Przebieg reformy rynku cukru w krajach UE Dr inż. Mirosław Nowakowski IHAR Oddział Bydgoszcz
Reforma rynku cukru zmierzająca do szybkiego zmniejszenia produkcji cukru w krajach UE o 6 mln ton przebiega znacznie wolniej niż zaplanowano. Istotne obniżenie cen cukru i buraków cukrowych nie wywołało oczekiwanej reakcji na rynku. Sytuacja ta może przyczynić się w do wprowadzenia przez Komisję UE proporcjonalnego, liniowego zmniejszenia limitów cukru, bez rekompensat finansowych. Na początku br zapadła decyzja o prewencyjnym wycofaniu 13,5% kwoty cukru. Dotyczyło to krajów, które nie skorzystały z funduszu restrukturyzacji, w tym także Polski. Niektórym krajom, w tym także Polsce przyznano zarazem, dodatkowy limit produkcji cukru, który został szybko wykupiony przez polskich plantatorów (100 tyś. t).
W kwietniu 2007 r. Komisja UE przedstawiła projekty rozporządzeń określających nowe, bardziej korzystne dla przemysłu i plantatorów warunki rezygnacji z kwot cukru. W roku gospodarczym 2008/2009 możliwe będzie uzyskanie dodatkowej rekompensaty w wysokości 237,50 Euro za każda tonę wyłączonego z rynku cukru (tab.). Komisja UE liczy na to, że wprowadzone zmiany przyczynią się efektywnie do zmniejszenia ogólnej kwoty cukru w latach 2008/09 i 2009/10 o 3,8 mln t. Środki finansowe uzyskane z rezygnacji z limitu cukru mają być dzielone w następujący sposób: -90% dla przemysłu cukrowniczego, -10% dla plantatorów buraka cukrowego.
Pozostałe istotne warunki ujęte w projekcie rozporządzenia: - powiązanie ograniczenia limitu cukru i zamykania cukrowni z wymogiem opracowania zabezpieczenia socjalnego dla zwalnianej części pracowników, - przyznanie plantatorom ograniczonego prawa do podjęcia inicjatywy rezygnacji z części kwoty cukru (do 10% kwoty), - uwzględnienie wcześniejszych dobrowolnych rezygnacji z kwoty cukru przy ostatecznym zmniejszeniu limitu pod koniec okresu przejściowego (pow. 58% zwrotu kwoty cukru uprawniałoby do całkowitego zwolnienia z końcowej redukcji), - cukrownie, które zaplanują przynajmniej 13,5%-owy zwrot kwoty cukru w roku gospodarczym 2008/2009 będą zwolnione w 2007/08 z obowiązku uiszczenia opłaty na fundusz restrukturyzacji.
Projekt Komisji UE dotyczący wsparcia finasowego restrukturyzacji przemyslu cukrowniczego w latach 2008-2010 Wsparcie finansowe dla Jednostka 2008/2009 2009/2010 Przemysłu cukrowniczego Euro/t cukru 562,50 468 Plantatorów Euro/t cukru 300 52 Łącznie Euro/t cukru 862,50 520 Wzrost w stosunku do poprz. rozporządzenia Euro/t cukru + 237,50 0 Źródło: Helmke, 2007 ZR, zmodyfikowane
Dotychczasowe działania i zmiany na rynku cukru w poszczególnych krajach UE : Austria: - wyłączenie z produkcji fabryki w Hoenau należącej do Agrana Suedzucker (rozbudowany pakiet osłony socjalnej dla zwalnianych pracowników), - przed reformą cukru było 7 cukrowni, a obecnie pracują 2, - budowa fabryki bioetanolu w Pischelsdorf przez Agrana (240 mln l w 2007r.), pełne pokrycie zapotrzebowania na bioetanol w Austrii; jako produkt uboczny 170 tyś. t wartościowej paszy, która zastąpi importowaną soję.
