Załącznik do Uchwały Nr 796/13 Zarządu Województwa Łódzkiego Z dnia 26 czerwca 2013 r. WIELOLETNI PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ROZWOJU I UPOWSZECHNIANIA EKONOMII SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM NA LATA 2013 2020 Czerwiec 2013 Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi ul. Snycerska 8, 91-302 Łódź tel. +48 42 203 48 52, 203 48 43, 203 48 50 tel. +48 42 203 48 49, 203 48 36 tel./fax: +48 42 203 48 44, 203 48 34 e-mail: pokl@rcpslodz.pl www.pokl-rcspslodz.pl
Spis treści: Wprowadzenie strona 3 Diagnoza strona 10 Opis strona 45 Wskaźniki strona 78 2
WIELOLETNI PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ROZWOJU I UPOWSZECHNIANIA EKONOMII SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM NA LATA 2013 2020 WPROWADZENIE 3
Wieloletni Plan Działań na Rzecz Promocji i Upowszechniania Ekonomii Społecznej w Województwie Łódzkim na lata 2013 2020 został opracowany w ramach projektu systemowego Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi Wsparcie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych kadr pomocy i integracji społecznej Poddziałanie 7.1.3 POKL Ekonomia społeczna jest sektorem gospodarki, w którym organizacje są zorientowane na społeczną użyteczność, a wypracowana przez nie nadwyżka służy realizacji celu społecznego. Taka ich misja wynika z autonomii zarządzania, demokratycznego decydowania oraz lokalnego zakorzenienia tych organizacji i jest przez nie chroniona. Nadrzędną funkcją ekonomii społecznej jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Przy czym, za grupy zagrożone wykluczeniem społecznym podmioty ekonomii społecznej uznają w szczególności długotrwale bezrobotnych, bezdomnych, uzależnionych i izolowanych. Aktywizując ich i włączając do gospodarki rynkowej przyczyniają się one do podniesienia spójności społecznej i czynią to w obszarach marginalizacji, z którymi nie radzi sobie administracja publiczna. 1 Co do zasady, gospodarka społeczna zaspokaja wszystkie te potrzeby, ze spełnieniem których nie radzą sobie inne sektory. Działania realizowane w jej ramach przynoszą zmiany o charakterze ewolucyjnym i dotyczą one właśnie tych obszarów, gdzie nieskuteczne okazują się być rynek i działania administracyjne. Nie oznacza to jednak, że ekonomia społeczna ma zastąpić państwo czy rynek w realizowaniu przypisanych im zadań i zobowiązań wobec obywateli. Ma być ona rozwiązaniem komplementarnym 2. Komisja Europejska uwzględniając potencjał sektora ekonomii społecznej już od wielu lat prowadzi politykę, której celem jest stworzenie takich warunków, które, z jednej strony, pozwoliłyby na stabilny rozwój sektora, z drugiej zaś strony nie tworzyłyby ograniczeń w funkcjonowaniu tych podmiotów na rynku, ani uprzywilejowanych form działalności. Obawa dotycząca systemu ograniczeń i preferencji w funkcjonowaniu tych podmiotów na rynku ani uprzywilejowanych form działalności. Obawa dotycząca tworzenia systemu ograniczeń i preferencji w funkcjonowaniu sektora była zgłaszana z dwóch stron: ze strony podmiotów rynkowych obawa przed uprzywilejowanymi podmiotami na rynku i nierówną konkurencją, ale również ze strony sektora podmiotów sektora ekonomii społecznej obawa 1 J.Hausner Ekonomia społeczna jako kategoria rozwoju [w:]j.hausner Ekonomia społeczna a rozwój Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, str. 14 2 A.Machnik-Pado, M.Pokora Ekonomia społeczna a rynek [w:]m.frączek,j.hausner,s.mazur (red.) Wokół ekonomii społecznej Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2012, str. 124 4
przed zamknięciem sektora w złotej klatce i niedopuszczenie do tworzenia podmiotów, które faktycznie w ramach prowadzonej działalności rynkowej byłyby zdolne do reintegracji poprzez pracę. A zatem podstawowym celem działań Komisji Europejskiej było zapewnienie równych szans, dzięki którym podmioty te mogłyby skutecznie konkurować na zbliżonych warunkach z podmiotami gospodarczymi na wszystkich dostępnych rynkach, bez żadnych form dyskryminacji zarówno ze strony państwa, jak również podmiotów komercyjnych. 3 Warunkiem realizacji tych założeń oraz zasady społecznie odpowiedzialnego terytorium jest odpowiednie planowanie i programowanie działań, dostosowane do potrzeb i możliwości lokalnej społeczności, ujęte w dokument o charakterze strategicznym. W związku z powyższym, w maju 2011 r., przygotowane zostały Wytyczne Ministra Pracy i Polityki Społecznej do przygotowania i realizacji wieloletniego regionalnego planu działań na rzecz promocji i upowszechniania ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie. Plan, czyli świadomie zamierzone działanie, opracowywane przed działaniem, do którego się odnosi, według rekomendacji Ministerstwa powinien stanowić istotny element programowania w województwie, zgodnie z zasadami prowadzenia polityki rozwoju. Problematyka ekonomii społecznej stanowi materię o charakterze horyzontalnym, obejmującą różne dziedziny, odnoszące się nie tylko do sfery polityki społecznej. Dlatego też, aktualizowana w bieżącym roku Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego, w swoich działaniach odwołuje się do ekonomii społecznej, natomiast ich przełożeniem na poziom wykonawczy/ operacyjny jest Wieloletni Plan Działań na Rzecz Rozwoju i Upowszechniania Ekonomii Społecznej w Województwie Łódzkim na lata 2013-2020. I. Proces opracowania Wieloletniego Planu Działań na Rzecz Rozwoju i Upowszechniania Ekonomii Społecznej w Województwie Łódzkim. Zgodnie z Wytycznymi Ministra Pracy i Polityki Społecznej do przygotowania i realizacji wieloletniego regionalnego planu działań na rzecz promocji i upowszechniania ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie (2011), istotnym jest proces przygotowania planu (Programu wojewódzkiego). Niezwykle ważne znaczenie ma identyfikacja podmiotów ekonomii społecznej oraz jednostek samorządu 3 M.Frączek,N.Laurisz Ekonomia społeczna a rynek pracy [w:] M.Frączek,J.Hausner,S.Mazur (red.), tamże, str. 172 5
