Wawel, Babel i król Kirkous: wstêp do nowych badañ nad najstarszymi nazwami i legendami krakowskimi

Piotr Makuch* Wawel, Babel i król Kirkous: wstêp do nowych badañ nad najstarszymi nazwami i legendami krakowskimi Wstêp Wydaje siê rzecz¹ trudn¹ do pojêcia, i Kraków, miasto o ponad tysi¹cletniej historii i Wawel, jedno z miejsc dla historii Polski najwa niejszych, nie doczeka³y siê do tej pory wyjaœnienia prawdziwego znaczenia swych nazw oraz tego, sk¹d pochodz¹ i z czym siê wi¹ ¹ podania opowiadaj¹ce o ich pocz¹tkach. Do dzisiaj nie wiemy kim by³ tak naprawdê za³o yciel miasta Krakus, kim by³a w rzeczywistoœci Wanda i jej bracia, synowie Kraka, a tak e tego, z jakiego powodu jeden z nich dopuœci³ siê mordu na drugim. Nie podejmujê siê daæ pe³nej odpowiedzi na te i wiele innych pytañ, które pojawiaj¹ siê w trakcie prac nad mitologi¹ krakowsk¹. Rozpatrywany przedmiot jest na tyle rozleg³y i podlega jako materia³ badawczy pod metody badawcze tak wielu nauk, i jego ca³kowite opracowanie wydaje siê niemo liwe. Uwa am jednak, e znalaz³em prawid³owy kierunek poszukiwañ. Moim zdaniem, rozwi¹zanie wiêkszoœci tajemnic zwi¹zanych z mitycznymi pocz¹tkami miasta Krakowa le y w zbadaniu zwi¹zków najstarszych podañ krakowskich z odpowiednimi zespo³ami mitów wschodnich, w tym przede wszystkim z histori¹ i mitologi¹ zwi¹zan¹ z miastem Babilon. S¹dzê bowiem i mam podstawy by tak twierdziæ, i sama nazwa Wawel jest tylko wersj¹ nazwy Babilonu Babel, a wiêkszoœæ w¹tków podañ krakowskich znajduje swoje Ÿród³o w znanych podaniach o mieœcie Babilon lub nawet w rzeczywistych wydarzeniach historycznych, które mia³y swojego czasu miejsce w tym mieœcie. Do pewnego stopnia hipoteza ta pokrywa siê z t¹, która zosta³a zaproponowana przez Mariana Pleziê w artyku- 201

le Legenda o Smoku Wawelskim 1. Autor porównuje tutaj jeden z w¹tków podañ starego Krakowa zwi¹zany ze smokiem wawelskim, z odpowiednimi w¹tkami znanymi z literatury wschodniej. Wymienia cztery podania wschodnie dotycz¹ce walk ze smokami, nadzwyczaj podobne do Legendy o Smoku Wawelskim. Trzy z przytoczonych przez autora przyk³adów daj¹ siê zakwalifikowaæ do kompleksu mitów, których g³ównym tematem s¹ dzieje Aleksandra Wielkiego, czyli tzw. Aleksandriady 2. S¹ to warianty: syryjski, koptyjski i perski opowieœci. Czwarty przyk³ad natomiast zaczerpniêty jest ze starotestamentowej Ksiêgi Daniela 3 i opowiada o tym, jak prorok Daniel, s³uga Cyrusa Wielkiego, zabija podstêpnie smoka babiloñskiego. Samo podobieñstwo obu podañ zauwa a ju œredniowieczny autor polskiej Kroniki Mierzwy 4 konstatuj¹c, i : (smoka wawelskiego zg³adzono), tak jak Daniel, który zabi³ smoka babiloñskiego. Zdanie to jest pierwsz¹ prób¹ porównania mitu krakowskiego do innych obcych mitów i to prób¹ od razu udan¹. Ponadto, ze wzglêdu na nasz cel, jakim jest dowiedzenie to samoœci obu podañ, babiloñskiego i wawelskiego, posiada ono wartoœæ szczególn¹. Po wysuniêciu hipotezy o pochodzeniu mitologii wawelskiej z mitologii babiloñskiej, wymienione zdanie z Kroniki Mierzwy stanowi swoiste idem per idem. Gdyby hipoteza o to samoœci smoka wawelskiego z babiloñskim okaza³a siê prawdziwa, z koniecznoœci wynika³by z niej fakt, e smoka wawelskiego (babiloñskiego) zabito w ten sam sposób jak babiloñskiego, bo by³by to po prostu ten sam smok, a takie w³aœnie stwierdzenie zawiera Kronika Mierzwy. Cztery wymienione przez Pleziê podania, które zachowuj¹ nadzwyczajne podobieñstwo do legendy krakowskiej s¹ prawdopodobnie, co umknê³o uwadze dotychczasowych badaczy, wariantami jednej opowieœci opowieœci o smoku babiloñskim. Trzy warianty opowiadania pochodz¹ce z Aleksandriady, s¹ bowiem wed³ug wszelkich danych inkorporowane tam wprost z mitologii babiloñskiej. Wed³ug I. danowa: W niektórych przekazach o yciu Aleksandra mo na zauwa yæ œlady zapo yczenia z opowieœci o Babilonie i babiloñskim smoku 5. Wniosek nasuwa siê sam podanie krakowskie jest podobne do czterech, a nawet piêciu (traktujê tutaj jako jedn¹ wersjê opisane ni ej opowieœci ruskie o smokach wawiloñskich - babiloñskich, które bohater ruski Borma zabija u ywaj¹c podstêpu z u yciem prochu) wersji opowieœci o zabiciu smoka babiloñskiego i w zwi¹zku z tym za wiêcej ni prawdopodobne trzeba uznaæ, e jest szóst¹ wersj¹ tego samego opowiadania. Pozostawiam ocenie czytelnika to, jaki istnieje stopieñ prawdopodobieñstwa, a eby wszystkie piêæ podañ podobnych do Legendy o Smoku Wawelskim dotyczy³o bezpoœrednio lub poœrednio smoka babiloñskiego, a samo podanie krakowskie nie by³o kolejnym, szóstym jej wariantem - sam uwa am go za znikomy. 202

Moje badania nad mitologi¹ starego Krakowa s¹ w zarysie kontynuacj¹ badañ prof. M. Plezi, tak co do kierunku (wschodni), jak i metody (porównawcza). Tak samo okreœlam te status najstarszych legend Krakowa, jako pochodz¹cych z tradycji ustnej. Rozszerzam jednak znacz¹co zakres Ÿróde³, które zamierzam zu ytkowaæ na potrzeby dociekañ nad prawdziw¹ genez¹ podañ krakowskich i w¹tków mitycznych w nich zawartych. Korzystam ze Ÿróde³, których nikt do tej pory nie bada³ pod k¹tem zgodnoœci ich treœci z treœci¹ przekazu krakowskiego. S¹ to Ÿród³a w wiêkszoœci wschodnios³owiañskie i irañskie. Cech¹ specyficzn¹ dla tego rodzaju Ÿróde³ jest albo ich zupe³na nieznajomoœæ na gruncie polskim (badane przeze mnie mity wschodnios³owiañskie), albo znajomoœæ mocno ograniczona (Ÿród³a irañskie). Szczególnie rzuca siê w oczy niemal zupe³ny brak badañ nad wspóln¹ mitologi¹ S³owian zachodnich i wschodnich. Myœlê, e aktualnie prowadzone przeze mnie badania przyczyni¹ siê do zmiany tego stanu rzeczy, choæby w tym sensie, e zainicjuj¹ rozwój szczegó- ³owych badañ o charakterze interdyscyplinarnym, maj¹cych za cel uzgodnienie w³aœciwego stanu rzeczy. Na wstêpie pragnê uprzedziæ, e artyku³ ten ma jedynie za zadanie zainteresowaæ czytelnika prowadzonymi aktualnie przeze mnie badaniami i zapoznaæ go z najciekawszymi ich wynikami. Z racji szczup³oœci formy nie zawiera ani pe³nych dowodów swoich twierdzeñ, ani nie pretenduje nawet do zupe³noœci przedstawienia. Ka de z wyszczególnionych w podtytu³ach pracy zagadnieñ nadaje siê do osobnego przedstawienia i to w formie przekraczaj¹cej objêtoœciowo ramy artyku³u. Podstawowym twierdzeniem mojej pracy jest wywodzenie najstarszych podañ krakowskich z tzw. cyklu kejanidzkiego 6 i po³¹czonej z nim Rostamiady 7 zespo³ów mitów pochodzenia scytyjskiego (wschodnioirañskiego) 8, rozprzestrzenionych na ogromnych obszarach Europy i Azji, od Chin, Mongolii i Indii, po Ukrainê i Bia³oruœ. Pierwszy cykl mityczny zawiera dzieje królów zwanych Kejanidami (z irañskiego kej oznacza król ), Drugi poœwiêcony jest najwiêkszemu bohaterowi Irañczyków, Rostamowi. Oba cykle przeplataj¹ siê ze sob¹. Najbardziej znan¹ i najlepiej zbadan¹ wersj¹ tych mitów, jest wersja perska znana z epopei narodowej Irañczyków Ksiêgi królewskiej Szahname Ferdousiego 9. W³aœnie badania nad Szahname doprowadzi³y do wyodrêbnienia wymienionych wy ej zespo³ów mitycznych a tak- e do odkrycia ogromnej iloœci innych wariantów rzeczonych mitów, m. in. ruskich. Badania te doprowadzi³y tak e do wyodrêbnienia swoistych elementów wchodz¹cych w sk³ad mitu kejanidzkiego 10. S¹ to: 1. Wspólna tradycja indoeuropejska i indoirañska. 2. Tradycja scytyjska (wschodnioirañska). 203

