Niniejszy materiał powstał jako rezultat projektu:

Niniejszy materiał powstał jako rezultat projektu: POD WIATR ANALIZA OGRANICZEŃ W POWROCIE DO PRACY KOBIET PO PRZERWIE ZWIĄZANEJ Z URODZENIEM I WYCHOWANIEM DZIECKA Program Operacyjny Kapitał Ludzki Numer i nazwa Priorytetu: VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Numer i nazwa Działania: 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie Numer i nazwa Poddziałania: 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy Nr projektu: WND-POKL.06.01.01-18-074/08 Instytucja Wdrażająca: Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie Strona projektu: www.podwiatr.bdcenter.pl Realizator projektu: BD Center 36-062 Zaczernie, Miłocin229 tel./fax (017) 858 12 94, tel. (017) 855 20 29 e-mail: biuro@bdcenter.pl Internet: www.bdcenter.pl Kierownik projektu: dr Paweł Walawender

Spis treści: 5 WSTĘP 6 1. SPOSÓB ORGANIZACJI I REALIZACJI BADAŃ 6 1.1 Problemy badawcze, cele badawcze, przedmiot badań 6 1.2 Zastosowane metody i techniki badawcze 6 1.3 Opis metod i technik analizy danych 7 2. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA BADANEJ ZBIOROWOŚCI 7 2.1 Wiek 8 2.2 Wykształcenie 8 2.3 Stan cywilny 9 2.4 Liczba dzieci 10 2.5 Wiek pierwszego dziecka 11 2.6 Wiek drugiego dziecka 12 2.7 Wiek trzeciego dziecka 13 2.8 Wiek czwartego dziecka 14 2.9 Wiek piątego dziecka 15 2.10 Podsumowanie 16 3. STOSOWANIE PRZEZ PRACODAWCÓW NIEDOPUSZCZALNYCH PYTAŃ W CZASIE ROZMÓW KWALIFIKACYJNYCH 16 3.1 Pytanie o plany macierzyńskie 16 3.2 Wymaganie oświadczenia o niezajściu w ciążę po przyjęciu do pracy 17 3.3 Wymaganie badań wykluczających ciążę 18 3.4 Podsumowanie 19 4. INFORMOWANIE O ZAJŚCIU W CIĄŻĘ I PLANY POWROTU DO PRACY 19 4.1 Określenie sytuacji zawodowej podczas zajścia w ciążę z ostatnim dzieckiem 20 4.2 Miesiąc ciąży, w którym kobiet informowały o niej swoich pracodawców 20 4.3 Odwlekanie informowanie przełożonego o fakcie zajścia w ciążę 21 4.4 Przyczyny odwlekania informowania o zajściu w ciążę 22 4.5 Zwracanie się do pracodawcy o polepszenie warunków pracy 23 4.6 Zwracanie się do pracodawcy o skrócenie godzin pracy 24 4.7 Reakcje pracodawców na wiadomość o zajściu w ciążę 25 4.8 Deklaracje pracodawców skierowane do kobiet na wieść o ich zajściu w ciążę 26 4.9 Plany powrotu do pracy zawodowej po urodzeniu dziecka 26 4.10 Powody chęci powrotu do pracy po urodzeniu dziecka 27 4.11 Podsumowanie 28 5. OCZEKIWANIA I OBAWY DOTYCZĄCE ZACHOWANIA WSPÓŁPRACOWNIKÓW ZWIĄZANE Z ZAJŚCIEM W CIĄŻĘ 28 5.1 Wsparcie udzielane przez współpracowników 29 5.2 Wsparcie udzielane przez przełożonych 29 5.3 Obawa przed zwolnieniem lub nieprzedłużeniem umowy 30 5.4 Obawa przed poinformowaniem o ciąży przełożonych 31 5.5 Ocena zachowania przełożonych po informacji o zajściu w ciążę 3

4 32 5.6 Ocena zachowania współpracowników po informacji o zajściu w ciążę 33 5.7 Podsumowanie 34 6. URLOP WYCHOWAWCZY I ASPEKTY Z NIM ZWIĄZANE 34 6.1 Prawo do urlopu wychowawczego w okresie ostatnich 24 miesięcy 34 6.2 Korzystanie z urlopu wychowawczego 35 6.3 Główne przyczyny niekorzystania z urlopu wychowawczego 36 6.4 Formy korzystania z urlopu wychowawczego 37 6.5 Pobieranie zasiłku wychowawczego 38 6.6 Podejmowanie podczas urlopu wychowawczego pracy zarobkowej u dotychczasowego pracodawcy 39 6.7 Podejmowanie podczas urlopu wychowawczego pracy zarobkowej u innego pracodawcy 40 6.8 Podejmowanie podczas urlopu wychowawczego pracy jako pomagający członek rodziny 41 6.9 Podejmowanie podczas urlopu wychowawczego nauki/szkolenia 42 6.10 Podejmowanie innej działalności podczas urlopu wychowawczego 43 6.11 Podsumowanie 44 7. DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE 44 7.1 Liczba lat pracy z pominięciem urlopu macierzyńskiego 45 7.2 Liczba miejsc pracy 45 7.3 Forma własności ostatniego zakładu pracy 46 7.4 Identyfikacja grupy społeczno-zawodowej z poprzedniego miejsca pracy 47 7.5 Podsumowanie 48 8. AKTYWNOŚĆ W POSZUKIWANIU PRACY 48 8.1 Czas pozostawania na bezrobociu 48 8.2 Poszukiwanie pracy 49 8.3 Przyczyny braku aktywności w poszukiwaniu pracy 50 8.4 Sposoby poszukiwania pracy 51 8.5 Miejsca poszukiwania pracy ze względu na ich formę własności 52 8.6 Preferowany sektor zatrudnienia przez pryzmat jednakowych zarobków 53 8.7 Zamiary na przyszłość odnoszące się do obecnej sytuacji 54 8.8 Ocena szans na znalezienie stałej pracy 55 8.9 Podsumowanie 56 9. PODEJŚCIE DO PODNOSZENIA KWALIFIKACJI 56 9.1 Branie udziału w szkoleniach dla osób poszukujących pracy, bezrobotnych lub zwalnianych 56 9.2 Zainteresowanie zmianą lub podwyższaniem swoich umiejętności zawodowych 57 9.3 Rodzaje kwalifikacji, które chciałyby zdobyć badane kobiety 59 9.4 Brak zainteresowania zdobywaniem nowych kwalifikacji 60 9.5 Podsumowanie 61 WNIOSKI 63 Spis tabel 64 Spis wykresów