terytorialnego z jego zapisami. Dlatego też Plan powinien zostać przygotowany na następujących zasadach partycypacyjnych: 1) prace nad tworzeniem dokumentu powinny zostać poprzedzone utworzeniem zespołu ds. ekonomii społecznej, składającego się z przedstawicieli władz województwa, podmiotów reprezentujących sektor ekonomii społecznej lub tworzących infrastrukturę wsparcia ekonomii społecznej, przedstawicieli samorządów powiatowych i gminnych; 2) przygotowanie konkretnych zapisów może być realizowane przez grupę pracowników regionalnego ośrodka polityki społecznej, jak również zlecone organizacjom pozarządowym i podmiotom sektora ekonomii społecznej lub środowiskom akademickich. Preferowany byłby zespół redakcyjny łączący wszystkie te środowiska; 3) poszczególne elementy Planu (programu wojewódzkiego) powinny być przedstawiane ponadto do publicznej oceny za pomocą kanałów elektronicznych/technik teleinformatycznych. Poza udostępnieniem informacji na stronach internetowych, do kluczowych instytucji (rządowych, samorządowych, pozarządowych, biznesowych, akademickich etc.) zostanie wysłane zaproszenie do wyrażenia opinii o proponowanej polityce, aby upewnić się, że są one poinformowane o konsultacjach i sposobach uczestniczenia w nich; 4) przed przyjęciem Planu powinny odbyć się konsultacje poza podstawową formą, jaką jest możliwość zgłaszania uwag w formie pisemnej; konsultacje mogą być wzbogacone przez inne środki, takie jak: zbieranie opinii poprzez badania sondażowe (ankiety), panele ekspertów oraz różne formy otwartych spotkań; 5) przyjęcie planu (programu wojewódzkiego) powinno nastąpić w formie uchwały zarządu województwa, na podobnych zasadach, jak przyjmuje się programy wojewódzkie. Uchwałą Zarządu Nr 860/12 z dnia 17 maja 2012 r. Zarząd Województwa Łódzkiego powołał Zespół ds. Opracowania Wieloletniego Planu Działań na Rzecz Rozwoju i Upowszechniania Ekonomii Społecznej w Województwie Łódzkim Pierwsze posiedzenie Zespołu ds. Opracowania Wieloletniego Planu, podczas którego przedstawione zostały wytyczne dotyczące powstania Wieloletniego Planu oraz dokumenty programowe dotyczące ekonomii społecznej, odbyło się w dniu 1 czerwca 2012 r. Prace warsztatowe obejmowały identyfikacje problemów oraz określenie potrzeb w zakresie rozwoju ekonomii społecznej na terenie województwa łódzkiego. Kolejne trzy posiedzenia Zespołu, koncentrowały się na wypracowaniu założeń do Wieloletniego Planu, w tym celów i priorytetów oraz wskaźników. 6
Równolegle, prace nad planem, wspólnie z pracownikami Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi, rozpoczął Zespół ekspertów złożony z przedstawicieli organizacji pozarządowych, podmiotów ekonomii społecznej oraz środowiska naukowego. Eksperci wypracowali propozycje obszarów wymagających wsparcia z określeniem działań i poddziałań, uwzględniając zidentyfikowane problemy i oczekiwany zakres wsparcia. Niezależnie od prac Zespołów, z inicjatywy Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej z terenu województwa łódzkiego, powstała grupa robocza OWES, która wypracowała założenia do Wieloletniego Planu w zakresie stworzenia docelowej wizji sieci infrastrukturalnego wsparcia ekonomii społecznej w województwie. W okresie lipiec wrzesień 2012 r. grupa spotykała się pięciokrotnie określając potrzeby dotyczące sieci współpracy oraz rozwoju usług OWES (Priorytet III Wieloletniego Planu). Wypracowane do końca września 2012 r. założenia do Wieloletniego Planu zostały poddane konsultacjom społecznym, w ramach których: 1) Odbyły się spotkania konsultacyjne w : Łodzi, w dniu 8 października 2012 r. Wieruszowie, w dniu 16 października 2012 r. Łowiczu, w dniu 18 października 2012 r. Piotrkowie Trybunalskim, w dniu 22 października 2012 r. Kutnie, w dniu 24 października 2012 r. 2) Zamieszczono na stronie internetowej www.rcpslodz.pl oraz www.pokl-rcpslodz.pl założenia do Wieloletniego planu wraz z formularzem uwag. Uwagi można było zgłaszać od 1 do 24 października 2012 r. W trakcie prowadzonych drogą internetową konsultacji, zgłoszono 7 uwag, które zostały uwzględnione w dokumencie. Informacje o prowadzonych konsultacjach założeń do Wieloletniego Planu zostały rozesłane drogą e-mail do organizacji pozarządowych, jednostek samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych, a także zamieszczone na stronach internetowych RCPS, Wojewódzkiej Rady Pożytku Publicznego, jednostek samorządu terytorialnego oraz ich jednostek organizacyjnych. Skierowano również pisma z prośbą o konsultacje założeń oraz możliwość realizacji poszczególnych poddziałań ujętych w planie do wszystkich powiatowych urzędów pracy, publicznych i niepublicznych szkół wyższych oraz Kuratora Oświaty. Odpowiedzi udzieliło Kuratorium Oświaty, 17 powiatowych urzędów pracy oraz 2 publiczne szkoły wyższe. Nie zgłoszono uwag. Powiatowe urzędy pracy wskazywały na 7
trudności związane z deklaracją współfinansowania działań przewidzianych w planie z powodu nieznajomości wysokości środków pochodzących z Funduszu Pracy (ich wielkość jest znana każdorazowo z początkiem roku), które otrzymają na realizację zadań przewidzianych ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 Nr 99, poz. 1001). W związku z tym jedynie 4 PUP-y zadeklarowały wprost przeznaczenie środków na realizację działań ujętych w planie (również udzielanie dotacji dla założycieli spółdzielni socjalnych oraz osób przystępujących), w tym jeden wskazał konkretną ich wysokość. W pozostałych przypadkach deklarowano taką możliwość przy jednoczesnym stwierdzeniu, iż obserwuje się brak zainteresowania taką formą wsparcia, bądź też z informacją, iż wydatkowanie środków, nawet jeżeli zostaną przeznaczone na tę formę działania, będzie możliwe, o ile będzie zainteresowanie. Jeden z PUP-ów zadeklarował, iż w zakresie wspierania działalności Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej (Priorytet III Działanie III.1) istnieje możliwość organizacji prac interwencyjnych i staży w jednostkach samorządu terytorialnego, ośrodkach pomocy społecznej, organizacjach pozarządowych i podmiotach ekonomii społecznej. Podsumowując proces tego etapu konsultacji należy zwrócić uwagę na ważny głos, który pojawił się w ich trakcie Aby ekonomia społeczna mogła aktywnie rozwinąć się w naszym regionie, niezbędne jest aktywne włączenie się samorządu w te działania, nie tylko poprzez słowne popieranie inicjatyw, ale również i to przede wszystkim poprzez realne kroki w tworzeniu inkubatorów ekonomii społecznej, świadome kupowanie usług czy też promocyjne wspieranie swoich podmiotów. Ważne jest również włączanie się samorządu lokalnego w działania Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Urzędów Pracy czy też Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, jak i wykorzystywanie instrumentów ekonomii społecznej w planowaniu strategicznym i operacyjnym rozwoju lokalnego (PUP Zgierz). Finansowanie Planu Prace nad częścią finansową Wieloletniego Planu prowadzone były w okresie od listopada do grudnia 2012 r., po wypracowaniu założeń. Określeniem kosztów realizacji Planu zajęła się finansowa grupa robocza, do której zgłosili się przedstawiciele ośrodków wsparcie ekonomii społecznej oraz pracownicy Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi i Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi. Wyliczając koszty realizacji poszczególnych działań, grupa dokonała weryfikacji pewnych założeń, uznając, iż są zbyt kosztowne w stosunku do zakładanych rezultatów. Priorytetem przy opracowaniu Wieloletniego Planu była jego efektywność z uwzględnieniem racjonalizacji kosztów. Budżet 8