3.Zmitologizowana historia królów perskich. 4.Tradycja religijna ludów Mezopotamii, g³ównie babiloñska (chodzi tu o zapo yczenie z Babilonii na grunt mitologii irañskiej wzorca walki ze smokiem). W myœl przedstawionych na wstêpie za³o eñ, równie najstarsza mitologia polska, w tym krakowska, powinna zawieraæ wy ej wymienione elementy. Myœlê, e tak w³aœnie jest, a poni sza argumentacja powinna o tym przekonaæ. Wawel Babel: warianty tej samej nazwy Jeœli chodzi o mo liwoœæ przejœcia s³owa Babel w Wawel to zmiana b do w jaka musia³aby mieæ w danym wypadku miejsce, to nie jest ona w ogóle zjawiskiem rzadkim. Przeciwnie, uchodzi za fakt notoryczny. Obserwujemy j¹ np. w rozwoju historycznym jêzyka greckiego, gdzie np. interesuj¹ca nas forma pierwotna nazwy miasta Babylon przekszta³ca siê fonetycznie w Wawilon. Od tej formy pochodzi pras³owiañska forma nazwy miasta - Wawilon 11 istniej¹ca do dziœ u przewa aj¹cej czêœci S³owian. Forma taka jest ju wyj¹tkowo podobna do nazwy Wawel. Wrêcz identyczna z nazw¹ wzgórza w Krakowie powinna byæ, w wyniku dzia³ania prawa o spirantyzacji spó³g³osek zwartych dÿwiêcznych, wschodnioirañska 12 (np. scytyjska, sarmacka) nazwa Babilonu. Pochodzi³aby z przekszta³cenia najbardziej powszechnej w j. irañskich formy Babel w *Wawel (forma rekonstruowana). Tak e jedna z poœwiadczonych greckich form nazwy miasta: Babel (z krótkim e ) 13 powinna dawaæ zarówno w tym jêzyku, jak i w zale nym od niego jêzyku staro-cerkiewno-s³owiañskim fonetyczne Wawel. Zapis form scs. i greckiej wygl¹da³by nadal Babel. Z drugiej strony polskie Wawel jest zapisane np. w jêzyku rosyjskim jako Babel. Do dzisiaj zapis Babel, we wszystkich jêzykach wschodnios³owiañskich i czêœci jêzyków po³udniowej S³owiañszczyzny musia³by byæ przeczytany nie inaczej jak Wawel! Mo liwoœci zaœ zapo yczenia formy scs. na grunt krakowski nie potrzeba wcale dowodziæ. Forma taka mog³a istnieæ ju w jêzyku pras³owiañskim, jako zapo yczenie z dowolnego Ÿród³a poza ³aciñskim (jedynie ten jêzyk i zapo yczenia z niego zachowuj¹ b, zamiast bardziej powszechnego zw³aszcza na Wschodzie w, i z niego pochodz¹ polskie Babilon, Babel ). Analiza jednego z dziewiêciu istniej¹cych rêkopisów Kroniki wielkopolskiej 14 a doprowadzi³a mnie do arcyciekawego, zw³aszcza w kontekœcie mojej pracy, odkrycia. Otó okaza³o siê, e w manuskrypcie tym, zamiast formy Wawel w ogóle u yto s³owa Babel. Dopiero póÿniej przekreœlono go i zast¹piono s³owem Wawel. Nikt jednak w normalnych oko- 204

licznoœciach nie myli Bablu z Wawelem. Dwóch znaków graficznych w i b w jednym s³owie równie mechanicznie pomyliæ siê nie da. Pojawia siê wiêc powa na w¹tpliwoœæ, czy przypadkiem forma Babel nie by³a pierwotn¹ form¹ zapisu nazwy wzgórza krakowskiego w Kronice wielkopolskiej. Jeœli chodzi o wartoœæ dotychczasowej etymologii nazwy Wawel, jako rzekomo pochodz¹cej od s³owa w¹wel, to poza zauwa onymi przez naukê w¹tpliwoœciami natury semantycznej (brak sensownych, a wspólnych dla obu s³ów znaczeñ), posiada ona jeszcze tê wadê, e przyjmuje niemo liw¹ na gruncie jêzyka polskiego zmianê ¹ w a. Rzekome pochodzenie tej nazwy od wersji zlatynizowanej nazwy w¹wel 15 nie znajduje zupe³nie uzasadnienia, gdy wersja zlatynizowana nazwy w¹wel przyjmuje postaæ Wanuel, Vouel, Wowel 16. Poprawnie rozumuj¹c, jeœli by³oby prawd¹ powy sze twierdzenie, nigdy nie poznalibyœmy s³owa w¹wel, skoro wszystkie jego wersje ³aciñskie musia³yby wygl¹daæ Wawel. Dodawszy inne problemy zwi¹zane z krytykowana przez mnie etymologi¹ proponujê przyjêcie nowej, która w moim przekonaniu wydaje siê byæ du o lepiej uzasadnion¹. Mitologia Babiloñska mitologia Wawelu Ta czêœæ artyku³u poœwiêcona bêdzie przedstawieniu najwa niejszych moim zdaniem zbie noœci zachodz¹cych miêdzy mitologi¹ babiloñsk¹ a najstarszymi podaniami krakowskimi skupionymi wokó³ nazwy Wawel. Argumentacjê rozpocz¹æ wypada od rzeczy najbardziej ogólnych, tj. od zgodnoœci zachodz¹cych na poziomie ogólnej struktury obu mitów. I tak: 1) Oba mity s¹ wersjami wzorca zawieraj¹cego opowieœæ o Pojedynku Kosmologicznym, którego tematem jest walka Gromow³adnego Boga Burzy z Wê okszta³tnym Potworem Chaosu (smokiem) 17. Adwersarzami w micie krakowskim s¹ Krak, b¹dÿ jego synowie 18, w mitologii babiloñskiej Marduk i Tiamat 19 w wersji znanej z Enuma elisz, lub prorok Daniel pomocnik Cyrusa i smok babiloñski w wersji znanej z Ksiêgi Daniela 20. Generalnie smok babiloñski jest z pewnoœci¹ najs³ynniejszym smokiem œwiata. Niektórzy uczeni uwa aj¹ nawet, e jest prototypem wszystkich smoków wystêpuj¹cych w œwiecie irañskim. Rozprzestrzenienie jego legendy wi¹ ¹ zaœ z faktem zdobycia przez Cyrusa Babilonu w 539. r. p.n.e. Najbardziej znany ze smoków irañskich A i Dahaka (w Szahname Zahhak) nazywany jest Beweraspem (nazwa pochodzi prawdopodobnie od staroperskiej nazwy Babilonu- Bawri, 21 ). Tak e tradycja wi¹ e postaæ Zahhaka z Babilonem. W zwi¹zku z tym nie by³oby chyba nadu yciem nazwanie Zahhaka babiloñskim. Dywagacje powy sze dotycz¹ tak e postaci smoków zapo yczonych z Iranu na grunt s³owiañski. Je tak e w myœl 205

