RAPORT KOŃCOWY. dolnośląskim (2012-2020)

RAPORT KOŃCOWY Analiza stanu realizacji wskaźników zawartych w Wieloletnim regionalnym planie działań na rzecz promocji i upowszechniania rozwoju ekonomii społecznej i jej otoczenia w województwie dolnośląskim (2012-2020)

Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej ul. Ostrowskiego 7 53-238 Wrocław Koordynator ds. badań Monika Budnik Wykonawca: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. ul. Grunwaldzka 5 99-300 Kutno NIP: 775 22 53 397; nr KRS: 0000198125 Sąd Rejonowy Łódź Śródmieście Kapitał zakładowy: 480 000 zł Kierownik badania Dawid Piechociński Skład, druk i oprawa: Białystok, ul. Zwycięstwa 10 tel. 85 653-78-04 e-mail: biuro@partnerpoligrafia.pl Wrocław 2014

Spis treści I. Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny... 7 1.1. Cele badania...7 1.2. Cele szczegółowe...7 1.3. Grupy badane...14 1.4. Obszar badań...15 II. METODOLOGIA BADANIA... 17 2.1. Wstępne założenia metodologiczne...17 2.2. Sposób realizacji badania...18 2.2.1. Analiza desk research (DR) analiza danych zastanych...18 2.2.2. Kwestionariuszowe wywiady telefoniczne ze wspomaganiem komputerowym (CATI)...18 III. HARMONOGRAM BADANIA... 21 IV. SŁOWNIK I WYKAZ SKRÓTÓW... 23 V. WYNIKI BADANIA... 27 1. Analiza liczby PES ogółem funkcjonujących na terenie województwa dolnośląskiego wraz z podziałem na obszary działania PES oraz charakter oferowanych usług/produktów w podziale subregionalnym, w tym analiza liczby osób zatrudnionych według form zatrudnienia w PES... 27 1.1. Typologia obszarów działalności dolnośląskich Podmiotów Ekonomii Społecznej (DPes)...27 1.2. Zatrudnienie w DPes...30 1.3. Kondycja finansowa DPes...34 1.4. Aktywizacja społeczna i zawodowa w DPes...36 2. Diagnoza kondycji podmiotów ekonomii społecznej w woj. dolnośląskim przy obecnym zakresie i formach wsparcia oferowanych przez OWES... 39 2.1. Wpływ wsparcia oferowanego przez OWES na kondycję DPes...39

4 Spis treści 2.2. Działania OWES na rzecz udoskonalenia swojej oferty...43 3. Analiza zakresu współpracy PES z podmiotami JST oraz sektorem prywatnym w celu wskazania dominujących i peryferyjnych narzędzi wykorzystywanych do współpracy międzysektorowej, w celu wypracowania rekomendacji względem perspektyw pogłębienia współpracy realizacji planu na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej... 46 3.1. Współpraca DPes i JST. Perspektywa JST...47 3.2. Współpraca DPes i JST. Perspektywa DPes...49 3.3. Efektywność współpracy podmiotów rynku pracy, pomocy społecznej i ES...51 3.3.1. Komunikacja z wykorzystaniem nowych technologii...51 3.3.2. Inicjatywy na rzecz współpracy międzysektorowej...52 3.4. Dominujące i peryferyjne mechanizmy współpracy z JST...56 3.4.3. Zaangażowanie DPes w planowanie dokumentów lokalnych i regionalnych...56 3.4.4. Realizacja zadań publicznych (w tym na podstawie klauzul społecznych)...58 3.4.5. Dotowanie i dofinansowanie OWES przez JST...62 3.4.6. Pozafinansowe wsparcie OWES przez JST...62 4. Diagnoza obecnych barier i perspektyw rozwoju systemu wsparcia ekonomii społecznej w odniesieniu do dobrych praktyk PES stosowanych w województwie dolnośląskim... 64 4.1. Jakie dobre praktyki PES można zaobserwować w woj. dolnośląskim?...64 4.2. Jakie bariery stają przed DPes w kwestii rozwoju systemu wsparcia?...64 4.3. Jakie są perspektywy rozwoju systemów wsparcia DPes?...66 5. Wsparcie ekonomii społecznej przez IWES... 69 5.1. Konkursy na produkty lub usługi wykorzystujące walory lokalne...69 5.2. Szkolenie pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej w zakresie wykorzystania ekonomii społecznej do aktywizacji społeczno-zawodowej...71 5.3. Realizowane w regionie działania edukacyjne dotyczące ES...72

