Znaczącą część w kosztach transportu mają koszty stałe, nie związane z wielkością i częstotliwością przewoŝonych ładunków. Zmienne koszty transportu (koszty eksploatacyjne) na jednostkę ładunku przy danej przepustowości są stosunkowo niskie. Tak więc, w miarę wzrostu wielkości produkcji transportowej koszty rosną mniej niŝ proporcjonalnie. Koszty usług transportowo spedycyjnych kontraktowanych z zewnątrz określa się za pomocą taryfikatorów stawek przewozowych lub ustala w wyniku negocjacji z przewoźnikami. Koszty te zaleŝą od: technologii realizowanej usługi transportowej Na rynku usług przewozów samochodowych upowszechniły się trzy rodzaje technologii: o przewozy bezpośrednie Jest to najprostsza pod względem technologii usługa polegająca na przewozie towarów od nadawcy do odbiorcy bez Ŝadnych dodatkowych procesów realizowanych w związku z przemieszczaniem. o przewozy łączone Polegają na załadunku towaru w jednym miejscu i dalszych rozładunkach w kilku miejscach, lub teŝ na załadunku w kilku miejscach i jednym rozładunku. o przewozy z zastosowaniem technologii cross-docking Wykorzystuje się w tym przypadku terminale przeładunkowe do przewozu przesyłek drobnicowych. ZauwaŜmy, Ŝe najtańsze są przewozy bezpośrednie a najdroŝszy cross-docking. odległości i czasu przewozu (koszty całkowite rosną wraz ze wzrostem odległości, ale w przeliczeniu na jeden kilometr bardziej opłaca się wozić towary na większe odległości; szczególnie wysokie koszty w przeliczeniu na kilometr występują w przypadku transportów zajmujących długi okres czasu np. dostawa na odległość 15 km, która wiąŝe się z koniecznością oczekiwania na rozładunek pod centrum dystrybucyjnym sieci Biedronka w orientacyjnym przedziale 12 godzin) rodzaju przewoŝonego ładunku Podatność transportowa o podatność naturalna stopień wraŝliwości ładunku na warunki, w jakich realizowany jest proces transportowy (np. wstrząsy, temperatura, wilgotność) o podatność techniczna wynika z cięŝaru, objętości, wymiarów geometrycznych oraz technicznego przygotowania ładunku do transportu, co wiąŝe się często z jego opakowaniem transportowym lub rodzajem zastosowanej jednostki ładunkowej (paleta, kontener) 1
o podatność ekonomiczna odporność ładunków na warunki i skutki przemieszczania wynikające ze jego wartości wielkości jednorazowej partii dostawy (inne w przypadku 1 palety a inne w przypadku 100 palet; 1 tona węgla a 1000 ton itp.), rodzaju środka transportu i stopnia jego wykorzystania (transport morski najtańszy, transport lotniczy najdroŝszy; transport rzeczny najtańszy, transport kolejowy, transport drogowy; stopień wykorzystania najbardziej korzystna sytuacja w przypadku pełnego wykorzystania dostępnej ładowności, powierzchni lub objętości, gdyŝ i tak np. płacimy za kontener 20 lub 40 stopowy niezaleŝnie od stopnia jego zapełnienia) wykonywanych prac manipulacyjnych i czynności spedycyjnych (np. transport towarów luzem i produktów spaletyzowanych, przewóz Ŝywych zwierząt, przewóz ładunków niebezpiecznych), wartości towaru (między innymi jest to istotny czynnik podczas ubezpieczania ładunku). Koszty jednostkowe transportu oblicza się jako: koszty 1 pasaŝerokilometra lub teŝ koszty 1 tonokilometra, czyli jako przeciętny koszt przewozu 1 pasaŝera lub 1 tony ładunku na odległość 1 kilometra. PoniewaŜ udział kosztów stałych w kosztach ogółem jest wysoki, koszty jednostkowe spadają w miarę wzrostu wielkości produkcji transportowej (np. odległości, masy, liczby palet, kontenerów itp). NaleŜy zdawać sobie sprawę z faktu, Ŝe jednostkowe koszty przewozu większymi środkami transportu (np. wagony,samochody cięŝarowe 33 paletowe) są niŝsze od kosztów przewozu małymi pojazdami (np. samochody 2, 5, 10 paletowe). W transporcie występują dwa rodzaje cen (cena = koszty + marŝa zysku) : ceny za usługi przewozowe (płacą je głównie uŝytkownicy transportu), cena za usługi przewozowe są ustalane w sposób umowny lub taryfowy o ceny umowne są wynikiem negocjacji między przewoźnikiem a jego klientem; ten sposób ustalania cen stosuje się dla przewozów nietypowych i na tych rynkach transportowych, na których występuje sezonowość i zmienność popytu i podaŝy, o ceny taryfowe są ogłaszane publicznie i przez ustalony okres przewoźnik zobowiązuje się do ich przestrzegania; ten rodzaj cen jest często zatwierdzany lub ustalany przez organa państwowe, samorządowe, albo teŝ przez zrzeszenia przewoźników. 2
