Postępowanie zabezpieczające na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości Izabella Gil Wydanie 1 Warszawa 2012
Redaktor prowadzący: Agnieszka Zagozda Opracowanie redakcyjne: Agnieszka Zagozda, Ewa Pilch Redakcja techniczna: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorki i wydawcy. ISBN 978-83-7806-666-8 LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68 Infolinia: 22 572 99 99 Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92 www.lexisnexis.pl, e-mail: biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl
Spis treści Wykaz skrótów............................................... 13 Wstęp........................................................ 17 ROZDZIAŁ I. Rys historyczny instytucji służących zabezpieczeniu majątku dłużnika................................ 29 1. Czynności wierzycieli podejmowane w celu zabezpieczenia i zaspokojenia wierzytelności w starożytności................... 30 2. System zabezpieczeń w polskim prawie ziemskim i miejskim...... 35 3. Zabezpieczenie majątku w przypadku niewypłacalności dłużnika na ziemiach polskich w okresie rozbiorów....................... 37 4. Zabezpieczenie majątku dłużnika w prawie upadłościowym z 1934 r..................................................... 39 5. Zagadnienia prawnoporównawcze............................. 45 5.1. Zabezpieczenie w postępowaniu karnym.................... 46 5.2. Zabezpieczenie w postępowaniu administracyjnym.......... 48 5.3. Zabezpieczenie w postępowaniu podatkowym............... 52 ROZDZIAŁ II. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości....................................... 57 1. Etapy postępowania upadłoś ciowego........................... 57 2. Przebieg postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości....... 60 2.1. Wniosek o ogłoszenie upadłości........................... 61 2.1.1. Podmioty legitymowane do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.............................. 62 2.1.2. Wymogi formalne wniosku o ogłoszenie upadłości..... 74 2.1.3. Skutki braków formalnych wniosku o ogłoszenie upadłości......................................... 84 2.2. Organ rozpoznający wnioski w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości..................................... 86 2.2.1. Jurysdykcja sądów polskich......................... 86 5
Spis treści 2.2.2. Właściwość sądu.................................. 89 2.2.3. Skład sądu........................................ 92 2.2.4. Tryb i sposób rozpoznawania spraw.................. 93 3. Charakter prawny postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości................................................... 100 ROZDZIAŁ III. Cel i funkcja postępowania zabezpieczającego majątek dłużnika w przypadku ogłoszenia upadłości...................................... 105 1. Cele i funkcje postępowania zabezpieczającego w ogólności....... 105 1.1. Cele postępowania zabezpieczającego...................... 106 1.2. Funkcje postępowania zabezpieczającego................... 114 2. Cel postępowania zabezpieczającego w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości........................... 121 3. Funkcje postępowania zabezpieczającego w postępowaniu prowadzonym w przedmiocie ogłoszenia upadłości.............. 135 3.1. Funkcje postępowania upadłoś ciowego..................... 135 3.1.1. Funkcja ochronna postępowania upadłoś ciowego...... 136 3.1.2. Funkcja windykacyjna postępowania upadłoś ciowego.. 139 3.1.2.1. Zgłoszenie wierzytelności.................... 140 3.1.2.2. Sporządzenie listy wierzytelności............. 142 3.1.2.3. Sporządzenie planu podziału funduszów masy...................................... 144 3.1.3. Funkcja profilaktyczna postępowania upadłoś ciowego.. 146 3.1.4. Funkcja wychowawcza postępowania upadłoś ciowego.. 147 3.1.5. Funkcja sanacyjna postępowania upadłoś ciowego...... 148 3.2. Funkcja postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości............................................... 149 ROZDZIAŁ IV. Istota i charakter prawny zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości....................................... 155 1. Przedmiot postępowania zabezpieczającego a przedmiot zabezpieczenia.............................................. 155 1.1. Przedmiot postępowania zabezpieczającego................. 157 1.2. Przedmiot zabezpieczenia w postępowaniu zabezpieczającym.. 163 2. Przedmiot postępowania upadłoś ciowego....................... 165 3. Przedmiot postępowania zabezpieczającego prowadzonego w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości a przedmiot zabezpieczenia.............................................. 168 6 www.lexisnexis.pl
Spis treści ROZDZIAŁ V. Regulacje w prawie unijnym i wybranych systemach prawnych państw obcych, dotyczące postępowań zabezpieczających majątek dłużnika w przypadku niewypłacalności................................ 176 1. Postępowanie zabezpieczające majątek dłużnika w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości uregulowane w prawie unijnym.................................................... 176 1.1. Zarządcy............................................... 187 1.2. Środki zabezpieczające................................... 193 1.2.1. Zarządca tymczasowy.............................. 194 1.2.2. Zabezpieczenia dokonywane przez sąd............... 196 2. Regulacje prawne dotyczące postępowania zabezpieczającego w przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika w wybranych systemach prawnych państw obcych........................... 199 2.1. System prawa anglosaskiego.............................. 199 2.1.1. Prawo angielskie................................... 199 2.1.2. Prawo amerykańskie............................... 203 2.2. Prawo francuskie........................................ 204 2.2.1. Postępowanie naprawcze........................... 206 2.2.2. Postępowanie ochronne............................ 208 2.2.3. Procedury ostrzegawcze............................ 211 2.3. Prawo niemieckie....................................... 212 2.4. Podsumowanie regulacji zabezpieczeń w innych systemach prawnych............................................... 