KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 6.12.2010 KOM(2010) 714 wersja ostateczna KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie zdrowia pszczół miodnych PL PL
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY I. Wprowadzenie w sprawie zdrowia pszczół miodnych Europejska populacja pszczoły miodnej (Apis mellifera) pełni waŝną rolę w zapylaniu roślin oraz produkcji miodu i innych produktów pszczelich. Dlatego teŝ UE ustanowiła zharmonizowane przepisy w zakresie ochrony i utrzymania zdrowia pszczół, państwom członkowskim zostawiając moŝliwość regulacji innych aspektów pszczelarstwa i działalności z nim powiązanej. Z kolei pszczelarze i organizacje, w których są zrzeszeni, działają aktywnie na innych, niepodlegających regulacji polach, m.in. w zakresie wdraŝania dobrych praktyk i wytycznych dotyczących pszczelarstwa. System ten, pomimo swej złoŝonej konstrukcji, funkcjonuje skutecznie juŝ od dziesięcioleci. W ostatnim czasie jednak w wielu krajach, w tym w państwach członkowskich UE, odnotowano wzrost śmiertelności pszczół. Ochrona zdrowia pszczół winna mieć charakter proaktywny oraz uwzględniać specyfikę pszczelarstwa, udział róŝnych podmiotów, a takŝe zasady proporcjonalności i pomocniczości. W roku 2007 przyjęto komunikat w sprawie nowej strategii Unii Europejskiej w zakresie zdrowia zwierząt (2007 2013) - Lepiej zapobiegać niŝ leczyć 1, a następnie, w 2008 r., plan działania 2 określający działania sklasyfikowane w ramach następujących czterech filarów: wyznaczenie priorytetów interwencji UE; nowoczesne ramy w zakresie zdrowia zwierząt; poprawa w zakresie profilaktyki i gotowości w stanach kryzysowych; oraz nauka, innowacje i badania. Dwie podstawowe zasady, które zawarto w strategii, to partnerstwo i komunikacja z zainteresowanymi stronami. Analizowane są równieŝ moŝliwości inicjatyw o charakterze nieustawodawczym w zakresie w zakresie podniesienia poziomu odpowiedzialności i poszerzenia wiedzy producentów w odniesieniu do chorób. RównieŜ organizacje pszczelarzy, zaniepokojone stanem zdrowia pszczół w UE, wezwały niedawno, w duchu strategii, do zwrócenia większej uwagi na ten problem. W listopadzie 2008 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie sytuacji w sektorze pszczelarskim 3. Komisja została w niej wezwana do podjęcia określonych środków oraz zapewnienia ich koordynacji. Na chwilę obecną Komisja podjęła juŝ szereg inicjatyw dotyczących problemów budzących niepokój w sektorze pszczelarskim, oraz planuje kolejne. 1 2 3 COM(2007) 539 wersja ostateczna, http://ec.europa.eu/food/animal/diseases/strategy/index_en.htm COM(2008) 545 wersja ostateczna, http://ec.europa.eu/food/animal/diseases/strategy/documents_en.htm P6_TA(2008)0567 20 listopada 2008 r. PL 2 PL
II. III. Niniejszy komunikat ma na celu jasne określenie głównych problemów w dziedzinie zdrowia pszczół oraz głównych działań, jakie Komisja zamierza podjąć w celu przeciwdziałania im. Niniejszy komunikat powinien stanowić punkt wyjścia do dalszej dyskusji z Parlamentem Europejskim, Radą, a takŝe władzami państw członkowskich i róŝnymi zainteresowanymi stronami. W następstwie moŝliwe powinno stać się określenie moŝliwych dalszych działań niezbędnych na poziomie UE. Sektor pszczelarski w UE Pszczelarstwo w UE stanowi dobrze rozwinięty obszar działalności, zarówno w wymiarze zawodowym (pasieki powyŝej 150 uli), jak i hobbystycznym. Na terytorium UE działa łącznie 700 tys. pszczelarzy. W liczbie tej 97 % stanowią pszczelarze niezawodowi, na których łącznie przypada 67 % wszystkich uli w UE. Szacunkowa wielkość produkcji miodu to 200 000 ton. Z pszczelarstwa pochodzą takŝe inne produkty, takie jak wosk pszczeli, mleczko pszczele czy propolis. Podobnie jak i inne owady i organizmy pszczoły pełnią waŝną rolę pod względem zapylania roślin. NaleŜy uwzględnić czynniki takie jak zróŝnicowanie w obrębie sektora pszczelarskiego (zawodowe lub hobbistyczne, pasieki stacjonarne i przenośne, pasieki wędrowne), istotne róŝnice pod względem zdrowia pszczół i technologii w porównaniu z innymi gatunkami zwierząt (bydło, drób itp.), róŝne uwarunkowania regionalne (klimat, produkcja tradycyjna/lokalna) oraz występowanie chorób. Czynniki te składają się na specyficzny charakter sektora, z właściwymi dla niego potrzebami, podejściami, koncepcjami i praktyką. Czynniki wywierające wpływ na zdrowie pszczół W minionym dziesięcioleciu pszczelarstwo na całym świecie dotknął problem chorób pszczół. W szczególności przez ostatnie kilka lat wzmoŝeniu uległa śmiertelność pszczół w róŝnych krajach, w tym w UE. Fakt ten wzbudził powszechny niepokój na świecie, a pomimo szeregu badań naukowych, nie udało się ustalić przyczyny ani zakresu takiego wzrostu śmiertelności. Zdrowie pszczół skorelowane jest z szeregiem czynników o zróŝnicowanym charakterze (bakterie, wirusy, pasoŝyty), dostępnością odpowiednich metod leczenia, występowaniem gatunków inwazyjnych i zmianami środowiskowymi. Innym istotnym elementem jest stosowanie pestycydów w rolnictwie. Wskazane byłoby co najmniej ustalenie, czy i w jakim stopniu mogą one wywierać wpływ na zdrowie pszczół. Co się z kolei tyczy organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO), to choć jak dotąd nie znaleziono dowodów na istnienie związku między GMO a zdrowiem pszczół, Komisja będzie bacznie śledzić wszelkie ustalenia w tej dziedzinie. PL 3 PL
IV. Unijne przepisy w dziedzinie zdrowia zwierząt w odniesieniu do pszczół (1) Obowiązujące wymogi w zakresie zdrowia zwierząt mające zastosowanie do ochrony zdrowia pszczół w UE Obowiązujące przepisy 4 ustanawiają wymogi w zakresie certyfikacji zdrowia zwierząt oraz przemieszczania pszczół między państwami członkowskimi. Mają one umoŝliwić profilaktykę i zwalczanie róŝnych chorób pszczół, takich jak zgnilec amerykański i europejski, mały chrząszcz ulowy i roztocz Tropilaelaps, które mogą rozprzestrzeniać się w związku z przemieszczaniem pszczół. Mały chrząszcz ulowy (Aethina tumida) i roztocz Tropilaelaps są na terytorium UE gatunkami obcymi. Szkodniki te podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu, co ma umoŝliwić państwom członkowskim podjęcie natychmiastowych działań w przypadku wystąpienia ogniska. Wymienione powyŝej wymogi nie mają jednakŝe zastosowania do groźnego dla pszczół i powszechnie występującego w UE pasoŝyta Varroa, poniewaŝ ograniczenie przemieszczania pszczół byłoby i tak bez znaczenia dla ograniczenia rozprzestrzeniania się tego pasoŝyta, zaś dla pszczelarzy stanowiłoby bardzo duŝe obciąŝenie. Inne choroby uwaŝane za endemiczne dla terytorium UE traktuje się w podobny sposób. Między innymi do celów zwalczania Varroa państwa członkowskie otrzymują wsparcie finansowe, o którym mowa w rozdziale X. (2) Ochrona pszczół przed chorobami egzotycznymi Przywóz Ŝywych pszczół i trzmieli z państw trzecich do Unii Europejskiej ograniczony jest przez wymogi dotyczące zdrowia zwierząt, mające na celu zapobieganie wprowadzeniu na terytorium UE egzotycznych chorób pszczół. Wymogi te obowiązują począwszy od 2000 r. 5 Mały chrząszcz ulowy i roztocz Tropilaelaps spowodowały ogromne straty w sektorze pszczelarskim w tych krajach, do których zostały wprowadzone. Dlatego teŝ przepisy dotyczące przywozu do UE stanowią, Ŝe z państw trzecich moŝna przywozić jedynie matki i rodziny trzmieli pochodzące z obszarów o zapewnionej ochronie biologicznej. Wymogi te wprowadzono w Ŝycie w celu ograniczenia ryzyka wprowadzenia nowych chorób na terytorium UE. Spełnienie owych wymogów dotyczących zdrowia zwierząt sprawdzane jest przy przywozie do UE w weterynaryjnych punktach kontroli granicznej, w których urzędowi lekarze weterynarii przeprowadzają kontrole dokumentów, toŝsamości i kontrole fizyczne. Środki te gwarantują bezpieczeństwo przywoŝonych pszczół, jednocześnie zapewniając zasoby genetyczne pszczelarzom i uwzględniając potrzeby w zakresie zapylania roślin, w szczególności w szklarniach. (3) Strategia w zakresie zdrowia zwierząt a zdrowie pszczół 4 5 Dyrektywa 92/65/EWG ustanawiająca wymagania dotyczące zdrowia zwierząt regulujące handel i przywóz do Wspólnoty zwierząt, nasienia, komórek jajowych i zarodków nieobjętych wymaganiami dotyczącymi zdrowia zwierząt ustanowionymi w szczególnych zasadach Wspólnoty określonych w załączniku A pkt I do dyrektywy90/425/ewg (Dz.U. L 268 z 14.9.1992, s. 52). Decyzja 2000/462/WE, Dz.U. L 183 z 22.7.2000, s. 18, ostatnio uaktualniona rozporządzeniem (UE) nr 206/2010. Dz.U. L 73 z 20.3.2010, s. 1. PL 4 PL
