Systemy wypasu, obsada i obciążenie pastwiska Zielonki należy podawać zwierzętom zaraz po skoszeniu. Składowanie przez dłuższy czas (kilka godzin) powoduje ich zagrzanie, co pogarsza wartość pokarmową paszy. Nie należy karmić zwierząt zielonkami przemarzniętymi i oszronionymi, jeśli zbierane są one w czasie mrozów, np. kapusta pastewna. Takie zielonki przed podaniem powinny być rozmrożone. Zielonka pastwiskowa może stanowić ważne źródło składników pokarmowych w żywieniu przeżuwaczy, koni i gęsi. Jej wartość pokarmową kształtują podobne czynniki jak w wypadku zielonek. Żywienie pastwiskowe dodatkowo zapewnia zwierzętom ruch na świeżym powietrzu, co zbliża ten system żywienia do utrzymania i żywienia w warunkach naturalnych. Światło słoneczne pozytywnie działa na system nerwowy zwierząt i stymuluje tworzenie witaminy D. Żywienie pastwiskowe zapewnia także lepsze zdrowie i rozwój zwierząt oraz zwiększa odporność na choroby. Od zwierząt przebywających na pastwisku uzyskuje się produkty (mleko, mięso) o wyższej wartości dietetycznej. Są one bogatsze w witaminę E, B-karoten oraz ważne dla zdrowia ludzi nienasycone kwasy tłuszczowe. Wadą żywienia pastwiskowego są szybkie zmiany wartości pokarmowej zielonki pastwiskowej. Nie zapewnia to stabilności pobrania składników pokarmowych i wpływa niekorzystnie na produkcję mleka. Na wartość pokarmową runi pastwiskowej oraz plonowanie pastwisk ma wpływ sposób użytkowania pastwisk. Najbardziej efektywnym sposobem jest użytkowanie kośnopastwiskowe, przy którym część pastwiska jest koszona z przeznaczeniem zielonki na siano lub kiszonkę, a dopiero później są na nim wypasane zwierzęta. Użytkowanie kośnopastwiskowe pozwala uzyskać wyższe plony zielonej masy z pastwiska i lepszą jakość zielonki w ciągu całego sezonu pastwiskowego. Przy tym sposobie użytkowania pastwisk ważny jest stosowany system wypasu.
Spotyka się kilka systemów wypasu: wypas wolny, wypas strzeżony, wypas kwaterowy, wypas dawkowany. Wypas wolny, przy którym zwierzęta mają do dyspozycji całą powierzchnię pastwiska, jest najmniej efektywny. Przy tym systemie wypasu zwierzęta niszczą znaczną część roślin przez zadeptywanie i zanieczyszczanie ich swoimi odchodami. Wypas wolny uniemożliwia prowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych na pastwisku, takich jak: wykaszanie niedojadów, usuwanie odchodów, nawożenie. Stosowanie wypasu wolnego zmniejsza znacznie plonowanie i wykorzystanie możliwości produkcyjnych pastwiska. Nie przekracza ono 40%. Wolny system wypasu stosowany jest najczęściej przy ekstensywnym chowie bydła mięsnego. Wypas strzeżony jest bardziej efektywny od wolnego. Pastwisko nie jest podzielone na kwatery, jednak zwierzęta będące pod nadzorem człowieka mają do dyspozycji tylko określoną jego powierzchnię. System ten znajduje często zastosowanie w górach przy wypasie owiec. Wypas kwaterowy umożliwia bardzo dobre wykorzystanie pastwiska. W tym systemie powierzchnię pastwiska dzieli się za pomocą stałego ogrodzenia na kilka do kilkunastu kwater. Zwierzęta przebywają na każdej z nich od 1 do 3 dni. Jednorazowe przejście zwierząt przez wszystkie kwatery nazywa się rotacją lub cyklem wypasowym. Taka organizacja wypasu daje możliwość prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych, a roślinność ma dostatecznie dużo czasu na odrost. Przy tym systemie konieczne jest wykaszanie części zielonki, zwłaszcza w początkowym okresie wypasu, ponieważ na wiosnę wzrost roślin jest najszybszy i zwierzęta nie są w stanie zjeść całej wyprodukowanej zielonej masy. Wypas dawkowany jest najintensywniejszą formą wypasu. Z kwater wydzielane są mniejsze powierzchnie za pomocą pastucha elektrycznego. Ogrodzenia są ruchome i mogą być przesuwane nawet kilka razy w ciągu dnia. Ten rodzaj wypasu umożliwia prawie całkowite wyjadanie runi.