215 ROZDZIAŁ VI. Podstawy udzielenia zabezpieczenia............. 217 1. Podstawy zabezpieczenia uregulowane w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego..................................... 217 1.1. Uprawdopodobnienie roszczenia........................... 219 1.2. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia................ 224 2. Podstawy udzielenia zabezpieczenia na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości......................................... 231 3. Odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego do postępowania zabezpieczającego w postępowaniu upadłościowym............................................. 233 3.1. Zakres odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego................................. 234 3.2. Relacje pomiędzy poszczególnymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego a przepisami regulującymi zabezpieczenie majątku dłużnika w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości....................... 235 7
Spis treści ROZDZIAŁ VII. Sposoby zabezpieczenia majątku dłużnika w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości...................................... 255 1. Problematyka związana z rodzajami zabezpieczeń majątku dłużnika uwagi ogólne...................................... 255 2. Udzielenie zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości a materialnoprawne sposoby zabezpieczenia wierzytelności.............................................. 261 3. Zabezpieczenie przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego................................................... 272 3.1. Zakres czynności podejmowanych przez tymczasowego nadzorcę sądowego...................................... 273 3.2. Wymogi związane z pełnieniem funkcji tymczasowego nadzorcy sądowego...................................... 274 3.3. Prawa i obowiązki tymczasowego nadzorcy sądowego........ 277 4. Zabezpieczenie polegające na ustanowieniu zarządcy przymusowego.............................................. 280 4.1. Zakres czynności podejmowanych przez zarządcę przymusowego.......................................... 281 4.2. Wymogi związane z pełnieniem funkcji zarządcy przymusowego.......................................... 283 4.3. Prawa i obowiązki zarządcy przymusowego................. 284 4.3.1. Czynności związane z wprowadzeniem w posiadanie majątku zarządcy przymusowego.................... 291 4.3.2. Zabezpieczenie majątku dłużnika.................... 294 4.3.3. Spis inwentarza.................................... 294 4.3.4. Czynności procesowe podejmowane przez zarządcę przymusowego.................................... 296 4.4. Obowiązki sprawozdawcze i rachunkowe zarządcy przymusowego.......................................... 298 4.4.1. Sprawozdanie finansowe składane przez zarządcę przymusowego.................................... 298 4.4.2. Sprawozdanie zarządcy przymusowego z dokonywanych czynności oraz sprawozdanie rachunkowe............ 300 4.5. Sprawowanie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem koncesjonowanym dłużnika............................... 303 4.6. Ustanowienie zastępcy zarządcy przymusowego............. 305 4.7. Wynagrodzenie zarządcy przymusowego................... 305 4.8. Następstwo procesowe zarządcy przymusowego............. 310 4.8.1. Następstwo procesowe pod tytułem ogólnym.......... 313 4.8.2. Następstwo procesowe pod tytułem szczególnym...... 314 4.8.3. Następstwo procesowe zarządcy przymusowego....... 315 8 www.lexisnexis.pl
Spis treści 4.9. Upadek zabezpieczenia w postaci ustanowienia zarządcy przymusowego.......................................... 336 5. Inne sposoby zabezpieczeń majątku dłużnika................... 336 5.1. Zabezpieczenie przez zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego............... 340 ROZDZIAŁ VIII. Przebieg postępowania zabezpieczającego w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości..................................... 346 1. Wszczęcie postępowania zabezpieczającego..................... 346 1.1. Wszczęcie z urzędu...................................... 347 1.2. Wszczęcie na wniosek.................................... 350 1.2.1. Legitymacja do złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia.................................... 352 1.2.2. Wymogi formalne wniosku.......................... 362 2. Organ właściwy do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia.............................................. 363 2.1. Właściwość sądu........................................ 364 2.2. Skład sądu............................................. 366 3. Rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia............... 366 3.1. Termin rozpoznania wniosku.............................. 367 3.2. Tryb związany z rozpoznaniem wniosku.................... 368 4. Orzeczenia wydawane w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia.. 369 4.1. Charakter prawny postanowień w przedmiocie zabezpieczenia.......................................... 369 4.2. Zwrot wniosku.......................................... 377 4.3. Odrzucenie wniosku..................................... 379 4.3.1. Pojęcie przesłanek procesowych..................... 379 4.3.2. Rodzaje przesłanek procesowych.................... 382 4.3.3. Skutki braku przesłanek procesowych................ 384 4.4. Ocena zasadności warunków zabezpieczenia................ 386 5. Zbieg zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości z innymi postępowaniami zabezpieczającymi i egzekucyjnymi............................................. 388 6. Wykonanie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia......... 392 6.1. Relacja między skutecznością a wykonalnością postanowienia o zabezpieczeniu........................................ 393 6.1.1. Skuteczność postanowień o zabezpieczeniu............ 395 6.1.2. Wykonalność postanowień o zabezpieczeniu........... 398 6.1.2.1. Nadanie klauzuli wykonalności postanowieniom o udzieleniu zabezpieczenia.................. 399 9