Strategia w zakresie zdrowia zwierząt ma na celu ustanowienie jednolitych, przejrzystych ram regulacyjnych w dziedzinie zdrowia zwierząt. Komisja pracuje aktualnie nad wnioskiem w sprawie prawa zdrowia zwierząt, które z czasem zastąpi aktualnie obowiązujące podstawowe przepisy weterynaryjne zebrane w ponad 60 dyrektywach i rozporządzeniach w sprawie warunków zdrowia zwierząt odnośnie do handlu i przywozu Ŝywych zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego, środków zwalczania chorób, zasad identyfikacji itp. Wersja ostateczna wniosku ma zostać przyjęta na początku 2012 r. Celem, jaki przyświeca Komisji, jest uproszczenie aktualnie obowiązujących przepisów oraz wprowadzenie takiego podejścia w zakresie zwalczania chorób, które, zgodnie z nową strategią, w większym stopniu ukierunkowane byłoby na profilaktykę. W ramach procesu przygotowań do opracowania nowego prawa zdrowia zwierząt, a w szczególności na etapie konsultacji, lekarze weterynarii i pszczelarze wielokrotnie wskazywali na zdrowie pszczół jako jeden z obszarów, dla którego korzystna moŝe być dalsza harmonizacja prawodawstwa UE w zakresie zdrowia zwierząt. PL 5 PL
Komisja nie zakończyła jeszcze oceny moŝliwych skutków dla sektora pszczelarskiego. JuŜ teraz jednak wydaje się oczywiste, Ŝe ogólne prawo zdrowia zwierząt ustanawiałoby ramy prawne regulujące zasadnicze elementy takie jak ogólne definicje, a takŝe zasady dotyczące środków zwalczania chorób oraz przemieszczania, zaś pozostałe elementy moŝna by określić w drodze aktów delegowanych lub wykonawczych. W przypadku zagadnień, których uregulowanie w prawodawstwie UE nie byłoby właściwe, moŝna rozwaŝyć częstsze korzystanie z wytycznych na poziomie UE lub krajowym, bądź nawet na poziomie zainteresowanego sektora. (4) Potrzeba odpowiedniej wiedzy naukowo-technicznej w zakresie zdrowia pszczół Sektor pszczelarski boryka się z róŝnorodnymi, złoŝonymi problemami, na które nakłada się spadek populacji pszczół w Europie i na świecie, a zwalczanie chorób pszczół jest utrudnione ze względu na brak odpowiednich leków. Jak wynika z ustaleń dokonanych w ramach opracowania naukowego EFSA z 2009 r. pt. Bee mortality and bee surveillance in Europe ( Śmiertelność pszczół i nadzór nad populacją pszczół w Europie ) 6, u przyczyn spadku populacji pszczół leŝy wiele róŝnych czynników. Pod uwagę bierze się: choroby pszczół i szkodniki, zatrucie pestycydami, wpływ roślin zmodyfikowanych genetycznie oraz stres związany ze zmianami w Ŝywieniu i warunkami klimatycznymi. Jak dotąd nie ustalono bezpośredniego związku przyczynowego między wzrostem śmiertelności pszczół a określonymi substancjami lub czynnikami. WciąŜ nie wiadomo, jakie działania naleŝy podjąć, by skutecznie przeciwdziałać temu problemowi. Z uwagi na brak danych i wyników monitorowania nie jest moŝliwe poznanie rzeczywistej sytuacji. W rezultacie nie ma moŝliwości podjęcia odpowiednich działań na rzecz poprawy zdrowia pszczół. Nie ulega jednakŝe wątpliwości, Ŝe waŝną rolę ma tu do odegrania nadzór. Jak wynika z głównych wniosków zawartych w opracowaniu EFSA, systemy nadzoru w państwach członkowskich UE są ogólnie niedoskonałe. Brakuje danych reprezentatywnych dotyczących poziomu krajowego oraz porównywalnych danych dotyczących strat rodzin w skali UE. Ogólnie moŝna takŝe zaobserwować braki w zakresie standaryzacji i harmonizacji gromadzonych danych na poziomie UE. Nie ustanowiono jak dotąd skutecznego, zharmonizowanego systemu kontroli dla pszczół pozwalającego oszacować wymiar śmiertelności w populacji pszczół czy ograniczyć śmiertelność w moŝliwie największym stopniu. 6 http://www.efsa.europa.eu/en/scdocs/doc/27e.pdf PL 6 PL