cytowanej teorii nale a³oby uznaæ za repliki smoka babiloñskiego. Nawiasem mówi¹c, postaæ A i Dahaki znana jest w folklorze S³owiañskim jako a daha 22 (smok, mij). Nie widzê przeszkód, aby i jego przydomek Bewerasp, zwi¹zany z nazw¹ Babilonu, nie mia³ siê zachowaæ w postaci smoka wawelskiego, tak jak choæby zachowa³ siê w okreœleniu jednego z ruskich smoków wawiloñski 23. 2) Ziggurat babiloñski (zwi¹zana z symbolik¹ Centrum Œwiata Wie a Babel, Góra Kosmiczna), 24 od swojego prototypu sumeryjskiego zwanego w tym jêzyku u-nir przyjmuje znaczenie góra. Nie by³oby b³êdem wiêc mówienie o Górze Babel. W Krakowie zaœ mamy do czynienia z Gór¹ Wawel, której znaczenie rekonstruuje siê równie jako zwi¹zane z symbolik¹ Centrum Œwiata i traktuje siê równie jako Górê Kosmiczn¹ 25. Pewne w¹tki mityczne pochodz¹ce prosto z mitologii babiloñskiej zawieraj¹ ruskie podania maj¹ce za g³ówny temat wyprawê bohatera ruskiego Bormy do Babilonu Wawilonu 26 (ruska forma Wawilon odpowiada nazwie Babilon, tak jak - moim zdaniem- krótszej formie nazwy tego miasta Babel odpowiada Wawel).Wykazuj¹ one przy tym najwy szy stopieñ podobieñstwa. do legend krakowskich. Wydaje siê, e tylko nieznajomoœci tych podañ i ich opracowañ wœród czytelników polskich, zawdziêczaæ mo emy fakt niepowi¹zania ich jak dot¹d z mitologi¹ polsk¹. Zarówno postaci tych mitów, jak i w¹tki centralne s¹ tak podobne w obu podaniach, e nawet czytelnikowi nie posiadaj¹cemu adnej wiedzy na ten temat musia³y by siê wydaæ podobne. Temat wymaga oczywiœcie szczegó³owych badañ, jednak ju w tej chwili jestem w stanie wymieniæ pewn¹ iloœæ zgodnoœci, które a nadto wystarczaj¹ do przeprowadzenia poprawnej filiacji podania krakowskiego z ruskimi. Charakter tych podobieñstw stanowczo wyklucza przypadkowe ich wyst¹pienie w obu podaniach, dotycz¹ bowiem g³ównie pewnych faktów atypowych, nie nale ¹cych do ogólnej struktury mitów tego rodzaju i nie wystêpuj¹ czêsto nigdzie indziej poza wymienionymi podaniami. Oto wa niejsze z nich : - tematem g³ównym obu podañ jest zdobycie w³adzy powi¹zane z zabójstwem smoka/smoków. - stan pañstwa wawiloñskiego i wawelskiego jest w momencie podjêcia wyprawy krytyczny (smok/ smoki zjadaj¹ lub zjad³y wszystko). - smok wawiloñski po³yka swoje ofiary w ca³oœci, tak samo jak smok wawelski- ca³o erca (równie smok babiloñski z Ksiêgi Daniela ). - w obu przypadkach do zdobycia w³adzy potrzebna jest wyprawa i nikt siê jej nie chce podj¹æ. - bohaterowie obu legend nie nale ¹ do typu rycerza i dzia³aj¹ nie po rycersku, lecz podstêpnie. - miejsce akcji jest okreœlone w podaniu ruskim jako 206

staro ytny Babilon (Wawilon), w podaniu polskim jako staro ytny Wawel- które, pomijaj¹c nawet kwestiê poprawnoœci mojej etymologii s¹ i tak bardzo podobne. - smok/smoki w podaniu ruskim okreœlone s¹ odpowiednio jako WAWILOÑSKI/ WAWILOÑSKIE, smok w Krakowie jako WAWEL- SKI, które to przymiotniki maj¹ podobn¹ formê. - sposób w jaki bohater podania ruskiego, Borma, zabija smoka/smoki wawiloñskie polega na podstêpie z u yciem PROCHU (tak samo jak w przypadku bohatera krakowskiego - zabójcy smoka wawelskiego i proroka Daniela - pogromcy smoka babiloñskiego ) - w³adczyni¹ Wawiloñskiego Carstwa do którego przybywa bohater Borma jest KRÓLOWA DZIEWICA WAWILOÑSKA (BABILOÑSKA). Z podania krakowskiego znamy zaœ postaæ KRÓLOWEJ DZIEWICY WAWELSKIEJ - królowej na Wawelu, Wandy. - postaæ tê opisuje podanie ruskie jako pó³ kobietê pó³-rybê/smoka, co odpowiada fizjonomii syreny. Rzuca siê w oczy, e opis ten odpowiada opisowi Syrenki warszawskiej pó³-kobiety pó³ ryby, znanej z przekazów bogini rzeki Wis³y. Powszechnie za taka boginiê rzeki Wis³y uwa a siê tak e Wandê. Wniosek nasuwa siê sam: Wanda, bêd¹c bogini¹ tej samej rzeki co Syrenka warszawska, mog³a posiadaæ tê sam¹ postaæ co ona. Razem posiada³yby wiêc one odpowiednik w postaci Królowej Dziewicy Babiloñskiej, pó³ kobiety, pó³ smoka/ryby. Ponadto opis ten, jest identyczny z zawartym u Herodota opisem postaci Wê owej Bogini Scytów 27 i wskazuje na trop scytyjski 28. Przypomnijmy, e obecnoœæ elementów scytyjskich w podaniach krakowskich jest jedn¹ z tez artyku³u i dobrze zgadza siê z przedstawionymi wy ej treœciami. - w obu mitach spotykamy postaæ fa³szywego bohatera, który podaje siê za zabójcê smoka, a motywem jego dzia³añ w obu przypadkach jest po ¹danie w³adzy i zazdroœæ. - fa³sz wychodzi na jaw w obu wypadkach. - w opowieœci o Bormie wystêpuje motyw synobójstwa, który w mitologii wschodnios³owiañskiej wystêpuje zamiennie z bratobójstwem 29. Bratobójstwo to jeden z w¹tków przewodnich opowiadania krakowskiego. Legenda o wyprawie Bormy do Babilonu jest wed³ug badaczy rosyjskich wersj¹ podania o wyprawie Kej Kawusa na Mazanderan (prawdopodobnie Babilon 30 ), tak jak i omawiana poni ej Bajka o Urus³anie Lazarewiczu. Oba podania s¹ wiêc wersj¹ jednej- irañskiej legendy i posiadaj¹ w zwi¹zku z tym cechy wspólne 31. Ponadto jedno z nich zachowuje prawid³owe imiê króla Kirkous (Kej Kawus), drugie prawid³owe okreœlenie miejsca akcji, którym jest Babilon, kraina smoków. Legenda krakowska zachowuje, wed³ug mnie, prawid³ow¹ formê obu wyrazów. 207