Spis treści 6.1.2.2. Wykonanie postanowień o udzieleniu zabezpieczenia............................. 400 ROZDZIAŁ IX. Zmiana, uchylenie i ustanie udzielonego zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości............................ 405 1. Zmiana i uchylenie udzielonego zabezpieczenia................. 406 1.1. Podmioty legitymowane do złożenia wniosku o uchylenie lub zmianę udzielonego zabezpieczenia..................... 408 1.2. Podstawy do uchylenia lub zmiany udzielonego zabezpieczenia.......................................... 409 1.3. Zmiana sposobu zabezpieczenia........................... 410 1.3.1. Zmiana postanowienia na wniosek................... 411 1.3.2. Zmiana sposobu zabezpieczenia z urzędu............. 415 1.4. Uchylenie zabezpieczenia................................. 415 2. Upadek zabezpieczenia....................................... 416 2.1. Przyczyny upadku zabezpieczenia......................... 416 2.2. Skutki upadku zabezpieczenia............................ 421 2.3. Stwierdzenie upadku zabezpieczenia....................... 427 3. Umorzenie postępowania zabezpieczającego.................... 428 ROZDZIAŁ X. Środki prawne służące weryfikacji rozstrzygnięć w przedmiocie zabezpieczenia wydawanych na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości.... 431 1. Zażalenie................................................... 433 1.1. Cechy i charakter prawny zażalenia........................ 433 1.1.1. Suspensywność zażalenia........................... 435 1.1.2. Dewolutywność zażalenia........................... 436 1.2. Podmioty uprawnione do wniesienia zażalenia.............. 437 1.2.1. Podstawy wniesienia zażalenia...................... 439 1.2.2. Termin wniesienia zażalenia........................ 441 1.3. Przebieg postępowania zażaleniowego..................... 443 1.4. Rodzaje rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniu zażaleniowym........................................... 444 2. Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki........... 444 2.1. Podmioty legitymowane do wniesienia skargi............... 446 2.2. Tryb związany z wniesieniem skargi....................... 446 2.3. Rodzaje rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniu ze skargi na przewlekłość......................................... 447 3. Skarga na czynności komornika............................... 448 3.1. Przedmiot zaskarżenia skargą............................. 449 10 www.lexisnexis.pl
Spis treści 3.2. Organ właściwy do rozpoznania skargi na czynności komornika.............................................. 452 3.3. Podstawy do wniesienia skargi na czynności komornika...... 453 3.3.1. Podmioty uprawnione do wniesienia skargi na czynności komornika........................................ 454 3.3.2. Termin do wniesienia skargi na czynności komornika.. 455 3.3.3. Wymogi formalne skargi na czynności komornika...... 456 3.3.4. Tryb rozpoznania skargi na czynności komornika...... 458 ROZDZIAŁ XI. Koszty postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości oraz koszty postępowania związanego z udzieleniem zabezpieczenia.................... 460 1. Pojęcie kosztów postępowania prowadzonego w przedmiocie ogłoszenia upadłości......................................... 460 2. Zasady orzekania o kosztach postępowania prowadzonego w przedmiocie ogłoszenia upadłości........................... 463 2.1. Zasada odpowiedzialności za wynik postępowania........... 464 2.2. Zasada kosztów celowych................................ 464 2.3. Zasada zawinienia....................................... 465 2.4. Zasada słuszności........................................ 468 2.5. Zasada kompensaty...................................... 469 3. Źródła prawa regulujące koszty postępowania................... 471 4. Koszty sądowe.............................................. 471 4.1. Opłaty sądowe.......................................... 472 4.1.1. Sposoby uiszczania opłat sądowych.................. 472 4.1.2. Konsekwencje nieuiszczenia należnej opłaty sądowej... 473 4.2. Wydatki................................................ 474 4.2.1. Zasady ponoszenia wydatków i skutki ich nieuiszczenia.. 474 5. Tryb orzekania o kosztach postępowania....................... 477 6. Zwolnienie od kosztów sądowych.............................. 478 6.1. Zwolnienie od kosztów z mocy ustawy...................... 482 6.1.1. Całkowite zwolnienie od kosztów sądowych........... 482 6.1.2. Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych........... 483 6.2. Zwolnienie od kosztów sądowych na wniosek............... 483 6.2.1. Podmioty uprawnione do wystąpienia z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych................... 484 6.2.2. Termin, w jakim należy wystąpić z wnioskiem o zwolnienie od kosztów............................ 485 6.2.3. Wymogi formalne wniosku o zwolnienie od kosztów... 486 6.2.4. Rozpoznanie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych......................................... 486 6.2.5. Cofnięcie zwolnienia od kosztów sądowych........... 487 11
Spis treści 7. Koszty postępowania związanego z zabezpieczeniem majątku dłużnika.................................................... 488 7.1. Zasady orzekania o kosztach w postępowaniu zabezpieczającym........................................ 488 7.2. Koszty należne dłużnikowi................................ 490 ROZDZIAŁ XII. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wykonaniem postanowienia udzielającego zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości........................... 492 1. Podstawy odpowiedzialności zarządcy przymusowego............ 494 2. Podstawy odpowiedzialności tymczasowego nadzorcy sądowego.. 509 3. Odpowiedzialność odszkodowawcza wierzyciela................. 510 Wnioski...................................................... 517 Literatura.................................................... 531 12 www.lexisnexis.pl