Do końca 2011 r. Komisja planuje zainicjować program pilotaŝowy w zakresie nadzoru. (5) Laboratorium referencyjne UE do spraw zdrowia pszczół Zasadniczym instrumentem zarządzania ryzykiem w dziedzinie zdrowia zwierząt są laboratoria referencyjne UE. Rola, jaką pełnią takie laboratoria, określona jest w stosownych przepisach unijnych dotyczących urzędowych kontroli 7 oraz dyrektywach pionowych w sprawie środków unijnych z zakresu zwalczania niektórych chorób zwierząt. Rzetelny i ujednolicony pod względem naukowym sposób przeprowadzania testów ma zasadnicze znaczenie dla wiarygodnej diagnozy choroby i dla zastosowania niezbędnych środków kontroli i zwalczania. Laboratoria referencyjne UE odgrywają waŝną rolę pod względem wsparcia naukowotechnicznego w dziedzinie zdrowia zwierząt oraz wsparcia działań Komisji i państw członkowskich w odniesieniu do nadzoru nad chorobami zwierząt, ich kontroli i zwalczania (np. typowanie wirusów, monitorowanie chorób, opracowywanie określonych testów). Laboratoria referencyjne UE odgrywają równieŝ waŝną rolę na arenie międzynarodowej, w obszarach takich jak standaryzacja technik analitycznych. W ocenie unijnej polityki w zakresie zdrowia zwierząt 8 podkreślono, Ŝe sieci laboratoriów zajmujących się zdrowiem zwierząt wniosły wkład w realizację celów polityki w zakresie zdrowia zwierząt, przyczyniając się do ochrony zdrowia zwierząt i ludzi. W strategii UE w zakresie zdrowia zwierząt podkreślono, jak duŝe znaczenie ma utrzymanie i dalsze ulepszanie potencjału diagnostyki w UE (np. poprzez finansowanie tworzenia sieci laboratoriów). W ramach strategii została niedawno sfinalizowana szczegółowa ocena zewnętrzna laboratoriów referencyjnych UE w dziedzinie zdrowia zwierząt i Ŝywych zwierząt 9. Jednym z jej zaleceń jest utworzenie nowego laboratorium referencyjnego UE do spraw zdrowia pszczół 10. W związku z powyŝszym Komisja zamierza wyznaczyć laboratorium referencyjne UE do spraw zdrowia pszczół, które powinno rozpocząć działalność przed kwietniem 2011 r. Zadaniem tego laboratorium będzie zajęcie się problemami naukowymi wskazanymi w sprawozdaniu EFSA, o którym mowa powyŝej, a takŝe określenie podstawowych warunków do realizacji programów skutecznego nadzoru. W pierwszej kolejności laboratorium referencyjne UE do spraw zdrowia pszczół zapewni wsparcie techniczne dla programu pilotaŝowego w dziedzinie nadzoru, o którym mowa powyŝej. Wsparcie finansowe dla tego laboratorium zostanie zapewnione w ramach aktualnie dostępnych środków. 7 8 9 10 Rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych, Dz.U. L 165 z 30.4.2004, s. 1. http://ec.europa.eu/food/animal/diseases/strategy/final_report_en.htm http://ec.europa.eu/food/animal/diseases/laboratories/eval_com_ref_labs_report_112009_en.pdf W chwili obecnej tylko jedno laboratorium referencyjne UE, zajmujące się badaniem pozostałości, wykonuje analizy miodu pszczelego. Nie ma natomiast laboratorium zajmującego się kwestiami zdrowia pszczół. PL 7 PL
(6) Pogłębianie wiedzy z zakresu zdrowia pszczół wkład w realizację programu Lepsze szkolenia na rzecz bezpieczniejszej Ŝywności W ramach inicjatywy Lepsze szkolenia na rzecz bezpieczniejszej Ŝywności zwiększono nacisk na problem zdrowia pszczół 11. W latach 2010-2011 łącznie 160 uczestników z wszystkich państw członkowskich UE, a takŝe z siedmiu spoza UE miało lub będzie mieć moŝliwość zdobycia wiedzy na temat róŝnorodnych aspektów pszczelarstwa i zdrowia pszczół. W zakres czterech planowanych szkoleń wchodzą unijne wymogi w zakresie zdrowia w odniesieniu do handlu wewnątrzunijnego oraz przywozu z państw trzecich. W ramach dwóch szkoleń, jakie dotąd się odbyły, 79 przedstawicieli instytucji rządowych zapoznało się z najnowszą wiedzą naukową z zakresu problemów zdrowotnych pszczół. Urzędnicy ci mają w swych krajach odegrać rolę katalizatora, przyczyniając się do poprawy świadomości problemu i współpracy między właściwymi organami a grupami interesu na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. V. Dostępność leków weterynaryjnych przeznaczonych dla pszczół Według organizacji pszczelarskich brakuje zatwierdzonych produktów leczniczych przeznaczonych do leczenia chorób pszczół. Jest to problem powszechnie występujący w przypadku, gdy rynek weterynaryjnych produktów leczniczych jest niewielki, a spodziewany zwrot z inwestycji niski. Takie małe rynki często określa się mianem MUMS (ang. minor