ceny za korzystanie z infrastruktury transportowej (płacą je indywidualni uŝytkownicy sieci drogowych i firmy eksploatujące pojazdy) bezpośrednie opłaty nakładane na uŝytkowników infrastruktury (np. przejazd płatną autostradą) podatki pośrednie nakładane na paliwo itp., inne podatki, opłaty i cła nakładane na uŝytkowników infrastruktury (np. opłata za zezwolenie na samochodowy przewóz międzynarodowy). SYSTEMY TARYFOWE Cennik, w których podstawową formą rozliczeń jest rozliczenie wg stawki za kilometr ładowny Są one stosowane do kalkulacji kosztów najprostszych pod względem technologicznym usług transportowych przewozów całopojazdowych z rozładunkiem w jednym lub kilku miejscach. Cena usług przewozu zaleŝy na ogół tylko od odległości przebytej przez środek transportu bez względu na stopień wykorzystania miejsca wewnątrz skrzyni ładunkowej oraz liczby punktów rozładunku. ze względu na taki właśnie profil świadczonych usług cenniki takie znajdują szerokie zastosowanie głównie w firmach spedycyjnych, małych firmach przewozowych posiadających od jednego do kilkunastu samochodów oraz często jako forma rozliczeń wewnętrznych w duŝych firmach przewozowych, np. z podwykonawcami usług transportowych. Cennik, w których podstawową formą rozliczeń jest rozliczenie wg stawki za kaŝdy kilometr Występuje ona głównie w przypadku słabiej zorganizowanych firm przewozowych (brak ładunków powrotnych), w odniesieniu do usług świadczonych małymi i średnimi samochodami dostawczymi. Dodatkowo parametrami rozliczeniowymi w powyŝszych dwóch rodzajach cenników mogą być dodatkowe opłaty za kaŝdy punkt rozładunku, lub czynności za- lub rozładunkowe, ewentualnie za kaŝdą godzinę pracy środka transportu stosowany jest często w przypadku transportu specjalistycznego. Ponadto firmy przewozowe w przypadku przewozu towarów na krótkich odcinkach często stosują zryczałtowaną formę rozliczeń Zalety: prosta i logiczna forma rozliczeń dla obydwu stron umowy, łatwość porównywania ofert róŝnych firm dla klienta, niskie ryzyko wystąpienia przewozów nierentownych dla przewoźnika. Wady: konieczność weryfikacji odległości pomiędzy poszczególnymi punktami przemieszczania ładunku, 3
ewentualne uzgodnienia odległości i stawki przed dokonaniem usługi przewozu. Tabele frachtowe Są to cenniki, w których cena zaleŝy zarówno od wagi, jak i odległości, na jaką zostanie przewieziony towar. Cenniki tego typu są proponowane przez firmy oferujące swym klientom szeroki wachlarz usług przewozowych od przewozu przesyłek o małych gabarytach aŝ po przewozy wielkich przesyłek. Są to na ogół wyspecjalizowani operatorzy logistyczni oraz firmy kurierskie. W róŝnych firmach proponowane cenniki mogą zawierać róŝne zakresy odległościowe, jak i wagowe utrudnione porównywanie. Kalkulacja tego rodzaju cenników najczęściej tworzona jest przez firmy na bazie bardzo szczegółowych analiz potoków towarowych na terenie całego kraju w odniesieniu do kosztów i przyjętych marŝ. Ostatecznie wysokość zaproponowanych klientom cenników w układzie tabeli frachtowej wynika na ogół z dodatkowej kalkulacji moŝliwości rabatowych w odniesieniu do przewozu towarów konkretnego klienta. pełna uniwersalność cennika w całym zakresie wagowym i objętościowym wysyłek klienta, niskie ryzyko wystąpienia przewozów nierentownych, logiczna forma rozliczeń odzwierciedlająca wzrost kosztów transportu przy wzroście odległości wysyłki, konieczność weryfikacji odległości miedzy poszczególnymi punktami odległościowymi, ewentualnie uzgodnienia odległości i stawek przed dokonaniem usługi przewozu, często niŝsza atrakcyjność cenowa w stosunku do kolejnych