Wykaz skrótów 1. Akty prawne d.k.p.c. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 29 listopada 1930 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 1950 r. Nr 43, poz. 394 ze zm.) k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 94 ze zm.). k.m. ustawa z 18 wrzesnia 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 96 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U z 2012 r., poz. 788) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) k.r.s. ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.) o.p. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.). p.u.n. ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) pr.up. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. Nr 93, poz. 834 ze zm.). pr.up. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm rozp. o zap. up. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 23 grudnia 1927 r. o zapobieganiu upadłości (Dz.U. z 1928 r. Nr 3, poz. 20) u.k.s.c. ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) 13
Wykaz skrótów u.k.s.e. u.k.w.h. u.p.e.a. u.rach. u.s.dz.g. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376 ze zm. ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.) ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.). ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) 2. Czasopisma Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego DPP Demokratyczny Przegląd Prawniczy (lub Prawny) ED Edukacja Prawnicza KPP Kwartalnik Prawa Podatkowego M. Podat. Monitor Podatkowy M. Praw. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego (1945 1962) OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (do 2000 r.) OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (1963 1994) OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.) OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Pal. Palestra PES Problemy Egzekucji Sądowej PG Prawo Gospodarcze PiP Państwo i Prawo PiZP Praca i Zabezpieczenie Społeczne POP Przegląd Orzecznictwa Podatkowego PPC Przegląd Prawa Cywilnego PPH Przegląd Prawa Handlowego PPiA Przegląd Prawa i Administracji Pr. Spółek Prawo Spółek Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Prz.Pod. Przegląd Podatkowy PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 14 www.lexisnexis.pl
Wykaz skrótów R.Pr. Rej. RPEiS RPrEk Wok. Zb.Orz. ZNUJ ZNUŁ 3. Inne skróty Lex LexPolonica NSA WSA Radca Prawny Rejent Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Ruch Prawniczy i Ekonomiczny Wokanda Zbiór Orzeczeń Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego system informacji prawnej Wolters Kluwer Polska system informacji prawnej LexisNexis Polska sp. z. o.o. Naczelny Sąd Administracyjny wojewódzki sąd administracyjny 15
Wstęp Niniejsze opracowanie zawiera omówienie, analizę i charakterystykę zagadnień dotyczących postępowania zabezpieczającego, ale przeprowadzanego w związku z wszczęciem postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Problematyka ta nie była do tej pory przedmiotem odrębnego opracowania monograficznego, mimo że w praktyce zabezpieczenie w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłościowym służy istotnym celom. Wprawdzie można spotkać wiele opracowań zarówno z zakresu postępowania zabezpieczającego, jak i upadłoś ciowego, ale żadne z nich nie zawiera kompleksowego omówienia postępowania zabezpieczającego przeprowadzanego w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika. Zagadnienia związane z instytucjami regulującymi funkcję tymczasowej ochrony prawnej udzielanej na etapie postępowania poprzedzającego ogłoszenie upadłości wzbudzają wątpliwości o charakterze doktrynalnym, a w praktyce powodują wiele problemów związanych z ich stosowaniem. Przy omawianiu problematyki dotyczącej zabezpieczenia majątku dłużnika w postępowaniu prowadzonym w przedmiocie ogłoszenia upadłości niejednokrotnie należy odwołać się do instytucji już omówionych w literaturze, ale z uwzględnieniem specyfiki i odrębności postępowania prowadzonego w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika. Z uwagi na to, że znaczenie postępowania zabezpieczającego ściśle się wiąże z możliwością osiągnięcia celu postępowania rozpoznawczego, jest coraz bardziej doceniane. Obecna regulacja postępowania zabezpieczającego w ramach postępowania upadłoś ciowego jest jedynie fragmentaryczna, a w sprawach nieuregulowanych odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego 1 dotyczących po- 1 Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.). 17
Wstęp stępowania zabezpieczającego. Takie rozwiązanie wykazuje pewien niedostatek, a w związku z tym w ramach wniosków de lege ferenda niezbędna jest szczegółowa regulacja co do wszczęcia, przebiegu postępowania zabezpieczającego, sposobów zabezpieczenia, a także skutków związanych z upadkiem zabezpieczenia. Na zwiększenie znaczenia postępowania zabezpieczającego wskazuje też jego wyodrębnienie w systematyce tego Kodeksu jako osobnej części. Natomiast na zwiększenie roli instytucji procesowych umożliwiających zabezpieczenie majątku dłużnika w aspekcie osiągnięcia celów poszczególnych postępowań rozpoznawczych wskazują także liczne nowelizacje przepisów regulujących postępowanie zabezpieczające. Wprowadzane zmiany przepisów służą nie tylko usprawnieniu przebiegu postępowania zabezpieczającego, ale przede wszystkim jak najpełniejszemu zabezpieczeniu interesów wierzycieli. Przedmiotem niniejszej rozprawy jest postępowanie zabezpieczające prowadzone w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, które zostało omówione w ramach szeroko rozumianego postępowania cywilnego, obejmującego swym zakresem także postępowanie upadłoś ciowe. W tym postępowaniu jego uczestnikom jest udzielana również ochrona prawna, choć odmienna w zależności od etapu tego postępowania. Etapem poprzedzającym ogłoszenie upadłości jest postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, którego uczestnikom należy zapewnić stosowną ochronę prawną. W ustawie Prawo upadłoś ciowe i naprawcze 2 postępowanie zabezpieczające nie zostało uregulowane całościowo, lecz poprzez odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Odpowiednie stosowanie przepisów o postępowaniu zabezpieczającym, zamieszczonych w części drugiej Kodeksu, powoduje wątpliwości interpretacyjne w związku z instytucjami nieprzewidzianymi w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, a także w odniesieniu do celu i funkcji postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Omówienie postępowania zabezpieczającego na etapie ogłoszenia upadłości, z racji zastosowanego przez ustawodawcę systemu wielokrotnych odesłań, wymaga omówienia tych instytucji, które nie zostały uregulowane w przepisach ustawy 2 Ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłoś ciowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.). 18 www.lexisnexis.pl