uses/minor species pomniejsze zastosowania, pomniejsze gatunki ). Dla zaradzenia temu problemowi zostały juŝ podjęte róŝne działania, w szczególności przez Europejską Agencję Leków 1213. Przepisy szczegółowe, ukierunkowane na promowanie innowacji i rozwój nowych weterynaryjnych produktów leczniczych przez małe i średnie przedsiębiorstwa, obejmują pomoc administracyjną i proceduralną lub, w zaleŝności od przypadku, obniŝenie, zwolnienie z opłat lub ich odroczenie 14. Kwestię dostępności weterynaryjnych produktów leczniczych (w tym przeznaczonych dla pszczół) podnosi się takŝe w kontekście przeglądu ram prawnych dla takich produktów (MUMS). 11 12 13 14 http://ec.europa.eu/food/training_strategy/training/health_bees_exotic_animals_en.htm Europejska Agencja Leków wprowadziła politykę w zakresie klasyfikacji i mechanizmów zachęcających odnośnie do weterynaryjnych produktów leczniczych na potrzeby MUMS/rynków o ograniczonym rozmiarze. Zob. dokument Policy for Classification and Incentives for Veterinary medicinal products indicated for Minor Use Minor Species /Limited markets - http://www.ema.europa.eu/docs/en_gb/document_library/regulatory_and_procedural_guideline/2009/ 10/WC500005157.pdf W grudniu 2009 r. Europejska Agencja Leków zorganizowała warsztaty poświęcone temu konkretnie aspektowi w ujęciu zdrowia pszczół. http://ec.europa.eu/food/animal/liveanimals/bees/docs/ema_conclusions.pdf Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2049/2005 z dnia 15 grudnia 2005 r. ustanawiające, zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 726/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, zasady dotyczące wnoszenia opłat na rzecz Europejskiej Agencji Leków i pozyskiwania od niej pomocy administracyjnej przez mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa (Dz.U. L 329 z 15.12.2005, s. 4). PL 8 PL
VI. W ramach konsultacji publicznych zainteresowane strony miały moŝliwość zaprezentowania własnego zdania na temat mocnych i słabych stron aktualnych ram prawnych oraz propozycji ewentualnych ulepszeń. Otrzymane odpowiedzi zostaną wykorzystane przez Komisję do sporządzenia oceny skutków w odniesieniu do przeglądu oraz przy ewentualnych pracach nad wnioskami w sprawie zmiany tych ram prawnych. Przyjęcie wniosku legislacyjnego jest zaplanowane na rok 2012. Bezpieczeństwo Ŝywności (obecność pozostałości w miodzie) Zgodnie ze stosownymi przepisami prawodawstwa 15 państwa członkowskie zobowiązane są sprawić, by w przypadku braku w danym państwie członkowskim dopuszczonego weterynaryjnego produktu leczniczego przeciw chorobie dotykającej dany gatunek zwierzęcia, istniały środki pozwalające lekarzowi weterynarii, w drodze wyjątku i w ściśle ograniczonym zakresie, zastosować produkt leczniczy niezgodnie z instrukcją. Jest to tzw. procedura kaskadowa. W przypadku substancji stosowanych w ramach procedury kaskadowej nie ma jasno określonych reguł w zakresie maksymalnych limitów pozostałości. Pokłosiem tego stanu rzeczy jest niepewność prawna zarówno po stronie producentów (pszczelarzy i lekarzy weterynarii), jak i konsumentów (organy właściwe ds. bezpieczeństwa Ŝywności, a ostatecznie konsument), stanowiąca potencjalny czynnik zakłócający funkcjonowanie rynku wewnętrznego miodu. Komisja przyjmie przepisy dotyczące maksymalnych limitów pozostałości dla substancji stosowanych w ramach procedury kaskadowej, a takŝe wartości referencyjnych na potrzeby działań. W ten sposób ułatwiona zostanie zharmonizowana kontrola Ŝywności wprowadzanej do obrotu w całej UE, a ostatecznie poprawie ulegnie przejrzystość ram prawnych UE i pewność prawa. VII. W Unii Europejskiej obowiązują w pełni zharmonizowane wymogi dotyczące kontroli weterynaryjnych przywoŝonych Ŝywych zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym miodu i innych produktów pszczelich. Kontrole takie przeprowadzane są przez właściwe organy państw członkowskich w weterynaryjnych punktach kontroli granicznej. Mają one na celu sprawdzenie, czy dany produkt przywoŝony spoza UE spełnia unijne warunki przywozu w odniesieniu do wymogów zdrowotnych i czy oferowane w ich przypadku są gwarancje równowaŝne