Oba podania s¹ prawdopodobnie echem jednego, historycznego wydarzenia - wyprawy Cyrusa na Babilon 32. Historia Babilonu historia Wawelu Wœród elementów okreœlonych we wstêpie do tego artyku³u, a sk³adaj¹cych siê na zespó³ mityczny, z którego maj¹ siê wywodziæ najstarsze legendy Krakowa, nie ma historii Babilonii. Wra enie to jednak jest z³udne. Imperium Achemenidów perskich jest bowiem kontynuatorem Imperium Nowo-babiloñskiego i dzieje królów perskich, zw³aszcza tych pierwszych, mog¹ byæ traktowane jako dalszy ci¹g historii babiloñskiej. Ci¹g³oœæ ta objawia siê m. in. w tym, e królowie perscy przyjmuj¹ tytu³ królów babiloñskich. Babilon jest tak e jedn¹ ze stolic ich nowopowsta³ego pañstwa, najwiêkszym i najbogatszym miastem nie tylko Imperium perskiego, ale i ówczesnego œwiata. Doskona³y przyk³ad nieodró niania pañstwa babiloñskiego od perskiego i ich w³adców zawiera wspomniana Ksiêga Daniela, która myli nagminnie w³adców perskich z babiloñskimi. Porównanie zaproponowane w podtytule zasadza siê na obserwacji faktu, e wiêkszoœæ postaci historycznych wymienionych przez Wincentego Kad³ubka w I ksiêdze Kroniki polskiej, opisuj¹cej najstarsze dzieje Polaków, zachowuje bezpoœrednie zwi¹zki z miastem Babilon i histori¹ babiloñsk¹, co nie wydaje siê byæ zjawiskiem przypadkowym. Jest to materia³, który nadaje siê do przeprowadzenia na nim bardzo szerokich badañ porównawczych. Ja ograniczê siê tutaj jedynie do wyliczenia postaci historycznych znanych z kronik polskich i krótkiego zaœwiadczenia ich zwi¹zku z Babilonem. Jak wiadomo, Kad³ubek porównuje osoby królów polskich do postaci znanych z historii powszechnej. Moje rozumowanie polega na tym, e czyni¹c te porównania siêga³ zapewne do osób i wydarzeñ najbardziej podobnych do tych, o jakich zas³ysza³ z przekazów ludowych (powszechnie jako Ÿród³o historii mitycznej Polaków przyjmuje siê tradycjê ustn¹, a porównania z histori¹ staro ytn¹ tak charakterystyczne np. dla Kad³ubka, za wyraz pr¹du erudycyjnego, powszechnego w literaturze w tego okresu). Najbardziej zaœ podobne w¹tki tradycji epickiej powinny byæ do swoich prototypów historycznych. W myœl przyjêtych za³o eñ, osoby i wydarzenia zwi¹zane z histori¹ Wawelu powinny posiadaæ swoje odpowiedniki babiloñskie. Nie inaczej siê te sprawa przedstawia: 1) król Nemrod 33 wymieniany w kronikach polskich jako protoplasta Lechitów - Polaków, tak naprawdê jest legendarnym w³adc¹, za³o ycielem Babilonu.. 2) imiê króla Aswera 34 za którego czasów mia³ panowaæ Krakus, jest imieniem jakim w Starym Testamencie okreœla siê królów perskich 35. 208

3) królowa Semiramida z któr¹ Kad³ubek porównuje królow¹ polsk¹, Wandê 36, jest w istocie królow¹ asyryjsk¹, któr¹ historia i legenda wi¹ ¹ œciœle z miastem Babilon (dowodem na to jest okreœlenie jednego z cudów œwiata mianem wisz¹cych ogrodów królowej Semiramidy w Babilonie). 4) Aleksander Wielki, król macedoñski, wymieniany przez kroniki polskie jako przeciwnik Polaków i zdobywca, niszczyciel37 Wawelu38, tak naprawdê jest zdobywc¹ Imperium perskiego wraz z Babilonem. Ponadto Aleksander umiera w³aœnie w tym mieœcie, wiêc jest z nim niejako podwójnie zwi¹zany. 5) Dariusz I Achemenida39, wymieniony przez Kad³ubka w porównaniu do Lestka II króla Lechitów, jest królem perskim w³adaj¹cym Babilonem, w dodatku dwukrotnym zdobywc¹ tego miasta 40. 6) Lestek III, król Lechitów, jest okreœlony przez Kad³ubka jako zwyciêzca Juliusza Cezara w trzech bitwach. Tak naprawdê trzykrotnym zwyciêzc¹ wojsk rzymskich by³ Orodes, król Partów, w³adca pañstwa perskiego z dynastii Arsacydów 41. 7) Pompiliusz III - Popiel opisywany jest przez Kad³ubka s³owami, które naprawdê opisuj¹ króla perskiego Kserksesa 42. 8) Asurbanipal, do którego porównywany jest przez Kad³ubka Pompiliusz III (Popiel), jest to król asyryjski, zdobywca i póÿniejszy w³adca Babilonu 43. Wy ej wymienione fakty s¹ w moim przekonaniu jedynie drobn¹ czêœci¹ wspólnoœci jakie zachodz¹ miêdzy podaniami krakowskimi i histori¹ Babilonii. Posiadaj¹ jednak ten walor, e zosta³y wczeœniej przez naukê opracowane i s¹ w zwi¹zku z tym dowodem niezawodnym. Mo liwe s¹ oczywiœcie badania porównawcze na ten temat. W najbli szym czasie spodziewam siê przedstawiæ pe³ne wyniki takich badañ. Poni ej, przymuszony zwiêz³oœci¹ formy artyku³u, ograniczam siê do przedstawienia szczegó³owych wspólnoœci miêdzy historiami Krakusa i Cyrusa oraz ich synów bratobójców: Lecha i Kambizesa.. Wiêkszoœæ z podanych poni ej faktów zachowuje w obu podaniach ten sam porz¹dek chronologiczny i tak zostan¹ przedstawione. Cyrus Krakus Obie postaci ³¹czy wiele wspólnych wydarzeñ i cech: - czas, w którym panuje Krakus i dwunastu wojewodów jest okreœlony na czasy króla Aswera 44, lub na ok. 400 rok p.n.e 45. Mianem Aswera okreœlani s¹ w Starym Testamencie królowie perscy, m.in. Artakserkses I. Pierwszym z nich jest Cyrus II Achemenida. Jednoœæ czasu porównywanych wydarzeñ nie wymaga dowodu, gdy Krakus ma panowaæ w czasach Cyrusa. 209

- ustrój pañstwa Lechitów w czasie przed wyborem Krakusa na króla, a tak e potem, polega na rz¹dach dwunastu rozwa niejszych i bogatszych obywateli, wojewodów 46 ; to samo dotyczy wczesnych Achemenidów. Takich w³aœnie dwunastu najlepszych obywateli król perski Kambyzes ka e w geœcie szaleñstwa zakopaæ g³ow¹ w dó³ 47. - wybór Krakusa 48 - organizuje on wiec, gdzie przemawia do ludu przekonuj¹c go o tym, e najlepiej bêdzie jemu oddaæ w³adzê 49 ; Wybór Cyrusa na króla Persów 50 ma identyczny przebieg. Wybór Krakusa jest jednomyœlny 51, podobnie jak wybór Cyrusa 52. - tytu³ Krakusa: pan œwiata; tytu³ Cyrusa i innych w³adców perskich: pan czterech stron œwiata 53 ; w proklamacji do Babiloñczyków Cyrus przyjmuje tytu³ w³adcy œwiata ca- ³ego 54, u Kad³ubka Krakus okreœla siebie jako zrodzonego œwiatu ca³emu. - przed panowaniem Krakusa króluje niesprawiedliwoœæ i niewola 55 ; podobnie jak przed Cyrusem w Babilonie maj¹ miejsce rz¹dy szalonego króla Nabonida 56. - Cyrus jest okreœlany jako ksi¹ ê sprawiedliwy 57, tak samo jak Krakus. - tytu³ Cyrusa: król Babilonu/ Bablu 58 ; Krakus, to król Wawelu. - Cyrus wchodzi bez walki do Babilonu 59 ; Krakus przybywa na Wawel. - treœæ tzw. proklamacji Cyrusa do Babiloñczyków 60 przypomina tak w formie, jak i w treœci przemowê Krakusa do obywateli Wawelu. - legenda o Cyrusie, znana ze starotestamentowej Ksiêgi Daniela, okreœla Cyrusa jako tego, na którego yczenie i rozkaz prorok Daniel zabija smoka babiloñskiego. Za czasów Krakusa b¹dÿ to jego syn/synowie, b¹dÿ znany z przekazów ludowych szewc, albo on sam 61, zabijaj¹ smoka wawelskiego (w obu podaniach zabicie smoka jest zlecone przez króla Krakusa i Cyrusa, smok zabity jest podstêpem z siark¹ oraz po era swoje ofiary w ca³oœci). - Krakus i Cyrus zdobywaj¹ w³adzê w swoich miastach Babilonie i na Wawelu, w sensie mitycznym s¹ wiêc pogromcami tutejszych smoków (zdobycie miasta, w³adzy jest w jêzyku mitu to same z zabiciem smoka). - Cyrusa wzywaj¹ mieszkañcy Babilonu 62, podobnie jak Krakus zjawia siê na Wawelu na wezwanie mieszkañców. - Cyrus jest przybyszem w Babilonie, Krakus na Wawelu. - Cyrus dla babiloñskich poddanych nigdy nie by³ obcym królem 63, podobnie jak Krakus dla obywateli Wawelu. - Cyrus okreœlany jest w tradycji jako ojciec64, podobnie jak Krakus 65, jeden i drugi nazywany jest tak wskutek swojej ³askawoœci 66. 210