typów cenników, trudność porównania ofert róŝnych firm ze względu na róŝnie przyjmowane zakresy wagowe i odległościowe. cenniki te mają zastosowanie w odniesieniu do klientów, u których występuje duŝe zróŝnicowanie parametrów wysyłanych towarów. Tabele frachtowe paletowe W przeciwieństwie do poprzednich tabel frachtowych cenniki te są tworzone na ogół pod kątem obsługi konkretnego klienta po uwzględnieniu parametrów jego przesyłek. Obejmują one swoim zakresem stawki za przewóz np. przesyłek drobnicowych paletyzowanych. Są one proponowane prze operatorów logistycznych i firmy transportowe świadczące usługi tego typu. Na ogół są realizowane w systemie 4
cross-docking. Tylko wykorzystanie takiej technologii jest w stanie zapewnić optymalizację kosztów. Cenniki tego rodzaju mogą być opracowywane w dwojaki sposób: analiza na bazie wcześniejszych tabel frachtowych danej firmy (dokonuje się jej w oparciu o charakterystyki wysyłanych towarów waga jednej palety, objętość, rodzaj towaru i wyznacza stawki w określonych przedziałach wagowych i odległościowych), dokładna analiza wysyłek danego klienta z konkretnego miejsca nadania w odniesieniu do kosztów poszczególnych operacji transportowo-przeładunkowych jego ładunków. Cenniki tego typu mogą róŝnić się miedzy sobą w ramach jednej firmy przewozowej, a zróŝnicowanie moŝe wynikać zarówno z lokalizacji punktu nadania, jak równieŝ z parametrów przewoŝonych towarów. duŝo prostszy układ cennika niŝ w przypadku klasycznych tabel frachtowych, logiczna forma rozliczeń, odzwierciedlająca wzrost kosztów przy wzroście odległości wysyłki. ograniczone zastosowanie tyko do przesyłek o zunifikowanych parametrach np. przesyłki paletyzowane, w przypadku przesyłki znacznie odbiegającej np. wagowo od przyjętych załoŝeń moŝliwość wystąpienia nierentownych usług. Cenniki paletowe ryczałtowe W cennikach tego typu cena nie zaleŝy od odległości, na którą przewoŝony jest towar, a jedynie od liczby opakowań wysyłanych do jednego odbiorcy. Zasady obowiązujące przy konstruowaniu tych cenników są analogiczne z poprzednimi. Dodatkowo jednak konieczne jest skalkulowanie ich w odniesieniu do średniej odległości na jaką wysyłany jest towar z miejsca nadania. Jest to moŝliwe tylko po uzyskaniu od zlecającego odpowiednich informacji dotyczących punktów dostaw towarów. W przypadku braku takiej informacji moŝna z duŝym przybliŝeniem przyjąć np. dla firm wysyłających swe towary z terenu Polski centralnej do odbiorców równomiernie rozłoŝonych na terenie kraju średnio promień 250 do 300 km. Taka forma cenników cieszy się duŝym zainteresowaniem wśród klientów usług przewozowych, podobnie jednak jak w poprzednim przypadku cenniki takie mogą oferować jedynie dobrze zorganizowane firmy stosujące technologię cross-docking. prosta forma rozliczeń pomiędzy klientem a operatorem, 5
prosta forma kalkulacji przewidywanych kosztów dystrybucji towarów (waŝne dla klienta), nielogiczna forma rozliczeń nie odzwierciedlająca wzrost kosztów przy wzroście odległości wysyłki, w przypadku wysyłki towarów znacznie odbiegających od przyjętych załoŝeń moŝliwość nieuczciwego wykorzystania cenników przez klientów Cenniki wagowe ryczałtowe W cennikach tego typu cena usługi przewozu zaleŝy jedynie od cięŝaru towaru wysyłanego do jednego odbiorcy. Nie zaleŝy zaś ani od odległości przewozu, ani od ilości jednostek towarowych przewoŝonych do odbiorcy. Cenniki tego typu znajdują szerokie zastosowanie miedzy innymi w firmach specjalizujących się w przewozie przesyłek paczkowych lub przesyłek drobnicowych występujących w postaci zestawów oddzielnych opakowań. Ich kalkulacja odbywa się na zasadach zbliŝonych do poprzednio omówionych cenników. prosta forma rozliczeń pomiędzy klientem a operatorem logistycznym, brak konieczności przepakowywania pojedynczych opakowań do opakowań zbiorczych, nielogiczna forma rozliczeń nie odzwierciedlająca wzrost kosztów przy wzroście odległości wysyłki. Cenniki tego typu stosuje się między innymi w odniesieniu do usług paczkowych. 6