Maciej Witek http://mwitek.univ.szczecin.pl konsultacje: czwartki, 12.00-13.30, pok. 174 przedmiot: wykład: ćwiczenia: Teorie komunikacji językowej prezentacja wybranych modeli kompetencji komunikacyjnej lektura i omówienie starszych i nowszych tekstów dotyczących natury komunikacji językowej oraz leżących u jej podstaw zdolności poznawczych
model umysłu narzędzie badawcze wykorzystywane w kognitywistyce ( ) model umysłu to system założeń hipotetycznoteoretycznych odwzorowujących pod jakimiś istotnymi względami struktury i funkcje umysłu. Każdy naukowo wartościowy model umysłu ma pewien walor heurystyczny, tzn. pozwala sformułować zasadne pytania. Chlewiński 1999: 7
model umysłu narzędzie badawcze wykorzystywane w kognitywistyce ( ) model umysłu to system założeń hipotetycznoteoretycznych odwzorowujących pod jakimiś istotnymi względami struktury i funkcje umysłu. Każdy naukowo wartościowy model umysłu ma pewien walor heurystyczny, tzn. pozwala sformułować zasadne pytania. Chlewiński 1999: 7 Canonical psychological explanations account for the organization of behavior by appealing to principles which, they allege, explicate the structure of the mind. Fodor 1983: 2
narodziny kognitywistyki 1957: Skinner, Verbal Behavior Chomsky, Syntactic Structure
narodziny kognitywistyki 1957: Skinner, Verbal Behavior Chomsky, Syntactic Structure umysł jako czarna skrzynka versus umysł jako struktura zdolna do przetwarzania informacji
narodziny kognitywistyki 1957: Skinner, Verbal Behavior Chomsky, Syntactic Structure mechanizm uczenia się versus wrodzony mechanizm nabywania języka
Chomsky DWA FAKTY:
Chomsky DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use)
Chomsky DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use) zatem: użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka
Chomsky DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use) zatem: użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka ubóstwo bodźca (ang. poverty of stimulus)
Chomsky DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use) zatem: użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka ubóstwo bodźca (ang. poverty of stimulus) zatem: istnieje genetycznie uwarunkowany narząd nabywania języka (ang. language acquisition device, LAD)
FAKT # 1 język nieskończony zbiór zdań
FAKT # 1 język nieskończony zbiór zdań skończona liczba elementów początkowych (słów) & skończona liczba reguł versus nieskończona liczba zdań tworzących język
FAKT # 1 język nieskończony zbiór zdań skończona liczba elementów początkowych (słów) & skończona liczba reguł versus nieskończona liczba zdań tworzących język zatem: język nieskończony zbiór zdań generowanych przez gramatykę reguły gramatyki generatywnej są rekurencyjne
FAKT # 1 język nieskończony zbiór zdań skończona liczba elementów początkowych (słów) & skończona liczba reguł versus nieskończona liczba zdań tworzących język zatem: język nieskończony zbiór zdań generowanych przez gramatykę reguły gramatyki generatywnej są rekurencyjne kompetencja versus wykonanie generowanie versus tworzenie & interpretacja zdań
gramatyka generatywna 1 gramatyka skończenie stanowa maszyna generująca zdanie, która przechodzi przez skończoną liczbę stanów zdania są generowane przez skończoną liczbę wyborów dokonywanych z lewej do prawej
gramatyka generatywna 1 gramatyka skończenie stanowa
gramatyka generatywna 1 gramatyka skończenie stanowa maszyna generująca zdanie, która przechodzi przez skończoną liczbę stanów zdania są generowane przez skończoną liczbę wyborów dokonywanych z lewej do prawej problem: zdania z własnością odbicia zwierciadlanego (tzw. nielokalne zależności gramatyczne, zanurzenie) Anyone who says that girls who deny that boys who wear pink T-shirts are childish are wrong is foolish. a + b + c + + z + y + x
gramatyka generatywna 2 gramatyka struktur frazowych mocniejsza od gramatyki skończenie stanowej
gramatyka generatywna 2 gramatyka struktur frazowych mocniejsza od gramatyki skończenie stanowej reguły frazowe mają postać X Y, czyli przepisz X jako Y, gdzie Y jest pojedynczym elementem, a X jest szeregiem elementów
gramatyka generatywna 2 gramatyka struktur frazowych (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) Sentence NP + VP NP T + N VP Verb + NP T the N {man, ball, } Verb {hit, took, }