- Krakus prowadzi liczne wojny,wszystkie zwyciêskie, zawiera³ tak e uk³ady 67 ; to samo dotyczy Cyrusa. - Krakus ustanawia prawa, zal¹ ek praw 68 ; Cyrus daje podstawowe prawa nowopowsta³emu pañstwu perskiemu. - Krakus czyni swoj¹ stolic¹ Wawel 69 ; Cyrus podnosi Babilon 70 do rangi jednej ze stolic swojego pañstwa. - za czasów Krakusa pañstwo Lechitów prze ywa rozkwit; to samo dotyczy imperium perskiego za czasów Cyrusa Wielkiego. - Krakus po zaprowadzeniu pokoju zajmuje siê sprawami urz¹dzenia pañstwa 71 ; to samo dotyczy ostatnich lat panowania Cyrusa II. Bratobójcy: Lech 72, syn Krakusa Kambyzes, syn Cyrusa Liczne podobieñstwa dotycz¹ nie tylko postaci Krakusa i Cyrusa, lecz równie ich synów: - jeden z synów Krakusa pope³nia zbrodniê bratobójstwa, to samo syn Cyrusa, Kambyzes, zabija brata Bardijê (gr. Smerdis). Obaj zamordowani bracia s¹ w przekonaniu bratobójców pretendentami do w³adzy królewskiej 73. - zabójca Bardii twierdzi jakoby zgin¹³ na polowaniu 74, to samo twierdzi krakowski Lech- bratobójca 75. - Lech ma wyrzuty sumienia po œmierci brata, usycha w smutku i udrêczeniu i w koñcu umiera nies³awny i pogardzany 76, tak samo Kambyzes. - Kambyzes op³akuje poniewczasie œmieræ brata 77, syn Krakusa postêpuje za cia³em brata p³acz¹c krokodylowymi ³zami, lub nieszczerze oblewa œmieræ brata ³zami 78. - Lech, syn Krakusa, zostaje w³adc¹ na Wawelu, Kambyzes zostaje królem Babilonu 79. - po nied³ugim czasie obaj zostaj¹ odsuniêci od w³adzy 80. - bratobójstwo w jednym i drugim przypadku pozostaje przez jakiœ czas w tajemnicy 81. - w jednym i drugim przypadku rozchodz¹ siê wieœci, e aktualny król zabi³ swojego brata 82. - zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku prawda wychodzi po jakimœ czasie na jaw 83. - w wyniku ujawnienia zbrodni syn Kraka zostaje wygnany84, Kambyzes traci w³adzê nad Babiloni¹, zaœ poddani odmawiaj¹ obu w³adcom pos³uszeñstwa 85. - zdanie wyg³oszone pod adresem syna Kraka, bratobójcy: d³u ej by³ skalany bratobójstwem ni odznaczony w³adz¹ jest prawd¹ tak e w odniesieniu do Kambyzesa 86. - Kambyzes 87, jak i syn Kraka 88, gin¹ bezpotomnie. - charakterystyka Kambyzesa jako zbrodniarza, bratobójcy i szaleñca 89 odpowiada w zupe³noœci opisowi syna Kraka przedstawionemu przez Kad³ubka (np. dziedzic zbrodniczy itp.). Mo liwe s¹ dalsze porównania kolejnych w³adców polskich do nastêpnych Achemenidów, których jednak ograniczony form¹ 211

artyku³u zaniecham. Chcia³em jedynie nadmieniæ, i wydarzenia znane z okresu rz¹dów Dariusza I nastêpcy Kambyzesa, s¹ równie zadziwiaj¹co podobne do wydarzeñ znanych z historii rz¹dów, nastêpuj¹cych po bratobójcy - Lechu, trzech w³adców o imieniu Lestek ( nie wliczam tutaj rz¹dów kobiecych, mianowicie królowej Wandy, jako ma³o w ówczesnych czasach prawdopodobne). Nie wdaj¹c siê w próbê okreœlenia stopnia i charakteru tych podobieñstw nadmieniê jedynie, e sam Kad³ubek porównuje jednego z Lestków do nikogo innego jak w³aœnie do Dariusza I Achemenidy 90. To samo tyczy siê, nastêpuj¹cych po rz¹dach trzech Lestków, rz¹dów trzech Pompiliuszów (Popielów), którzy wed³ug przyjêtego toku rozumowania powinni odpowiadaæ Kserksesowi, synowi i nastêpcy Dariusza Achemenidy. Tymczasem jednego z Pompiliuszów -Pompiliusza III- Kad³ubek okreœla s³owami, tak naprawdê odnosz¹cymi siê do w³aœnie do tego króla perskiego, tj. Kserksesa 91. Krakus Kirkous Król nosz¹cy imiê Kirkous lub Kartaus jest postaci¹ jednej z bajek ruskich, spisanych z tradycji ustnej w XVII w., których bohaterem tytu³owym jest Rus³an/ Erus³an 92. Ju na pierwszy rzut oka mo na stwierdziæ, e imiê króla Kirkous, lub Kartaus ³udz¹co przypomina imiê polskiego króla Krakusa. Jeszcze bardziej robi siê ono podobne, gdy doprowadzi siê je do postaci, jak¹ musia³o pierwotnie posiadaæ. Pierwsza czêœæ imienia, jak podaje Potanin, mia³a z pewnoœci¹ postaæ Kar-, druga czêœæ wygl¹da³a -kaus/-kous (co wiadomo z paralel irañskich), a co ³¹cznie daje postaæ imienia Karkous/ Karkaus. Poza tym dyftongi ou, au, które wystêpuj¹ w tym imieniu s¹ ewidentn¹ anomali¹. W normalnym rozwoju jêzyków s³owiañskich powinny ulec monoftongizacji, czyli oba powinny zmieniæ siê w u, daj¹c formê imienia Karkus, co z jakiœ przyczyn jednak na gruncie ruskim nie nast¹pi³o. Z drugiej strony wiadomo, e postaæ wczeœniejsza imienia Krakus wygl¹da³a z pewnoœci¹ Karkus, co dosyæ, e jest uzasadnione w jêzyku polskim dzia³aniem okreœlonego prawa jêzykowego, to jeszcze dodatkowo poœwiadczone przez istnienie par nazw miejscowych typu Kraków- Karkowo. Królowie z legend polskiej i ruskiej nosiliby wiêc to samo imiê. Nie inaczej jak z imionami królów, ma siê sprawa z treœci¹ obu podañ. Zawieraj¹ one daleko posuniête zgodnoœci. Oto wybrane z nich: - tematem przewodnim obu podañ jest walka ze smokiem. - w podaniu ruskim smok okreœlony jest imieniem Bia³y Dani³o. Z paraleli irañskich wiadomo, e jego prototyp Bia³y Dew pochodzi z krainy smoków - Mazanderanu. Mazanderan zaœ przez du ¹ czêœæ uczonych identyfikowany jest z Babiloni¹. 212