WSTĘP Projekt POD WIATR analiza ograniczeń w powrocie do pracy kobiet po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dziecka jest realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Poddziałanie 6.1.1, finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego i obejmuje teren województwa podkarpackiego. Głównym celem projektu jest analiza ograniczeń w powrocie do pracy kobiet po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dziecka. Realizacji tego celu ma służyć między innymi ten raport, przedstawiający dogłębną analizę sytuacji kobiet, ich oczekiwań na rynku pracy oraz przeszkód jakie napotykają po okresie nieobecności związanej z urodzeniem i wychowaniem dziecka. Z drugiej strony, aby uzyskać pełny obraz sytuacji na rynku pracy, przeanalizowano wymagania i obawy pracodawców, związane z zatrudnianiem kobiet-matek. Ze względu na specyficzny charakter ról społecznych pełnionych zwykle przez kobiety stanowią one grupę szczególnie dotkniętą problemem bezrobocia długotrwałego. Jedną z przyczyn takiego stanu jest niewątpliwie problem powrotu do aktywności zawodowej po przerwie spowodowanej urodzeniem i wychowaniem dziecka. Kobiety powracające na rynek pracy po urlopie macierzyńskim/wychowawczym często borykają się z problemem znalezienia pracy. Pracodawcy niechętnie zatrudniają kobiety po urlopie, których kwalifikacje nierzadko się dezaktualizują. Niniejszy raport jest jednym z kilku segmentów wieloaspektowych analiz i opracowań statystycznych dotyczących możliwości powrotu do pracy kobiet po urlopie macierzyńskim lub wychowawczym. Zawiera on analizę sytuacji kobiet na rynku pracy na podstawie badań ilościowych przeprowadzonych na grupie 300 respondentek, chcących powrócić do pracy po przerwie związanej z urodzeniem lub wychowaniem dziecka. 5 Poniższe opracowanie, stanowiące rezultat wysiłków badawczych podjętych w ramach projektu POD WIATR, podzielono na 9 rozdziałów. W rozdziale pierwszym opisano metodologię prac badawczych. Omówiono tu cel i zakres badań, próbę badawczą oraz sposób uzyskania danych. Rozdział drugi zawiera opis zbiorowości ze względu na cechy społeczno demograficzne takie jak wiek, wykształcenie, stan cywilny czy liczbę dzieci oraz ich wiek. W rozdziale trzecim opisano stosowanie przez pracodawców niedopuszczalnych pytań podczas rozmowy kwalifikacyjnej odnoszących się do planów macierzyńskich czy wymuszania deklaracji bezdzietności w trakcie trwania umowy o pracę. Rozdział czwarty skupia się na przedstawieniu podejściu kobiet do informowania pracodawców o fakcie zajścia w ciążę. Diagnozowane jest tutaj podejście pracodawców i współpracowników do tego faktu. Przedstawiono tutaj także podejście respondentek do powrotu do pracy po urodzeniu dziecka Piaty rozdział koncentrował się będzie na oczekiwaniach kobiet związanych z współpracownikami oraz pracodawcami. Wskazane są tutaj także obawy, które pojawiają się w odniesieniu do pracy w związku z faktem urodzenia dziecka. W skład rozdziału 6 wchodzi charakterystyka prawa do urlopu wychowawczego specyfiki z jaką wiąże się korzystanie z niego. Znajduje się tutaj także opis podejmowanych aktywności przez badane kobiety w tym okresie. Siódmy i ósmy rozdział to ilustracja doświadczenia zawodowego, jakie posiadają badane kobiety. Ich czas przebywania na bezrobociu, aktywność w poszukiwaniu pracy, preferencje oraz ocena szans na znalezienie stałej pracy. W dziewiątym rozdziale przedstawione zostały postawy kobiet, które nie powróciły do pracy po przerwie związanej z urodzeniem dziecka związane z chęcią przekwalifikowania się czy tez zmiany zawodu. Całość opracowania kończy rozdział podsumowujący wyniki danych uzyskanych podczas badań wśród kobiet chcących powrócić do pracy po przerwie związanej z urodzeniem lub wychowaniem dziecka i prezentujący najważniejsze wnioski z badań.

1. SPOSÓB ORGANIZACJI I REALIZACJI BADAŃ 1.1 Problemy badawcze, cele badawcze, przedmiot badań Badania koncentrowały się wokół następujących problemów badawczych 1. Czy pracodawcy podczas rozmów kwalifikacyjnych zadają drażliwe pytania? 2. W którym miesiącu kobieta informowała pracodawcę o zajściu w ciążę? Czy wiążą się z tym jakieś obawy? 3. Jak reagują pracodawcy na wiadomość o zajściu w ciążę swoich pracowniczek? 4. Czy kobiety zwracają się o zmianę warunków pracy po zajściu w ciążę? 5. Jak oceniają wsparcie pracodawców i przełożonych oraz współpracowników? 6. Jakie obawy związane ze środowiskiem pracy dostrzegają kobiety? 7. Czy posiadają prawo do urlopu wychowawczego? Czy z niego korzystają? W Jakich formach, Jeśli nie to dlaczego? 8. Czy podejmowały/ują podczas urlopu wychowawczego pracę? Jeśli tak to gdzie? 9. Jakim doświadczeniem zawodowym i podejściem do pracy cechują się badane kobiety? 10. Jakie postawy wobec poszukiwania pracy maja badane kobiety? 11. Czy badane kobiety chcą się przekwalifikować/zmienić zawód? 6 Celem badania jest analiza ograniczeń w powrocie do pracy kobiet województwa podkarpackiego po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dziecka. Badania przeprowadzono na próbie 300 kobiet z województwa podkarpackiego, które po urodzeniu dziecka nie powróciły do pracy (próba celowa). 1.2 Zastosowane metody i techniki badawcze Do zebrania danych w badaniu z kobietami, które nie powróciły do pracy po urodzeniu dziecka została wykorzystana metoda wywiadu kwestionariuszowego przy pomocy techniki indywidualnego wywiadu kwestionariuszowego, która należy do jednych z najpopularniejszych metod badań ilościowych. Cechą szczególną tej techniki jest wykorzystanie komunikacji bezpośredniej między badaczem (lub jego pośrednikiem ankieterem) a respondentem. Kwestionariusz ankiety pozwala na wniknięcie w szeroki krąg spraw, a uzyskiwany podczas wywiadu wysoki odsetek odpowiedzi powoduje, iż opracowane dane trafnie odzwierciedlają stan faktyczny. 1.3 Opis metod i technik analizy danych Do analizy danych ilościowych uzyskanych z wywiadzie kwestionariuszowym wykorzystany został specjalistyczny program statyczny SPSS for Windows, który zapewnił odpowiednio wysoki poziom analiz statystycznych.

2. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO- DEMOGRAFICZNA BADANEJ ZBIOROWOŚCI 2.1 Wiek Tabela 1 Badana zbiorowość ze względu na wiek Ile ma Pani lat? Liczebność % 18 24 lat 43 14,3 25 30 lat 100 33,3 31 35 lat 78 26,0 36 40 lat 42 14,0 41 45 lat 28 9,3 46 50 lat 7 2,3 51 55 lat 2 0,7 56 60 lat 0 0,0 Powyżej 61 lat 0 0,0 Ogółem 300 100,0 Wykres 1 Badana zbiorowość ze względu na wiek (w %) Powyżej 61 lat 0,0 7 56-60 lat 51-55 lat 0,0 0,7 46-50 lat 2,3 41-45 lat 9,3 36-40 lat 14,0 31-35 lat 26,0 25-30 lat 33,3 18-24 lat 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 Badając wiek respondentek biorących udział w badaniu, zadano im pytanie o to, do której z prezentowanych kategorii wiekowych mogą się zakwalifikować. Największa grupa, 1/3 wszystkich badanych miała od 25 do 30 lat. 78 kobiet znalazło się w kategorii 31-35 lat. Kategorie wiekowe 18-24 oraz 36-40 były niemal tak samo liczne i stanowiły po około 14% badanej zbiorowości. Niemal 1/10 badanych respondentek znalazła się grupie wiekowej 41-45 lat. Najmniej licznie reprezentowane były kategorie 51-55 i 56-60, które stanowiły w sumie 3% wszystkich badanych kobiet.

2.2 Wykształcenie Tabela 2 Badana zbiorowość ze względu na wykształcenie Jakie ma Pani wykształcenie? Liczebność % Podstawowe i niepełne podstawowe 12 4,0 Zasadnicze zawodowe 64 21,3 Średnie ogólnokształcące i średnie techniczne (zawodowe) 147 49,0 Policealne 10 3,3 Wyższe licencjackie 23 7,7 Wyższe magisterskie 44 14,7 Ogółem 300 100,0 Wykres 2 Badana zbiorowość ze względu na wykształcenie (w %) Wyższe magisterskie 14,7 Wyższe licencjackie 7,7 Policealne 3,3 Średnieogólnokształcące i średnie techniczne (zawodowe) 49,0 8 Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niepełne podstawowe 4,0 21,3 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 Na pytanie o posiadany stopień wykształcenia niemal połowa kobiet (49%) wskazała na kategorię średnie ogólnokształcące i średnie techniczne (zawodowe). Jedna piąta badanych kobiet legitymowała się wykształceniem zasadniczym zawodowym. Częściej niż co piąta respondentka ukończyła studia wyższe, z czego niemal 15% posiadało tytuł magistra. 2.3 Stan cywilny Tabela 3 Badana zbiorowość ze względu na stan cywilny Jaki jest Pani stan cywilny? Liczebność % Panna 10 3,4 W związku partnerskim 21 7,1 Zamężna 261 88,2 Rozwiedziona 4 1,4 Wdowa 0 0,0 Ogółem 296 100,0

