Stan higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia mieszkańców Kielc w wieku lata

Stan higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia mieszkańców Kielc w wieku 35 44 lata Monika Włosowicz 1, 2, Adam Wróbel2, Renata Górska 3 State of oral hygiene and periodontal tissues in inhabitants of Kielce between the ages of 35 44 years Praca recenzowana 1 Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach 2 Prywatna Praktyka w Kielcach 3 Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. n. med. Renata Górska Adres do korespondencji: Renata Górska Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia WUM ul. Miodowa 18, 00 246 Warszawa tel./fax: +48 (22) 831 21 36 e mail: sluzowki@o2.pl Streszczenie Wprowadzenie. Badania epidemiologiczne pozwalają ocenić stan jamy ustnej oraz częstość występowania choroby przyzębia. Najczęściej stosowany dla celów epidemiologicznych jest wskaźnik CPITN. Cel. Ocena stanu higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia oraz liczby zębów u mieszkańców Kielc w wieku 35 44 lata. Materiał i metody. Zbadano 100 mieszkańców Kielc w wieku 35 44 lata. Badanie przedmiotowe, które stanowiło integralną część ekspertyzy dla Ministerstwa Zdrowia, przeprowadzono z użyciem sondy periodontologicznej 621 wg WHO oraz lusterka. Wyniki. W badanej grupie nie stwierdzono CPI = 0. CPI = 1 wykazano u 6% pacjentów, CPI = 2 u 26,0%, CPI = 3 u 52,0 %, CPI = 4 u 16% badanych. Wskaźnik API wyniósł 79,3%, a wskaźnik BoP 43,7 %. Średnia liczba zębów w badanej grupie wyniosła 22,3. Kobiety i mężczyźni różnili się wskaźnikiem API oraz kodami wskaźnika CPI 1, CPI 2, CPI 3, CPI 4. Wnioski. W badanej grupie mieszkańców Kielc w wieku 35 44 lata stwierdzono niezadowalający stan zdrowia jamy ustnej zwłaszcza tkanek przyzębia wskazujący na konieczność podjęcia działań, które wpłynęłyby na świadomość mieszkańców Kielc. Summary Introduction. Epidemiological studies allow for an evaluation of the state of the oral cavity and for the incidence of periodontal disease. The most commonly used index for epidemiology is the CPITN. Objectives. Evaluation of state of oral hygiene and periodontal tissue and the number of teeth in inhabitants of Kielce between the ages of 35 44 years. Materials and methods. Examinations were carried out on 100 inhabitants of Kielce between the ages of 35 44 years. Medical history taking, which formed an integral part of the expertise for the Ministry of Health, was carried out using a periodontal probe 621 (WHO) and a mouth mirror. Results. In the group examined CPI = 0 was not found. CPI = 1 was found in 6% of patients, CPI = 2 in 26.0%, CPI = 3 in 52.0 %, CPI = 4 in 16% of those examined. API index was 79.3%, and BoP index 43.7%. The mean number of teeth in the examined group was 22.3. Women and men differed in the API index and in codes CPI 1, CPI 2, CPI 3, CPI 4. Conclusions. In the examined group of inhabitants from Kielce, between the years 35 34, there was found to be an unsatisfactory state of health in the oral cavity and in the periodontal tissues indicating the need of undertaking measures that would influence the awareness of the inhabitants of Kielce. Hasła indeksowe: epidemiologia, zapalenie przyzębia, CPITN Key words: epidemiology, periodontitis, CPITN Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE 119