Z du ¹ doz¹ prawdopodobieñstwa wiêc okreœliæ mo na Bia³ego Dani³ê jako kolejny wariant smoka babiloñskiego. - w podaniu ruskim wystêpuje motyw walki ojca z synem, który jak wiadomo wystêpuje w mitologii zamiennie z motywem bratobójstwa 93. W innych znanych wersjach podania jest wrêcz przez bratobójstwo zastêpowany. Bratobójstwo to jeden z tematów przewodnich podañ krakowskich. - w legendzie o Rus³anie wystêpuje wielokrotnie zbiorowa postaæ dwunastu wojewodów, dwunastu rycerzy, która spe³nia tu niejasn¹ rolê. W najstarszych podaniach krakowskich w przekazach Kad³ubka, D³ugosza, w Kronice wielkopolskiej, bardzo czêsto przewija siê motyw rz¹du dwunastu wojewodów. Do dzisiaj zupe³nie nie by³o wiadomo sk¹d pochodzi ta zbiorowa postaæ, tymczasem posiada ona liczne odpowiedniki nie tylko przedstawione wy ej, ale i irañskie, tak mityczne np. dwunastu rycerzy króla rodem z Szahname Kej Chosrowa (prawdopodobnie imiê to oznacza Cyrusa Wielkiego 94 ), jak i historyczne. Od Herodota wiemy, e król, szalony Kambyzes, syn Cyrusa, ka e dwunastu najznamienitszych Persów zakopaæ g³ow¹ w dó³. - w bajce o Rus³anie i królu Kirkousie wystêpuje motyw samoœwiec¹cego kamienia, tymczasem w mitologii krakowskiej pojawia siê i to w wielu podaniach, magiczny, œwiec¹cy w³asnym œwiat³em kamieñ( np. czakram wawelski), lub pierœcieñ ( np. œwiec¹cy pierœcieñ króla Kraka). Motyw cudownego kamienia ma tak e interesuj¹c¹ paralelê babiloñsk¹- wystêpuj¹cy w ruskich legendach o babiloñskim (wawiloñskim) pañstwie, jako cudowny/cudowne kamienie babiloñskie 95. Jak wspomniano wy ej, mit o Erus³anie i królu Kirkousie jest wariantem równoleg³ym podania o Bormie i jego wyprawie do Wawilonu, a razem s¹ one wersj¹ znanej szerzej tradycji o wyprawie Kej Kawusa na Mazanderan(Babilon), która jest prawdopodobnie mitologizacj¹ historycznej wyprawy Cyrusa na Babilon. Zwi¹zki pomiêdzy dwoma wymienionymi podaniami ruskimi przypominaj¹ stosunek, jaki zachodzi miêdzy legend¹ o Krakusie i tradycj¹ mówi¹c¹ o Wawelu w podaniach krakowskich. Krakus Kej Kawus Takie porównanie jest jedynie logiczn¹ konsekwencj¹ ³¹czenia osoby króla Krakusa z królem Kirkousem. Tak imiê Kirkous, jak i postaæ króla jest bowiem tylko jednym z wariantów mitycznego króla Kej Kawusa Powszechnie uznaje siê dziœ scytyjskie pochodzenie wymienionego mitu. Scytowie to lud nale ¹cy do wschodnioirañskiej grupy jêzykowej wielkiej rodziny jêzyków indoeuropejskich, zamieszkuj¹cy od ok. VI w. p.n.e. do ok. II. w p.n.e. ogromny obszar stepów Eurazjatyckich od Dunaju po Mongoliê, Chiny i Indie. Lud 213

ten wytworzy³ bardzo wysoko rozwiniêt¹ kulturê materialn¹, której oddzia³ywanie, choæ nie do koñca zbadane, daje siê do dzisiaj odczuæ w bardzo wielu kulturach tak od siebie odleg³ych spo³ecznoœci jak np. ludy turecko- mongolskie Azji Œrodkowej i S³owianie wschodni 96. Co najwa niejsze jednak, Scytowie, a póÿniej Sarmaci-lud im pokrewny, s¹siadowali przez bardzo d³ugi okres z Pras³owianami 97, przodkami nie tylko S³owian wschodnich, ale i zachodnich, czyli m.in. z póÿniejszymi Polakami. Znamy w tej chwili ca³¹ masê dowodów na istnienie o ywionej wymiany kulturalnej i materialnej miêdzy Scytami i Pras³owianami. Jednym z zapo yczeñ do wspólnoty pras³owiañskiej by³ mit o Kejanidach i Rostamie- dowodem s¹ tutaj podania o Rus³anie. Rozumuj¹c logicznie, przodkowie Polaków musieli posiadaæ w swojej mitologii legendê o Kejanidach i Rostamie, gdy mo liwy czas jej zapo yczenia (maksymalnie do II w. n.e) poprzedza czas rozpadu wspólnoty pras³owiañskiej (ok. V w. n.e.). Mo na jedynie zastanawiaæ siê, czy mit ten mia³ szansê przetrwaæ w œrodowisku polskim. Dowodem na trwa³oœæ tego mitu na gruncie s³owiañskim niech bêdzie jednak fakt, i spisane dopiero w XVII w. n.e. z tradycji ludowej opowiadania o Rus³anie i królu Kirkousie, dosyæ e istnia³y przez tak d³ugi (minimum 15 stuleci) okres, to jeszcze zachowa³y pe³niejsz¹ strukturê mityczn¹ od opowieœci o królu Kej Kawusie i Rostamie zapisanej 7 wieków wczeœniej przez A. Firdousiego w Ksiêdze królewskiej. Nie widzê powodu, aby za mniej trwa³y od ruskiego uwa aæ system mityczny ludów zachodnios³owiañskich. Bior¹c pod uwagê ogólnie znan¹ trwa³oœæ mitologii mierzon¹ nie setkami, jak tutaj, lecz raczej tysi¹cami lat (znane s¹ wspólne w¹tki i postaci mitologii indoeuropejskiej istniej¹cej w okresie przed minimum 5 tysi¹cami lat), za wyj¹tkow¹ nale a³oby uznaæ raczej sytuacjê, kiedy mit kejanidzki w œrodowisku polskim nie zachowa³by siê. Mit o Krakusie mo e byæ wed³ug podanych przeze mnie danych uwa any za polsk¹ wersjê mitu o królu Kej Kawusie. Krakus Cyrus: wspólna mitologia Porównanie zawarte powy ej jest jedynie logiczn¹ konsekwencj¹ uznania Krakusa za dublet ruskiego króla Kirkousa. Istnieje bowiem ca³y kierunek badañ nad osob¹ króla Kej Kawusa (rus. Kirkousa), wi¹ ¹cy jego postaæ i historiê z królem perskim z dynastii Achemenidów, Cyrusem II Wielkim. Czo³owym przedstawicielem tego kierunku badañ by³ polski uczony, iranista W³adys³aw Dulêba, który w swoim dziele The legend of Cyrus in Sahname podaje znacz¹ce racje za uto samieniem postaci obydwu królów. 214

Wy ej wymienione porównania wzmacnia dodatkowo fakt, i wszystkie wymienione postaci królów, historia lub mit wi¹ e z miastem Babilon. Cyrus jest zarówno historycznym zdobywc¹ Babilonu, w³adc¹ Babilonii, jak i w mitologii starotestamentowej w³adc¹, na którego zlecenie zabito smoka babiloñskiego. Za czasów Kej Kawusa, Rostam, bohater, zabija Bia³ego Dewa (smoka) z Mazanderanu. Kraina smoków- Mazanderan uto samiany jest przez du ¹ czêœæ badaczy z Babilonem, a wiêc i Bia³y Dew mazanderañski i jego odpowiednik ruski Bia³y Dani³o by³yby wed³ug takiego rozumowania smokami babiloñskimi. Krakus jest zaœ w³adc¹ na Wawelu zwyciêzc¹, lub zleceniodawc¹ zabójstwa smoka wawelskiego. Przedstawione wy ej mo liwoœci uto samienia mitycznego Krakusa z Cyrusem (poprzez osoby mitycznych królów Kirkousa i Kej Kawusa), idealnie wspó³graj¹ z przedstawionym wczeœniej porównaniem dziejów króla Krakusa, znanych z najstarszych kronik polskich, z histori¹ panowania Cyrusa II. Kopiec Krakusa Kurhan Scytyjski Jak pisze ojciec historii Herodot w IV ksiêdze swoich Dziejów: Scytowie po œmierci swojego króla (...) sypi¹ wszyscy wielki kopiec wspó³zawodnicz¹c z sob¹ i usi³uj¹c uczyniæ go jak najwiêkszym 98. Jan D³ugosz w swoich Rocznikach tak pisze o pochówku króla Krakusa: mogi³ê (...) synowie Kraka (...), do takiej wznieœli wysokoœci ( ), by sam szczyt góry ( ) panowa³ nad wszystkimi doko³a wzniesieniami 99. Podobieñstwo obu opisów jest uderzaj¹ce. Wyjaœniæ nale y w tym miejscu, e pochówek typu kurhanowego jest uwa any w archeologii wrêcz za ikonê, znak rozpoznawczy Scytów, ewentualnie zale nych od nich kulturalnie Sarmatów. Badania zaœ nad kultur¹ tego ludu w zasadzie ograniczaj¹ siê do badañ archeologicznych ich pochówków- kurhanów. Jeszcze bardziej charakterystyczne dla kultury materialnej Scytów i Sarmatów s¹ kobiece pochówki kurhanowe. Jest to sytuacja w ogóle nie maj¹ca precedensu w historii kultury. U Sarmatów np. pochówki kobiece siêgaj¹ 20% ogólnej liczby pochówków tego typu 100. W oczywisty sposób nasuwa siê tutaj porównanie z opisem pochówku królowej Wandy i z form¹ materialn¹ grobu - Kopcem Wandy. Sytuacja opisana powy ej, w zwi¹zku z Kopcem Krakusa, idealnie wspó³gra z moj¹ teori¹ przedstawion¹ wy ej, a wi¹- ¹ca postaæ tego króla z mitycznym królem Kirkousem i jego pierwowzorem irañskim Kej Kawusem. Jak wiadomo, prototypami obu ostatnio wymienionych postaci królów byli w³adcy scytyjscy. Istnieje tradycja mówi¹ca o tym, e wszystkich Kejanidów, w tym i Kej Kawusa, pochowano w kurhanach. Tak e ruskiego Kirkousa- Kejanidê z koniecznoœci zapewne 215