Wstęp Prawo upadłoś ciowe i naprawcze, a mają zastosowanie w tym postępowaniu. Przyjęty układ pracy podyktowany jest tym, że prowadzenie postępowania zabezpieczającego w ramach postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości wiąże się z nałożeniem się dwóch postępowań, powiązanych ze sobą funkcjonalnie. Niejednokrotnie zaniechanie przeprowadzenia postępowania zabezpieczającego w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości może unicestwić sens dalszego prowadzenia postępowania upadłoś ciowego. Z powyższych względów postępowanie zabezpieczające i związana z nim problematyka ochrony prawnej niewątpliwie wymagają znacznie szerszej analizy niż ta prezentowana w komentarzach, które przede wszystkim zwracają uwagę na jej aspekt praktyczny, poświęcając mniej uwagi zagadnieniom teoretycznym, choć właśnie dzięki podbudowie teoretycznej można wytłumaczyć specyfikę tego postępowania i niejasności, a przy zastosowaniu właściwej wykładni przepisów prawidłowo zastosować odpowiednie normy prawne. W opracowaniu wiele instytucji z zakresu prawa materialnego, jak też procesowego ze względu na tematykę i niewielkie rozmiary opracowania zostało, niestety, jedynie zasygnalizowanych bądź zaprezentowanych w formie skróconej ze względu na ich złożoność i wielowątkowość. Przy omawianiu zasadniczej tematyki pracy niektóre zagadnienia zostały jednakże przedstawione, gdyż bez ich prezentacji nie byłaby możliwa analiza tematu. W związku z tym, aby możliwe było pogłębienie wiedzy dotyczącej pozostałych instytucji prawnych, co do których występuje odwołanie w pracy, w przypisach odesłano do podstawowych pozycji literatury w tym zakresie. Zabezpieczenie niezależnie od tego, w jakim postępowaniu jest udzielane (cywilnym, karnym czy administracyjnym) służy zapewnieniu ochrony prawnej, choć zaznaczyć należy, że ochrona ta ma charakter tymczasowy. Pojęcie tymczasowej ochrony prawnej nie jest ustawowe, lecz jedynie doktrynalne, dlatego nadal, mimo coraz większej liczby opracowań związanych z tą problematyką 3, nie jest jednolicie rozumiane. W literaturze przedmiotu pojęcie tymczasowej ochrony prawnej jest używane nie tylko w odniesieniu do ochrony prawnej udzielanej w postępowaniu zabezpie- 3 Por. A. Jakubecki, Postępowanie zabezpieczające w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej, Kraków 2002, s. 173 i n.; M.M. Cieśliński, Postępowanie zabezpieczające w sprawach o rozwód, Warszawa 2010. 19
Wstęp czającym, ale także w stosunku do innych instytucji prawnych służących tymczasowemu uregulowaniu sytuacji prawnej podmiotów, jak też zabezpieczeniu składników majątkowych 4, a więc instytucji z zakresu prawa procesowego, ale także materialnego. Na gruncie polskiego postępowania cywilnego szczegółowa analiza znaczenia samego pojęcia tymczasowej ochrony prawnej na podstawie jego elementów składowych i cech działalności organów ochrony prawnej była przedmiotem opracowania monograficznego 5, w związku z tym definiowanie tego terminu na potrzeby niniejszego opracowania nie jest konieczne. Należy podkreślić, że niniejsza praca jest poświęcona przede wszystkim zagadnieniom procesowym, dotyczącym postępowania zabezpieczającego związanego ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, ale w zarysie zostały przedstawione także te instytucje prawa materialnego, które mogą służyć udzieleniu tymczasowej ochrony prawnej, a więc temu samemu celowi, co instytucje procesowe. W rozdziale I pracy, w celu wykazania znaczenia postępowania zabezpieczającego (przeprowadzanego zwłaszcza w przypadku złej sytuacji majątkowej dłużnika), przedstawiono historyczny rozwój instytucji służących zabezpieczeniu majątku wierzycieli takiego dłużnika. Analiza instytucji procesowych służących zabezpieczeniu interesów wierzycieli została poprzedzone opisem ich rozwoju w aspekcie historycznym. Przed omówieniem zagadnień szczegółowych związanych z przebiegiem postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości należało przedstawić regulacje dotyczące zabezpieczenia wierzycieli w ujęciu historyczno-prawnym. Obecne regulacje prawne stanowią bowiem odzwierciedlenie przeobrażeń w zakresie podejścia do sposobów zaspokajania usprawiedliwionych roszczeń wierzycieli. W związku z tym w rozdziale I zostały opisane te rodzaje zabezpieczeń, które wiązały się z zabezpieczeniem majątku należącego do dłużnika, a także działania podejmowane wobec dłużnika w celu zaspokojenia wierzycieli w przypadku jego niewypłacalności. Dokonanie krótkiego rysu historycznego pozwala przybliżyć kwestię, jak zagadnienia 4 Por. E. Wengerek, recenzja pracy F. Baura, Studien zum einstweiligen Rechtsschutz, PiP 1968, Nr 8 9, s. 427 i n. 5 Por. J. Jagieła, Tymczasowa ochrona prawna w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2007, s. 129. 20 www.lexisnexis.pl
Wstęp związane z zabezpieczeniem majątku dłużnika były regulowane w zależności od warunków społeczno-gospodarczych oraz obowiązującego ustroju prawnego. Prezentacja procesu kształtowania się instytucji prawnych służących zabezpieczeniu majątku dłużnika przed jego zniszczeniem lub utratą przez dłużnika bądź też osoby trzecie pozwala na dokonanie oceny, jak należałoby uregulować system prawnych zabezpieczeń, aby działały one stymulująco na zachowania dłużnika, które uniemożliwiałyby zaspokojenie usprawiedliwionych roszczeń wierzycieli. Opisano regulacje prawne uwzględniające zachowania wierzyciela chroniące go przed niekorzystnymi dla niego działaniami dłużnika. Takie ujęcie tematu umożliwiło także wyprowadzenie wniosków co do tego, jaki należy zastosować system zabezpieczeń wierzycieli przed działaniami dłużnika i jak duży wpływ na system prawny miały również czynniki kulturowe. W rozdziale I została poruszona także problematyka zabezpieczenia majątku dłużnika w prawie i postępowaniu karnym oraz administracyjnym (w tym