Wykres 3 Badana zbiorowość ze względu na stan cywilny (w %) Wdowa Rozwiedziona 0,0 1,4 Zamężna 88,2 W związku partnerskim Panna 3,4 7,1 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Aby lepiej poznać sytuację rodzinna respondentek, zapytano je o ich stan cywilny. Największa grupa badanych, aż 88,2% była jest związku małżeńskim. Mniej, niż co 10 badana kobieta, pozostawała w związku partnerskim. Co trzydziesta respondentka swój stan cywilny określiła jako panna. Zaledwie 4 kobiety, spośród ankietowanych, były rozwiedzione. 2.4 Liczba dzieci 9 Tabela 4 Badana zbiorowość ze względu na liczbę dzieci Ile ma Pani dzieci? Liczebność % 1 dziecko 106 35,7 2 dzieci 127 42,8 3 dzieci 35 11,8 4 dzieci 15 5,1 5 dzieci 8 2,7 6 dzieci 2 0,7 7 dzieci 3 1,0 9 dzieci 1 0,3 Ogółem 297 100,0

Wykres 4 Badana zbiorowość ze względu na liczbę dzieci (w %) 9 dzieci 0,3 7 dzieci 1,0 6 dzieci 0,7 5 dzieci 2,7 4 dzieci 5,1 3 dzieci 11,8 2 dzieci 42,8 1 dziecko 35,7 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 10 Największa grupa respondentek, ponad 40% ogółu badanych, posiadała 2 dzieci. Ponad 1/3 ankietowanych kobiet zadeklarowała, że ma jedno dziecko. 35 badanych kobiet stwierdziło fakt posiadania trójki dzieci. Nieco ponad 5% ankietowanych wskazało na posiadanie czwórki potomstwa. Szczegółowy rozkład wszystkich odpowiedzi wskazuje powyższa tabela. 2.5 Wiek pierwszego dziecka Tabela 5 Badana zbiorowość ze względu na wiek pierwszego dziecka W jakim wieku są Pani dzieci? Pierwsze dziecko Liczebność % Do 6 lat 151 50,5 7 do 10 lat 66 22,1 11 do 14 lat 31 10,4 15 do 17 lat 16 5,4 18 lat i więcej 35 11,7 Ogółem 299 100,0

Wykres 5 Badana zbiorowość ze względu na wiek pierwszego dziecka (w %) 60,0 50,5 50,0 40,0 30,0 22,1 20,0 10,0 10,4 5,4 11,7 Do 6 lat 7 do 10 lat 11 do 14 lat 15 do 17 lat 18 lat i więcej Na pytanie o wiek najstarszego dziecka, rozkład odpowiedzi przedstawiał się następująco: ponad 50% respondentek stwierdziło, iż ich najstarsze dziecko jest w wieku do 6 lat. Co piąta respondentka wskazała, iż wiek pierwszego dziecka mieści się w przedziale 7-10 lat. Ponad jedna dziesiąta badanych kobiet miała najstarsze dziecko w wieku od 11 do 14 lat. Podobna ilość respondentek wskazała, że jej najstarsze dziecko jest w wieku 18 lat i więcej. 11 2.6 Wiek drugiego dziecka Tabela 6 Badana zbiorowość ze względu na wiek drugiego dziecka W jakim wieku są Pani dzieci? Drugie dziecko Liczebność % Do 6 lat 111 57,8 7 do 10 lat 26 13,5 11 do 14 lat 27 14,1 15 do 17 lat 14 7,3 18 lat i więcej 14 7,3 Ogółem 192 100,0

Wykres 6 Badana zbiorowość ze względu na wiek drugiego dziecka (w %) 60,0 57,8 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 13,5 14,1 7,3 7,3 Do 6 lat 7 do 10 lat 11 do 14 lat 15 do 17 lat 18 lat i więcej Na pytanie o wiek drugiego urodzonego dziecka, rozkład odpowiedzi przedstawiał się następująco: 111 respondentek stwierdziło, iż ich drugie w kolejności dziecko jest w wieku do 6 lat. Ponad 13% badanych kobiet wskazało, iż wiek drugiego dziecka mieści się w przedziale 7-10 lat. Co siódma respondentka zaznaczyła kategorię 11-14 lat odpowiadając na pytanie o wiek drugiego dziecka. Kategorie wiekowe 15-17 oraz 18+ zgromadziły taką samą ilość odpowiedzi po 7.3%. 12 2.7 Wiek trzeciego dziecka Tabela 7 Badana zbiorowość ze względu na wiek trzeciego dziecka W jakim wieku są Pani dzieci? Trzecie dziecko Liczebność % Do 6 lat 27 40,9 7 do 10 lat 13 19,7 11 do 14 lat 14 21,2 15 do 17 lat 9 13,6 18 lat i więcej 3 4,5 Ogółem 66 100,0

Wykres 7 Badana zbiorowość ze względu na wiek trzeciego dziecka (w %) 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 40,9 19,7 21,2 13,6 4,5 Do 6 lat 7 do 10 lat 11 do 14 lat 15 do 17 lat 18 lat i więcej Na pytanie o wiek trzeciego dziecka, rozkład odpowiedzi przedstawiał się następująco: ponad 50% respondentek stwierdziło, iż ich najstarsze dziecko jest w wieku do 6 lat. Co piąta respondentka wskazała, iż wiek pierwszego dziecka mieści się w przedziale 7-10 lat. Ponad jedna dziesiąta badanych kobiet miała najstarsze dziecko w wieku od 11 do 14 lat. Podobna ilość respondentek wskazała, że jej najstarsze dziecko jest w wieku 18 lat i więcej. 2.8 Wiek czwartego dziecka 13 Tabela 8 Badana zbiorowość ze względu na wiek czwartego dziecka W jakim wieku są Pani dzieci? Czwarte dziecko Liczebność % Do 6 lat 10 33,3 7 do 10 lat 11 36,7 11 do 14 lat 5 16,7 15 do 17 lat 4 13,3 18 lat i więcej 0 0,0 Ogółem 30 100,0 Wykres 8 Badana zbiorowość ze względu na wiek czwartego dziecka (w %) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 33,3 36,7 16,7 13,3 0,0 Do 6 lat 7 do 10 lat 11 do 14 lat 15 do 17 lat 18 lat i więcej

Odpowiedzi na pytanie o wiek czwartego w kolejności dziecka udzieliło 30 kobiet. Kategorie wiekowe 0-6 oraz 7-10 były wskazywane z niemal taką samą częstotliwością, odpowiednio 10 i 11 kobiet wybrało powyższe opcje. Podobnie sytuacja wyglądała w kategoriach wiekowych 11-14 oraz 15-17, odpowiednio 5 i 4 kobiety wskazały na te przedziały wieku. 2.9 Wiek piątego dziecka Tabela 9 Badana zbiorowość ze względu na wiek piątego dziecka W jakim wieku są Pani dzieci? Piąte dziecko Liczebność % Do 6 lat 5 33,3 7 do 10 lat 5 33,3 11 do 14 lat 4 26,7 15 do 17 lat 1 6,7 18 lat i więcej 0 0,0 Ogółem 15 100,0 Wykres 9 Badana zbiorowość ze względu na wiek piątego dziecka (w %) 14 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 33,3 33,3 26,7 6,7 0,0 Do 6 lat 7 do 10 lat 11 do 14 lat 15 do 17 lat 18 lat i więcej Tylko 15 badanych kobiet miało co najmniej 5 dzieci. Wśród tej grupy po 5 kobiet miało piąte dziecko w wieku 0-6 lub 7-10. Cztery respondentki wskazały, że wiek ich piątego dziecka mieścił się w przedziale 11-14 lat. Tylko jedna ankietowana odpowiedziała, że jej piąte dziecko jest wieku pomiędzy 15 a 17 rokiem życia.