pochowano w kurhanie, choæ nic nam o tym z przekazu o nim nie wiadomo. Z teorii wi¹ ¹cej Kirkousa z Krakusem wynika wiêc wprost, e Krakus powinien byæ jako pe³noprawny król scytyjski pochowany nie inaczej jak w kurhanie. Dowód prawdziwoœci moich przypuszczeñ do dziœ mo na zaobserwowaæ w materialnej postaci w Krzemionkach 101. Wzmacnia powy sze twierdzenia fakt, e ju same kroniki polskie zawieraj¹ liczne nawi¹zania scytyjskie, nawet bezpoœrednie 102. Na przyk³ad sam opis terytorium pañstwa Lechitów, Polaków, jako rozci¹gaj¹cego siê od Bu³garii i Karyntii do kraju Partów w Iranie 103, odpowiada powierzchni tylko jednego istniej¹cego na tym obszarze w historii pañstwa - pañstwu Scytów zachodnich z centrum na Ukrainie. Opisywany czas istnienia obu pañstw tak e idealnie siê zgadza. Warto nadmieniæ, i mo liwe jest przeprowadzenie zakrojonych na szerok¹ skalê badañ scytyjsko - polskich, które swym zakresem objê³yby miêdzy innymi najstarsze kroniki polskie. W moim przekonaniu mog¹ one daæ œwietne wyniki. Zakoñczenie Zdajê sobie sprawê, jak wielkie zdziwienie mog³y wzbudziæ u czytelnika przedstawione powy ej fakty. Proponowany tutaj sposób spojrzenia na sprawê najdawniejszych dziejów Krakowa i ogólniej Polski znacz¹co ró ni siê bowiem od tego, jaki do tej pory prezentowa³a w tej materii polska nauka. Mam nadziejê, i mimo szczup³oœci miejsca przewidzianego na przedstawienie problemu i wymuszonej tym faktem jego fragmentarycznoœci, uda³o mi siê czytelnika tego artyku³u choæ trochê zainteresowaæ i sk³oniæ do refleksji nad postawionymi w nim zagadnieniami. Nie muszê chyba przekonywaæ, e rozwi¹zanie kwestii poruszonych w tym artykule mo e mieæ dla rozumienia historii Polski zasadnicze znaczenie. Stwierdzenie wystêpowania w polskiej tradycji epickiej pewnych w¹tków, lub nawet ca³ych podañ, pochodz¹cych od Scytów oraz od ludów zamieszkuj¹cych w Staro ytnoœci Bliski Wschód (Persów i Babiloñczyków), mo e zmieniæ na trwa³e pewne zapatrywania na pochodzenie naszej œwiadomoœci historycznej. Co wiêcej, trzeba by stwierdziæ, e œwiadomoœæ ta siêga³a do czasów znacznie bardziej odleg³ych ni wydawa³o siê nam do tej pory i zachowa³a dodatkowo pewne zmitologizowane wersje wydarzeñ historycznych, o których nikt do tej pory nie œmia³ by pomyœleæ, e mog³a je zachowaæ. Fakty takie, choæ mog¹ czytelnika polskiego dziwiæ, nie s¹ w skali œwiatowej czymœ wyj¹tkowym. Rozci¹g³oœæ czasowa i przestrzenna podañ podobnych do krakowskich jest ogromna i mierzy siê j¹ tysi¹cami lat i kilometrów. Przy zaproponowanej w tym artykule kwalifikacji mitologii krakowskiej, by³aby ona jedynie najdalej na zachódwysuniêt¹ wersj¹ tzw. mitu keja- 216

nidzkiego-, najbardziej rozprzestrzenionego cyklu mitycznego na œwiecie, król Krakus by³by zaœ jedynie jednym z wariantów najs³ynniejszego na œwiecie króla mitycznego Kej Kawusa. Z wynikami badañ jakie tu przedstawi³em wi¹ e siê tak e mo liwoœæ osobistej rehabilitacji Wincentego Kad³ubka, który do tej pory traktowany by³ jako pisarz zupe³nie niekompetentny. Ogólne nastawienie nauki polskiej do najstarszych przekazów o historii naszego narodu i pañstwowoœci mo na okreœliæ na tle innych nauk jako kuriozalne. O ile na przyk³ad Persowie poœwiêcaj¹ siê z wielkim zami³owaniem studiom nad swoj¹ wielk¹ epopej¹ narodow¹ Szahname, Rosjanie z najwiêksz¹ uwag¹ badaj¹ swoje Byliny i obie te nacje uwa aj¹ swoj¹ literaturê za prawdziwy skarb, to Polacy dosyæ, e naœmiewaj¹ siê ze swojej najdawniej poœwiadczonej tradycji, to jeszcze poœwiêcaj¹ badaniom nad ni¹ dziwnie ma³o chêci i trudu. Tymczasem, ani Ksiêga królewska, ani Byliny, nie zawieraj¹, tak jak zreszt¹ legendy krakowskie, tzw. prawdy historycznej, nie le y to bowiem w ich epickiej naturze. Mimo to ceni siê ich wartoœæ i dog³êbnie bada. Zmiana okreœlonego wy ej stanu badañ nad najstarszymi przekazami krakowskimi i polskimi nie jest zadaniem dla pojedynczego badacza. Dlatego serdecznie zapraszam osoby zainteresowane prowadzeniem badañ w tym kierunku, specjalizuj¹ce siê przy tym w ró nych dziedzinach wiedzy, do wspólnej pracy, z wielk¹ nadziej¹, e przy takim wspó³dzia³aniu uda siê doprowadziæ do pe³nego rozjaœnienia mroku, który z niewiadomych przyczyn do dziœ pokrywa pocz¹tki historii Polski. --------------------------------- Przypisy: 1 M. Plezia, Legenda o Smoku Wawelskim, Rocznik Krakowski, t. 42, Kraków 1971, s. 21-32. 2 E. Berthels, Roman ob Aleksandrie, Moskwa 1948. 3 Ksiêga Daniela 11,23 i n. Stary Testament, t. 3, Poznañ 2000. 4 A. Bielowski [wyd.] Mierzwy Kronika, MPH t.2. Lwów 1872, s. 167-170. 5 I. danow, Russkij bylewoj epos, S- Petersburg 1895, s. 37. 6 M. Sk³adanek, Mity królewskiej ksiêgi, Warszawa 1981, s. 137 i n. 7 Ibidem, s. 104 i n. 8 A. Firdousi, Ksiêga królewska, t. 1.[oprac. A. Krasnowolska], Wstêp, Kraków 2004 9 A. Firdousi, Ksiêga królewska- wybór, prze³. W. Dulêba, Warszawa 1981. 10 M. Sk³adanek, op. cit. s. 137 i n. 11 Slovnik jazyka staroslovenskeho, t.1. Praha 1966, s. 163. 12 L. Bednarczuk [red.] Jêzyki indoeuropejskie, t. 1., Warszawa 1986, s. 141 i 154. 13 Thesaurus graecae linguae, H. Stephanos, t. 2., p. 9., Pary 1833. 14 Kronika wielkopolska, MPH, t. 8, cz. 2, Warszawa 1970. 15 S³ownik staro ytnoœci s³owiañskich, t. 6, Wroc³aw 1977, s. 342. 217