Wprowadzenie TABELA I. Periodontologiczny wskaźnik potrzeb leczniczych KOD CPI TN 0 stan prawidłowy higiena domowa 1 krwawienie przy sondowaniu instruktaż higieny 2 obecność kamienia nazębnego instruktaż higieny i usunięcie złogów nazębnych 3 obecność kieszonek przyzębnych instruktaż higieny i usunięcie złogów 3,5 5,5 mm nazębnych 4 obecność kieszonek przyzębnych > 5,5 mm instruktaż higieny, usunięcie złogów nazębnych i leczenie specjalistyczne Choroby przyzębia, ze względu na powszechność występowania oraz skutki, zaliczają się do chorób społecznych. Podstawowym czynnikiem etiologicznym chorób przyzębia jest płytka nazębna (1). Istotną rolę mogą również odgrywać spadek odporności gospodarza oraz występujące czynniki ryzyka. Celem badań epidemiologicznych, w przypadku periodontopatii, jest przede wszystkim ocena częstości występowania zapalenia dziąseł i zapalenia przyzębia. Najczęściej stosowanym wskaźnikiem dla celów epidemiologicznych jest CPITN. Został on wprowadzony w 1982 roku i uznany przez Światową Organizację Zdrowia (2). Wskaźnik ten nie tylko pozwala ocenić stan przyzębia, ale także określa potrzeby periodontologiczne, umożliwiając odpowiednie leczenie. Wskaźnik CPITN, mimo wielu ograniczeń i licznych prób jego modyfikacji, jest jedynym wskaźnikiem umożliwiającym porównanie wyników bieżących i poprzednich badań epidemiologicznych (3) (tab. I), Pierwsze polskie badania epidemiologiczne dorosłych Polaków w wieku 35 44 lat z użyciem wskaźnika CPITN przeprowadzono w 1987 roku (4). Zdrowe przyzębie stwierdzono tylko u 1% badanych. W związku z tym 1% badanych wymagał tylko poprawy higieny jamy ustnej, 83% usunięcia złogów nazębnych i poprawy higieny jamy ustnej, a 15% kompleksowego leczenia zapaleń przyzębia. Kolejne badania wykonano w 1990 roku w grupie 664 osób w wieku 35 44 lat (5). Odsetek osób ze zdrowym przyzębiem był większy i wynosił 9%. Obecność kamienia nazębnego wykazano u 58% badanych, kieszonek przyzębnych o głębokości 3,5 5,5 mm u 19%, a kieszonek powyżej 6 mm u zaledwie 6% badanych. Poprawę stanu przyzębia wykazano również w badaniu epidemiologicznym z roku 1995, przeprowadzonym na grupie 1900 osób w wieku 35 44 lat, pod kierownictwem prof. Z. Jańczuka (6). Zdrowe przyzębie stwierdzono u 6,3% badanych, aż 77,5% badanych wymagało poprawy higieny jamy ustnej i usunięcia złogów nazębnych, a tylko 5% kompleksowego leczenia zapaleń przyzębia. Wyniki ogólnopolskich badań epidemiologicznych z lat 1998 i 2002 także potwierdzają poprawę stanu przyzębia dorosłych Polaków (7). Zdrowe przyzębie stwierdzono aż u 14,1% badanych. Około 23,1% badanych wymagało tylko poprawy higieny jamy ustnej, 57,1% usunięcia złogów nazębnych i poprawy higieny jamy ustnej, a tylko 2,2% kompleksowego leczenia zapaleń przyzębia. Odnotowano wzrost odsetka osób bezzębnych, wynosił on bowiem 3,8%. Najnowsze badanie epidemiologiczne, przeprowadzono w 2011 roku na terenie 6 miast wojewódzkich w grupie wiekowej 35 44 lat, wykazało, że tylko 1% badanych miało zdrowe przyzębie (8). Ponad 40% badanych wymagało instruktażu higieny