podatkowym) oraz została dokonana krótka prezentacja obowiązujących regulacji prawnych w tym zakresie. W celu omówienia charakteru prawnego postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości należało najpierw przedstawić postępowanie, które powoduje dopuszczalność wszczęcia postępowania zabezpieczającego, i umiejscowić to zagadnienie w ramach systematyki ustawy Prawo upadłoś ciowe i naprawcze. Z powyższych względów rozdział II opisuje przebieg postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Jednak przed kwestiami dotyczącymi przebiegu postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości niezbędne było wskazanie etapów postępowania upadłoś ciowego, aby następnie dokonać ustalenia, w jakiej fazie postępowania możliwe jest udzielenie zabezpieczenia oraz kiedy zostaną osiągnięte cele związane z udzielonym zabezpieczeniem. Szczegółowo omówiono kwestię, które podmioty są legitymowane do zainicjowania wszczęcia postępowania upadłościowego. Zagadnienie to jest ściśle związane z zakresem podmiotów legitymowanych do złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości. Następnie opisane zostały wymogi formalne, które musi spełnić wniosek o ogłoszenie upadłości, oraz skutki niedochowania tych wymogów. Analiza tych zagadnień była konieczna, gdyż postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest uważane za rodzaj sądowego postępowania rozpoznawczego, co oznacza, że wniosek 21
Wstęp o ogłoszenie upadłości stanowi szczególnego rodzaju pismo procesowe i podlega reżimom związanym z niedopełnieniem wymogów formalnych, określonych przez przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W rozdziale tym zostały opisane także jurysdykcja i właściwość sądów rozpoznających wniosek o ogłoszenie upadłości. Poddany analizie został skład sądu w postępowaniu zabezpieczającym na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości. Poddano pod rozwagę dopuszczalność zastosowania art. 149 ust. 2 p.u.n., a więc podjęto kwestię, czy sądy upadłoś ciowe są uprawnione do równoległego prowadzenia postępowań związanych z zabezpieczeniem majątku dłużnika w kontekście możliwości równoległego ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego i zarządcy przymusowego. Ustawa Prawo upadłoś ciowe i naprawcze nie reguluje bowiem zbiegu różnych sposobów zabezpieczenia w odróżnieniu od przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Jednym z istotniejszych zagadnień jest ustalenie celu i funkcji, jaką pełni postępowanie zabezpieczające przeprowadzane na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości. Zagadnieniom tym poświęcony został rozdział III opracowania. W wyniku dokonanej oceny celów i funkcji postępowania zabezpieczającego w ogólności stwierdziłam, że postępowanie to jest postępowaniem samodzielnym strukturalnie i funkcjonalnie. Powoduje to, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie Prawo upadłościowe i naprawcze przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu rozpoznawczym mogą być stosowane jedynie pomocniczo, przy uwzględnieniu specyfiki tego postępowania. W związku z tym, że do postępowania zabezpieczającego prowadzonego w ramach postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości będą miały zastosowanie odpowiednio przepisy o postępowaniu zabezpieczającym, uregulowanym w części drugiej Kodeksu postępowania cywilnego, prezentację tematu należało rozpocząć od analizy celu i funkcji postępowania zabezpieczającego w ogólności. W ramach tego rozdziału dokonano ustalenia, czy celem postępowania zabezpieczającego jest tylko zapewnienie wykonalności orzeczenia czy także zabezpieczenie skuteczności orzeczenia. Poddano także analizie, czy postępowanie zabezpieczające, wszczynane w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika, pełni funkcję ochronną w obu aspektach, tj. poprzez ochronę interesu indywidualnego i ochronę interesu ogólnego. Podkreślając pomocniczy charakter postępowania zabezpieczającego, dokonałam także oceny, czy służy ono osiągnięciu tylko celu podstawowego, 22 www.lexisnexis.pl
Wstęp jakim jest udzielenie ochrony prawnej podmiotowi wnioskującemu o ogłoszenie upadłości, czy także osiągnięciu celów pośrednich, związanych z zapewnieniem ochrony prawnej innym podmiotom. Analiza celów i funkcji postępowania zabezpieczającego przeprowadzona została z uwzględnieniem wykładni celowościowej i historycznej przepisów regulujących przebieg postępowania zabezpieczającego. Określenie celów i funkcji postępowania zabezpieczającego w ogólności pozwoliło na ich ustalenie w odniesieniu do postępowania zabezpieczającego prowadzonego na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości. Stwierdziłam, że regulacja postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości uwzględnia szczególny cel tego postępowania, jakim jest doprowadzenie po ogłoszeniu upadłości do jak najpełniejszego zaspokojenia wierzycieli upadłego dłużnika, przy zachowaniu jego przedsiębiorstwa, o ile racjonalne względy na to pozwolą. Celem postępowania zabezpieczającego przeprowadzanego na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości jest w związku z tym nie tylko zapewnienie ochrony prawnej podmiotom wnioskującym o ogłoszenie upadłości, ale także udzielenie pośrednio ochrony prawnej podmiotom, których dotyczyć będą skutki związane z ogłoszeniem upadłości dłużnika. Celem tego postępowania nie jest bowiem zabezpieczenie roszczenia czy zbiorowych roszczeń wierzycieli, lecz przede wszystkim zabezpieczenie majątku dłużnika, pozwalającego na osiągnięcie celów postępowania upadłoś ciowego (zarówno obejmującego likwidację majątku dłużnika, jak i z możliwością zawarcia układu). Z powyższych względów funkcje postępowania zabezpieczającego porównane zostały do poszczególnych funkcji postępowania upadłoś ciowego. Następnie w rozdziale IV podjęto próbę oceny istoty i charakteru prawnego postępowania zabezpieczającego prowadzonego na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości. Dokonanie takiej oceny wymagało przeanalizowania przedmiotu tego postępowania i przedmiotu zabezpieczenia w aspekcie prawnoporównawczym z postępowaniem zabezpieczającym uregulowanym w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego oraz postępowaniem upadłościowym. Na podstawie przeprowadzonej analizy przepisów i stanowisk wyrażanych dotychczas w literaturze stwierdziłam, że przedmiotem zabezpieczenia może być nie tylko roszczenie (stanowiące przedmiot rozpoznania w postępowaniu zwykłym, nieprocesowym czy innym przez sąd powszechny lub polubowny), ale zabezpieczenie może służyć zabezpieczeniu wykonania lub zapewnieniu skuteczności przyszłych orze- 23