gwarancjom mającym zastosowanie do produktów UE. Pestycydy Zagadnienie pestycydów uregulowane jest w nowym rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) z 2009 r. dotyczącym wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin 16. Rozporządzenie to zastępuję dyrektywę Rady 91/414/EWG. Zachowany w nim został przepis stanowiący, ze pestycydy mogą być zatwierdzane na poziomie UE, jeŝeli ich stosowanie nie powoduje niedopuszczalnych skutków dla zdrowia pszczół lub pszczół, lub powoduje tylko nieistotne naraŝenie pszczół miodnych 17. Ocena wpływu pestycydów na pszczoły dokonywana jest przed zatwierdzeniem i, 15 16 17 Artykuł 11 dyrektywy 2001/82/WE, Dz.U. L 311 z 28.11.2001, s. 1. Rozporządzenie (WE) nr 1107/2009, Dz.U. L 309 z 24.11.2009, s. 1. Zob. pkt 3.8.3 załącznika II do rozporządzenia 1107/2009. PL 9 PL
jeśli zaistnieje taka potrzeba, wprowadzane są odpowiednie środki zmniejszające ryzyko. W przypadku gdy Komisja jest świadoma niekorzystnych skutków spowodowanych zastosowaniem pestycydów, mogą zostać podjęte dodatkowe środki zmniejszające ryzyko. Stało się tak w przypadku niektórych środków owadobójczych, do których przypadkowego uwolnienia doszło w trakcie wysiewu zaprawionych nasion 18. VIII. IX. Oprócz tego aktualnie trwa przegląd wymogów w zakresie danych, jakie mają być zawarte w przekazywanej dokumentacji pestycydów. Został on zainicjowany przez Komisję m.in. pod kątem wzmocnienia ochrony pszczół miodnych. Zainteresowane strony miały moŝliwość zaprezentowania własnego zdania na temat mocnych i słabych stron aktualnych ram prawnych oraz ewentualnych ulepszeń. Organizmy zmodyfikowane genetycznie (GMO) Co się tyczy organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO), to choć na całym świecie odnotowano wzrost śmiertelności pszczół, nie stwierdzono róŝnicy pod tym względem między obszarami intensywnej uprawy GMO (np. Ameryka Północna i Południowa) a tymi, w których zmodyfikowane genetycznie rośliny są znacznie rzadsze (Europa) lub ich uprawa jest całkowicie zakazana (niektóre państwa członkowskie UE). Taki stan rzeczy nie potwierdza hipotezy, Ŝe zwiększona śmiertelność pszczół jest skorelowana z intensyfikacją uprawy GMO. Prawodawstwo UE w tym zakresie jest bardzo ostroŝne. Uprawa roślin zmodyfikowanych genetycznie lub uwolnienie GMO do środowiska nie jest moŝliwe bez zatwierdzenia zgodnie z dyrektywą 2001/18/WE 19 lub rozporządzeniem (WE) nr 1829/2003 20, po dokładnej naukowej ocenie ryzyka przez EFSA, m.in. w zakresie potencjalnego niepoŝądanego oddziaływania GMO na pszczoły. Ochrona pszczół poprzez przeciwdziałanie utracie róŝnorodności biologicznej Czynnikiem wywierającym niekorzystny wpływ na zdrowie pszczół jest takŝe utrata róŝnorodności biologicznej. Jedną z podstawowych bezpośrednich przyczyn utraty bioróŝnorodności są zmiany w strukturze uŝytkowania gruntów, połączone z niewłaściwie prowadzoną intensyfikacją z jednej strony i odłogowaniem gruntów z drugiej, a takŝe zanikanie tradycyjnych metod uprawy roli i technik leśnictwa, które przyczyniły się do wytworzenia siedlisk o zróŝnicowanym, bogatym składzie gatunkowym. Pośród moŝliwych czynników tej tendencji wymienia się zanik i rozdrobnienie siedlisk, zanieczyszczenia oraz obecność patogenów. Inne potencjalne czynniki to: zaburzenie rytmu zapyleń spowodowane zmianą klimatu, rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków owadów, wypierających rodzime gatunki zapylające oraz rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków roślin, które odciągają rodzime gatunki owadów zapylających od rodzimych gatunków roślin. Komisja wspiera badania naukowe w dziedzinie ochrony, odbudowy i zrównowaŝonego wykorzystania w rolnictwie róŝnorodności populacji owadów zapylających. 18 19 20 Dyrektywa Komisji 2010/21/UE, Dz.U. L 65 z 13.3.2010, s. 27. Dz.U. L 106 z 17.4.2001, s. 1. Dz.U. L 268 z 18.10.2003, s. 1. PL 10 PL
Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje na to, Ŝe pszczoły odŝywiające się pyłkiem pochodzącym z róŝnych gatunków roślin są zdrowsze niŝ w przypadku spoŝywania pyłku wyłącznie jednego gatunku. Wyniki zakończonego niedawno badania 21 sugerują, Ŝe środowisko cechujące się bioróŝnorodnością wystarczającą do podtrzymania usługi ekosystemowej, jaką jest zapylanie, ma krytyczne znaczenie dla zdrowia pszczół. JeŜeli chodzi o kontekst europejskiego rolnictwa, unijne programy rozwoju obszarów wiejskich obejmują szeroką gamę działań rolno-środowiskowych na rzecz róŝnorodności biologicznej. Znajdują się wśród nich takŝe środki istotne dla sektora pszczelarskiego, m.in. zapewnienie roślin przyciągających pszczoły miodne. Jak dowiedziono, środki takie przynoszą duŝe korzyści dla środowiska naturalnego, w szczególności w związku z poprawą bioróŝnorodności poprzez rolnictwo, a takŝe dla samych pszczół, poniewaŝ redukują ryzyko deficytu zapyleń. Komisja przygotowuje takŝe komunikat w sprawie strategii UE w zakresie róŝnorodności biologicznej w celu osiągnięcia unijnego celu róŝnorodności biologicznej ustalonego na 2020 r. W komunikacie tym przeanalizowane zostaną sposoby przeciwdziałania lub ograniczenia utraty bioróŝnorodności poprzez zmierzenie się z przyczynami. Oczekuje się, Ŝe realizacja tej strategii przyniesie korzyści z punktu widzenia zdrowia pszczół. X. Wspólna polityka rolna a zdrowie pszczół Oprócz środków rolno-środowiskowych, które scharakteryzowano powyŝej, zestaw środków wspierających sektor pszczelarski przewidziany jest w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1234/2007 ustanawiającym wspólną organizację rynków rolnych oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych (rozporządzenie o jednolitej wspólnej organizacji rynku) 22. Środki te mogą zostać włączone do programów wsparcia pszczelarstwa przygotowywanych przez państwa członkowskie i jeśli poniesione wydatki zostaną uznane za koszty kwalifikowalne, moŝliwe jest współfinansowanie ich przez UE. Programy te realizowane są w cyklu trzyletnim. Jakkolwiek podstawowym celem tych środków jest poprawa skuteczności produkcji i obrotu miodem, część funduszy przeznacza się na profilaktykę warrozy i odbudowę populacji pasiek. Komisja przedstawiła sprawozdanie dla Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczące stosowania środków mających na celu poprawę warunków produkcji i wprowadzania do obrotu produktów pszczelarskich w latach 2008-2010 23. W sprawozdaniu tym stwierdza się, Ŝe mechanizm przewidujący wprowadzenie programów krajowych ( ) daje pozytywne skutki dla sektora pszczelarskiego, zarówno z punktu widzenia państw członkowskich, jak i pszczelarzy. We wrześniu 2010 r. Komisja zatwierdziła krajowe programy 27 państw członkowskich w zakresie poprawy produkcji i wprowadzania produktów pszczelich 21 22 23 INRA (Cedric Alaux, François Ducloz, Didier Crauser, Yves Le Conte, 2010 - Biology Letters; publikacja online w dniu 20 stycznia 2010 r.; doi: 10.1098/rsbl.2009.0986). Dz.U. L 299 z 16.11.2007, s. 1, art. 106. COM (2010) 267 wersja ostateczna PL 11 PL
XI. do obrotu na lata 2011-2013. Roczny wkład UE w finansowanie tych programów wzrósł o niemal 25 % w porównaniu z okresem poprzedzającym (2008-2010), tj. z 26 mln EUR do 32 mln EUR. Badania naukowe w dziedzinie zdrowia pszczół W ramach siódmego programu ramowego (7PR) Unia Europejska wspiera realizację projektów badawczo-naukowych z zakresu zdrowia pszczół. Do chwili obecnej UE przeznaczyła na badania dotyczące pszczół miodnych i innych owadów zapylających łącznie niemal 10 mln EUR. Aktualnie realizowane projekty 24 poświęcone są problemowi spadku populacji dzikich i udomowionych owadów zapylających (w tym rodzin pszczół miodnych) w Europie oraz jego potencjalnych przyczyn, a takŝe opracowaniu odpowiednich narzędzi diagnostycznych. XII. XIII. Oprócz tego Komisja wspiera działanie COLOSS 25 COST, w ramach którego utworzona została sieć złoŝona z naukowców i innych zainteresowanych stron z całej Europy, której zadaniem jest monitorowanie strat w obrębie rodzin oraz nawiązanie współpracy z uczestnikami krajowych programów badawczo-naukowych, ukierunkowane na poznanie i eliminację czynników odpowiedzialnych za powaŝne straty w rodzinach. Komunikacja w zakresie problemu zdrowia pszczół Jednym z głównych celów Komisji jest poprawa wzajemnej komunikacji między