Wieloletniego Planu określa koszty realizacji poszczególnych działań. Konkretyzacja źródeł finansowania dla poszczególnych działań przewidzianych w danym roku kalendarzowym będzie ustalana w corocznie sporządzanym, do 31 stycznia, rocznym planie finansowym realizacji działań na rzecz promocji i upowszechniania ekonomii społecznej w województwie łódzkim. Priorytetem przy opracowaniu Wieloletniego Planu była jego efektywność z uwzględnieniem racjonalizacji kosztów. Potrzeby finansowe Wieloletniego Planu określono na kwotę 119.684.016,00 zł., zawierając koszty realizacji poszczególnych działań oraz potrzeby podmiotów zaangażowanych w realizację Wieloletniego Planu. Źródłami finansowania realizacji Wieloletniego Planu działań będą środki pochodzące z wielu źródeł: Samorządu Województwa, samorządów terytorialnych, Funduszu Pracy, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Europejskiego Funduszu Społecznego. 9
WIELOLETNI PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ROZWOJU I UPOWSZECHNIANIA EKONOMII SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM NA LATA 2013 2020 DIAGNOZA Dane statystyczne liczbowe i procentowe zaczerpnięto z publikacji: - Raport z wyników: Narodowy spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, - Folder Województwo Łódzkie w liczbach 2012 Urzędu Statystycznego w Łodzi, - publikacje internetowe GUS. 10
Diagnoza sytuacji społeczno ekonomicznej oraz sektora ekonomii społecznej w województwie łódzkim. 1. Struktura ludności. Według danych w dniu 31 marca 2011 r. ludność województwa łódzkiego liczyła 2538,7 tys. osób zaliczanych do kategorii ludności faktycznej. Od dnia 20 maja 2002 r., liczba ludności województwa zmniejszyła się o 74,2 tys. osób, tj. o 2,8%. czego główną przyczyną jest ujemny przyrost naturalny, a ujemne saldo migracyjne. Województwo łódzkie znalazło się wśród sześciu województw w których odnotowano ubytek ludności w latach 2002-2011. Ludność miejska zmniejszyła się o 76,0 tys., tj. o 4,5% i w 2011 r. stanowiła 63,9% ogółu ludności województwa łódzkiego (o 1,1 pkt. proc. mniej w stosunku do 2002 r.). Największy ubytek ludności miejskiej dotyczył Łodzi o 60,4 tys. osób, tj. o 7,7%. Udział ludności mieszkającej na wsi wzrósł z 35,0% do 36,1%, a jej liczebność o 1,8 tys., a więc o 0,2%. 11
Przyrosty/ubytki liczby ludności miejskiej i wiejskiej według powiatów w okresie 2002-2011 Powiaty Przyrost/Ubytek ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś w tysiącach w % (2002 r. =100) OGÓŁEM... -74,2-76,0 1,8 97,2 95,5 100,2 Powiaty: bełchatowski... 1,0-2,9 3,9 100,9 96,0 109,5 brzeziński... 0,1 0,0 0,1 100,2 100,1 100,3 kutnowski... -5,3-3,0-2,2 95,1 95,2 95,1 łaski... -0,6-0,9 0,3 98,8 95,4 100,8 łęczycki... -2,5-0,7-1,7 95,5 95,3 95,5 łowicki... -2,7-0,9-1,8 96,8 97,2 96,6 łódzki wschodni... 5,5 3,7 1,9 108,8 117,7 104,4 opoczyński... -1,0-0,1-0,9 98,8 99,8 98,3 pabianicki... -0,3-3,6 3,2 99,7 96,0 110,9 pajęczański... -1,4-0,1-1,3 97,3 99,1 96,8 piotrkowski... 1,2 2,6-1,4 101,4 142,1 98,4 poddębicki... -1,1-0,1-1,0 97,5 99,3 96,8 radomszczański... -2,9-1,5-1,3 97,6 97,3 97,9 rawski... -0,3-0,1-0,2 99,4 99,6 99,3 sieradzki... -1,9-0,8-1,1 98,5 98,6 98,4 skierniewicki... tomaszowski... wieluński... wieruszowski... zduńskowolski... zgierski... -0,3-1,0-0,8-0,1 0,1 4,6 - -1,6-0,6 0,0-0,9 0,1-0,3 0,6-0,2-0,1 1,0 4,5 99,3 99,2 99,0 99,7 100,2 102,9 x 97,7 97,5 99,4 98,1 100,1 99,3 101,0 99,7 99,8 105,0 110,9 Miasta na prawach powiatu: Łódź... Piotrków Trybunalski... Skierniewice... -60,4-4,3 0,1-60,4-4,3 0,1 - - - 92,3 94,7 100,2 92,3 94,7 100,2 x x x U W A G A. Ze względu na zaokrąglenia danych w niektórych przypadkach sumy składników mogą się nieznacznie różnić od podanych wielkości ogółem. 12
Łódzkie z udziałem ludności miejskiej na poziomie 63,9% plasuje się na 6 miejscu w kraju, gdzie udział ludności miejskiej był większy i odnotowano spadek udziału ludności miejskiej. W okresie 2002-2011 proporcje ludności według płci w województwie łódzkim nie uległy zmianie mężczyźni stanowią 47,7% ogółu ludności, natomiast kobiety 52,3%. W 2011 r., podobnie jak w 2002 r., łódzkie wyróżniało się najwyższym poziomem współczynnika feminizacji wśród wszystkich województw na 100 mężczyzn przypadało 110 kobiet. Wartość współczynnika feminizacji jest zróżnicowana ze względu na wiek. W młodszych grupach wieku przeważali mężczyźni. Wraz z przechodzeniem do coraz starszych grup wieku poziom współczynnika feminizacji rośnie. Województwo łódzkie na tle kraju zajmuje 9 miejsce pod względem powierzchni, natomiast 6 miejsce pod względem liczby ludności. W latach 2002-2011 nastąpił spadek wskaźnika gęstości zaludnienia ze 143 do 139 osób na km 2 (w miastach odpowiednio z 1513 do 1403, na wsi pozostał bez zmian 54) w Polsce wskaźnik ten ukształtował się na poziomie 123 osób na km 2. Gęstość zaludnienia według powiatów w 2011 r. 13
Ludność według płci i powiatów Powiaty 2002 2011 ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety w tysiącach OGÓŁEM... 2612,9 1246,6 1366,3 2538,7 1210,3 1328,4 Powiaty: bełchatowski... 112,0 55,2 56,8 113,0 55,6 57,4 brzeziński... 30,9 15,0 15,8 31,0 15,1 15,9 kutnowski... 107,5 51,8 55,7 102,2 49,3 53,0 łaski... 51,5 25,1 26,4 50,9 24,8 26,0 łęczycki... 54,9 26,9 28,0 52,4 25,6 26,8 łowicki... 83,8 40,7 43,1 81,1 39,4 41,7 łódzki wschodni... 62,5 30,1 32,4 68,1 32,8 35,3 opoczyński... 79,6 39,6 40,1 78,7 39,1 39,6 pabianicki... 120,3 56,5 63,8 119,9 56,3 63,6 pajęczański... 54,4 27,0 27,4 52,9 26,3 26,6 piotrkowski... 90,2 44,3 45,9 91,4 45,1 46,3 poddębicki... 43,3 21,3 21,9 42,2 20,8 21,3 radomszczański... 120,5 59,1 61,4 117,6 57,6 60,0 rawski... 50,1 24,8 25,2 49,8 24,6 25,2 sieradzki... 122,7 60,1 62,7 120,8 59,2 61,6 skierniewicki... 38,6 19,1 19,4 38,3 18,9 19,3 tomaszowski... 122,2 59,0 63,2 121,2 58,3 62,9 wieluński... 79,0 38,6 40,4 78,2 38,1 40,0 wieruszowski... 42,6 21,0 21,5 42,4 21,0 21,4 zduńskowolski... 68,0 33,0 35,1 68,2 33,0 35,1 zgierski... 159,6 76,3 83,4 164,2 78,3 85,9 Miasta na prawach powiatu: Łódź... Piotrków Trybunalski... Skierniewice... 789,3 81,0 48,5 360,4 38,3 23,4 428,9 42,7 25,1 728,9 76,7 48,6 331,6 36,1 23,3 397,3 U W A G A. Ze względu na zaokrąglenia danych w niektórych przypadkach sumy składników mogą się nieznacznie różnić od podanych wielkości ogółem. 40,6 25,3 W latach 2002-2011 zaobserwowano zmiany w strukturze ludności według wieku. Wzrost liczby urodzeń z ostatnich lat spowodował zwiększenie liczebności najmłodszej grupy wieku (0-4 lata) w stosunku do 2002 r. (o 8,0%). Zmniejszył się istotnie odsetek osób w wieku przedprodukcujnym, nieznacznie wzrósł udział osób w wieku produkcyjnym oraz wzrósł udział ludności w wieku poprodukcyjnym. 14