Wstęp czeń, jak też mieć charakter samodzielnego zabezpieczenia. Przedmiot postępowania zabezpieczającego prowadzonego na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości powinien być zgodny z celem tego postępowania, jak również postępowania upadłoś ciowego. Wobec tego uznałam, że przedmiotem tego postępowania jest realizacja zabezpieczenia majątku dłużnika, którego zabezpieczenie może polegać na czynnościach zachowawczych bądź czynnościach związanych z zapewnieniem prawidłowego zarządu nad majątkiem dłużnika. Rozdział V zawiera przedstawienie regulacji postępowania zabezpieczającego majątek dłużnika w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w prawie unijnym oraz w systemach prawnych wybranych państw. Omówienie problematyki związanej z zabezpieczeniem majątku dłużnika na etapie postępowania poprzedzającego ogłoszenie upadłości dotyczy bowiem także upadłości transgranicznej, która występuje w przypadku, gdy majątek dłużnika jest położony w różnych państwach, bądź gdy występują roszczenia zagranicznych wierzycieli. Przedstawione zostały także uregulowane w rozporządzeniu 1346/2000 środki zabezpieczające, jakie można zastosować zarówno przed rozpoczęciem, jak i po wszczęciu postępowania upadłoś ciowego w celu zapewnienia jego skuteczności. Opisane zostały uregulowane w prawie unijnym sposoby zachowania majątku dłużnika w celu zaspokojenia jego wierzycieli oraz służące zapewnieniu ochrony wierzycielom przed działaniem dłużnika związanym z usuwaniem składników majątkowych pozwalających na zaspokojenie wierzycieli. Natomiast aby wskazać specyfikę polskiej regulacji związanej z zabezpieczeniem majątku dłużnika w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, opisane zostały niektóre regulacje odnoszące się do tej problematyki w wybranych systemach państw obcych. W związku z tym, że praca nie ma charakteru prawnoporówawczego, dokonane prezentacje regulacji w wybranych systemach prawnych państw obcych miały jedynie charakter sygnalizacyjny, jakiego rodzaju instrumenty prawne służą ochronie majątku dłużnika w takich przypadkach w celu zapewnienia ochrony jego wierzycieli. W rozdziale VI zostały omówione podstawy uzasadniające udzielenie zabezpieczenia jako immanentnie związane z celem i funkcją postępowania zabezpieczającego. Przedstawienie podstaw zabezpieczenia uregulowanych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (takich jak upraw- 24 www.lexisnexis.pl
Wstęp dopodobnienie roszczenia, interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia) służyło porównaniu, czy analogiczne podstawy decydują o udzieleniu zabezpieczenia na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości, a także w jakim zakresie możliwe jest odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. W rozdziale VII zostały szczegółowo przedstawione sposoby zabezpieczenia majątku dłużnika, które mogą zostać zastosowane na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości. Zostały także opisane dopuszczalne sposoby zabezpieczeń o charakterze procesowym i materialnoprawnym. Stosowane sposoby zabezpieczeń powinny być bowiem dostosowane do przedmiotu ochrony prawnej udzielanej w postępowaniu rozpoznawczym. Zasygnalizowana została kwestia tzw. prawa odrębności w postępowaniu upadłościowym, a także to, czy wierzyciel zabezpieczony przez powiernicze czynności prawne ma interes prawny w złożeniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Ponadto omówiono zabezpieczenie wierzytelności przez przeniesienie wierzytelności dłużnika na nabywcę. Szczegółowo przedstawiono także zabezpieczenie udzielone przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego (w tym zakres czynności podejmowanych przez tymczasowego nadzorcę sądowego, wymogi formalne związane z pełnieniem tej funkcji, jego prawa i obowiązki w związku z wykonywaniem czynności), zarządcy przymusowego (tj. zakres czynności oraz jego prawa i obowiązki, składniki majątkowe dłużnika objęte zarządem przymusowym, sposób wprowadzenia w posiadanie majątku dłużnika oraz następstwo procesowe), a także inne sposoby zabezpieczenia. Przedmiotem oceny było także to, czy sąd upadłościowy powinien posiadać uprawnienie do określenia sposobu zabezpieczenia stosownego do okoliczności danej sprawy, czy tylko stosować zabezpieczenia dla roszczeń o charakterze pieniężnym i niepieniężnym, czy powinien posiadać uprawnienie do uregulowania stosunków prawnych i faktycznych do czasu rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości, czyli na czas trwania postępowania zabezpieczającego. W rozdziale VIII został opisany przebieg postępowania zabezpieczającego na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości od wszczęcia postępowania (wraz z analizą, jakie podmioty są uprawnione do złożenia wniosku) przez wskazanie, jaki organ rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia, tryb związany z rozpoznaniem wniosku, wykonalnością i skutecznością postanowień w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia. 25