Spis treści 5 5.3.1. Liczba szkół, w których prowadzone były w latach 2012-2013 zajęcia z zakresu ES...72 5.3.2. Liczba konkursów z zakresu przedsiębiorczości społecznej...74 Podsumowanie wnioski i rekomendacje... 75 Priorytet 1: Ekonomia społeczna jako element rynku pracy i polityki społecznej... 75 Priorytet 2: Rozwój lokalny a ekonomia społeczna... 76 Priorytet 3: Budowanie systemu wsparcia oraz edukacja na rzecz ekonomii społecznej... 78 6. NARZĘDZIA BADAWCZE... 81 6.1. Kwestionariusz CATI dla PES o charakterze reintegracyjnym...81 6.2. Kwestionariusz CATI dla przedsiębiorstw społecznych i organizacji...89 6.3. Kwestionariusz CATI dla instytucji szkolnictwa...97 6.4. Kwestionariusz CATI dla mediów...103 6.5. Kwestionariusz CATI dla instytucji wspierania ekonomii społecznej...107 6.6. Kwestionariusz CATI dla JST...113 6.7. Wykaz materiałów do analizy danych zastanych (desk research)...119

Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny I 1.1. Cele badania Podstawowym celem badania było przeprowadzenie analizy stanu realizacji wybranych i ujętych w opisie przedmiotu zamówienia wskaźników, pochodzących z Wieloletniego regionalnego planu działań na rzecz promocji i upowszechniania ekonomii społecznej oraz rozwoju sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w województwie dolnośląskim, w nawiązaniu do działań i zasad prowadzenia polityki rozwoju województwa, o którym mowa w Ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z dnia 6 grudnia 2006 r. (Dz.U. z 2009 r. nr 227, poz. 1658 ze zm.). Finalnie dokonana została diagnoza podmiotów ekonomii społecznej w województwie dolnośląskim pod kątem obszarów ich funkcjonowania. 1.2. Cele szczegółowe 1. Analiza liczby PES funkcjonujących na terenie województwa dolnośląskiego ogółem oraz z podziałem na obszary ich działania, z uwzględnieniem charakteru oferowanych usług/produktów, w podziale subregionalnym, w tym analiza liczby osób zatrudnionych w PES według form zatrudnienia. 2. Uzyskanie danych o osiągniętych wartościach wskaźników realizacji Wieloletniego Regionalnego Planu na dzień 31.12.2013 r. 3. Diagnoza kondycji podmiotów ekonomii społecznej w woj. dolnośląskim, przy obecnym zakresie i formach wsparcia oferowanych przez OWES. 4. Analiza zakresu współpracy PES z podmiotami JST oraz sektorem prywatnym w celu wskazania dominujących i peryferyjnych narzędzi wykorzystywanych do współpracy międzysektorowej w celu wypracowania rekomendacji względem perspektyw pogłębienia współpracy w dalszych latach, realizacji planu na rzecz promocji i upowszechniania ekonomii społecznej.

8 Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny 5. Diagnoza obecnych barier i perspektyw rozwoju systemu wsparcia ekonomii społecznej w odniesieniu do dobrych praktyk PES stosowanych w województwie dolnośląskim. 6. Wypracowanie rekomendacji i optymalnych rozwiązań względem obecnego funkcjonowania oraz potencjalnego rozwoju podmiotów ekonomii społecznej i podmiotów jej otoczenia, w celu weryfikacji regionalnego planu działania w aspekcie potrzeb możliwych do zaspokojenia w projekcie systemowym DOPS na lata 2014-2020.

Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny 9 Tabela 1. Wykaz pytań badawczych wynikających z celów szczegółowych (s. 3) z uwzględnieniem osiąganych wskaźników, technik i modułu badań Lp. Pytania badawcze Osiągany wskaźnik Technika badawcza [CATI/DR] Moduł badań CATI 1. Analiza liczby PES ogółem funkcjonujących na terenie województwa dolnośląskiego wraz z podziałem na obszary działania PES oraz charakter oferowanych usług/produktów w podziale subregionalnym, w tym analiza liczby osób zatrudnionych według form zatrudnienia w PES 1.1 1.2 1.3 1.4 Ile jest podmiotów ekonomii społecznej (dalej PES) w województwie dolnośląskim? Jak wygląda struktura specjalizacji (obszarów działania) dolnośląskich PES (dalej DPes)? Jaka jest jakość produktów i usług DPes? Ile osób średnio rocznie jest zatrudnionych w DPes? Liczba nowo powstałych PES (od 1 stycznia 2012 do 31 grudnia 2013) Liczba produktów i usług PES wykorzystujących walory lokalne Mapa/typologia obszarów dominujących i peryferyjnych w zakresie działalności DPes Liczba nagród przyznanych produktom i usługom wytwarzanym przez PES Liczba przyznanych certyfikatów jakości Liczba osób zaangażowanych w PES (wolontariusze, pracownicy zatrudnieni w latach 2012-2013) DR DR/CATI I/V/VI CATI I/II/III/ IV/V/VI CATI I/II 1.5 Jakie formy zatrudnienia występują w DPes w latach 2012-2013? 1.6 Jaka jest kondycja finansowa DPes? Liczba zatrudnionych w DPes według form zatrudnienia CATI I/II Wzrost wartości sprzedaży produktów i usług PES Deklaratywny wskaźnik rocznego zysku (przychodu) DPes CATI II

10 Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny Lp. Pytania badawcze Osiągany wskaźnik 1.7 Jaka jest oferta aktywizacyjna DPes? Liczba utworzonych planów ścieżek rozwoju (długoterminowa, długofalowa) osób korzystających z instytucji rynku pracy, polityki społecznej i PES Liczba osób aktywizowanych w PES (w roku ogółem, tj. wsparcie finansowe i pozafinansowe łącznie) Technika badawcza [CATI/DR] Moduł badań CATI CATI I/VI DR/CATI I/VI 2. Diagnoza kondycji podmiotów ekonomii społecznej w woj. dolnośląskim przy obecnym zakresie i formach wsparcia oferowanych przez OWES 2.1 2.2 2.3 2.4 Jaki jest wpływ wsparcia oferowanego przez OWES na kondycję PES? Jak DPes oceniają zakres wsparcia oferowanego przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej (dalej OWES)? Jak DPes oceniają formy wsparcia oferowane przez OWES? Jakie działania OWES podejmują na rzecz udoskonalenia swojej oferty? Liczba liderów ES objętych wsparciem CATI I/II Liczba wspólnie realizowanych działań, projektów, inicjatyw przez podmioty wspierające PES Liczba umów o współpracy pomiędzy instytucjami wspierającymi PES CATI V CATI V Liczba osób korzystających ze szkoleń OWES CATI I/II Ocena wsparcia oferowanego przez OWES CATI I/II Liczba osób z instytucji wspierających, które podniosły w systemie formalnym i nieformalnym poziom wykształcenia swojej kadry Liczba osób z DPes, które podniosły w systemie formalnym i nieformalnym poziom wykształcenia swojej kadry Liczba różnorodnych usług wspierających PES i liczba innowacyjnych form kształcenia, przygotowujących do wspierania PES oraz do aktywności w PES CATI V CATI I/II CATI V

Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny 11 Lp. Pytania badawcze Osiągany wskaźnik 2.4 Liczba staży, szkoleń zawodowych i praktyk kadry instytucji wspierających w sektorze biznesu i PES Liczba usług odpłatnych realizowanych przez instytucje wspierające Technika badawcza [CATI/DR] Moduł badań CATI CATI V CATI V 3. Analiza zakresu współpracy PES z podmiotami JST oraz sektorem prywatnym w celu wskazania dominujących i peryferyjnych narzędzi wykorzystywanych do współpracy międzysektorowej w celu wypracowania rekomendacji względem perspektyw pogłębienia współpracy w dalszych latach realizacji planu na rzecz promocji i upowszechniania ekonomii społecznej 3.1 3.2 Z jakimi jednostkami samorządu terytorialnego (dalej JST) współpracują dolnośląskie PES? Jakie mechanizmy współpracy z JST są dominujące, a jakie peryferyjne? Liczba PES utworzonych z udziałem administracji samorządowej i NGO Liczba DPes prowadzących formalną lub nieformalną współpracę z JST Zwiększenie efektywności sieci współpracy podmiotów rynku pracy, pomocy społecznej i ES Liczba spotkań edukacyjnych, informacyjnych, integracyjnych, szkoleń, konferencji organizowanych przez podmioty rynku pracy, pomocy społ. i polityki społecznej, służące budowaniu stałych, lokalnych i regionalnych forów, ukierunkowanych bezpośrednio lub pośrednio na rzecz rozwoju ES w roku 2012 i 2013 Liczba nowoczesnych narzędzi technologicznych wykorzystywanych do podwyższania efektywności współpracy podmiotów rynku pracy, pomocy społecznej i ES DR/CATI I/II/VI CATI CATI CATI I/II/V/ VI I/II/V/ VI I/II/V/ VI

12 Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny Lp. Pytania badawcze Osiągany wskaźnik 3.2 Liczba przeszkolonych pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej w zakresie wykorzystania ekonomii społecznej do aktywizacji społeczno-zawodowej Technika badawcza [CATI/DR] Liczba PES realizujących zadania publiczne CATI Wzrost współpracy międzysektorowej/liczba inicjatyw na rzecz współpracy międzysektorowej Liczba PES zaangażowanych w planowanie dokumentów lokalnych i regionalnych Liczba PES realizujących zadania publiczne, w tym na podstawie klauzul społecznych Liczba konkursów na produkt/usługę wykorzystujących walory lokalne Moduł badań CATI CATI VI CATI CATI CATI CATI I/II/V/ VI I/II/V/ VI I/II/V/ VI I/II/V/ VI I/II/V/ VI Liczba samorządów zaangażowanych we wspieranie PES CATI V/VI Liczba dotacji/dofinansowań przekazanych przez samorząd terytorialny dla podmiotów wspierających ES Liczba gmin i powiatów, które wspierają podmioty wspierające ES pozafinansowo Liczba wieloletnich umów zawieranych z podmiotami wspierającymi PES z podziałem na lata 2012 i 2013 CATI CATI Liczba samorządów korzystających z usług PES CATI I/II/V/ VI I/II/V/ VI CATI V/VI I/II/V/ VI

Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny 13 Lp. Pytania badawcze Osiągany wskaźnik 3.3 Jakie działania edukacyjne dotyczące ES są realizowane w regionie? Liczba szkół, w których prowadzone były w latach 2012-2013 zajęcia z zakresu ES Technika badawcza [CATI/DR] Moduł badań CATI CATI III Liczba konkursów z zakresu przedsiębiorczości społecznej CATI III Liczba szkół wyższych realizujących kierunek ES CATI III Liczba szkół wyższych realizujących przedmioty kształcenia ES CATI III w roku 2012 i 2013 4. Diagnoza obecnych barier i perspektyw rozwoju systemu wsparcia ekonomii społecznej w odniesieniu do dobrych praktyk PES stosowanych w województwie dolnośląskim 4.1 4.2 4.3 4.4 Jakie dobre praktyki PES można zaobserwować w woj. dolnośląskim? Jakie bariery stają przed DPes w kwestii rozwoju systemu wsparcia? Jakie są perspektywy rozwoju systemów wsparcia DPes? Które formy medialnego promowania idei ekonomii społecznej w regionie są dominujące, a które marginalne? Źródło: Opracowanie własne. Rodzaje medium, które najczęściej deklarują partycypację w promowaniu idei ES CATI V CATI I/II/V CATI I/II/V Ranking najczęściej wykorzystywanych form promowania idei ES w regionie

14 Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny 1.3. Grupy badane Zgodnie z opisem przedmiotu zamówienia wyróżniono sześć grup respondentów: Tabela 2. Struktura próby badanej w badaniu pilotażowym i właściwym Badanie pilotażowe 1 Badanie właściwe PES o charakterze reintegracyjnym 8 38 Przedsiębiorstwa społeczne i organizacje 8 376 Szkoły średnie i wyższe 4 335 Media 2 19 Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej 2 4 Jednostki samorządu terytorialnego 8 154 Suma 32 926 Źródło: Opis przedmiotu zamówienia. Tabela 3. Liczba badanych w podgrupach Podgrupa respondentów Liczebność podgrupy 1. PES o charakterze reintegracyjnym: Zakłady Aktywności Zawodowej 4 Kluby Integracji Społecznej 9 Centra Integracji Społecznej 4 warsztaty terapii zajęciowej 21 2. Przedsiębiorstwa społeczne i organizacje: stowarzyszenia i fundacje (NGO) 350 spółdzielnie socjalne 18 kościoły i związki wyznaniowe 5 towarzystwa wzajemnych ubezpieczeń 3 1 Podczas realizacji badania pilotażowego napotkano trudności. Problemy z realizacją badania dotyczyły problemów z uzyskaniem danych, które były spowodowane często brakiem czasu respondentów na wzięcie udziału w badania. Pilotaż wykazał potrzebę modyfikacji narzędzi badawczych. Zmiany te głównie dotyczyły uszczegółowiania kafeterii odpowiedzi oraz doprecyzowania pytań zadawanych respondentom. Respondentom łatwiej było odpowiadać na pytania, jak kafeteria odpowiedzi była domknięta. Realizacja pilotażu najtrudniejsza była w grupie szkół i uczelni wyższych oraz w mediach, gdzie tematyka badania nie zawsze była znana respondentom, co utrudniało nakłonienie ich do wzięcia udziału w badaniu. Ogółem na potrzeby realizacji badania pilotażowego wykonano 153 prób nawiązania kontaktu z respondentem. Najczęstszym powodem niezrealizowania wywiadu był brak odpowiedzi respondenta (respondent nie odbierał telefonu). Łącznie w ramach pilotażu wykonano 32 wywiady CATI.

Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny 15 3. Szkolnictwo: uczelnie wyższe 19 szkoły ponadgimnazjalne 316 4. Media: telewizja (regionalna, lokalna, kablówka) 6 radio lokalne i regionalne 6 prasa regionalna i lokalna (codzienna, tygodniki, miesięczniki) 7 5. Instytucje wspierania ekonomii społecznej 1. Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej 4 6. Jednostki Samorządu Terytorialnego (JST): VIa. Poziom województw: Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego 3 Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej VIb. Poziom powiatów: Starostwa Powiatowe Powiatowe Urzędy Pracy 67 Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie VIc. Poziom gmin: Urzędy Miast/Gmin 84 Ośrodki Pomocy Społecznej Suma 926 Źródło: Opis przedmiotu zamówienia. Badanie ilościowe CATI zrealizowano na próbie podmiotów ekonomii społecznej i jednostek działających w ich otoczeniu na terenie województwa dolnośląskiego. Próba została dobrana w opisie przedmiotu zamówienia i składa się na nią sześć grup respondentów. 1.4. Obszar badań W myśl stosowanej przez Główny Urząd Statystyczny nomenklatury NTS3, województwo dolnośląskie dzieli się na pięć podregionów. Jednak zgodnie z opisem przedmiotu zamówienia badanie zrealizowano również, w celu zwiększenia dokładności pomiaru, w Legnicy i Jeleniej Górze powiatach grodzkich.

