Ekonomia i gospodarka w encyklikach Jana Pawła II Jaka jest ekonomia Boga? Socjalizm czy kapitalizm? Czy istnieje trzecia droga? Czy jest nią wolna ekonomia? Tomasz G. Cieślar Lublin 2005/Poznań 2011
Copyright by Tomasz G. Cieślar, Lublin 2005/Poznań 2011 Photo by Photos8.com www.photos8.com ISBN 978-83-933047-0-7 2
Spis treści Spis treści 3 Wstęp 4 Rozdział 1. Problem personalizmu i podmiotowości pracy w nauczaniu Jana Pawła II 6 1.1. Czym jest praca 6 1.2. Praca a pozostałe czynniki produkcji 8 1.3. Prawa i obowiązki pracujących 11 1.4 Organizacje zawodowe jako gwarant podmiotowości pracy 13 1.5. Niesprawiedliwość pracy 14 Rozdział 2. Zagadnienia własności w nauczaniu Jana Pawła II 17 2.1. Istota własności 17 2.2. Przedsiębiorczość jednostek 19 2.3. Odpowiedzialne użytkowanie dóbr 21 2.4. Połączenie pracy i kapitału jako pożądany model własności 24 Rozdział 3. Rola państwa w gospodarce w nauczaniu Jana Pawła II 26 3.1. Cel polityki gospodarczej państwa 26 3.2. Wolna ekonomia 28 3.3. Polityka zatrudnienia 31 3.4. Polityka socjalna 32 3.5. Współpraca na arenie międzynarodowej 34 3.6. Rozwój integralny 37 Zakończenie 42 Bibliografia 44 Indeks przedmiotowy 45 3
Wstęp Celem pracy jest przedstawienie poglądów Karola Wojtyły jako papieża Jana Pawła II w wybranych obszarach nauczania społecznego Kościoła. Skoncentrowano się konkretnie na problemach ekonomicznych, w szczególności omówiono kwestię pracy ludzkiej, własności oraz rolę państwa w gospodarce. W pracy pominięto krytykę systemów społeczno-ekonomicznych takich jak liberalizm i socjalizm, mimo że papież poświęca wiele miejsca tym zagadnieniom. Skupiono się na tym, by praca zawierała tylko wskazania właściwego, słusznego według słów papieża, ustroju. Oczywiście Jan Paweł II przedstawia swoje poglądy na tle wspomnianych systemów, niemniej wybrano z tego tylko elementy zgodne z celem pracy. Pominięto również argumentację teologiczną, która wykracza poza ramy tej pracy. Może to czasami powodować niezrozumienie podstaw, z jakich wychodzi papież, np. trzeba pamiętać, że słowa czyńcie sobie ziemię poddaną stanowią poniekąd pierwotną i zasadniczą normę w dziedzinie ekonomii i polityki pracy 1. Sam papież również zaznacza w Centesimus annus, iż zarówno interpretacja, jak i rozwiązanie aktualnych problemów ludzkiego współżycia wymaga uwzględnienie ich wymiaru teologicznego. 2 Praca składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy omawia zagadnienia pracy ludzkiej, jej aspekty teoretyczne i wynikające z nich wskazania praktyczne, jak i jej szczególne znaczenie w stosunku do kapitału. Rozdział drugi omawia sprawy własności, tj. jej istotę, jak ją właściwie zarządzać, jaki powinien być do niej stosunek i jak połączyć pracę i kapitał. Ostatni trzeci rozdział koncentruje się na tym, jak powinien wyglądać sprawiedliwy ustrój, w jakich sprawach państwo powinno interweniować, czy też jakie powinny być relacje w kwestiach gospodarczych między państwami. Przedstawiono również problem, który wydaje się być celem nie tylko ekonomii, mianowicie problem rozwoju integralnego. 1 Jan Paweł II, Orędzie wygłoszone do Organizacji Narodów Zjednoczonych (Nowy Jork, 2 października 1997), w: Dokumenty nauki społecznej Kościoła, część 2, red. nauk. M. Radwan SCJ, Redakcja Wydawnictw KUL, Rzym, Lublin, 1996, s. 129 2 Jan Paweł II, Encyklika Centesimus annus, s. 695, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2003 4
Praca została oparta głównie na trzech encyklikach społecznych i najważniejszych przemówieniach Jana Pawła II w poruszanej kwestii, które są podsumowaniem poglądów papieskich na te tematy. Teksty encyklik zostały zaczerpnięte z dzieła Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II i to do niego odnoszą się wszystkie przypisy z encyklik. Pisanie pracy zostało zapoczątkowane przed tym jak papież zmarł, co nastąpiło 2 kwietnia 2005 roku, a ostateczny kształt uzyskała ona tuż po tym wydarzeniu. Dziękuję wszystkim osobom, które pomogły mi w stworzeniu tej pracy i tym, którzy wsparli mnie przy jej wydaniu po ponad pięciu latach od jej napisania. Tomasz G. Cieślar 5