Belgia: - grupa Iscal Sugar zamknęła cukrownie w Veurne; koncentracja produkcji w pozostałych 2 cukrowniach, ogólne zmniejszenie ilości cukrowni z 4 do 2, - Suedzucker zamyka jeden z 3 zakładów ale pozostawia kwoty cukru, - budowa fabryki bioetanolu przez BioWanze (300 mln l) dywersyfikacja produkcji;wykorzystanie pozakwotowych buraków produkowanych z dopłatą dla roślin energetycznych. Bułgaria: - na 6 cukrowni przypada kwota 200 tys. t cukru; przewiduje się zamknięcie 5 zakładów, - koncern Agrana planuje inwestycje na miejscowym rynku.
Czechy: - sprzedaż 23% kwoty cukrowej przez zagranicznych właścicieli cukrowni, - przejęcie 3 czeskich cukrowni koncernu Eastern Sugar przez Onivon celem przeprofilowania na produkcję biogasu (uprawa zbóż zamiast buraków). Dania: - koncern Danisco zamyka zakład w Assens, a 2 pozostałe cukrownie funkcjonują bez zmian; zwolnieni pracownicy mają zagwarantowane szkolenia zawodowe.
Finlandia: - Danisco działało w 3 zakładach; cukrownia w Salo jest zamykana (niezbyt korzystny pakiet socjalny dla osób zwalnianych),a fabryka cukru w Serpula oraz rafinacja w Kendik (cukier surowy trzcinowy) funkcjonują nadal; zmniejszenie kwoty cukru o 38%, - budowa fabryki bioetanolu przez Agroetanol TTD (60 mln l). Francja: - brak planów ograniczania produkcji cukru, - z 3 koncernów działających na rynku koncernów dwa zamierzają się połączyć, - zakupiono dodatkową kwotę 50 tys. t cukru; - planuje się redukcję zatrudnienia o 10-20% oraz wzrost efektywności produkcji.
Grecja: - firma Hellenic Sugar zamierza zamknąć do 2008r. 5 cukrowni, - redukcja kwoty cukru o połowę, - budowa 2 fabryk bioetanolu przez Hellenic Sugar ze środków funduszu restrukturyzacyjnego (150 mln l). Hiszpania: - zamknięto cukrownię Sudat oraz Ebro Puleva (liczba pracujących cukrowni: 7), - niewielka rezygnacja z kwoty cukru (11%); zakładana większa koncentracja produkcji, - uruchomienie nowej instalacji do produkcji bioetanolu w Salamance.
Holandia: - koncentracja produkcji przyczyniła się w latach 2004 i 2005 do zamknięcia 2 cukrowni; organizacje związkowe promuja produkcję bioetanolu, a rząd rozważa zwiększenie jego importu z Brazylii. Irlandia: - firma Greencore zamknęła 2 cukrownie, - całkowita rezygnacja z produkcji cukru ( złożono wnioski o wypłaty funduszy restrukturyzacyjnych). Łotwa: - likwidacja cukrowni i całkowita rezygnacja z kwoty cukru.
Niemcy: - w 2006r. Nordzucker zamyka zakład Barsinghausen Munzel oraz w Wiethe; - planowane zamknięcie 2 z 11 cukrowni Suedzuker w Gross-Gerau i Regensburg, - rozpoczęcie produkcji bioetanolu w Zeitz przez CropEnergies (100 mln l), produkt uboczny 260 tyś. t wartościowej paszy, - budowa fabryki bioetanolu w Klein Wanzleben przez Nordzucker AG (130 mln l), - zaplanowanie produkcji bioetanolu w Anklam przez Danisco (350 tyś. t w 2008r.), - budowa fabryki bioetanolu w Buelstringen przez Agravis Raiffeisen (200 mln l w 2009r.), - przewiduje się zamknięcie 8 cukrowni do 2010r., ale bez ograniczania limitu cukru.