16 Zakres przedmiotowy, podmiotowy i przestrzenny Rysunek 1. Województwo dolnośląskie i jego podregiony Źródło: www.gus.pl. Podstawowymi obszarami realizacji badań były następujące jednostki terytorialne: 1. Miasto Wrocław 2. Podregion wrocławski 3. Miasto Wałbrzych 4. Podregion wałbrzyski 5. Miasto Legnica 6. Podregion legnicko-głogowski 7. Miasto Jelenia Góra 8. Podregion jeleniogórski

II METODOLOGIA BADANIA 2.1. Wstępne założenia metodologiczne Dla prowadzenia skutecznych badań i otrzymania rzetelnych wyników istotne było jak najlepsze poznanie badanego zjawiska czy problemu. Jedną z zastosowanych metod, w celu zapewnienia jak najwyższej jakości prowadzonych badań, była tzw. triangulacja metodologiczna. Właściwie zaplanowana procedura triangulacji pozwala na zwiększenie poziomu zaufania do otrzymanych wniosków, głębsze poznanie podejmowanych w analizie problemów, a także wzrost rzetelności i trafności wyników badań. Triangulacja umożliwiła pełniejsze i wielostronne poznanie zjawisk, poprzez zastosowanie w ramach procesu badawczego różnorodnych technik i metod badawczych, również jakościowych, jak i ilościowych, oraz porównywania i łączenia ze sobą wyników otrzymanych z różnych źródeł. Przeprowadzane badanie ewaluacyjne opierało się na założeniu triangulacji poprzez zwielokrotnienie: Źródeł danych analizą objęte zostały zarówno dane zastane (analiza desk research dane GUS, dokumenty, raporty etc.), jak i dane wtórne (uzyskane w toku realizacji badań technikami CATI); Metod i technik badawczych badanie objęło zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe (analiza danych zastanych, CATI), co pozwoliło zbadać zjawisko w kilku wymiarach; Perspektyw badawczych badanie ewaluacyjne przeprowadzone zostało przez zespół doświadczonych badaczy, a nie wyłącznie przez jedną osobę, co pozwoliło na uzyskanie szerszej perspektywy analiz i pozwoliło na wyeliminowanie ewentualnych błędów interpretacyjnych.

18 METODOLOGIA BADANIA 2.2. Sposób realizacji badania Zgodnie ze Szczegółowym Opisem Przedmiotu Zamówienia, badanie objęło zarówno wykorzystanie ilościowych, jak i jakościowych metod badawczych: 1. Analiza desk research 2. Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo. 2.2.1. Analiza desk research (DR) analiza danych zastanych Analiza desk research zwana inaczej badaniem zza biurka lub badaniem gabinetowym polegała na badaniu źródeł utrwalonych, które nie zostały wywołane przez badacza. Było to badanie niereaktywne, nie opierało się bowiem na interakcji badacza z badanym. Wykorzystywało analizę dokumentów, archiwów, sprawozdań oraz innych źródeł pisanych. Metoda ta ma wiele zalet, główne z nich to: oszczędność czasu oraz środków finansowych; mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia błędów pomiaru; łatwość ewentualnego powtórzenia badań; minimalizowanie wpływu badacza na uzyskany materiał. Analiza danych zastanych opierała się wyłącznie na wykorzystaniu materiałów pisanych. Aby uzyskać jak najpełniejszy i trafny obraz badanych zjawisk, należało uzupełnić analizę desk research wykorzystaniem w procesie badawczym innych metod i technik. Lista źródeł do analiz desk research znajduje się w punkcie 4.7. niniejszego raportu. 2.2.2. Kwestionariuszowe wywiady telefoniczne ze wspomaganiem komputerowym (CATI) Poprzez zastosowanie kwestionariusza badanie CATI pozwoliło uzyskać standaryzowane dane, które stanowiły przedmiot analiz statystycznych i mogły być konfrontowane z wynikami badań jakościowych. Wywiady CATI charakteryzują się również następującymi zaletami: badacz mógł na bieżąco kontrolować proces ankietowania i udzielać ankieterom wskazówek, podpowiedzi;