2.10 Podsumowanie Najliczniej w badaniach uczestniczyły kobiety pomiędzy 25 a 30 rokiem życia, które stanowiły 1/3 badanych. Następnie 26% stanowiły kobiety w wieku od 31 do 35 lat. Wśród respondentek dominowały kobiety z wykształceniem średnim ogólnokształcącym i średnim technicznym (zawodowym), które stanowiły 49% ogółu badanych. Ponad jedna piąta legitymowała się wykształceniem zasadniczym zawodowym. Zdecydowana większość badanych ma za sobą doświadczenie nieudanego związku małżeńskiego 88,2% badanych zadeklarowało, że się rozwiodły. Odsetek kobiet, które były w związku małżeńskim wynosił 7,1%. Wśród kobiet, które uczestniczyły w badaniu najwięcej posiadało 2 dzieci (42,8%). Następnie 35,7% posiadało jedno dziecko. Jedna z kobiet biorących udział w badaniu była matką dziewięciorga dzieci. Kobiety pytane były także o wiek dzieci. Pierwsze, drugie i trzecie dziecko najczęściej miało do 6 lat (odpowiednio 50,5%, 57,8% oraz 40,9%). Wiek czwartego dziecka najczęściej zawierał się w przedziale od 7 do 10 lat. Natomiast przy piątym dziecku respondentki określały najczęściej, że ma ono od 6 do 10 lat. 15

3. STOSOWANIE PRZEZ PRACODAWCÓW NIEDOPUSZCZALNYCH PYTAŃ W CZASIE ROZMÓW KWALIFIKACYJNYCH 3.1 Pytanie o plany macierzyńskie Tabela 10 Opinie kobiet dotyczące sytuacji, w których pracodawca wyrażał zainteresowanie planami macierzyńskimi na rozmowie kwalifikacyjnej Czy spotkała się Pani osobiście z sytuacją, w której pracodawca pytał na rozmowie kwalifikacyjnej o Pani plany macierzyńskie? Liczebność % Tak 45 15,0 Nie pamiętam 59 19,7 Nie 196 65,3 Ogółem 300 100,0 Wykres 10 Opinie kobiet dotyczące sytuacji, w których pracodawca wyrażał zainteresowanie planami macierzyńskimi na rozmowie kwalifikacyjnej (w %) 70,0 65,3 16 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 15,0 19,7 Tak Nie pamiętam Nie Ponad połowa respondentek twierdzi, iż na rozmowie kwalifikacyjnej pracodawca nie pytał o plany związane z macierzyństwem(65,3%).takich sytuacji nie pamięta 19,7% badanych. Zaś 15% kobiet twierdzi, iż na rozmowie kwalifikacyjnej pracodawca zadawał im pytania dotyczące planów macierzyńskich. 3.2 Wymaganie oświadczenia o niezajściu w ciążę po przyjęciu do pracy Tabela 11 Opinie kobiet dotyczące sytuacji, w których pracodawca wymagał deklaracji o bezdzietności Czy spotkała się Pani osobiście z sytuacją, w której pracodawca wymagał oświadczenia, że nie będzie Pani miała dzieci po przyjęciu do pracy Liczebność % Tak 3 1,0 Nie pamiętam 21 7,0 Nie 276 92,0 Ogółem 300 100,0

Wykres 11 Opinie kobiet dotyczące sytuacji, w których pracodawca wymagał deklaracji o bezdzietności (w %) 100,0 92,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 1,0 7,0 Tak Nie pamiętam Nie Badanych pytano również o to, czy spotykały się z sytuacjami, kiedy pracodawca wymagał deklaracji o bezdzietności po przyjęciu do pracy. Prawie wszystkie kobiety stwierdziły, że nie spotkały się z takimi sytuacjami(92%).zaś 7% nie pamięta takich sytuacji. Tylko 1% badanych doświadczyło takich sytuacji. 17 3.3 Wymaganie badań wykluczających ciążę Tabela 12 Opinie kobiet dotyczące sytuacji, w których pracodawca wymagał badania wykluczającego ciążę Czy spotkała się Pani osobiście z sytuacją, w której pracodawca wymagał badania wykluczającego ciążę? Liczebność % Tak 0 0,0 Nie pamiętam 17 5,7 Nie 283 94,3 Ogółem 300 100,0

Wykres 12 Opinie kobiet dotyczące sytuacji, w których pracodawca wymagał badania wykluczającego ciążę (w %) 100,0 94,3 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 5,7 Tak Nie pamiętam Nie 18 Wśród respondentek powszechna była opinia, iż nie spotkały się z sytuacjami, w których pracodawca wymagałby badań wykluczających ciążę (94,3%). Żadna z kobiet nie spotkała się z taką sytuacją, a tylko 5,7% stwierdziło, że nie pamięta takiej sytuacji. 3.4 Podsumowanie Większość badanych kobiet określiła, iż nie spotkały się z zadawaniem niedopuszczalnych pytań podczas rozmowy kwalifikacyjnej. Jednakże 15% kobiet doświadczyło, iż pracodawcy pytali o ich plany macierzyńskie. Jedna z kobiet stwierdziła, że spotkała się z sytuacją, w której pracodawca wymagał od niej podpisania oświadczenia, iż nie będzie miała dzieci po przyjęciu do pracy. Stosowanie tego rodzaju pytań regulowane jest przez prawo, ponieważ pytania odnoszące się do kobiety o planowaną ciążę, czy zamążpójście kwalifikują się pod dyskryminację płciową. Natomiast żadna z kobiet nie spotkała się z sytuacją, w której pracodawca zażądałby wykonania badania wykluczającego ciążę.

4. INFORMOWANIE O ZAJŚCIU W CIĄŻĘ I PLANY POWROTU DO PRACY 4.1 Określenie sytuacji zawodowej podczas zajścia w ciążę z ostatnim dzieckiem Tabela 13 Sytuacja zawodowa podczas zajścia w ciążę z ostatnim dzieckiem Jaka była Pani sytuacja zawodowa, kiedy dowiedziała się Pani o zajściu w ciążę (z ostatnim dzieckiem)? Liczebność % Pracowała Pani na pełny etat 204 68,2 Pracowała Pani na 3\4 etatu (niepełny etat) 27 9,0 Pracowała Pani na 1\2 etatu 36 12,0 Pracowała Pani regularnie na umowę zlecenie, o dzieło 5 1,7 Pracowała Pani nieregularnie na umowę zlecenie, o dzieło 4 1,3 Pracowała Pani bez podpisanej umowy (na czarno) 6 2,0 Prowadziła Pani własną działalność gospodarczą 3 1,0 Nie pracowała Pani, zajmowała sie domem, dziećmi 4 1,3 Była bezrobotna, poszukiwała pracy 4 1,3 Była bezrobotna, nie poszukiwała pracy 0 0,0 Uczyła się lub studiowała 5 1,7 Była na urlopie wychowawczym 1 0,3 Była na rencie 0 0,0 Ogółem 299 100,0 19 Wykres 13 Sytuacja zawodowa podczas zajścia w ciążę z ostatnim dzieckiem (w %) Była na rencie Była na urlopie wychowawczym Uczyła się lub studiowała Była bezrobotna, nie poszukiwała pracy 0,0 0,3 1,7 0,0 Była bezrobotna, poszukiwała pracy 1,3 Nie pracowała Pani, zajmowała sie domem, dziećmi Prowadziła Pani własną działalność gospodarczą Pracowała Pani bez podpisanej umowy (na czarno) wała Pani nieregularnie na umowę zlecenie, o dzieło acowała Pani regularnie na umowę zlecenie, o dzieło 1,3 1,0 2,0 1,3 1,7 Pracowała Pani na 1\2 etatu Pracowała Pani na 3\4 etatu (niepełny etat) 9,0 12,0 Pracowała Pani na pełny etat 68,2 Aby lepiej poznać obecną sytuację kobiet wychowujących dzieci, zadano im pytanie o ich sytuację zawodową przed zajściem w ostatnią ciążę. Badane kobiety były głównie zatrudnione na umowę o pracę w różnym wymiarze czasowym. 2/3 respondentek pracowało wtedy na pełny etat. 12% badanych było zatrudnione w wymiarze 1/2 etatu. Rzadziej, niż co 10 ankietowana kobieta miała umowę o pracę na 3/4 etatu. Szczegółowy rozkład pozostałych udzielonych odpowiedzi prezentuje powyższa tabela.