jamy ustnej oraz skalingu poddziąsłowego, a 16% kompleksowego leczenia periodontologicznego i jest to wynik podobny do uzyskanego w 1987 roku. Cel pracy Celem pracy była ocena stanu higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia oraz liczby zębów u mieszkańców Kielc w wieku 35 44 lata. Materiał i metody Spośród mieszkańców Kielc w wieku 35 44 lata metodą losowania dwuwarstwowego wyłoniono 2000 osób. Wszystkie te osoby zostały dwukrotnie listownie zaproszone do badania w gabinecie stomatologicznym. Łącznie w okresie grudzień 2010 czerwiec 2012 r. zbadano 100 osób, które wyraziły zgodę na uczestnictwo w badaniu. Wykluczono pacjentów, u których istniały przeciwwskazania do badania periodontologicznego. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę komisji bioetycznej WUM. Badania prowadziło 2 badaczy, skalibrowanych podczas ogólnopolskiej kalibracji przeprowadzonej w Zakładzie Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia WUM. Do badania przedmiotowego użyto sondy periodontologicznej 621 wg WHO, zakończonej kuleczką oraz lu 120 Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE

sterka. Dla każdego sekstantu wprowadzano kod CPI zgodnie z wytycznymi WHO (tab. I). Na 4 powierzchniach przy każdym zębie (policzkowo mezjalnie, centralnie, dystalnie oraz podniebiennie) oceniano obecność płytki (API aproximal plaque index), krwawienie przy sondowaniu (BoP bleeding on probing), głębokość kieszonki (PD periodontal depth), utratę przyczepu klinicznego (CAL clinical attachment loss). Z badania wykluczono zęby zaopatrzone w korony protetyczne (wliczając je jednak do ogólnej liczby zębów) oraz sekstanty, w których było mniej niż 2 zęby, oznaczając je jako niezakwalifikowane N. Rozpoznanie stawiano na podstawie najwyższego wyniku z badanych sekstantów u danego pacjenta. W analizie statystycznej dla cech niemających rozkładu normalnego zastosowano test U Manna Whitneya. Dla poszczególnych parametrów ilościowych wyznaczono wartości średnie i odchylenia standardowe. Oceny istotności statystycznej dokonano za pomocą wartości p. Za poziom istotności przyjęto wartość p < 0,05. Obliczenia przeprowadzono za pomocą oprogramowania MedCalc Wer. 11.5.1.0. TABELA II. Stan przyzębia w zależności od regionu Polski oraz dla całej badanej populacji n CPI 0% CPI 1% CPI 2% CPI 3% CPI 4% Białystok 163 0,00 3,68 15,95 60,74 19,63 Kielce 102 0,00 3,92 27,45 50,98 17,65 Lublin 133 3,76 33,83 32,33 18,80 11,65 Szczecin 244 4,41 15,16 17,62 45,49 17,21 Warszawa 194 0,00 5,15 23,71 45,36 25,77 Wrocław 302 0,33 23,51 34,11 24,50 17,55 Ogółem 1138 1,10 12,60 22,90 40,70 16,50 Ryc. 1. Rozkład procentowy CPI dla całej grupy badanej. Wyniki W badaniu nie wyłoniono ani jednej osoby, która miałaby wszystkie sekstanty z kodem CPI 0. U 6% osób w co najmniej jednym sekstancie wystąpiło krwawienie przy zgłębnikowaniu, u 26% w co najmniej jednym sekstancie zaobserwowano obecność kamienia nazębnego. U 52% osób zaobserwowano występowanie patologicznych kieszonek przyzębnych o głębokości 3,5 5,5 mm. U 16% badanych wystąpił Ryc. 2. Rozkład procentowy wskaźnika CPI u mężczyzn i kobiet. przynajmniej jeden sekstant z patologicznymi kieszonkami głębszymi niż 5,5 mm (ryc. 1). U mężczyzn w porównaniu z kobietami istotnie częściej występowały kieszonki patologiczne powyżej 3,5 mm oraz powyżej 5,5 mm (ryc. 2). Natomiast u kobiet istotnie częściej stwierdzano kamień nazębny. Średnia wartość wskaźnika higieny API była istotnie wyższa u mężczyzn (ryc. 3). Kobiety i mężczyźni nieznacznie różnili się wskaźnikiem krwawienia BoP oraz średnią liczbą zębów (ryc. 4). W tabeli II przedstawiono rozkład wartości CPI w poszczególnych miastach na podstawie badań epidemiologicznych z 2011 roku. Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE 121

Ryc. 3. Rozkład procentowy wskaźników API i BoP u mężczyzn i kobiet. Ryc. 4. Rozkład liczby zębów u mężczyzn i kobiet. Omówienie Grupa badana była raczej homogenna pod względem ogólnego stanu zdrowia oraz stanu jamy ustnej. Niestety do badania zgłosiło się tylko 5% osób zaproszonych, co może być związane z brakiem wiedzy z zakresu chorób przyzębia oraz skutków ich nieleczenia. U badanych osób w odpowiednich sekstantach dominował kamień nazębny (CPI 2 = 26%) oraz kieszonki przyzębne powyżej 3,5 mm (CPI 3 = 52%). Wynik ten przemawia za koniecznością poprawy higieny jamy ustnej oraz usunięcia złogów nazębnych. Jeśli porównać wyniki przeprowadzonych jednocześnie badań epidemiologicznych w innych miastach, odsetek osób z CPI 2 był wyższy niż u pacjentów Warszawy (27% vs. 24%) (8). Podobny odsetek osób z kodem CPI 3 (16% vs. 16,95%) uzyskano w badaniach epidemiologicznych w 2003 roku (7). U 16% badanych wystąpił przynajmniej jeden sekstant z patologicznymi kieszonkami głębszymi niż 5,5 mm (CPI 4), co przemawia za koniecznością wdrożenia kompleksowego leczenia zapaleń przyzębia w tej grupie. Podobne wyniki dotyczące kodu CPI 4 (16% vs. 15%) odnotowano w 1987 roku (4). Natomiast podczas równolegle prowadzonego badania w 2011 roku porównywalne wyniki w zakresie CPI4 odnotowano w grupie mieszkańców Wrocławia (17,65% vs. 17,55%) oraz Szczecina (17,65 vs. 17,21). W trakcie tych badań największy odsetek osób z kodem CPI 4 odnotowano w Warszawie (8). Wśród badanych nie było ani jednej osoby z rozpoznaniem CPI 0, co oznacza, że u każdego zbadanego pacjenta występowało przynajmniej krwawienie przy sondowaniu w co najmniej jednym sekstancie. Podobne wyniki uzyskano w Białymstoku (0,0 vs. 0,0), Warszawie (0,0 vs. 0,0) oraz we Wrocławiu (0,0 vs. 0,33) (8). U kobiet dominowały sekstanty z podwyższonym wskaźnikiem krwawienia oraz kamieniem nazębnym, co potwierdza większy odsetek kodów CPI 2 u kobiet w porównaniu z mężczyznami (39% vs 16%). Jedynie w Białymstoku odnotowano większą liczbę mężczyzn z kodem CPI 2 (55,9 vs. 62,9). Ponadto odnotowano, że mężczyźni w Kielcach w porównaniu z kobietami mieli statystycznie więcej sekstantów z kieszonkami patologicznymi powyżej 3,5 mm oraz > 5,5 mm (23,8 vs. 4,9). Natomiast odsetek kodów CPI 4 u mężczyzn był mniejszy w porównaniu z wynikami równolegle przeprowadzonych badań w Warszawie (23,8 vs. 25,8) (8). Dane te świadczą o gorszym stanie przyzębia mężczyzn w Kielcach oraz przemawiają za koniecznością wdrożenia specjalistycznego leczenia periodontologicznego. Ponadto częstsze występowanie chorób przyzębia u mężczyzn może zależeć od gorszej higieny jamy ustnej, występowania nałogów (palenie, picie alkoholu) oraz braku wizyt kontrolnych u stomatologa (9). Potwierdze 122 Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE

niem tych danych może być wysoka wartość wskaźnika API (80%), świadcząca o złej higienie w badanej grupie wiekowej, zwłaszcza u mężczyzn (ryc. 3). Sytuacja ta może być wynikiem niestosowania nitkowania oraz niewłaściwego oczyszczania przestrzeni międzyzębowych. Wyniki innych badań wykazały, że 11% kobiet i 33% mężczyzn w Polsce nie szczotkuje zębów, dlatego co trzeci Polak traci pierwszy ząb trzonowy przed 18 rż. (10). Obecność płytki nazębnej, jako wynik złej higieny jamy ustnej, może zwiększyć ryzyko wystąpienia głębokich kieszonek przyzębnych, a tym samym mieć istotny wpływ na rozwój periodontopatii (11). Wśród zbadanych osób nie było ani jednej osoby bezzębnej, co daje lepszy wynik w porównaniu z wynikami badań epidemiologicznych z roku 2003, w których odsetek osób bezzębnych wyniósł 8,3 (7). Średnia liczba zębów wśród badanych osób wyniosła 22,3, bez różnic istotnych statystycznie między kobietami i mężczyznami. Dane te mogą przemawiać za tezą, iż obecnie pacjenci rzadziej tracą zęby, ale wzrasta odsetek osób z zaawansowanym zapaleniem przyzębia. Z przeprowadzonych badań wynika, że stan jamy ustnej w grupie mieszkańców Kielc w wieku 35 44 lata jest niezadowalający. Biorąc pod uwagę, że zapalenie przyzębia, może być potencjalnym czynnikiem ryzyka chorób ogólnych, takich jak choroba miażdżycowa, choroby sercowo naczyniowe, udar mózgu czy cukrzyca, należy podjąć odpowiednie działania zmierzające do poprawy sytuacji zdrowotnej jamy ustnej mieszkańców Kielc. Należy podkreślić, iż województwo to ma najmniejszą liczbę specjalistów periodontologów w Polsce na 350 tysięcy mieszkańców województwa świętokrzyskiego przypada jeden periodontolog. Ponadto wojewoda świętokrzyski od lat nie powołuje konsultanta wojewódzkiego w tej dziedzinie. n Pi ś m ie nni c t w o 1. Löe H, Theilade E, Jensen Sb.: Experimental gingivitis. J. Periodontol., 1965, 36, 177 18 7. 2. Ainamo J. i wsp.: Development of the World Health Organization (WHO) community periodontal index of treatment needs (CPITN). Int. Dent. J., 1982, 32, 281 291. 3. Zawada Ł., Konopka T.: Nowe wskaźniki periodontologiczne. Dent. Med. Probl., 2011, 48, 243 250. 4. Jańczuk Z.: Stan narządu żucia polskiej populacji. PAM, Szczecin 1990. 5. WWW.dent.niigata u.ac.jp 6. Jańczuk Z. Stan narządu żucia polskiej populacji. Nowa Stomatol., 1997, 2, 45 49. 7. Iwanicka Frankowska E. i wsp.: Stan zdrowia jamy ustnej polskiej populacji osób dorosłych w wieku 35 44 lat w latach 1998 2002. Stomatol Współcz., 2003, 10, 9 14. 8. Górska R. i wsp.: Częstość występowania chorób przyzębia u osób w wieku 35 44 lat w populacji dużych aglomeracji miejskich. Dent. Med. Probl,. 2012, 49, 19 27. 9. Genco R. J, Borgnakke W.S.: Risk factors for periodontal disease. Periodontol. 2000, 2013, 62, 59 94. 10. Kurpesa M.: Chcesz mieć zdrowe serce dbaj o zęby. Forum Kardiol., 2001, 3, 111 112. 11. Page L.R, Rams T.E.: Subgingival root brushing in deep human periodontal pockets. J. Int. Acad. Periodontol., 2013, 15, 55 63. Magazyn Stomatologiczny nr 10/2014/ONLINE 123