Ludność w wieku produkcyjnym, którą często traktuje jako potencjalne zasoby pracy, zmniejszyła się o 0,2%, przy czym spadek dotyczył mieszkańców miast, natomiast na wsi odnotowano wzrost liczby osób w tym wieku. Zaobserwowano proces starzenia się grupy ludności w wieku produkcyjnym, zmniejszyła się o 3,0% liczba osób w wieku 18-44 lata (ludność mobilna) natomiast liczba ludności w wieku produkcyjnym niemobilnym zwiększyła się o 4,3%. Stan i struktura ludności według wieku Wyszczególnienie Ogółem przedprodukcyj- nym (0-17 lat) Ludność w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64, kobiety 18-59 lat) razem mobilnym (18-44 lata) niemobilnym (mężczyźni 45-64, kobiety 45-59 lat) poprodukcyjnym (mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety 60 lat i więcej) W tysiącach Ogółem... 2002 a 2612,9 547,5 1618,9 1004,1 614,8 446,4 2011 2538,7 441,5 1615,6 974,3 641,3 481,5 Miasta... 2002 a 1697,8 326,8 1093,7 664,4 429,3 277,2 2011 1621,8 257,3 1048,5 619,2 429,3 316,0 Wieś... 2002 a 915,1 220,8 525,2 339,7 185,5 169,2 2011 916,9 184,2 567,1 355,2 211,9 165,5 W odsetkach Ogółem... 2002 a 100,0 21,0 62,0 38,4 23,5 17,1 2011 100,0 17,4 63,6 38,4 25,3 19,0 Miasta... 2002 a 100,0 19,2 64,4 39,1 25,3 16,3 2011 100,0 15,9 64,6 38,2 26,5 19,5 Wieś... 2002 a 100,0 24,1 57,4 37,1 20,3 18,5 2011 100,0 20,1 61,9 38,7 23,1 18,1 Dynamika zmian (2002 r. = 100) Ogółem... 97,2 80,6 99,8 97,0 104,3 107,9 Miasta... 95,5 78,7 95,9 93,2 100,0 114,0 Wieś... 100,2 83,4 108,0 104,6 114,3 97,9 a Dla 2002 r. w podziale według wieku nie uwzględniono osób o nieustalonym wieku (7 osób). U W A G A. Ze względu na zaokrąglenia danych w niektórych przypadkach sumy składników mogą się nieznacznie różnić od podanych wielkości ogółem. 15
Liczba osób w wieku poprodukcyjnym zwiększyła się o 7,9%, a ich udział wśród ogółu ludności wzrósł o 1,9 pkt. proc. do 19,0%. W 2011 r. odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym osiągnął wartość 19,5% w miastach i 18,1% na wsi. W 2011 r. łódzkie wyróżniało się wśród wszystkich województw największym odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnym. W 2011 r. na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 57 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj. o 4 osoby mniej niż miało to miejsce w 2002 r. Istotny spadek liczby osób w wieku 0-17 lat, przy tylko nieznacznym spadku liczby osób w wieku produkcyjnym spowodował, że na 100 osób w tym wieku w 2011 r. przypadało znacznie mniej osób w wieku przedprodukcyjnym niż w 2002 r. (27 wobec 34). Poziom tego współczynnika jest większy na wsi niż w miastach. Poziom współczynnika informującego ile osób w wieku poprodukcyjnym przypada na 100 osób w wieku produkcyjnym w skali całego województwa w latach 2002-2011 wzrósł z 28 do 30 osób. W 2011 r. w skali całego kraju na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 55 osób w wieku nieprodukcyjnym. Województwo łódzkie znalazło się wśród czterech 16
województw, w których szczególnie widoczny jest proces starzenia się społeczeństwa. W łódzkim odnotowano niekorzystną przewagę wskaźnika dla wieku poprodukcyjnego nad przedprodukcyjnym. Na stan i strukturę ludności decydujący wpływ mają takie zjawiska demograficzne, jak: urodzenia i zgony oraz małżeństwa, separacje i rozwody. W województwie łódzkim w 2010 r. odnotowano 25,5 tys. urodzeń żywych, tj. o 2,0% mniej niż przed rokiem, ale o 15,3% więcej niż w 2002 r. W miastach województwa łódzkiego urodziło się więcej dzieci niż na wsi odpowiednio w miastach - 15,7 tys. urodzeń (tj., 61,6% ogółu urodzeń żywych), natomiast na terenach wiejskich - 9,8 tys. Ze względu na spadek liczby urodzeń żywych w 2010 r., zaobserwowano również spadek ich natężenia, czyli liczby urodzeń na 1 tys. ludności. Współczynnik ten w 2010 r. w województwie łódzkim wynosił 10,0 i był o 0,2 pkt niższy niż w 2009 r. Obok urodzeń zgony są kolejnym czynnikiem ruchu naturalnego, wpływającym na stan i strukturę ludności. W 2010 r. w województwie łódzkim zmarło 31,2 tys. osób, tj. o 2,2% mniej niż w roku poprzednim (liczba zgonów spadła zarówno w mieście - o 2,8% do poziomu 19,7 tys., jak i na wsi - o 1,1% do poziomu 11,5 tys.). Tym samym spadł nieznacznie 17
współczynnik natężenia tego zjawiska wyrażający liczbę zgonów na 1 tys. ludności i na koniec 2010 r. wyniósł 12,3 (12,5 w 2009 r.). W strukturze zgonów według płci przeważają mężczyźni. W 2010 r. zmarło 16,3 tys. mężczyzn, co stanowiło 52,1% wszystkich zgonów w województwie. W województwie łódzkim w 2012 roku odnotowano ujemny przyrost naturalny. W 2010 r. liczba zgonów mieszkańców łódzkiego przewyższyła liczbę urodzeń żywych o 5,7 tys. osób. W przeliczeniu na 1 tys. ludności przyrost naturalny osiągnął poziom minus 2,2. W miastach województwa przyrost naturalny wyniósł minus 4,0 tys. osób (minus 2,5 w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców), natomiast na terenach wiejskich minus 1,7 tys. osób (minus 1,9 w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców). Istotny wpływ na stan i strukturę ludności mają również migracje stałe ludności. W województwie łódzkim, w 2010 r., zameldowano na pobyt stały (w ruchu wewnętrznym) 22,6 tys. osób, natomiast liczba osób wymeldowanych z pobytu stałego wyniosła 24,3 tys. osób, zatem saldo migracji w ruchu wewnętrznym wynosiło -1,8 tys. osób. Ruch migracyjny w województwie łódzkim dotyczył głównie kobiet. W ogólnej liczbie migracji największy odsetek stanowią migracje wewnątrz województwa. Migrujący do innej miejscowości w ramach województwa łódzkiego stanowili 78,3% ogółu migrantów. W łódzkim wymeldowało się z miast 15,6 