4.2 Miesiąc ciąży, w którym kobiet informowały o niej swoich pracodawców Tabela 14 Miesiąc informowania o fakcie bycia w ciąży W którym miesiącu ciąży powiedziała Pani o ciąży swojemu przełożonemu w pracy? Liczebność % 1 miesiąc 40 14,0 2 miesiąc 90 31,5 3 miesiąc 99 34,6 4 miesiąc 41 14,3 5 miesiąc 12 4,2 6 miesiąc 4 1,4 Ogółem 286 100,0 Wykres 14 Miesiąc informowania o fakcie bycia w ciąży (w %) 20 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 14,0 31,5 34,6 14,3 1,4 1 miesiąc 2 miesiąc 3 miesiąc 4 miesiąc 5 miesiąc Większość ankietowanych przyznała, że poinformowała swojego przełożonego o ciąży w drugim lub trzecim miesiącu ciąży. Co 7 powiedziała mu o tym w pierwszym miesiącu, również co 7 badana przekazała informacje o swoim stanie w 4 miesiącu ciąży. Tylko 4 respondentki powiedziały przełożonym w szóstym miesiącu o tym, że są w ciąży. 4.3 Odwlekanie informowanie przełożonego o fakcie zajścia w ciążę Tabela 15 Opóźnianie udzielenia informacji o fakcie zajścia w ciążę Czy odwlekała Pani moment poinformowania swojego przełożonego o tym, że jest Pani w ciąży? Liczebność % Tak 60 20,1 Nie 232 77,9 Trudno powiedzieć 6 2,0 Ogółem 298 100,0

Wykres 15 Opóźnianie udzielenia informacji o fakcie zajścia w ciążę (w %) 80,0 77,9 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,1 20,0 10,0 2,0 Tak Nie Trudno powiedzieć Ponad 3/4 respondentek stwierdziło, że nie odwlekało momentu poinformowania swojego przełożonego o tym, że jest w ciąży. Tylko 1/5 ankietowanych zwlekała z momentem przekazania tych informacji. 4.4 Przyczyny odwlekania informowania o zajściu w ciążę 21 Tabela 16 Powody opóźniania udzielania informacji i zajściu w ciążę Dlaczego odwlekała Pani moment poinformowania przełożonego o ciąży? Liczebność N=66 % Bałam się, że mogą mnie zwolnić 38 57,6 Obawiałam się, że szef/szefowa nie będzie z tego zadowolony(a) 9 13,6 Słyszałam, że po 3 miesiącu/16 tygodniu ciąży nie mogą mnie już zwolnić 9 13,6 Ponieważ mieli mi przedłużyć umowę/kontrakt 7 10,6 Szef/szefowa nie jest tolerancyjny(a) wobec pracownic, które zachodzą w ciążę 1 1,5 Ponieważ dostałam propozycję awansu 0 0,0 Ze względu na plotki 2 3,0 Na wszelki wypadek 13 19,7 Nie wiem, bez powodu 5 7,6 Inne, jakie 1 1,5 * Procenty nie sumują się do 100, ponieważ możliwy był wybór więcej niż jednej odpowiedzi

Wykres 16 Powody opóźniania udzielania informacji i zajściu w ciążę (w %) Inne, jakie 1,5 Nie wiem, bez powodu 7,6 Na wszelki wypadek 19,7 Ze względu na plotki Ponieważ dostałam propozycję awansu Szef/szefowa nie jest tolerancyjny(a) wobec pracownic, które zachodzą w ciążę 3,0 1,5 0,0 Ponieważ mieli mi przedłużyć umowę/kontrakt Słyszałam, że po 3 miesiącu/16 tygodniu ciąży nie mogą mnie już zwolnić Obawiałam się, że szef/szefowa nie będzie z tego zadowolony(a) 10,6 13,6 13,6 Bałam się, że mogą mnie zwolnić 57,6 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 22 Respondentki odwlekały moment poinformowania pracodawcy o ciąży głównie z obawy przed zwolnieniem (57,6% wskazań). Kolejną pod względem częstości wskazań była odpowiedź, iż kobiety na wszelki wypadek nie przekazywały przełożonemu tych informacji. Często wskazywane powody nie informowania przełożonych o ciąży to: obawa, że szef będzie nie zadowolony oraz przekonanie, że po trzecim miesiącu ciąży nie mogą zostać już zwolnione. Respondentki podkreślały również, że powodem nie informowania przełożonych o ciąży była propozycja przedłużenia im umowy. 4.5 Zwracanie się do pracodawcy o polepszenie warunków pracy Tabela 17 Prośba skierowana do pracodawcy o polepszenie warunków pracy Czy poprosiła Pani osobiście swojego pracodawcę o polepszenie warunków pracy? Liczebność % Tak 39 13,1 Nie 259 86,9 Ogółem 298 100,0

Wykres 17 Prośba skierowana do pracodawcy o polepszenie warunków pracy (w %) 90,0 86,9 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 13,1 10,0 Tak Nie Ponad 85% ankietowanych nie prosiło pracodawcy o polepszenie warunków pracy. Prośbę taką skierowała do swoich przełożonych niemal co 7 respondentka. 23 4.6 Zwracanie się do pracodawcy o skrócenie godzin pracy Tabela 18 Prośba skierowana do pracodawcy o skrócenie godzin pracy Czy poprosiła Pani osobiście swojego pracodawcę o skrócenie godzin pracy? Liczebność % Tak 12 4,0 Nie 286 96,0 Ogółem 298 100,0

Wykres 18 Prośba skierowana do pracodawcy o skrócenie godzin pracy (w %) 100,0 96,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 4,0 Tak Nie Zdecydowana większość respondentek nie prosiła osobiście swojego pracodawcy o skrócenie godzin pracy. Do przełożonego z prośba tą zwróciło się tylko 12 badanych. 24 4.7 Reakcje pracodawców na wiadomość o zajściu w ciążę Tabela 19 Reakcja pracodawcy na informacje pracownicy o ciąży Jaka była reakcja pracodawcy/przełożonego na informacje o Pani ciąży? Liczebność % Zdecydowanie pozytywna 36 12,1 Raczej pozytywna 138 46,3 Trudno powiedzieć 101 33,9 Raczej negatywna 20 6,7 Zdecydowanie negatywna 3 1,0 Ogółem 298 100,0 Wykres 19 Reakcja pracodawcy na informacje pracownicy o ciąży (w %) Zdecydowanie negatywna 1,0 Raczej negatywna 6,7 Trudno powiedzieć 33,9 Raczej pozytywna 46,3 Zdecydowanie pozytywna 12,1 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0