gramatyka generatywna 2 gramatyka struktur frazowych (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) Sentence NP + VP NP T + N VP Verb + NP T the N {man, ball, } Verb {hit, took, } szereg terminalny derywacja zdania znacznik frazowy (nawiasowania lub drzewo) składnik bezpośredni dominacja
gramatyka generatywna 3 gramatyka transformacyjna dygresje: reguły kontekstowe: X Y /W-V czyli przepisz Y za X w kontekście, gdzie z lewej strony jest W, a z prawej V np: s / NP sing Present { 0 / wszędzie indziej
gramatyka generatywna 3 gramatyka transformacyjna dygresje: słaba/mocna równoważność gramatyk bezkontekstowa gramatyka struktur frazowych kontekstowa gramatyka struktur frazowych gramatyka transformacyjna
gramatyka generatywna 3 gramatyka transformacyjna reguły frazowe + reguły transformacyjne
gramatyka generatywna 3 gramatyka transformacyjna (1) Sentence NP + VP (2) VP Verb + NP (3) NP {NP sing, NP pl } (4) NP sing T + N (5) NP pl T + N + s (6) T the (7) N {man, ball, door, dog, book, } (8) Verb Aux + V (9) V {hit, take, bite, eat, walk, open, } (10) Aux Tense (+ M) (+ have + en) (+ be + ing) (11) Tense {Present, Past} (12) M {will, can, may, shall, must, } the + man + Present + may + have + en + open + the + door
gramatyka generatywna 3 gramatyka transformacyjna the + man + Present + may + have + en + open + the + door (13) NP 1 + Aux + V + NP 2 NP 2 + Aux + be + en + V + by + NP 1 wyjściowy versus derywowany znacznik frazowy
gramatyka generatywna 3 gramatyka transformacyjna the + man + Present + may + have + en + open + the + door (13) NP 1 + Aux + V + NP 2 NP 2 + Aux + be + en + V + by + NP 1 wyjściowy versus derywowany znacznik frazowy transformacje obligatoryjne versus transformacje fakultatywne (14) Present { s / NP sing 0 / wszędzie indziej Tense M M Tense (15) { en } + { have } { have } + { en } ing be be ing V V
gramatyka generatywna 3 gramatyka transformacyjna (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) (vii) (viii) The man opened the door. The man did not open the door. Did the man open the door? Didn't the man open the door? The door was opened by the door. The door was not opened by the man. Was the door opened by the man? Wasn't the door opened by the man? Transformacje fakultatywne: passive negative interrogative
gramatyka generatywna 3 gramatyka transformacyjna struktura głęboka versus struktura powierzchniowa
przypomnienie DWA FAKTY: twórczy charakter zwykłej praktyki językowej (ang. the creative aspect of normal language use) zatem: użyciem języka rządzą reguły rekurencyjne, które generują nieskończony zbiór wszystkich i tylko zdań tego języka ubóstwo bodźca (ang. poverty of stimulus) zatem: istnieje genetycznie uwarunkowany narząd nabywania języka (ang. language acquisition device, LAD)
FAKT # 2 dwa modele nabywania języka: (wcześniejszy) model potwierdzania hipotez (późniejszy) model zasad i parametrów zob: R. Beckwith i M. Rispoli, Aspekty teorii umysłu. Rozmowa z Noamem Chomskym, w: Z. Chlewiński (red.), Modele umysłu, Warszawa 1999, s. 79-99.
model zasad i parametrów liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona UG I-language
model zasad i parametrów liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona UG I-language parametry: zaimek zwrotny odsyła albo tylko do podmiotu (np. j. polski), albo do podmiotu lub dopełnienia (np. j. angielski) John told Bill about himslef.
model zasad i parametrów liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona UG I-language parametry: czy możliwy jest podmiot domyślny? tak: np. j. polski, j. włoski nie: np. j. angielski, j. francuski
model zasad i parametrów liczba możliwych języków (= gramatyk) jest skończona UG I-language parametry: główny element frazy albo na początku (j. angielski) albo na końcu (np. j. japoński) Piotr książkę czyta albo na początku (np. j. angielski) Piotr czyta książkę
argument na rzecz natywizmu: kreolizacja języki pidżinowe versus języki kreolskie języki kreolski Ameryki Łacińskiej
argument na rzecz natywizmu: kreolizacja języki pidżinowe versus języki kreolskie języki kreolski Ameryki Łacińskiej Hawaii Pidgin English (Hawaii Creole English) Derek Bickerton lata 20-te XX wieku, j. portugalski, filipiński i kantoński
argument na rzecz natywizmu: kreolizacja języki pidżinowe versus języki kreolskie języki kreolski Ameryki Łacińskiej Hawaii Pidgin English (Hawaii Creole English) Derek Bickerton lata 20-te XX wieku, j. portugalski, filipiński i kantoński Nicaraguan Sign Language (ISN), Managua nieudany eksperyment z techniką fingerspelling 1977, 1979 (Sandiniści zdobywają władzę), 1986