Pieniądz w regulacjach prawnych dr Jarosław Wierzbicki
Pieniądz jako kategoria ekonomiczna Środek płatniczy; Miernik wartości; Środek tezauryzacji;
Zainteresowanie władzy pieniądzem Uzasadnienia polityczne i prawne; (symbol i mechanizm legitymizacji i utrwalania władzy politycznej) Uzasadnienie fiskalne; (dochody związane z monopolem menniczym senioraż, ew. pozyskiwanie dochodów nadzwyczajnych w postaci psucia monety ~ podatku inflacyjnego) Uzasadnienia gospodarcze; (zmniejszenie kosztów transakcyjnych obrotu gospodarczego)
Regalia średniowieczne Aktywność gospodarcza zastrzeżona dla panującego : regale ziemi (własność całej ziemi nie należącej do kościoła i możnych) łowieckie, rybołówstwa, przewozu wodnego, młynne, prawo nadbrzeżne, górnicze; regalia gospodarcze (związane z obrotem gospodarczym); targu, karczmy, soli, mennicze (następnie zwierzchność mennicza). regale grodowe.
Wymiar normatywny pieniądza PRAWO WALUTY Regulacja systemu i zasad obrotu pieniężnego; Określenie i zabezpieczenie monopolu emisyjnego (monopol emisyjny zamknięty vs otwarty); Określenie zasad prowadzenia polityki pieniężnej; Organizowanie i kontrola rozliczeń. PRAWO DEWIZOWE Relacje ze środkami płatniczymi innych państw.
Techniczne ujęcia pieniądza w prawie Znak pieniężny; Jednostka pieniężna / suma pieniężna; Pieniądz elektroniczny; Doniosłość prawna pieniądza obcego.
Polski system pieniężny Prawny środek płatniczy: banknoty i monety nominowane na złote i grosze emitowane przez NBP. Ograniczenia emisji pieniądza i jego prywatnych substytutów; Problemy regulacji zasad wymiany oraz zatrzymywania znaków pieniężnych.
Pieniądz w Konstytucji RP Art. 216 Konstytucji RP Monopol emisyjny NBP; Monopol polityki pieniężnej NBP; Cel polityki pieniężnej stabilizacja wartości pieniądza polskiego. (całokształt normatywny na poziomie Konstytucji)
Zabezpieczenia popytu na pieniądz I Zasada walutowości (art. 358 k.c.): Art. 358. 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej. Od 08 września 2016 r. Art. 358. 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia wyłącznie w walucie obcej. Zasada nominalizmu (art. 358 1 k.c.): Art. 358 1. 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. ( );
Zabezpieczenia popytu na pieniądz II Obowiązek zapłaty podatków pieniądzem polskim (art. 59 i 60 ordynacji podatkowej): Art. 59. 1. Zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części wskutek: 1) zapłaty; 2) pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta ( ); Art. 60. 1. Za termin dokonania zapłaty podatku uważa się: 1) przy zapłacie gotówką dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub w kasie podmiotu obsługującego organ podatkowy lub na rachunek tego organu w banku, w placówce pocztowej w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe, w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, w biurze usług płatniczych, w instytucji płatniczej lub w instytucji pieniądza elektronicznego albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta; 2) w obrocie bezgotówkowym dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika, rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub rachunku płatniczego podatnika w instytucji płatniczej lub instytucji pieniądza elektronicznego na podstawie polecenia przelewu lub zapłaty za pomocą innego niż polecenie przelewu instrumentu płatniczego, zwanego dalej innym instrumentem płatniczym.
Sankcje za naruszenie monopolu emisyjnego Art. 310. 1. Kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, inny środek płatniczy albo dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej ( ) lub z pieniędzy, innego środka płatniczego albo z takiego dokumentu usuwa oznakę umorzenia, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności. 2. Kto pieniądz, inny środek płatniczy lub dokument określony w 1 puszcza w obieg albo go w takim celu przyjmuje, przechowuje, przewozi, przenosi, przesyła albo pomaga do jego zbycia lub ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 3. W wypadku mniejszej wagi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. 4. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w 1 lub 2, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Szczególne sfery normatywne Zakaz lichwy (maksymalna wysokość odsetek); Art. 359. 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. 2 1. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne). 2 2. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. 2 3. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy. 3.(uchylony) 4. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski, wysokość odsetek ustawowych. Regulacja cen (minimalne i maksymalne); Obowiązek tezauryzacji.
Pożądane sfery normatywne oddziaływań Określenie pieniądza prawnego (jednostki pieniężnej); Określenie zasad ustalania parytetu i kursu; Określenie zasad emisji; Określenie form znaków pieniężnych; Zasady wprowadzania zmian ustroju pieniężnego; Zasady obiegu pieniężnego; Zasady rozliczeń pieniężnych i ich kontrola.