Wśród kobiet, które odpowiadały na pytanie o to jaka była reakcja pracodawcy na informacje o ciąży przeważały odpowiedzi, iż reakcja była pozytywna (58,4%). W tym 12,1% zdecydowanie pozytywna, a 46,3%raczej pozytywna. Tylko 7,7 % kobiet stwierdziło, że reakcja pracodawcy była negatywna. Wysoki odsetek kobiet 33,9% nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie. 4.8 Deklaracje pracodawców skierowane do kobiet na wieść o ich zajściu w ciążę Tabela 20 Konkretne deklaracje pracodawcy na informacje pracownicy o ciąży Czy po tym jak poinformowała Pani pracodawcę o swojej ciąży, Pani pracodawca Liczebność N = 239 %* Zapewnił, że miejsce pracy będzie na Panią czekało 81 33,9 Zaproponował zmniejszenie liczby obowiązków, odpowiedzialności lub skrócenie godzin 48 20,1 Zaproponował zmianę warunków w pracy na lepsze 40 16,7 Dawał do zrozumienia, że po urodzeniu dziecka zostanie Pani zwolniona 28 11,7 Ostrzegł Panią przed częstym chodzeniem na zwolnienia lekarskie 45 18,8 Zasugerował, że nie jest to odpowiedni moment na urodzenie dziecka 9 3,8 Dawał do zrozumienia, że powinna Pani sama zrezygnować z pracy 10 4,2 * Procenty nie sumują się do 100, ponieważ możliwy był wybór więcej niż jednej odpowiedzi Wykres 20 Konkretne deklaracje pracodawcy na informacje pracownicy o ciąży (w %) 25 Dawał do zrozumienia, że powinna Pani sama zrezygnować z pracy 4,2 Zasugerował, że nie jest to odpowiedni moment na urodzenie dziecka 3,8 Ostrzegł Panią przed częstym chodzeniem na zwolnienia lekarskie 18,8 Dawał do zrozumienia, że po urodzeniu dziecka zostanie Pani zwolniona 11,7 Zaproponował zmianę warunków w pracy na lepsze 16,7 Zaproponował zmniejszenie liczby obowiązków, odpowiedzialności lub skrócenie godzin 20,1 Zapewnił, że miejsce pracy będzie na Panią czekało 33,9 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 Jak twierdzą kobiety pracodawcy najczęściej zapewniają, że po urodzeniu dziecka miejsce pracy będzie na nich czekało33,9%. Kobiety odpowiadają również, iż pracodawcy proponują zmniejszenie liczby obowiązków, odpowiedzialności lub skrócenie godzin (20,1%). Pracodawcy często również zdaniem kobiet biorących udział w badaniu ostrzegają przed częstym chodzeniem na zwolnienia lekarskie(18,8%). Kobiety są również zdania, iż pracodawcy proponują zmianę warunków na lepsze(16,7%). 11,7% kobiet odpowiedziało, iż pracodawca dawał im do zrozumienia, że po urodzeniu dziecka zostaną zwolnione. Zdaniem 4,2% kobiet przedsiębiorcy sugerowali, że kobiety same powinny zrezygnować z pracy, 3,8 % kobiet stwierdziło, iż pracodawca był zdania, że nie jest to odpowiedni moment na urodzenie dziecka.

4.9 Plany powrotu do pracy zawodowej po urodzeniu dziecka Tabela 21 Plany powrotu do pracy po urodzeniu dziecka Czy będąc w ciąży planowała Pani powrót do pracy zawodowej po urodzeniu dziecka? Liczebność % Zdecydowanie tak 82 27,3 Raczej tak 104 34,7 Trudno powiedzieć 18 6,0 Raczej nie 46 15,3 Zdecydowanie nie 50 16,7 Ogółem 300 100,0 Wykres 21 Plany powrotu do pracy po urodzeniu dziecka (w %) Zdecydowanie nie Raczej nie 15,3 16,7 Trudno powiedzieć 6,0 26 Raczej tak Zdecydowanie tak 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 27,3 34,7 Ankietowane kobiety w większości planowały powrót do pracy po urodzeniu dziecka. Taką odpowiedź udzieliło ogółem 62% respondentek. Natomiast zajście w ciążę i urodzenie dziecka wiązało się z podjęciem decyzji pozostania w domu i nie wracania do pracy dla 32% badanych. Wśród badanych tylko 18 kobiet nie umiała jednoznacznie odnieść się do tego pytania. 4.10 Powody chęci powrotu do pracy po urodzeniu dziecka Tabela 22 Powody chęci powrotu do pracy Dlaczego chciała Pani wrócić do pracy? Liczebność N = 200 %* Ze względów finansowych 182 91,0 Chciałam mieć większy kontakt z ludźmi 59 29,5 Lubiłam swoją pracę 65 32,5 Chciałam odzyskać poczucie niezależności 17 8,5 Nie chciałam wypaść z rynku 10 5,0 Chciałam być na bieżąco 15 7,5 Chciałam rozwijać swoją karierę zawodową 19 9,5 Chciałam odmiany, odpoczynku 1 0,5 Miałam zobowiązania firmowe 3 1,5 * Procenty nie sumują się do 100, ponieważ możliwy był wybór więcej niż jednej odpowiedzi

Wykres 22 Powody chęci powrotu do pracy (w %) Miałam zobowiązania firmowe Chciałam odmiany, odpoczynku 1,5 0,5 Chciałam rozwijać swoją karierę zawodową Chciałam być na bieżąco Nie chciałam wypaść z rynku Chciałam odzyskać poczucie niezależności 9,5 7,5 5,0 8,5 Lubiłam swoją pracę Chciałam mieć większy kontakt z ludźmi 29,5 32,5 Ze względów finansowych 91,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100, Kobiety, które zadeklarowały chęć powrotu do pracy podawały także powody takiej deklaracji. Zdecydowana większość tych kobiet powrót do pracy motywowała względami finansowymi (91%). Pojawiały się także odpowiedzi, które obrazowały, iż praca jest źródłem zadowolenia oraz daje większe możliwości kontaktu z innymi ludźmi. 4.11 Podsumowanie 27 Największa grupa spośród badanej zbiorowości przed zajściem w ostatnią ciążę pracowała w ramach umowy o pracę w różnym wymiarze czasowym z czego 2/3 na cały etat a mniej niż co 10 na 3/4 etatu. Przekazanie informacji pracodawcy o fakcie zajścia w ciążę następował najczęściej w 3 i 2 miesiącu ciąży. Co 7 badana poinformowała o tym w pierwszym i czwartym miesiącu. Zdecydowana większość (3/4 badanych) jest zdania, że nie opóźniało udzielenia informacji swoim przełożonym o zajściu w ciążę. Natomiast 1/5 potwierdziła, iż celowo odwlekała podanie takiej informacji. U większości z tych kobiet pojawił się strach, że mogę zostać zwolnione. Prawie u co 5 kobiety, która odwlekała poinformowanie przełożonych o fakcie zajścia w ciążę powodem było asekuracyjne podejście tak na wszelki wypadek. Możliwe, iż świadczyło to o niepewności reakcji ze strony przełożonych. Fakt pojawienia się ciąży nie był dla większości badanych mobilizujący, aby zwrócić się do pracodawcy o polepszenie warunków pracy. Podobnie zdecydowana większość kobiet nie zawróciła się do swojego pracodawcy o skrócenie godzin pracy. Ponad połowa respondentek wskazała, że ich pracodawcy zareagowali pozytywnie na wiadomość o ich ciąży. W opiniach kobiet nieco ponad 1/3 pracodawców nie zachowała się ani pozytywnie ani negatywnie. Negatywną reakcję określono u 7,7% pracodawców. Pozytywne reakcje pracodawców zostały potwierdzone także odpowiednimi deklaracjami ze strony pracodawców. Najczęściej zapewniali oni swoje pracownice, że po urodzeniu dziecka będzie czekało na nie miejsce pracy. Proponowali także zmniejszenie liczby obowiązków oraz zmianę warunków pracy. Ponad połowa respondentek planowała powrót do pracy po urodzeniu dziecka. Planów takich nie miało 32% respondentek. Powrót do pracy motywowany był przede wszystkim względami finansowymi, zamiłowaniem do swojej pracy oraz chęcią utrzymania kontaktu z innymi ludźmi.

5. OCZEKIWANIA I OBAWY DOTYCZĄCE ZACHOWANIA WSPÓŁPRACOWNIKÓW ZWIĄZANE Z ZAJŚCIEM W CIĄŻĘ 5.1 Wsparcie udzielane przez współpracowników Tabela 23 Pomocy i wsparcie udzielonym w trakcie ciąży przez współpracowników Czy w związku z Pani ciążą otrzymała Pani pomoc i wsparcie, jakiego Pani oczekiwała od współpracowników? Liczebność % Zdecydowanie tak 82 27,6 Raczej tak 149 50,2 Trudno powiedzieć 50 16,8 Raczej nie 15 5,1 Zdecydowanie nie 1 0,3 Ogółem 297 100,0 Wykres 23 Pomocy i wsparciu udzielonym w trakcie ciąży przez współpracowników (w %) 28 Zdecydowanie nie 0,3 Raczej nie 5,1 Trudno powiedzieć 16,8 Raczej tak 50,2 Zdecydowanie tak 27,6 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 Zdecydowana większość kobiet, które po urodzeniu dziecka nie wróciły do pracy twierdzi, iż będąc w ciąży otrzymała pomoc i wsparcie jakiego oczekiwała od współpracowników (77,8%). Z czego 27,6% zgadza się z tym w sposób zdecydowany. 16,8% kobiet nie potrafi odpowiedzieć na to pytanie, a 5,4% twierdzi, że takiej pomocy nie otrzymała.

