewozie Materiałów Niebezpiecznych ADR. M. Ujazdowski, Wybrane aspekty zagospodarowania przepracowanych olejów samochodowych, [w:] Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu, Warszawa 26-27 września 2007, s. 404. Ustawa o odpadach z dnia 27.04.2001 r. Dz. U. nr 62 poz. 628 wraz ze zmianami Dz. U. nr7 poz. 78 z 2003 r. 250
EKOLOGISTYKA WYZWANIE, CZY WARUNEK KONIECZNY FUNKCJONOWANIA SZRP technologii stosowanych w procesie utylizacji i recyklingu. Zużycie opon determinowane jest przez dwa parametry: wysokość minimalna bieżnika 1,6 mm lub do wskaźnika TWI (wskaźnika zużycia bieżnika opony); wiek opony do 10 lat 21. Po ich przekroczeniu opony nie nadają się do eksploatacji i zostają przekazane do AMW, gdzie podlegają procesowi trwałego pozbawienia ich właściwości użytkowych. Przecina się je zwykle na dwie części. Taki stan rzeczy powoduje sytuację, w której występuje brak zainteresowania nimi przez firmy zajmujące się regeneracją bieżnika, co w konsekwencji wpływa na powstawanie kosztów ich natychmiastowego recyklingu lub utylizacji przez wyspecjalizowaną firmę w tej dziedzinie. Zakaz składowania opon w całości obowiązuje od lipca 2003 roku za sprawą Dyrektywy UE 1999/31/EC o nazwie Landfill Directive. Od 2006 obowiązują przepisy, które sankcjonują również zakaz składowania opon w postaci rozdrobnionej, co wymusza na AMW natychmiastowe przekazywanie zużytych opon wyspecjalizowanym firmom 22. Gospodarka środkami bojowymi Gospodarka środkami bojowymi jest kolejnym obszarem zainteresowania ekologistyki, który stanowi obecnie poważny problem dla sił zbrojnych, a właściwie dla AMW. Dynamicznie postępująca modernizacja armii determinuje wymianę sprzętu bojowego (pojazdy grupy B), co w konsekwencji wymusza wycofanie amunicji i środków bojowych, i wprowadzenie w jej miejsce nowej, adekwatnej do potrzeb współczesnego pola walki. Warto podkreślić, że modernizacja armii nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na wycofywanie amunicji. Zaliczyć do nich należy również czas jej składowania w magazynach, który mieści się w ramach 15-20 lat z zachowaniem wszystkich walorów użytkowych. Po tym okresie amunicja powinna przejść badania, a następnie powinna być przekazana do dalszego użytkowania lub zostać wycofana i przekazana do utylizacji 23. Amunicja podlegająca utylizacji powinna być przechowywana w specjalnie przygotowanych do tego celu składach materiałowych, jednak z uwzględnieniem ram czasowych unormowanych w przepisach o składowaniu amunicji. Największy problem dla sił zbrojnych stanowi obecnie amunicja 100 mm przeznaczona do czołgu T-55. W związku z faktem, iż czołg ten został wycofany z SZRP, a przepisy dotyczące handlu środkami bojowymi narzucone przez NATO zakazują jej sprzedaży, składy materiałowe 21 22 23 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16.12.2003 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzenia badań technicznych pojazdów oraz wzór dokumentów stosowanych przy tych badaniach Dz. U. nr. 227, poz. 2250. J. Jakubiec, G. Wysopal, R. Janik, Możliwości techniczno ekonomiczne zagospodarowania zużytych opon w Unii Europejskiej i w Polsce, [w:] Materiały z IV Konferencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy Recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu, Rogów, 29-30 listopada 2005, s. 97-98. M. Kosobudzki, K. Jamroziak, Recykling amunicji konwencjonalnej w aspekcie modernizacji i standaryzacji uzbrojenia, [w:] Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu, Warszawa 26-27 września 2007, s. 175. 251
Aneta GÓRNIAK BODZIANY, Marek BODZIANY zalegają setkami tysięcy sztuk omawianej amunicji. Dodając do tego pozostałe typy amunicji, szczególnie artyleryjskiej, szacuje się, że jest jej ok. 50 tys. ton. Do niedawna sytuacja była patowa, ponieważ Polska nie posiadała specjalistycznego zakładu utylizacji amunicji i środków bojowych. Sytuacja zmieniła się, kiedy w ramach aneksu do umowy Offsetowej pomiędzy LMC a Skarbem Państwa na samoloty wielozadaniowe F-16 24 podpisano umowę pomiędzy firmą metalurgiczną MESKO a norweską firmą NAMMO na wybudowanie zakładu utylizacji amunicji w Skarżysku Kamiennej. Umowa opiewała na 870 mln dolarów, dając możliwość stworzenia nowoczesnego zakładu utylizacji amunicji o dwóch liniach technologicznych. Pierwsza przewidziana jest do utylizacji amunicji powyżej 57 mm, a druga do mniejszych kalibrów, w tym do wycofanej amunicji strzeleckiej. Zakład rozpoczął swoją działalność w listopadzie 2007 roku i dał możliwość