Intensywność użytkowania pastwisk jest określana za pomocą różnych wskaźników. Są to: obsada pastwiska i obciążenie pastwiska. Obsada pastwiska jest to liczba zwierząt lub ich masa ciała, jaka może się wyżywić w ciągu sezonu pastwiskowego z 1 ha pastwiska. Obsadę wylicza się jako stosunek liczby sztuk dużych (SD - sztuka duża odpowiada krowie o masie ciała 500 kg) lub masy ciała zwierząt (w tonach) do powierzchni pastwiska wyrażonej w ha. Obsada zwierząt w zależności od jakości pastwiska: bardzo dobre - obsada 3-4 SD/ha (1,5-2,0 t/ha), dobre i średnie - obsada 2,0-2,8 SD/ha (1,0-1,4 t/ha), słabe - obsada 1,0-1,8 SD/ha (0,5-0,9 t/ha), złe - obsada poniżej 1 SD/ha (0,5 t/ha). Obsada służy do obliczenia niezbędnej powierzchni pastwiska lub do określenia liczby zwierząt, jaką może wyżywić już założone pastwisko. Obciążenie pastwiska jest to liczba sztuk dużych lub masa ciała zwierząt (t) pasących się jednocześnie na 1 ha pastwiska. Obciążenie pastwiska wylicza się jako stosunek liczby sztuk dużych lub masy ciała (t) do powierzchni kwatery (w ha). Przy wypasie kwaterowym na pastwisku obciążenie wynosi: ponad 40 SD/ha (20 i więcej t/ha) - pastwisko bardzo dobre, 30-40 SD/ha (15-20 t/ha) - dobre, 20-30 SD/ha (10-15 t/ha)-średnie, 10-20 SD/ha (5-10 t/ha)-słabe. Obciążenie pastwiska służy do obliczania powierzchni kwatery (PK): liczba SD lub masa ciała (t) PK = ---------------------------------------------------- obciążenie pastwiska (SD/ha) lub (t/ha)
Powierzchnię kwatery można także obliczyć, dzieląc ilość zjedzonej zielonki przez całą grupę zwierząt przebywających na kwaterze przez plon zielonej masy: liczba SD x dzienna dawka zielonki (kg) x czas wypasu (dni) PK =-------------------------------------------------------------------------------- plon zielonej masy (kg/ha) Przed założeniem pastwiska należy wyznaczyć jego powierzchnię, która umożliwi wyżywienie określonego stada zwierząt. Aby zaplanować racjonalny wypas, należy uwzględnić rodzaj i liczbę wypasanych zwierząt, ich masę ciała oraz wydajność pastwiska. Powierzchnię pastwiska wyliczamy, dzieląc liczbę SD (lub masę ciała w t) zwierząt, które mają być wypasane przez obsadę pastwiska wyrażoną odpowiednio w SD lub t. Ze względu na różnice w plonowaniu, powierzchnię pastwiska lepiej jest niekiedy określać pośrednio, tj. z powierzchni i liczby kwater. Sposób obliczania powierzchni kwater podano już wcześniej, natomiast ich liczbę (LK) wylicza się, uwzględniając czas odrostu runi pastwiskowej i długość okresu przebywania grupy zwierząt na jednej kwaterze. czas odrostu runi (dni) LK =--------------------------------------------------------------- + liczba grup zwierząt okres wypasu grupy zwierząt na 1 kwaterze (dni) Czas odrostu runi pastwiskowej zależy nie tylko od systemu użytkowania, nawożenia i zabiegów pielęgnacyjnych, ale też od pory roku i warunków pogodowych. Najszybszy odrost jest w maju i wynosi 12-16 dni, w następnych miesiącach trwa coraz dłużej: w czerwcu - 15-24 dni, w lipcu - 22-28 dni, w sierpniu - 24-30 dni, we wrześniu - 30-35 dni, a w październiku ponad 40 dni. Różnice w szybkości odrostu powodują, że w okresie wiosennym występuje nadmiar zielonki, a w okresie jesiennym jej niedobór.
1 1-3 19-21 4 10-12 2 4-6 5 13-15 3 7-9 6 16-18