5.2 Wsparcie udzielane przez przełożonych Tabela 24 Opinie kobiet o pomocy i wsparciu udzielonym w trakcie ciąży przez przełożonych Czy w związku z Pani ciążą otrzymała Pani pomoc i wsparcie, jakiego oczekiwała Pani od przełożonych? Liczebność % Zdecydowanie tak 63 21,1 Raczej tak 116 38,9 Trudno powiedzieć 80 26,8 Raczej nie 31 10,4 Zdecydowanie nie 8 2,7 Ogółem 298 100,0 Wykres 24 Opinie kobiet o pomocy i wsparciu udzielonym w trakcie ciąży przez przełożonych (w %) Zdecydowanie nie 2,7 Raczej nie 10,4 Trudno powiedzieć 26,8 Raczej tak 38,9 Zdecydowanie tak 21,1 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 29 Ponad połowa respondentek udzieliła odpowiedzi, iż będąc w ciąży otrzymała pomoc i wsparcie na jakie liczyła od przełożonych (60%). Jednoznacznie na ten temat nie potrafiło wypowiedzieć się 26% badanych, zaś 13,1% stwierdziło, że takiej pomocy nie uzyskało. 5.3 Obawa przed zwolnieniem lub nieprzedłużeniem umowy Tabela 25 Opinie kobiet dotyczące obaw związanych z dalszą pracą w firmie i przedłużeniem umowy w związku z ciążą Czy w związku z Pani ciążą obawiała się Pani, że zostanie zwolniona /firma nie przedłuży z Panią umowy? Liczebność % Zdecydowanie tak 21 7,0 Raczej tak 59 19,8 Trudno powiedzieć 107 35,9 Raczej nie 80 26,8 Zdecydowanie nie 31 10,4 Ogółem 298 100,0

Wykres 25 Opinie kobiet dotyczące obaw związanych z dalszą pracą w firmie i przedłużeniem umowy w związku z ciążą (w %) Zdecydowanie nie 10,4 Raczej nie 26,8 Trudno powiedzieć 35,9 Raczej tak 19,8 Zdecydowanie tak 7,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 Prawie 40% kobiet twierdzi, iż nie miało obaw dotyczących zwolnienia z pracy w związku z zajściem w ciążę. Jednoznacznej opinii na ten temat nie potrafiło wyrazić 35,7% respondentek. Zaś 26,8% było zdania, że takowe obawy im towarzyszyły, z czego 7% twierdzi tak w sposób zdecydowany. 5.4 Obawa przed poinformowaniem o ciąży przełożonych 30 Tabela 26 Opinie kobiet dotyczące poinformowania pracodawcy o ciąży Czy w związku z Pani ciążą bała się Pani powiedzieć o ciąży przełożonym w pracy? Liczebność % Zdecydowanie tak 10 3,4 Raczej tak 45 15,1 Trudno powiedzieć 61 20,5 Raczej nie 125 41,9 Zdecydowanie nie 57 19,1 Ogółem 298 100,0

Wykres 26 Opinie kobiet dotyczące poinformowania pracodawcy o ciąży (w %) Zdecydowanie nie 19,1 Raczej nie 41,9 Trudno powiedzieć 20,5 Raczej tak 15,1 Zdecydowanie tak 3,4 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 Zdecydowana większość badanych (61%) nie bała się poinformować przełożonych o swojej ciąży. Z czego 41,9% raczej się nie obawiało. Tylko 18,5% odczuwało strach przed poinformowaniem pracodawcy o swoim stanie. Z czego 3,4 % zdecydowanie się bało. 20,5% kobiet nie potrafiło jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. 5.5 Ocena zachowania przełożonych po informacji o zajściu w ciążę Tabela 27 Opinie kobiet dotyczące nieprzyjemności ze strony przełożonych związanych z ciążą Czy w związku z Pani ciążą spotkały Panią nieprzyjemności ze strony przełożonych Liczebność % Zdecydowanie tak 4 1,3 Raczej tak 4 1,3 Trudno powiedzieć 55 18,5 Raczej nie 141 47,5 Zdecydowanie nie 93 31,3 Ogółem 297 100,0 31 Wykres 27 Opinie kobiet dotyczące nieprzyjemności ze strony przełożonych związanych z ciążą(w %) Zdecydowanie nie 31,3 Raczej nie 47,5 Trudno powiedzieć 18,5 Raczej tak Zdecydowanie tak 1,3 1,3 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0

W większości kobiety deklarują, iż w związku z ciążą nie spotkały ich nieprzyjemne sytuacje ze strony przełożonych (78,8%). Jednoznacznej opinii na ten temat nie potrafiło wyrazić 18,5% badanych. Zaś tylko 2,6% stwierdziło, że nieprzyjemne sytuacje ze strony przełożonych miały miejsce. 5.6 Ocena zachowania współpracowników po informacji o zajściu w ciążę Tabela 28 Opinie kobiet dotyczące nieprzyjemności ze strony współpracowników w związku z ciążą Czy w związku z Pani ciążą spotkały Panią nieprzyjemności ze strony współpracowników? Liczebność % Zdecydowanie tak 0 0,0 Raczej tak 4 1,4 Trudno powiedzieć 46 15,5 Raczej nie 131 44,3 Zdecydowanie nie 115 38,9 Ogółem 296 100,0 Wykres 28 Opinie kobiet dotyczące nieprzyjemności ze strony współpracowników w związku z ciążą (w %) Zdecydowanie nie 38,9 32 Raczej nie Trudno powiedzieć 15,5 44,3 Raczej tak Zdecydowanie tak 1,4 0,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 Zdecydowana większość badanych twierdzi, że nie spotkały ich nieprzyjemne sytuacje ze strony współpracowników wynikające z ich stanu (83,2%). Jednoznacznej opinii na ten temat nie potrafiło wyrazić 15,5 % kobiet. Zaś tylko 1,4% badanych deklarowało, iż spotkało się z nieprzyjemnościami związanymi z ich ciążą, ze strony współpracowników.

5.7 Podsumowanie Respondentki miały możliwość wyrażenia opinii na temat wsparcia z jakim spotkały się w miejscy pracy podczas ciąży. Zdecydowana większość badanych określiła, że po zajściu w ciążę otrzymała oczekiwaną pomoc i wsparcie ze strony współpracowników. W odniesieniu do przełożonych oczekiwane wsparcie otrzymało 60% respondentek. Ponad 1/4 badanych kobiet przyznała, iż obawiała się, że w związku z ciążę zostanie zwolniona. Obaw takich nie miało 37,2% badanych. Niespełna 1/5 badanych obawiała się poinformowania swojego przełożonego o zajściu w ciążę. Natomiast obaw takich nie potwierdzało 61% badanych. Ponad 3/4 respondentek nie spotkało się z nieprzyjemnościami ze strony przełożonych. Natomiast ponad 4/5 kobiet, które brały udział w badaniu nie doświadczyło nieprzyjemności od współpracowników. 33

6. URLOP WYCHOWAWCZY I ASPEKTY Z NIM ZWIĄZANE 6.1 Prawo do urlopu wychowawczego w okresie ostatnich 24 miesięcy Tabela 29 Przysługiwanie prawa do urlopu wychowawczego w ostatnich 24 miesiącach Czy w okresie ostatnich 24 miesięcy przysługiwało Pani prawo do urlopu wychowawczego Liczebność % Tak 111 37,2 Nie 187 62,8 Ogółem 298 100,0 Wykres 29 Przysługiwanie prawa do urlopu wychowawczego w ostatnich 24 miesiącach (w %) 100,0 90,0 34 80,0 70,0 60,0 62,8 50,0 40,0 37,2 30,0 20,0 10,0 Tak Nie Respondentki pytane były także czy w okresie ostatnich 24 miesięcy przysługiwał im urlop wychowawczy. Ponad 3/5 udzieliło odpowiedzi, iż nie miała takiego prawa. Ponad 1/3 prawo takie przysługiwało. 6.2 Korzystanie z urlopu wychowawczego Tabela 30 Korzystanie z urlopu wychowawczego Czy kiedykolwiek korzystała Pani z prawa do urlopu wychowawczego? Liczebność % Tak 205 68,3 Nie 95 31,7 Ogółem 300 100,0