pozbycia się zbędnych środków w sposób kontrolowany i bezpieczny. Mając na uwadze dotychczasowe problemy ze składowaniem tak dużej ilości amunicji, należy stwierdzić, że w niedalekiej przyszłości rozwiąże się logistyczny problem jej składowania. Generuje ona bowiem ogromne koszty magazynowania, które pozwoliłyby na wdrożenie nowego rodzaju amunicji. Podsumowanie Ekologistykę w SZRP charakteryzuje swoisty dualizm, w którym na pierwszy plan wysuwa się konieczność sprostania wymaganiom stawianym przez globalną filozofię proekologiczną. Z drugiej strony ekologistyka stanowi poważne wyzwanie organizacyjne, finansowe i prawne dla SZRP. Polityka proekologiczna w armiach NATO znalazła swoje odzwierciedlenie w inicjatywie z 1969 r., w wyniku której powołano Komitet ds. Wyzwań Współczesnego Społeczeństw CCMS 25. Warto zastanowić się nad wstępnym założeniem niniejszego artykułu, mianowicie, czy ekologistyka stanowi wyzwanie, czy warunek konieczny dla sił zbrojnych? Odpowiedź jest jedna, jedno i drugie równocześnie. Należy zdać sobie sprawę z faktu, że ekologistyka, będzie miała miejsce w obszarze zainteresowania AMW i częściowo RBM. Niemniej jednak stanowi poważny dylemat i wyzwanie, ale dla armii funkcjonującej w rzeczywistości filozofii proekologicznej. LITERATURA 1. Abt S., Zarządzanie Logistyczne w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1998. 2. Jakubiec J., Wysopal G., Janik R., Możliwości techniczno ekonomiczne zagospodarowania zużytych opon w Unii Europejskiej i w Polsce, [w:] Materiały z IV Konfe- 24 25 Umowa Offsetowa pomiedzy LMC a Skarbem Państwa RP z dnia 18 kwietnia 2003 roku. Komitet ten stanowi forum wymiany doświadczeń oraz uzyskiwania wskazówek i porad dotyczących polityki ekologicznej realizowanej w siłach zbrojnych. W ramach działalności komitetu podjęto wiele projektów w takich dziedzinach jak: skażenie środowiska, hałas, problemy urbanizacyjne, energia i zdrowie ludzkie, problemy ekologiczne związane z obronnością, a w tym problematykę magazynowanie i recykling odpadów i sprzętu wyłączonego z eksploatacji. Z pośród wielu dokumentów, dla ekologisyki znaczenie posiadają następujące: AMEPP-6 ED.1 przewożenie materiałów niebezpiecznych, AMEPP-4 ED.1 narodowy projekt porad w sprawie kontroli odpadów, 7011 PHE ED.1 zautomatyzowane monitorowanie systemów paliwowych, 3854 TN RD.2 procedury transportu lotniczego materiałów i środków niebezpiecznych. 252
EKOLOGISTYKA WYZWANIE, CZY WARUNEK KONIECZNY FUNKCJONOWANIA SZRP rencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy Recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo 3. Jakubowski M., Uwarunkowania recyklingu akumulatorów samochodowych, [w:] Materiały z IV Konferencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy Recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu, Rogów, 29-30 listopada 2005. 4. Korzeniowski A., Skrzypek M., Ekologistyka zużytych opakowań, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2001. 5. Korzeń Z,. Ekologistyka, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2001. 6. Kosobudzki M., Jamroziak K., Program utylizacji i recyklingu elementów eksploatacyjnych wojskowych pojazdów mechanicznych w świetle dokumentów doktrynalnych, [w:] Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu, Warszawa 26-27 września 2007. 7. Kosobudzki M., Jamroziak K., Recykling amunicji konwencjonalnej w aspekcie modernizacji i standaryzacji uzbrojenia, [w:] Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo Technicznej pt.: Problemy recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu, Warszawa 26-27 września 2007. 8. Merkisz - Guranowska A., Recykling samochodów w Polsce, Instytut Technologii Eksploatacji, Warszawa 2007. 9. Skowronek Cz., Sajrusz-Wolski Z.., Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1995. 10. Doktryna Logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej DD/4, Sztab Generalny, Warszawa 2004. 11. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16.12.2003 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzenia badań technicznych pojazdów oraz wzór dokumentów stosowanych przy tych badaniach Dz. U. Nr. 227, poz. 2250. 12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 01.06.2004 w sprawie szczegółowego trybu przekazywania mienia do Agencji Mienia Wojskowego- Dz. U. z 2004 r. Nr 140, poz. 1482. 13. Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, Dz.U z 2005 r. Nr 25, poz. 202. 14. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628. 253