tys. mieszkańców, a zameldowało 10,7 tys. osób. Saldo migracji w ruchu wewnętrznym w miastach wyniosło zatem minus 5,0 tys. osób. W większości powiatów oraz miast na prawach powiatu odnotowano ujemne saldo migracji. Mieszkańcy województwa łódzkiego chętnie migrują z miast na wieś i ta tendencja w ostatnich latach nasila się. W 2010 r. napływ migracyjny na wieś wyniósł 11,9 tys. osób, przy czym ponad 71,1% tych osób przybyło z miast. Zatem saldo migracji w ruchu wewnętrznym na wsi w 2010 r. wyniosło 3,2 tys. osób. W 2010 r. w województwie łódzkim saldo migracji zewnętrznej wyniosło minus 23 osoby (w 2009 r. 108 osób); w przeliczeniu na 1000 ludności odpowiednio minus 0,01 oraz 0,04. W omawianym roku poza granice kraju wyemigrowało na stałe 556 mieszkańców naszego województwa. Jak podaje GUS na przełomie 2002-2011 roku w województwie łódzkim ubyło 74,2 tys. mieszkańców. Związane jest to głównie z ujemnym przyrostem naturalnym oraz migracją w celach zarobkowych. 18
2. Rynek pracy Według wyników NSP 2011 zbiorowość aktywnych zawodowo w województwie łódzkim liczyła 1097,4 tys. osób, co stanowiło 51,8% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. W tym 953,1 tys. osób pracujących i 144,3 tys. osób bezrobotnych. Dane te pokazują, że co druga osoba pracowała lub poszukiwała pracy, a blisko co ósma spośród aktywnych zawodowo miała trudności ze znalezieniem zatrudnienia. Województwo łódzkie znalazło się na 13 pozycji w kraju ze współczynnikiem aktywności zawodowej wynoszącym 51,8%. Niezmiennie, wyraźnie wyższy współczynnik aktywności zawodowej wystąpił w grupie mężczyzn niż kobiet, co należy tłumaczyć m.in. wcześniejszym wiekiem przechodzenia na emeryturę i dłuższym przeciętnym trwaniem życia oraz rolą pełnioną w rodzinie obowiązkami opiekuńczymi wobec dzieci lub innych osób niesamodzielnych w przypadku kobiet. Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według płci i miejsca zamieszkania w 2011 r. Wyszczególnienie Ogółem... mężczyźni kobiety... Miasta... Wieś... Ogółem 2183,1 1027,7 1155,5 1413,1 770,0 Aktywni zawodowo razem 1097,4 594,1 503,3 723,3 374,1 pracujący 953,1 516,9 436,2 625,8 327,3 bezrobotni Bierni zawodowo Nieustalony status na rynku pracy Współczynnik aktywności zawodowej a Wskaźnik zatrudnienia a w tysiącach w % 144,3 77,3 67,0 97,5 46,8 1022,0 402,9 619,1 640,1 381,9 a Przy wyliczaniu wskaźników nie uwzględniono nieustalonego statusu na rynku pracy. U W A G A. Ze względu na zaokrąglenia danych w niektórych przypadkach sumy składników mogą się nieznacznie różnić od podanych wielkości ogółem. 63,8 30,6 33,1 49,7 14,0 51,8 59,6 44,8 53,1 49,5 45,0 51,8 38,9 45,9 43,3 Stopa bezrobocia 13,1 13,0 13,3 13,5 12,5 Czynnikiem determinującym sytuację poszczególnych osób na rynku pracy jest poziom wykształcenia. W 2011 r. w łódzkim blisko 2/3 ludności aktywnej zawodowo posiadało wykształcenie średnie lub wyższe dla porównania w 2002 r. było to niewiele ponad połowę ogółu pracujących i poszukujących pracy. Wśród aktywnych zawodowo ponad 1/3 to osoby z wykształceniem średnim i policealnym, 1/4 to osoby z wykształceniem wyższym, kolejna 1/4 z zasadniczym, natomiast osoby aktywne zawodowo z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym (lub takie, które nie ukończyły żadnej szkoły) stanowiły jedynie 9,8% ogółu. Największą aktywność zawodową 19
charakteryzowali się absolwenci studiów wyższych, natomiast najmniejszą osoby, które ukończyły co najwyżej szkoły podstawowe lub gimnazjalne. Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2011 r. Wyszczególnienie Ogółem Aktywni zawodowo razem pracujący bezrobotni Bierni zawodowo Współ- Nieustaczyn- nik lony status aktywna rynku ności pracy zawodowej a Wskaźnik zatrudnienia a Stopa bezrobocia w tysiącach w % Ogółem... Wyższe... Policealne i średnie zawodowe... Średnie ogólnokształcące... Zasadnicze zawodowe... Podstawowe ukończone gimnazjalne b... Nieustalony poziom wykształcenia i 2183,1 360,8 443,9 450,5 567,3 296,0 64,5 1097,4 276,7 282,8 153,5 276,9 107,2 0,3 953,1 259,1 251,8 129,6 234,1 78,3 0,2 144,3 17,6 31,0 23,9 42,8 28,9 0,1 1022,0 84,0 161,1 142,4 173,6 460,1 0,7 63,8 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 63,5 51,8 76,7 63,7 51,9 61,5 18,9 29,8 45,0 71,8 56,7 43,8 52,0 13,8 18,3 13,1 6,4 10,9 15,6 15,5 27,0 38,6 a Przy wyliczaniu wskaźników nie uwzględniono nieustalonego statusu na rynku pracy. b Łącznie z wykształceniem podstawowym nieukończonym i bez wykształcenia szkolnego. U W A G A. Ze względu na zaokrąglenia danych w niektórych przypadkach sumy składników mogą się nieznacznie różnić od podanych wielkości ogółem. W 2011 r. liczba bezrobotnych w województwie łódzkim wyniosła 144,3 tys. osób, tj. 6,7% ogółu bezrobotnych w kraju. Stopa bezrobocia osiągnęła poziom 13,1% co pokazuje, że zgodnie z tendencją ogólnopolską, stopa bezrobocia znacząco obniżyła się od czasu poprzedniego spisu powszechnego (w 2002 r. wynosiła 20,2%). W populacji bezrobotnych dominowali mężczyźni stanowiąc 53,7%. W 2011 r. nastąpiło znaczne zbliżenie stopy bezrobocia w miastach (13,5%) i na terenach wiejskich (12,5%), podczas gdy analogiczny wskaźnik w 2002 r. charakteryzował się znaczną rozpiętością (odpowiednio 23,2% i 14,9%). Silne zróżnicowanie stopy bezrobocia występuje według powiatów. Powiatem o najniższej stopie bezrobocia pozostał powiat skierniewicki najwyższą natomiast stopę bezrobocia w spisie 2011 odnotowano w powiecie opoczyńskim. 20
Stopa bezrobocia według powiatów w 2011 r. W 2011 roku najwyższe natężenie bezrobocia odnotowano pośród ludzi młodych u progu kariery zawodowej w wieku 18-19 lat i 20-24 lata, natomiast największą liczebnością w województwie łódzkim charakteryzowała się grupa bezrobotnych w wieku 20-29 lat. W sumie ponad 1/3 osób dotkniętych bezrobociem nie przekroczyła 30 roku życia. W najlepszej sytuacji na rynku pracy znajdowały się osoby w wieku 30-49 lat. W podziale ze względu na poziom wykształcenia najwyższa stopa bezrobocia wystąpiła wśród osób najsłabiej wykształconych, które ukończyły najwyżej szkołę gimnazjalną, zaś najniższa u osób z wykształceniem wyższym, co pokazuje istotną rolę edukacji dla pozyskania zatrudnienia. W województwie łódzkim najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowiły osoby legitymujące się wykształceniem zasadniczym zawodowym (29,7% ogółu bezrobotnych), najmniejszą natomiast absolwenci szkół wyższych (12,2%). Najliczniejszą grupę spośród bezrobotnych stanowiły osoby pozostające bez pracy od 7 do 12 miesięcy, drugą pod względem wielkości długotrwale bezrobotne, tzn. poszukujące pracy powyżej roku. 21