Słowenia: - zamknięto w 2007r. jeden zakład ( porozumienie osłonowe dla pracowników), - rezygnacja z całej kwoty cukrowej. Szwecja: - zamknięcie cukrowni przez Danisco; redukcja kwoty cukru o 12%. Węgry: - firma Eastern Sugar wycofała się całkowicie z rynku, zamknęła jedną cukrownię w Kaba oraz jedną na Słowacji, a trzy w Czechach sprzedała, - rezygnacja z kwoty 108 tys. t cukru (27%).
Wielka Brytania: - likwidacja 2 cukrowni spośród 6 w firmie British Sugar oraz zakup dodatkowej kwoty 83 tyś. t dla fabryk w Wielkiej Brytanii i 11 tyś. t dla cukrowni w Glinojecku, - budowa fabryki bioetanolu w Downham przez British Sugar (70 mln l), - zaplanowanie produkcji bioetanolu przez Ensus (400 mln l w 2009r.). Włochy: - 13 z 19 istniejących cukrowni zostało zamkniętych; nastąpiła redukcja kwoty cukru o połowę; przedsiębiorstwa zatrudnią pracowników do nowych przedsięwzięć gospodarczych z dziedziny biomasy, biopaliw oraz energii elektrycznej, - 6 cukrowni bedzie przerabiać surowiec z powierzchni 25 tys. ha; planuje się przestawienie niektórych cukrowni na produkcję bioetanolu (koszt ok. 60-70 mln /zakład).
Liczba cukrowni w Niemczech wg wielkości produkcji cukru w latach 1970/1971-2005/2006 Wielkość 1970/1971 1985/1986 1995/1996 2005/2006 produkcji cukru (tys. t) do 40 44 14 5-40-80 9 20 10 2 80-120 5 5 12 4 120-160 - 3 8 10 160-200 - 4 3 6 200-240 - - 1 3 ponad 240 - - - 1 Łącznie 58 46 39 26 Źródło: Statistisches Tabellenbuch WVZ VdZ
Udział krajów UE w programie restrukturyzacji Kraj Kwota Zwrócona kwota Kraj Kwota Zwrócona kwota tyś. t 2006/07 +2007/08 tyś. t 2006/07 +2007/08 tyś. t % tyś. t % Irlandia 199 199 100 Hiszpania 997 110 11 Łotwa 67 67 100 Belgia 820 Słowenia 53 53 100 Dania 421 Portugalia 70 55 78 Niemcy 3417 Włochy 1557 804 52 Francja 3289 Grecja 318 159 50 Litwa 103 Finlandia 146 56 38 Holandia 865 Słowacja 207 70 34 Austria 387 Węgry 402 108 27 Polska 1672 Czechy 455 102 23 W.Brytania 1139 Szwecja 368 43 12 Razem 16 950 1825 11 Źródło: Helmke 2007 ZR
Priorytetowe kierunki zmian w produkcji buraka cukrowego i przemyśle cukrowniczym UE: 1. istotne ograniczenie kosztów uprawy buraka cukrowego i pozyskiwanie surowca o wysokiej jakości technologicznej, 2. dalsze zmniejszenie zużycia energii na przerób korzeni oraz wydłużenie kampanii przerobowej, 3. zamknięcie najmniej efektywnych cukrowni (40% zakładów wg prognoz UE) oraz zakup dodatkowych kwot z funduszu restruktur. celem dopasowania zdolności przerobowych do zapotrzebowania, 4. koncentracja kapitału, produkcji cukru i jego sprzedaży (EuroSugar; współpraca Pfeiffer & Langen z Coprob-Italia Zuccheri; współpraca Nordzucker AG z firma Dr. W.Boettger; włączenie Diamant-Zucker KG w struktury Pfeiffer & Langen),
5. inwestowanie w produkcję etanolu z buraka cukrowego i zbóż, 6. inwestowanie w rafinerie przerabiające cukier surowy w krajach europejskich i innych (inwestycje Agrany w Bośni i Tate & Lyle w Izraelu). 7. inwestowanie w krajach o niskich kosztach produkcji (British Sugar w Afryce Południowej, Pfeiffer & Langen na Ukrainie, Sunoko Nordzucker AG w Serbii)
Przesłanki polityczne sprzyjające nowym inwestycjom oraz promocji biopaliw w transporcie stworzyły już w 2003 r. nastepujące dyrektywy unijne: - Dyrektywa o biopaliwach (2003/30/WE), zgodnie z która kraje członkowskie mają zapewnić 5,75%-owy udział biopaliw w stosowanych w UE paliwach do roku 2010. - Dyrektywa o podatku energetycznym (2003/96/WE), która umożliwia krajom UE zwolnienie biopaliw do 100% z podatku akcyzowego lub energetycznego. Według ustaleń UE z marca 2007r. udział biopaliw w paliwach powinien osiągnąć 10% do 2010r.