Wykres 30 Korzystanie z urlopu wychowawczego (w %) 100,0 90,0 80,0 70,0 68,3 60,0 50,0 40,0 31,7 30,0 20,0 10,0 Tak Nie W badanej zbiorowości ponad 2/3 respondentek korzystało dotychczas z urlopu wychowawczego. Natomiast niespełna 1/3 nie korzystała dotychczas z urlopu wychowawczego. 35 6.3 Główne przyczyny niekorzystania z urlopu wychowawczego Tabela 31 Przyczyny niekorzystania z urlopu wychowawczego Jaka była główna przyczyna, dla której nie korzystała Pani z urlopu wychowawczego? Liczebność % Brak zasiłku za urlop wychowawczy lub zasiłek zbyt niski 63 68,5 Brak wystarczającej elastyczności w wyborze okresu urlopu wychowawczego 3 3,3 Negatywne skutki zabezpieczenia socjalnego (niższa przyszła emerytura) 1 1,1 Negatywne skutki dla kariery/negatywny stosunek pracodawcy 1 1,1 Preferowanie pracy z innych powodów niż wymienione powyżej 2 2,2 Inny powód 22 23,9 Ogółem 92 100,0 * Pytanie poprzedzone było pytaniem filtrującym

Wykres 31 Przyczyny niekorzystania z urlopu wychowawczego (w %) Inny powód 23,9 Preferowanie pracy z innych powodów niż wymienione powyżej Negatywne skutki dla kariery/negatywny stosunek pracodawcy Negatywne skutki zabezpieczenia socjalnego (niższa przyszła emerytura) Brak wystarczającej elastyczności w wyborze okresu urlopu wychowawczego 2,2 1,1 1,1 3,3 Brak zasiłku za urlop wychowawczy lub zasiłek zbyt niski 68,5 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Badane kobiety, które nie korzystały z urlopu wychowawczego najczęściej motywowały to faktem, iż nie posiadały zasiłku za urlop wychowawczy, a także niską kwotą tego zasiłku. Kolejną odpowiedzią, która uzyskała najwięcej wskazań była odpowiedź Inne powody, gdzie respondentki miały możliwość podawania własnych odpowiedzi. Spośród nich najczęściej padało twierdzenie, iż badane kobiety nie miały umowy na stałe, oraz ich stosunek pracy nie był oficjalny. Niektóre z nich podawały także, iż powodem takiego stanu rzeczy było to, że pracowały w rolnictwie, prowadziły własną działalność gospodarczą lub przeszły na ubezpieczenie KRUS. Z odpowiedzi do wybory w kafeterii badane kobiety wybierały także, iż nie ma wystarczającej elastyczności w wyborze okresu urlopu wychowawczego. 36 6.4 Formy korzystania z urlopu wychowawczego Tabela 32 Wybierane formy korzystania z urlopu wychowawczego W jakiej formie skorzystała Pani z prawa do urlopu wychowawczego? Liczebność % W formie zmniejszenia czasu pracy 3 1,5 W formie urlopu wychowawczego 173 84,4 W formie mieszanej 29 14,1 Ogółem 205 100,0

Wykres 32 Wybierane formy korzystania z urlopu wychowawczego (w %) 100,0 90,0 84,4 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 1,5 14,1 W formie zmniejszenia czasu pracy W formie urlopu wychowawczego W formie mieszanej Najczęściej kobiety wykorzystywały urlop wychowawczy w formie urlopu. Dla 29 badanych była to forma mieszana urlopu wychowawczego a dla 3 kobiet byłoto zmniejszenie czasu pracy. 37 6.5 Pobieranie zasiłku wychowawczego Tabela 33 Korzystanie z zasiłku wychowawczego Czy w trakcie urlopu wychowawczego pobierała Pani zasiłek wychowawczy? Liczebność % Tak 119 58,6 Nie 84 41,4 Ogółem 203 100,0

Wykres 33 Korzystanie z zasiłku wychowawczego (w %) 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 58,6 41,4 Tak Nie Ponad połowa respondentek pobierała w czasie urlopu wychowawczego zasiłek wychowawczy. Natomiast ponad 40% badanych kobiet nie pobierało tego rodzaju świadczenia. 38 6.6 Podejmowanie podczas urlopu wychowawczego pracy zarobkowej u dotychczasowego pracodawcy Tabela 34 Praca zarobkowa u dotychczasowego pracodawcy podejmowana podczas urlopu wychowawczego Czy podczas urlopu wychowawczego podejmowała Pani pracę zarobkową u dotychczasowego pracodawcy Liczebność % Tak 2 1,0 Nie 206 99,0 Ogółem 208 100,0

Wykres 34 Praca zarobkowa u dotychczasowego pracodawcy podejmowana podczas urlopu wychowawczego (w %) 100,0 99,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 1,0 Tak Nie Prawie wszystkie kobiety podczas urlopu wychowawczego nie podejmowały pracy zarobkowej u dotychczasowego pracodawcy. Tylko 2 kobiety określiły, iż taka sytuacja miała miejsce. 39 6.7 Podejmowanie podczas urlopu wychowawczego pracy zarobkowej u innego pracodawcy Tabela 35 Praca zarobkowa u innego pracodawcy podejmowana podczas urlopu wychowawczego Czy podczas urlopu wychowawczego podejmowała Pani pracę zarobkową u innego niż dotychczasowy pracodawca Liczebność % Tak 8 3,8 Nie 200 96,2 Ogółem 208 100,0

Wykres 35 Praca zarobkowa u innego pracodawcy podejmowana podczas urlopu wychowawczego (w %) 100,0 96,2 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 3,8 Tak Nie 40 Sytuacja podobnie kształtuje się w przypadku podejmowania pracy u innego pracodawcy. Prawie wszystkie badane kobiety udzieliły odpowiedzi, iż nie podejmowały pracy w czasie urlopu wychowawczego u innego pracodawcy, niż były zatrudnione w czasie zajścia w ciążę. Tylko 8 kobiet podjęło taki rodzaj zatrudnienia. 6.8 Podejmowanie podczas urlopu wychowawczego pracy jako pomagający członek rodziny Tabela 36 Praca jako pomagający członek rodziny podejmowana podczas urlopu wychowawczego Czy podczas urlopu wychowawczego podejmowała Pani pracę jako pomagający członek rodziny Liczebność % Tak 30 14,4 Nie 178 85,6 Ogółem 208 100,0

Wykres 36 Praca jako pomagający członek rodziny podejmowana podczas urlopu wychowawczego (w %) 100,0 90,0 85,6 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 14,4 10,0 Tak Nie Zdecydowana większość kobiet (85,6%) zapytana o to czy podejmowała w czasie urlopu wychowawczego pracę jako pomagający członek rodziny przyznała, iż nie podejmowała takich działań. Co 6 ankietowana stwierdziła, że pracowała jako pomagający członek rodziny. 41 6.9 Podejmowanie podczas urlopu wychowawczego nauki/szkolenia Tabela 37 Nauka/szkolenie podejmowane(a) podczas urlopu wychowawczego Czy podczas urlopu wychowawczego podejmowała Pani naukę/szkolenie? Liczebność % Tak 17 8,2 Nie 191 91,8 Ogółem 208 100,0

Wykres 37 Nauka/szkolenie podejmowane(a) podczas urlopu wychowawczego (w %) 100,0 91,8 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 8,2 Tak Nie 42 Ponad 90% ankietowanych kobiet zadeklarowało, iż w czasie urlopu macierzyńskiego nie podejmowało nauki ani nie brało udziału w szkoleniach. Jedynie 8% respondentek kształciło się w tym czasie. 6.10 Podejmowanie innej działalności podczas urlopu wychowawczego Tabela 38 Podejmowanie innej działalności podczas urlopu wychowawczego Czy podczas urlopu wychowawczego podejmowała Pani inną działalność Liczebność % Tak 0 0,0 Nie 208 100,0 Ogółem 208 100,0