Odsetek bezrobotnych poszukujących pracy krócej niż rok był większy wśród mieszkańców wsi zatem długotrwałe bezrobocie jest zjawiskiem relatywnie częściej występującym w miastach. Należy wspomnieć o populacji osób biernych zawodowo, która w 2011 roku liczyła 1022,0 tys. osób, co stanowiło 48,2% ludności w wieku 15 lat i więcej. Oznacza to, że w porównaniu z wynikami spisu powszechnego z 2002 r. wzrosła ona o 84,5 tys. osób, tj. o 9,0%. W zbiorowości tej dominowały kobiety, w szczególności przebywające na emeryturze, co należy tłumaczyć niższą granicą wieku emerytalnego oraz dłuższym przeciętnym trwaniem życia. Prawie 2/3 analizowanej populacji stanowili mieszkańcy miast. Zbiorowość biernych zawodowo obejmowała przede wszystkim osoby najstarsze, które już wycofały się z życia zawodowego, najmłodsze, które nie rozpoczęły jeszcze pracy, kształciły się albo też poświęciły się czasowo opiece nad dziećmi czy innymi osobami niesamodzielnymi oraz osoby, które nigdy nie podjęły aktywności zawodowej lub też zrezygnowały z niej ze względów zdrowotnych. W województwie łódzkim 59,7% biernych zawodowo miało powyżej 55 lat (35,9% powyżej 64 lat), a 20,0% nie przekroczyło 25 roku życia. W stosunku do danych spisowych z 2002 r. w największym stopniu wzrosła liczba biernych zawodowo w wieku 25-44 lata oraz 55-64 lata (odpowiednio o 72,7% oraz 45,3%). W strukturze biernych zawodowo według wykształcenia przeważały osoby z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym, których udział był zdecydowanie mniejszy pośród mieszkańców miast niż wsi. W stosunku do 2002 r. podwoił się odsetek absolwentów studiów wyższych, osiągając 8,2% zbiorowości biernych zawodowo (4,1% w 2002 r.). Wg danych to w znacznej mierze wiek decyduje o przyczynie bierności zawodowej. Nauka to główna przyczyna bierności zawodowej dla większości osób w wieku przedprodukcyjnym, dla osób w wieku produkcyjnym mobilnym o bierności zawodowej decydowała nauka, uzupełnianie kwalifikacji oraz opieka na dziećmi. Dla mieszkańców w wieku produkcyjnym niemobilnym przyczynę bierności stanowiła emerytura, własna choroba lub niepełnosprawność. 3. Problemy społeczne województwa. 4 W regionie łódzkim podobnie jak w całym kraju obserwuje się takie problemy, jak: bezrobocie, bieda, wykluczenie społeczne. 4 Opracowano na podstawie Ocena zasobów pomocy społecznej województwa łódzkiego na 2012 r. Urząd Marszałkowski w Łodzi Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi 2011 r. 22
W 2009 r. z powodu ubóstwa wsparcia udzielono 47 506 rodzinom, a w 2010 r. z powodu tego czynnika udzielono pomocy 48 478 rodzinom. Z kolei z powodu bezrobocia w 2009 r. pomoc udzielono 44 435 rodzinom, a w 2010 r. 46 764 rodzinom. Osoby żyjące w rodzinach objętych pomocą z powodu ubóstwa w 2009 r. stanowiły 4,64% ogółu ludności województwa, a w 2010 r. stanowiły 4,58%. Z kolei osoby żyjące w rodzinach objętych pomocą z powodu bezrobocia w 2009 r. stanowiły 4,60%, a w 2010 r. 4,82% ogółu ludności województwa. Według sprawozdania rocznego MP i PS-03 za 2010 r. dla województwa łódzkiego dział 2 B, liczba osób, żyjących w rodzinach, w którym przyznano pomoc w formie zasiłku okresowego z tytułu bezrobocia wyniosła: 60.920, przy czym liczba mieszkańców województwa na dzień 31.12.2010 r. wynosiła: 2 534 357 osób. Średni wskaźnik dla województwa wynosi 2,40. Wśród rodzin, które otrzymały pomoc w 2010 r. z powodów: ubóstwa, bezrobocia, długotrwałej choroby, niepełnosprawności, przemocy, alkoholu rodziny z terenów wiejskich stanowią od 28% do 34%. Wśród rodzin, które otrzymały pomoc z powodu nieprzystosowania do życia młodzieży rodziny wiejskie stanowiły niecałe 18%. Największy udział rodzin wiejskich był wśród rodzin, które otrzymały pomoc z powodu: wielodzietności i zdarzeń losowych. Na wysoki udział rodzin wiejskich wśród tych rodzin, które objęte były wsparciem przez ośrodki pomocy społecznej ze względu na zdarzenia losowe wpływa przyjęty przez jedną z gmin województwa program pomocowy na rzecz rolników oraz nawałnice pogodowe. Struktura wybranych świadczeń zrealizowanych w 2010 r. przez ośrodki pomocy społecznej z terenu województwa łódzkiego, na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej przedstawia się następująco : a) zasiłki okresowe - otrzymały 32. 833 osoby na łączną kwotę 39. 922.479 zł. W 2010 r. w województwie łódzkim średnio 77,36% wśród wszystkich klientów, którym przyznano zasiłek okresowy, stanowiły osoby, które otrzymały zasiłek okresowy przyznany z powodu bezrobocia. Aż w 123 gminach udział klientów, którym przyznano zasiłek okresowy z tytułu bezrobocia w stosunku do osób objętych pomocą w formie zasiłku okresowego wynosił powyżej 70%. Do 30% był tylko w 2 gminach. W 2012 r. nadal bezrobocie będzie stanowiło główny czynnik przyznawania zasiłku okresowego. W następnym roku 93 gminy deklarują, że bezrobotni klienci będą stanowić powyżej 70% wszystkich, którzy otrzymają 23
pomoc w formie zasiłku okresowego. Najwięcej osób bezrobotnych, które otrzymają zasiłek okresowy będzie w gminach w terenu powiatu radomszczańskiego (10 na 14 gmin w powiecie), piotrkowskiego, tomaszowskiego (8 na 11 gmin w powiecie) oraz zduńskowolskiego. W powiatach tych jest duża grupa osób, która nie ma stałego dochodu, będącego podstawowym sposobem zabezpieczenia środków do życia. b) posiłki Na podstawie sprawozdania rocznego MP i PS 03 za 2010 r. Dział 2 B w województwie łódzkim posiłkami objęte były 48 593 osoby. Największą grupę wśród tych osób stanowiły dzieci 44 091, co stanowiło 90,74% ogółu objętych posiłkami. Osoby dorosłe to zaledwie ok. 10%. Dożywianie w 2012 r. planują prowadzić niemal wszystkie gminy naszego województwa. Jedynie jedna gmina nie przewiduje udzielania tego świadczenia ze środków pomocy społecznej. Szacuje się, że formą pomocy: posiłki w następnym roku będzie objętych w łódzkim 54 888 osób, w tym 47 906 dzieci oraz 6 982 osoby dorosłe. Planowany koszt wynosi ogółem: 32 306 791 zł. Koszt jednego świadczenia posiłku w regionie łódzkim w 2010 r. wynosił średnio 3,39 zł. W następnym roku wzrośnie do kwoty ok. 4,10 zł. c) usługi opiekuńcze Ze sprawozdań rocznych MP i PS 03 wynika, że w około 75% gmin województwa występowało zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze. W pozostałych jednostkach lokalnych nie zostały wskazane potrzeby na omawiane świadczenie. Wśród wszystkich gmin, które świadczyły usługi opiekuńcze dla mieszkańców największą liczebnie grupę stanowiły gminy wiejskie. Łączna liczba mieszkańców województwa, którym przyznano tę formę pomocy w roku 2010 wyniosła 7288 osób, natomiast szacuje się, iż w 2012 r. ta liczba wzrośnie do 7504 osób. d) zasiłki stałe Jest to świadczenie obowiązkowe gminy, przysługujące na podstawie art. 37 ustawy o pomocy społecznej osobom całkowicie niezdolnym do pracy z powodu wieku lub 24