METODOLOGIA BADANIA 19 ankieter mógł skoncentrować się w pełni na prowadzeniu wywiadu (instrukcje wyświetlały się automatycznie na ekranie monitora); dzięki bezpośredniemu wprowadzaniu danych do komputera eliminowany był znaczny odsetek błędów ankieterskich, związanych z kodowaniem i wprowadzaniem; istniała możliwość dostosowania czasu przeprowadzenia wywiadu do możliwości respondenta (umówienie się na wywiad). ASM dla potrzeb wywiadów CATI posiada wyspecjalizowaną pracownię wyposażoną w 35 stanowisk ankieterskich. Badania przeprowadzane były przez 50 ankieterów w systemie zmianowym. Badanie CATI zostało przeprowadzone przez wcześniej przeszkolonych w siedzibie Wykonawcy ankieterów. Przeprowadzanie wywiadów wspierał system CADAS. Wspomagał on pracę ankieterów, umożliwiając stałą kontrolę uzyskiwanych na bieżąco wyników oraz kontrolę efektywności pracy ankieterów, regulował kolejność zadawanych pytań, rejestrował odpowiedzi oraz weryfikował logiczną poprawność gromadzonych danych. Bezpośredni monitoring zapewniał ciągły nadzór nad stanem realizacji próby oraz aktualnym statusem prowadzonych wywiadów. Dodatkowo nad pracą ankieterów czuwał dział Kontroli i Weryfikacji Danych, który gwarantował jakość przeprowadzanych rozmów oraz rzetelność uzyskanego materiału badawczego. Ponadto Instytut Badawczy ASM stosuje standardy określone w Programie Kontroli Jakości Pracy Ankieterów, co poświadcza otrzymany certyfikat PKJPA na rok 2013, m.in. w kategorii Badania realizowane techniką ankieterskich wywiadów telefonicznych z systemowym wspomaganiem.

III HARMONOGRAM BADANIA W poniższej tabeli przedstawiono harmonogram poszczególnych etapów badania. Tabela 4. Plan prac Raport metodologiczny Baza tel. Realizacja badania Raport końcowy ETAP BADANIA DATA Prace ASM nad raportem metodologicznym 6 maja 2014 Uwagi DOPS do raportu metodologicznego 13 maja 2014 Ostateczna wersja raportu metodologicznego 20 maja 2014 Sporządzenie bazy teleadresowej PES przez Wykonawcę 20 maja 2014 Akceptacja bazy teleadresowej przez Zamawiającego 21 maja 2014 Pilotaż badania CATI 22 maja - 23 maja 2014 Badanie właściwe CATI 26 maja - 20 czerwiec 2014 Analizy jakościowe (desk research) 21 maja - 20 czerwiec 2014 Wstępna wersja raportu końcowego 15 lipca 2014 Uwagi DOPS do wstępnej wersji raportu metodologicznego 29 lipca 2014 Ostateczna wersja raportu końcowego 12 sierpnia 2014 Źródło: Opracowanie własne.