218 16 Kronika wielkopolska, MPH t. 8; cz. 2, Warszawa 1970, s. 8. 17 A. Szyjewski, Religia S³owian, Kraków 2003, s. 59 i n. 18 Ibidem. 19 M. Eliade, Historia wierzeñ i idei religijnych, t. 1. Warszawa 1988, s.50 i n; Kosmologia i alchemia babiloñska, Warszawa 2000. 20 Szczegó³owe podobieñstwa miêdzy tym ostatnim przekazem i podaniem o smoku wawelskim zauwa y³ ju autor Kroniki Mierzwy stwierdzaj¹c, e: smoka (wawelskiego) zabito, tak jak Daniel, który zabi³ smoka babiloñskiego (chodzi tu o znany podstêp z siark¹ ). Zdanie to ma dla mojej pracy charakter dowodu logicznego, gdy z jej za- ³o eñ wynika w³aœnie fakt, e: smoka wawelskiego zabito w ten sam sposób co babiloñskiego, bowiem by³ to jeden i ten sam smok, wiêc trudno oczekiwaæ, aby zosta³ zabity w odmienny sposób. To samo zdanie, które wynika z tezy mojej pracy, znajdujemy w Kronice Mierzwy. Podobieñstwa wiêc miêdzy fragmentami mitologii babiloñskiej i wawelskiej w zakresie pojedynku ze smokiem nie trzeba dowodziæ, a jest to jak wiadomo motyw centralny obu mitologii. 21 Ksiêga królewska ; t³um. W. Dulêba [oprac. A. Krasnowolska]; t.1., Kraków 2004, s. 48. 22 A. Szyjewski, op. cit., s. 66. 23 D. N. Sadownikow, Skazki i pieriedanija Samarskogo kraja, S-.Petierburg 1884, s. 22 i n. 24 Ibidem, s. 29. 25 A. Szyjewski, op. cit., s. 80-88. 26 I. danow Russkij bylewoj epos, Sankt Peterburg 1895, s. 1-151; D. N. Sadownikow, op. cit., s. 22-27. 27 Herodot Dzieje, [przek³ad S. Hammer], Warszawa 2005, s. 231. 28 A. Smirnow, Scytowie, Warszawa 1974 s. 10, 158-159. 29 N. Potanin, Wostocznyje motiwy w sriedniewiekowom jewropejskom eposie, Moskwa 1899, s. 287. 30 W. Dulêba, The Cyrus Legend in the Sahname, Kraków 1995. 31 G. N. Potanin, op. cit., s. 702,721. 32 Kraków 1995, Wstêp do polskiego wydania Ksiêgi królewskiej, [w:] W. Dulêba, The Cyrus Legend In the Sahname. 33 Kronika wielkopolska, s. 46. 34 Kronika wielkopolska, s. 44. 35 Kronika wielkopolska, t³um. K. Abgarowicz, Warszawa 1965, s. 54. 36 W. Kad³ubek, Kronika polska,wroc³aw 1992, s. 19. 37 Kronika wielkopolska, s. 56 38 W. Kad³ubek, op. cit., s. 20. 39 Ibidem, s.28 40 B. Sk³adanek Historia Persji, Warszawa 2004, s. 110. 41 W. Kad³ubek, op. cit., s. 30. 42 Ibidem, s. 37. 43 Ibidem, s. 39. 44 Kronika wielkopolska, s. 54. 45 J. D³ugosz, op. cit., s. 187. 46 Ibidem, por. Kronika wielkopolska 47 Herodot, op. cit., s. 182. 48 W. Kad³ubek, op. cit.,, s. 11. 49 Ibidem, s. 12 50 Herodot, op. cit., s. 68-69. 51 Kronika wielkopolska, s. 55. 52 Herodot, op. cit., s. 69.

53 B. Sk³adanek, op. cit., s. 101. 54 A. T. Olmestead, op. cit., s. 66. 55 J. D³ugosz, op. cit., s. 182. 56 A.T. Olmstead, op.cit., s. 65. 57 Ibidem, s. 66. 58 A.T.Olmstead, op. cit., s. 66. 59 Ibidem, s. 65. 60 Ibidem, s. 66 i n. 61 J. D³ugosz, op. cit., s. 188. 62 A. T. Olmstead, op. cit. s. 64 63 Ibidem, s. 65. 64 B. Sk³adanek, Historia Persji, Warszawa 2004, s. Por. Herodot, op. cit. s. 204. 65 J. D³ugosz, op. cit. s. 187. Por. Ibidem, s. 189. 66 Ibidem, s. 187. 67 Ibidem, s. 187. 68 W. Kad³ubek, op. cit., s. 13. Por J. D³ugosz, op. cit. s. 189. 69 Ibidem, s. 188. 70 A. T. Olmstead, op. cit.,, s. 70. 71 J. D³ugosz, op. cit., s. 188 72 Ibidem, s. 191. 73 Ibidem. 74 Herodot, op. cit., s. 180. 75 J. D³ugosz, op. cit., s. 191. 76 Ibidem, s.192 77 Herodot, op. cit., s. 193, 194. 78 J. D³ugosz, op. cit., s. 191. 79 A. T. Olmstead, op. cit., s. 99. 80 B. Sk³adanek op. cit., s. 101, por. J. D³ugosz, op. cit., s. 192. 81 Herodot, op. cit., s. 192. Por B. Sk³adanek, op. cit. s. 104. 82 J. D³ugosz, op. cit., s. 192. 83 B. Sk³adanek, op. cit., s. 105. 84 J. D³ugosz, op. cit., s. 192. 85 B. Sk³adanek, op. cit., s. 104. 86 Ibidem, s. 104. 87 Herodot, op. cit., s. 195. 88 J. D³ugosz, op. cit., s. 192. 89 Ibidem, s. 178. 90 W. Kad³ubek op. cit., s.28. 91 Ibidem, s. 37. 92 N. Kostomarow [wyd.] Skazka o Erus³onie azarewiczu, [w:] Pamiatniki starinnoj russkoj literatury, Moskwa 1860, s. 325-339. Podania te w zasadzie nie s¹ znane czytelnikowi polskiemu. W toku badañ, nie znalaz³em adnego ich przek³adu na jêzyk polski. Opracowanie tych podañ zawiera ksi¹ ka N. Potanina Wostocznyje motiwy, znajduj¹ca siê w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (N. Potanin, Wostocznyje motiwy, Moskwa 1899, s. 286-347). Por. W. Miller, Ekskursy w oblasti russkogo narodnago eposa, Moskwa 1892, s. 152-171. 93 N. Potanin, op. cit., s.287. 94 T. Kowalski, Studia nad Szah-name, Kraków 1952, s. 44. 95 I. danow, op. cit. s. 1-151. 96 A.Smirnow, op. cit. s. 100, 173-175. 97 Ibidem, s. 108. 219

98 Herodot, op. cit. s. 320. 99 J. D³ugosz, op. cit., s. 189-190. 100 A. Smirnow, op. cit., s.83. 101 Nie sprzyja rozwi¹zaniu tej zagadki brak badañ archeologicznych obu krakowskich kopców (pomijam tutaj kwestiê przeprowadzonych badañ kopca Krakusa, bowiem objê³y jedynie 4 % jego objêtoœci 102, Kopca Wandy nie zbadano w ogóle ), w trakcie których móg³by siê ujawniæ prawdziwy ich charakter. Bardzo prawdopodobne wiêc, e jeden z kopców krakowskich a mo e nawet oba, kryj¹ w swoim wnêtrzu przedmioty, które mog³yby potwierdziæ przedstawion¹ w niniejszym artykule teoriê. Mo liwe jest te, e kopce krakowskie nie s¹ kurhanami scytyjskimi a dopiero legenda przypisa³a im takie znaczenie. Nie da siê wykluczyæ tak e mo liwoœci, e jeden z nich, lub oba, s¹ tzw. kenotafami103-kurhanami nie zawieraj¹cymi pochówku a spe³niaj¹cymi jedynie funkcje pami¹tkowe (kenotafy znane s¹ w kulturze materialnej Scytów). Nie jest jednak mo liwe ustalenie tych faktów bez przeprowadzenia badañ archeologicznych obu kopców. 104 W. Kad³ubek, op. cit., s. 20 i 21. 105 Ibidem, s. 11. *Piotr Makuch (ur.1976), absolwent Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagielloñskiego. 220