niepełnosprawności, spełniającym kryterium dochodowe i stanowi uzupełnienie dochodu tych osób do kryterium ustawowego. Zasiłek stały ustala się w wysokości: w przypadku osoby samotnie gospodarującej różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby, w przypadku osoby w rodzinie różnicy między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie a dochodem na osobę w rodzinie. Na przestrzeni lat w regionie przybywa osób, dla których głównym źródłem utrzymania są zasiłki stałe. W 2006 r. pomocą w formie zasiłku stałego było objętych 14 825 osób, w 2007 r. zasiłków stałych udzielono 15 220 osobom, w 2008 r. 14 980 osobom, w 2009 r. 15 029 osobom, w 2010 r. 15 135 osobom. Plan na 2012 r. przewiduje objęcie pomocą 15 777 osób. Na podstawie sprawozdania rocznego MP i PS za 2009 r. wskaźnik liczby osób, którym przyznano zasiłek stały liczony w stosunku do liczby mieszkańców gminy wynosił za 2009 r. dla łódzkiego: 0,59, a w 2010 r. wzrósł do 0,60. e) zasiłki celowe Zasiłek celowy to świadczenie fakultatywne przyznawane na zaspokojenie niezbędnej potrzeby życiowej, a w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. Zasiłek ten może być też przyznany osobom bezdomnym i innym osobom nieposiadającym dochodu oraz możliwości uzyskania świadczeń zdrowotnych na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne. Zasiłek celowy może być przyznany również w formie biletu kredytowanego. Jest to świadczenie przysługujące na pokrycie m.in. wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną i przysługuje osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej. W takim przypadku może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi. Na przestrzeni ostatnich trzech lat pomocą w formie zasiłków celowych w regionie łódzkim objętych jest rocznie ok. 70 tys. osób. W 2008 r. przyznano decyzją zasiłki celowe 66.359 osobom, na kwotę ogółem 50.039.464 zł. Jedna rodzina otrzymała pomoc w wysokości 861,71 zł. W 2009 r. przyznano decyzją zasiłki celowe 68 111 osobom, na kwotę ogółem 55 697 598 zł. Jedna rodzina otrzymała pomoc w wysokości 925,76 zł. W 2010 r. pomocą objęto 71 676 osób, średnio każda z nich otrzymała jednorazowo kwotę: 803,49 zł. Szacuje się, że zasiłki celowe w 2012 25
r. będą przyznane 77 635 osobom, na kwotę ogółem 62 961 514 zł. Planowany koszt jednego świadczenia 810,99 zł. f) odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej W regionie łódzkim gminy ponoszą coraz większe obciążenia z racji przebywania ich mieszkańców w domach pomocy społecznej. W 2006 r. koszt pokrywany przez gminy za mieszkańców w domu pomocy społecznej w łódzkim wynosił ogółem 15 373 367 zł, w 2009 r. wzrósł do kwoty: 37 269 197 zł, a w 2010 r. do kwoty: 42 577 180 zł. W 2012 r. planowany koszt utrzymania mieszkańców gmin w DPS-ach sięga kwoty 42 953 535 zł, a średni koszt pobytu w domu pomocy społecznej pokrywany z budżetu gmin wyniesie ok. 1 920 zł miesięcznie. Priorytetowe kwestie społeczne dla województwa łódzkiego: 1. Do najważniejszych zadań samorządu województwa w kwestiach społecznych będzie należeć podnoszenie jakości życia najuboższych mieszkańców województwa, poprzez przeciwdziałanie i ograniczenie skutków ubóstwa. Przy czym pomoc finansowa powinna stanowić dopełnienie pracy socjalnej, niwelując w ten sposób doraźny charakter pomocy społecznej. 2. Zachodzące w ostatnich latach procesy demograficzne w województwie wymuszają przyjęcie określonych kierunków polityki społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa socjalnego, zwłaszcza w skali mikro społecznej, z uwzględnieniem grup zagrożonych marginalizacja społeczną np. bezrobotnych (szczególnie bezrobotnych kobiet), niepełnosprawnych, ludzi starych, klientów pomocy społecznej, itp. 3. Problemy społeczne, zwłaszcza socjalne, będą wymagały ciągłej diagnozy i analizy na wszystkich poziomach samorządu. Wobec nasilania się negatywnych skutków zjawiska marginalizacji społecznej, istnieje pilna potrzeba stworzenia spójnego systemu ewidencjonowania osób wymagających pomocy socjalnej i przepływu informacji w całym obszarze pomocy społecznej. 26
4. Niepełnosprawność Z danych Raportu z wyników spisów powszechnych województwo łódzkie Urzędu Statystycznego w Łodzi, wynika iż w maju 2002 r. liczba osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim wyniosła 365,1 tys. co stanowiło 14,0% ogółu ludności województwa (odpowiedni wskaźnik dla Polski wyniósł 14,3%). Rozkład wg płci wśród osób niepełnosprawnych nie różnicuje populacji osób sprawnych i niepełnosprawnych. W 2002 r. wśród ogółu niepełnosprawnych w łódzkim było 171,1 tys. mężczyzn i 194,0 tys. kobiet, a więc na 100 mężczyzn przypadało 113 kobiet (w miastach 118, na wsi 106). Wyniki spisu ludności 2011 r. wykazały, że liczba osób, które zadeklarowały ograniczenie zdolności do wykonywania zwykłych czynności podstawowych dla swojego wieku i/lub posiadały ważne orzeczenie kwalifikujące je do zaliczenia do zbiorowości osób niepełnosprawnych, wynosiła 333,8 tys., co stanowiło 13,1% ludności województwa łódzkiego wobec 14,0% w 2002 r. W Polsce zbiorowość osób niepełnosprawnych wynosiła 4697,5 tys. osób, co stanowiło 12,2% ludności kraju wobec 14,3% w 2002 r. Wśród ogółu osób niepełnosprawnych w łódzkim 183,2 tys. (54,9%) stanowiły kobiety, których liczba w porównaniu ze spisem 2002 zmniejszyła się o 5,6%. Na wsi liczba kobiet niepełnosprawnych była niższa, natomiast w miastach zwiększyła się, niepełnosprawni mężczyźni w 2011 r. stanowili nieco mniej liczną grupę niż kobiety a ich liczebność zmniejszyła się w stosunku do 2002 r. W 2011 r. zbiorowość niepełnosprawnych prawnie liczyła 216,1 tys. osób, co oznacza, że w stosunku do 2002 r. była o 21,6% mniejsza. Większy spadek liczby osób niepełnosprawnych prawnie odnotowuje się wśród osób mieszkających na wsi niż w miastach. Dane ludności 2011 roku mówią, że wśród ogółu osób niepełnosprawnych mężczyźni stanowili 45,1%. Znacznie mniejszą grupę osób niepełnosprawnych prawnie i biologicznie stanowiły kobiety, których udział wyniósł 50,5% wśród ogółu kobiet niepełnosprawnych. Nieco rzadziej niż mężczyźni deklarowały one całkowite ograniczenie sprawności W zbiorowości osób niepełnosprawnych mężczyźni nieposiadający orzeczenia, a deklarujący ograniczenie sprawności stanowili 30,1%, natomiast odsetek kobiet był znacznie wyższy i wyniósł 39,5%. W grupie osób niepełnosprawnych wyłącznie biologicznie, zarówno mężczyźni, jak i kobiety, najczęściej deklarowali umiarkowane ograniczenie sprawności (odpowiednio 21,8% i 28,3%). Uwagę zwraca fakt, że wśród niepełnosprawnych zarówno mężczyzn, jak i kobiet, co dziesiąta osoba posiada orzeczenie o niepełnosprawności, nie odczuwając jednocześnie ograniczenia w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych 27