Wstęp Decydującym kryterium w ustaleniu, czy wszczęcie postępowania zabezpieczającego na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości następuje z urzędu czy na wniosek, jest kryterium podmiotowe, a nie rodzaj sprawy. Natomiast legitymację do złożenia wniosku o zabezpieczenie majątku dłużnika posiadają jedynie podmioty uprawnione do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika. Rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia zostało omówione w kontekście poszczególnych etapów związanych z udzieleniem zabezpieczenia, a więc zarówno na etapie rozpoznawczym, jak i wykonawczym, z uwzględnieniem rodzaju wydawanych orzeczeń na poszczególnych etapach tego postępowania. Podjęta została także kwestia zbiegu zabezpieczenia udzielanego w związku z rozpoznawaniem wniosku o ogłoszenie upadłości z innymi postępowaniami zabezpieczającymi i egzekucyjnymi. Odrębnie została także przedstawiona problematyka wykonalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia. W rozdziale IX przedstawiono procedurę związaną z uchyleniem lub zmianą prawomocnego postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia. Potrzeba odrębnego omówienia tego trybu wynikała z tego, iż podstawą uchylenia lub zmiany postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia mogą być nie tylko wadliwości postępowania lub orzeczenia, ale także inne okoliczności, których nie można zakwalifikować do kategorii uchybień sądu orzekającego, polegające na zmianie okoliczności faktycznych po wydaniu orzeczenia, nieuzasadniające już zastosowania zabezpieczenia lub danego sposobu zabezpieczenia. Wskazano także skutki upadku zabezpieczenia w zależności od zastosowanego sposobu zabezpieczenia. Następnie w kolejnym, X rozdziale, omówiono środki prawne służące weryfikacji rozstrzygnięć wydawanych w przedmiocie zabezpieczenia na etapie postępowania związanego z rozpoznaniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Środki prawne służące kontroli prawidłowości rozstrzygnięć obejmują swym zakresem zarówno środki zaskarżenia (odwoławcze), jak i pozostałe środki prawne, takie jak: skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki oraz skarga na czynności komornika. Środki prawne służące weryfikacji rozstrzygnięć wydawanych w przedmiocie zabezpieczenia na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości wymagały odrębnego przedstawienia w stosunku do sposobów zmierzających jedynie do uchy- 26 www.lexisnexis.pl
Wstęp lenia lub zmiany prawomocnego postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia. Rozdział XI poświęcony został problematyce kosztów ponoszonych w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości. Każdego rodzaju postępowanie wiąże się bowiem z koniecznością ponoszenia kosztów, czy to przez strony postępowania czy uczestników danego postępowania. W związku z powyższym właśnie tej problematyce należało również poświecić miejsce, zwłaszcza że zagadnienia z tym związane (np. zasady orzekania o kosztach, tryb orzekania lub zwolnienie od kosztów) zostały uregulowane w ustawie Prawo upadłoś ciowe i naprawcze tylko fragmentarycznie, co wymagało odwołania się w zakresie przedstawiania tej problematyki do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W ostatnim rozdziale przedstawione zostały zasady odpowiedzialności odszkodowawczej za szkody powstałe w związku z wykonaniem postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia w kontekście regulacji prawnych określających powstanie obowiązku naprawienia szkody obowiązanemu i osobom trzecim. Szczegółowo przedstawiono podstawy i warunki odpowiedzialności zarządcy przymusowego, tymczasowego nadzorcy sądowego oraz wierzyciela wnioskującego o udzielenie zabezpieczenia. Regulacja prawna, poglądy orzecznictwa i doktryny zostały przedstawione nie tylko na tle obowiązującego stanu prawnego (tj. na dzień 30 czerwca 2012 r.), ale także na podstawie dotychczasowych stanowisk wyrażanych w literaturze i orzecznictwie, ponieważ większość poglądów wyrażanych we wcześniejszym okresie, dotyczących omawianych instytucji, nie utraciła aktualności w związku z tym powinny być wykorzystywane przy dokonywaniu wykładni. Oprócz analizy znacznego dorobku literatury w opracowaniu wykorzystano także orzecznictwo sądów (nie tylko Sądu Najwyższego), które nie zawsze jest zgodne z założeniami teoretycznymi, a bywa nawet polemiczne z poglądami wyrażonymi w doktrynie, co powoduje konieczność dalszej, bardziej dogłębnej analizy tematyki zabezpieczeń. Być może wyrażone w pracy poglądy nie tylko usystematyzują wyrażane na tym tle rozbieżne stanowiska, ale przyczynią się również do zbliżenia ocen dotyczących charakteru, celu i przebiegu postępowania w przedmiocie zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu poprzedzającym ogłoszenie upadłości. 27
Wstęp *** Podziękowania Inspiracją do podjęcia się analizy regulacji prawnych dotyczących celu, funkcji i przebiegu postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku ze złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika były spostrzeżenia Pani Profesor Elwiry Marszałkowskiej-Krześ, że ta problematyka nie była dotychczas przedmiotem odrębnego opracowania monograficznego, a wzbudza w praktyce duże wątpliwości interpretacyjne. W związku z tym chciałabym niniejszym serdecznie podziękować zarówno za inspirację w zakresie wyboru tematyki, jak i wieloletnią pomoc i opiekę naukową. Podziękowania chciałabym także złożyć Panu Profesorowi Feliksowi Zedlerowi, który zawsze służył pomocą i wsparciem naukowym, niejednokrotnie dając cenne wskazówki umożliwiające pełne omówienie zagadnień związanych z tematem rozprawy. Wyrazy podziękowania chciałaby skierować także do Pana Profesora Andrzeja Jakubeckiego, Pana Profesora Janusza Jankowskiego, Pana Profesora Sławomira Cieślaka, Pana Profesora Jerzego Jacyszyna, Pana Profesora Józefa Frąckowiaka, Pana Profesora Jacka Gołaczyńskiego za udzielane wsparcie naukowe i okazywaną życzliwość. Podziękowania należą się także moim współpracownikom z zakładu Postępowania Cywilnego na Uniwersytecie Wrocławskim: Pani dr Ewie Rudkowskiej-Ząbczyk, Panu dr. hab. Łukaszowi Błaszczakowi oraz wszystkim koleżankom i kolegom, których nie sposób wymienić, a którzy zawsze chętnie służyli radą i pomocą. Opublikowanie niniejszej rozprawy nie byłoby też możliwe bez zaangażowania osób z wydawnictwa LexisNexis Polska Sp. z o.o., tj. Pani Klaudii Szawłowskiej-Milczarek, dzięki której możliwa była publikacja niniejszej rozprawy, oraz Pani redaktor Agnieszki Zagozdy, która mobilizowała do dochowania terminów wydawniczych. Szczególne podziękowania chciałabym złożyć moim Najbliższym i Rodzinie za ich wyrozumiałość dla mojego zaangażowania w pracę naukową, wszystkim przyjaciołom za okazywaną sympatię oraz wszystkim tym, dzięki życzliwości których napisanie niniejszej rozprawy było możliwe. 28 www.lexisnexis.pl