zainteresowanymi stronami na szczeblu UE, krajowym, regionalnym lub lokalnym, a takŝe między róŝnymi obszarami polityki. Cel ten moŝe być realizowany na wiele sposobów; duŝe nadzieje wiąŝe się z uruchomioną niedawno stroną internetową Komisji 26, która ma stanowić jeden z europejskich punktów kontaktowych dla zainteresowanych stron. Zamieszczane na niej są informacje sektorowe dotyczące szerokiej gamy działań i prawodawstwa, istotnych dla zdrowia pszczół. Na stronie moŝna ponadto znaleźć linki do innych stron internetowych, które dotyczą tematyki zdrowia zwierząt, badań naukowych, pestycydów itp. i mogą stanowić dodatkowe źródło informacji. Komisja będzie kontynuować dyskusję z zainteresowanymi stronami, poświęconą moŝliwym sposobom udoskonalenia komunikacji. Powiązanie z działaniami międzynarodowymi Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt (OIE), uznana międzynarodowa organizacja ustanawiająca standardy w dziedzinie zdrowia zwierząt, wydała niedawno oświadczenie w sprawie zdrowia pszczół 27, w którym zaproponowała społeczności międzynarodowej intensyfikację badań w zakresie przyczyn śmiertelności pszczół oraz usprawnienie kontroli i zwalczania rozlicznych nowych oraz juŝ znanych chorób. Temat zdrowia pszczół zajmuje takŝe miejsce w 5. planie strategicznym OIE na lata 2011-2015. Oprócz tego OIE przygotowała kartę informacyjną na temat chorób pszczół 28. 24 25 26 27 28 Są to projekty Bee Doc, Cleanhive i STEP. http://www.coloss.org/ http://ec.europa.eu/food/animal/liveanimals/bees/index_en.htm http://www.oie.int/eng/press/en_100428.htm http://www.oie.int/eng/ressources/bees-en.pdf PL 12 PL
XIV. Wnioski Komisja współpracuje ściśle z OIE w zakresie wymiany informacji naukowych dotyczących zdrowia pszczół oraz w celu wzmocnienia efektu synergii i zapobiegania ewentualnemu powielaniu wysiłków w ramach przyszłych działań. Dla lepszego poznania czynników oddziałujących na zdrowie pszczół i w celu rozwiązania zidentyfikowanych juŝ problemów Komisja podjęła szereg działań obejmujących róŝne obszary polityki. BieŜące działania naleŝy kontynuować, a gdzie trzeba wzmocnić, w oparciu o stosowną ocenę zagroŝeń dla zdrowia zwierząt i ludzi oraz, w szerszym ujęciu, dla środowiska. Komisja musi takŝe uwzględnić istotne aspekty społeczno-gospodarcze oraz konieczność utrzymania przez sektor konkurencyjności na rynku globalnym. Komisja zamierza podjąć szereg działań, które w ogólnym zarysie przedstawiono w niniejszym komunikacie. Niezbędna przy tym jest świadomość tego, Ŝe powodzenie takich działań uzaleŝnione jest od konstruktywnego i przejrzystego udziału wszystkich zainteresowanych stron. Dlatego teŝ Komisja zainicjuje na stosownych forach dyskusję, pozwalającą ustalić, jak zainteresowane strony zapatrują się na zamiary Komisji, a takŝe poprawić ocenę sytuacji pod względem zdrowia pszczół i udoskonalić zarządzanie nią. Nie ulega jednakŝe wątpliwości, Ŝe nie jest to warunkiem wystarczającym do podjęcia działania na poziomie europejskim. Niezbędne są takŝe postępy w takich dziedzinach jak, między innymi, poprawa ochrony biologicznej i praktyk produkcji stosowanych przez pszczelarzy, opracowanie nowych leków przeznaczonych dla pszczół, czy przygotowanie lepszej oferty szkoleniowej dla przedstawicieli władz i pszczelarzy. Rolę do odegrania mają tu w szczególności organizacje pozarządowe i platformy sektora pszczelarskiego, które mogą zarówno inicjować, jak i realizować wiele nowych działań. Jest wysoce prawdopodobne, Ŝe lepsze doradztwo ze strony organizacji krajowych i międzynarodowych oraz pszczelarzy moŝe przynieść znaczące korzyści w stosunkowo słabiej uregulowanych obszarach pszczelarstwa, w pełni w duchu proporcjonalności i pomocniczości. Komisja pragnęłaby poznać opinię Parlamentu Europejskiego i Rady na temat działań określonych w niniejszym komunikacie. WaŜne przy tym jest uświadomienie sobie tego, Ŝe powodzenie takich inicjatyw uzaleŝnione jest od konstruktywnego i przejrzystego udziału wszystkich zainteresowanych stron. W skutecznej realizacji kaŝdego działania zasadniczą rolę odgrywają pszczelarze i właściwe organy w państwach członkowskich. PL 13 PL