W roku 2010 w gospodarstwach domowych znajdowało się 357,8 tys. osób niepełnosprawnych (98,0%), a 7,3 tys. przebywało w gospodarstwach zbiorowych (2,0%). Rozkład według wieku osób niepełnosprawnych był następujący: dzieci w wieku 0-15 lat było 11,7 tys. (3,2%), dorosłych w wieku 16-59 lat - 178,9 tys. (49,0%), natomiast osób w wieku 60 lat i więcej - 174,5 tys. (47,8%). Tak więc osoby niepełnosprawne to niemal w połowie osoby starsze. Wśród ogółu dzieci do 15 lat w województwie łódzkim odsetek niepełnosprawnych wynosił 2,5%, przy czym był nieco większy wśród chłopców, a także wyższy w miastach niż na wsi. Większe odsetki osób niepełnosprawnych wśród mężczyzn obserwujemy niemal we wszystkich grupach wieku z wyjątkiem najstarszej (75 lat i więcej) wiąże się to z mniejszą liczebnością mężczyzn w tej grupie wiekowej. W najmłodszej i najstarszej grupie wieku odsetki niepełnosprawnych były większe w miastach, natomiast w pozostałych grupach wieku wskaźniki były wyższe na wsi. Biorąc pod uwagę sytuacje osób niepełnosprawnych w regionie, województwo łódzkie w 2010 r. wyróżniało się na tle kraju wysokim poziomem zatrudnienia tych osób 24,2% (średnia dla Polski 20,5%). W porównaniu z rokiem 2009 nastąpił wzrost miernika o 3,4 pkt. proc. Jednocześnie, należy zwrócić uwagę na fakt, iż województwo łódzkie razem z województwem lubuskim charakteryzowało się w 2010 r. najwyższym w kraju odsetkiem osób niepełnosprawnych w ogóle bezrobotnych - 7,6%. Udział ten był wyższy od średniej dla Polski o 2,5 pkt. proc. W odniesieniu do 2009 r. odsetek osób niepełnosprawnych zwiększył się o 0,3 pkt. proc. Na przestrzeni ostatnich lat w województwie łódzkim m.in.: a) systematycznie zwiększa się liczba placówek, instytucji i ośrodków wsparcia umożliwiających rehabilitację osób niepełnosprawnych; b) wzrasta liczba placówek zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, zaopatrzenia ortopedycznego oraz wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego i ortopedycznego; Powodem braku aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych jest między innymi: a) niski poziom ich wykształcenia, b) brak możliwości dojazdu lub utrudniony dojazd do miejsca pracy, c) bariery architektoniczne i w komunikowaniu się, d) brak ofert pracy dostosowanych do potrzeb i możliwości osoby niepełnosprawnej 28
5. Sektor ekonomii społecznej. Diagnoza kondycji sektora ekonomii społecznej jest niezwykle trudna, bowiem do dnia dzisiejszego nie ma jednoznacznej definicji podmiotu ekonomii społecznej, czy też przedsiębiorstwa społecznego. 1) Podstawy prawne ekonomii społecznej Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Ustawa z dnia 24.04.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Ustawa z dnia 13.06.2003 r. o zatrudnieniu socjalnym Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej Ustawa z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych Ciągle oczekiwana jest całościowa ustawa dotycząca podmiotów ekonomii społecznej bowiem definicje poszczególnych podmiotów i regulacje dotyczące ich działań umiejscowiono w wielu aktach prawnych. Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej Ośrodek wsparcia ekonomii społecznej, to nie instytucja, ale szereg działań wspierających które umożliwiają organizacjom i osobom fizycznym ekonomiczne usamodzielnienie ukierunkowane na cele społeczne. Obecnie, na terenie województwa łódzkiego prowadzone są ośrodki wsparcia ekonomii społecznej, powstałe w oparciu o projekty dofinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Poddziałania 7.2.2 POKL, których realizatorami są: 1. Instytut Spraw Obywatelskich INSPRO 2. PL Europa S.A. 3. Stowarzyszenie Wsparcie Społeczne "Ja-Ty-My" 4. Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS 5. Fundacja Studiów Europejskich Instytut Europejski 29
Beneficjentami projektów realizowanych przez OWES mogą być min.: stowarzyszenia i fundacje nieprowadzące działalności gospodarczej, liderzy oraz przedstawiciele kadry zarządzającej organizacji społecznych, aktywiści i wolontariusze, osoby mające zamiar założyć fundację lub stowarzyszenie, osoby bezrobotne poszukujące pracy i nieaktywne zawodowo (w tym niepracujący studenci zaoczni i wieczorowi),podmioty ekonomii społecznej (w tym szczególnie spółdzielnie socjalne), osoby indywidualne zainteresowane pracą na rzecz innych ludzi i tym samym poprawę własnej sytuacji, osoby indywidualne zainteresowane rozwojem osobistym w obszarze ekonomii społecznej, formalne i nieformalne organizacje gromadzące przedstawicieli społeczności lokalnych pracujących na rzecz rozwiązywania problemów ich środowiska, członkowie stowarzyszeń, fundacji i innych organizacji zainteresowanych ich rozwojem, samorządy w ich działaniach wykorzystujących siłę i efekty samopomocy społecznej dla budowy partnerstw na rzecz dobra publicznego, osoby fizyczne (osoby: w wieku 50+; bezrobotne, w tym długotrwale bezrobotne; powracające na rynek pracy; niepełnosprawne; wychodzące z uzależnień; niezatrudnione; korzystające ze świadczeń społecznych; zamieszkujące obszary wiejskie i miasta do 25 tys. mieszkańców), podmioty ekonomii społecznej, instytucje ekonomii społecznej (instytucje rynku pracy, instytucje pomocy i integracji społecznej, jednostki zatrudnienia socjalnego). Do głównych zadań ośrodków wsparcia ekonomii społecznej zaliczyć należy: przygotowanie beneficjentów do tworzenia lub rozwijania działalności w sektorze ekonomii społecznej, w tym przygotowanie do skorzystania z dostępnego wsparcia finansowego, wspieranie osób fizycznych i prawnych, zamierzających założyć spółdzielnię socjalną w formie doradztwa, przyznania środków finansowych, wsparcia pomostowego, świadczenie usług prawnych, księgowych, marketingowych, 30