Stymulujący wpływ na rozwój produkcji bioetanolu miały następujące czynniki: 1. sytuacja na światowym i europejskim rynku cukru (środki na inwestycje z funduszu restrukturyzacyjnego), 2. systematycznie wzrastające ceny ropy naftowej, 3. niestabilna sytuacja polityczna w najważniejszych rejonach wydobycia ropy naftowej, 4. decyzje o wykorzystaniu bioetanolu w bilansie energetycznym szeregu krajów spoza UE.
Wydajność produkcji etanolu z różnych roślin uprawnych Roślina Zawartość cukru lub skrobii (%) Wydajność etanolu (l/t) Plon (t/ha) Produkcja etanolu (l/ha) Ekwiwalent benzyny (l) Kukurydza 65 417 8 3336 2234 Burak cukrowy 16 98 45 4410 2953 Ziemniak 17 120 16 1920 1280 Żyto 62 390 2,8 1092 730 Źródło: Kuś JUNG
Koszty produkcji bioetanolu w wybranych krajach (poziom produkcji 200 mln l) 60 50 Koszty produkcji brutto Koszty produkcji netto koszty surowca Koszty ( euro/hl) 40 30 20 10 0 Europa (pszenica, burak cukrow y) Brazylia (trzcina cukrow a) USA (kukurydza) Australia (trzcina cukrow a) Tajlandia (trzcina cukrow a) Chiny (kukurydza) Źródło: Hennigs, 2007 ZR
Zdolność produkcyjna bioetanolu zakładów, których otwarcie zapowiedziano na 2008 r. Produkcja w mln litrów 350 300 250 200 150 300 300 300 250 240 200 150 150 140 140 138 100 50 30 0 BioWanze (Belgia) Tereos Lillebonne (Francja) Tereos Origny (Francja) AB Bioenergy (Francja) Agrana (Austria) Nedalco (Holandia) Hellenic Sugar EBZ (Grecja) Cristanol I (Francja) ZM Duda/GK Spektra (Polska) x Biotanol (Polska) X zakłady zostaną oddane do użytkowania po 2008 r. Źródło: Podlaski 2007 NC, zmodyfikowane
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
Literatura 1. Helmke H.-H. 2007. Bruessel versuesst Quottenverzicht. Zuckerruebe 3:116-117. 2. Henniges O. 2007. Ist der Politik beim Denken der Kopf im Wege. Biokraftstoffe in Deutschland. Zuckerruebe 3: 147-149. 3. Podlaski S. 2007. Cukier w świecie w sezonie 2006/7. Nowe cukrownictwo.1/2007:16-18. 4. Podlaski S. 2007. Burak cukrowy jako surowiec do produkcji etanolu. Gazeta Cukrownicza 4:126-130. 5. Raport z seminarium EFFAT Bruksela 5 grudzień 2006. Reformy europejskiego rynku cukru i restrukturyzacja sektora cukru. 6. Statistisches Tabellenbuch.2005/2006. WVZ Verein der Zuckerindustrie.