IV SŁOWNIK I WYKAZ SKRÓTÓW Ekonomia społeczna (ES) zorganizowana i prowadzona w sposób ciągły działalność podmiotów niepublicznych oraz CIS-ów, KIS-ów, ZAZ-ów, WTZ-ów, ukierunkowana na realizację celów społecznie użytecznych, gdzie wypracowany zysk o ile istnieje jest przeznaczany na działalność pożytku publicznego, z wyłączeniem podmiotów, które działają tylko dla zysku lub są jednostkami sektora finansów publicznych, chyba że są organem prowadzącym jednostki wyżej wymienione. Podmiot ekonomii społecznej (PES) podmioty niepubliczne oraz CIS-y, KIS-y i WTZ prowadzące działalność na rzecz celów społecznie użytecznych, gdzie wypracowany zysk o ile istnieje jest przeznaczany na działalność pożytku publicznego z wyłączeniem podmiotów, które działają tylko dla zysku lub są jednostkami sektora finansów publicznych, chyba że są organem prowadzącym jednostki wyżej wymienione. Dolnośląskie podmioty ekonomii społecznej (DPes) PES prowadzące działalność na Dolnym Śląsku. Kiedy w raporcie jest mowa o DPes, dane odnoszą się do podmiotów niepublicznych oraz CIS-ów, KIS-ów, ZAZ-ów i WTZ-ów. Instytucje wsparcia ES podmioty prywatne i publiczne, które w zakresie swojej działalności współpracują z podmiotami ekonomii społecznej lub je wspierają. Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) instytucje otoczenia ekonomii społecznej działające na rzecz rozwoju systemu wsparcia ES w regionach. Instytucje pomocy społecznej podmioty działające w obszarze polityki społecznej, wymienione w ustawie o pomocy społecznej. Organizacje pozarządowe podmioty działające w oparciu o ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Najpopularniejsze formy prawne organizacji pozarządowych to: Fundacja jest organizacją powołaną dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych (przy czym gospodarcze cele nie mogą być celami

24 SŁOWNIK I WYKAZ SKRÓTÓW zarobkowymi). Fundacja jest fundowana przez osobę fundatora, którym może być osoba fizyczna, a także osoba prawna. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą służącą realizacji jej celów, przy czym wartość jej środków majątkowych przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 złotych. Środki uzyskane z działalności gospodarczej powinny być przeznaczone na działalność statutową. Działalność fundacji reguluje Ustawa o fundacjach z 6 kwietnia 1984 r. Stowarzyszenie to dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenie w celach niezarobkowych, opierające swoją działalność na pracy społecznej członków. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach z zastrzeżeniem, że dochód z tej działalności będzie przeznaczony na cele statutowe, nie będzie przeznaczony do podziału między jego członków. Kwestie działalności stowarzyszeń reguluje ustawa Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 r. Centra Integracji Społecznej (CIS) to jednostka organizacyjna utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego lub organizację pozarządową, realizująca reintegrację zawodową i społeczną poprzez prowadzenie dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym programów edukacyjnych, obejmujących m.in. nabywanie umiejętności zawodowych, przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych oraz nabywanie innych umiejętności niezbędnych do codziennego życia. CIS nie jest samodzielnym podmiotem prawnym lecz formą prawną adresowaną do instytucji oraz organizacji pozarządowych pracujących z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym. W grupie beneficjentów CIS są te same grupy osób, które mogą założyć spółdzielnię socjalną. Działalność CIS reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. Kluby Integracji Społecznej (KIS) to jednostka, której celem jest udzielenie pomocy osobom indywidualnym oraz ich rodzinom w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej, w powrocie do pełnienia ról społecznych oraz w podniesieniu kwalifikacji zawodowych jako wartości na rynku pracy. KIS działa na rzecz integrowania się osób o podobnych trudnościach i problemach życiowych. To jednostka pomagająca organizować się ludziom w grupy, podejmować wspólne inicjatywy i przedsięwzięcia w zakresie aktywizacji zawodowej, w tym zmierzające

SŁOWNIK I WYKAZ SKRÓTÓW 25 do tworzenia własnych miejsc pracy. KIS zostaje powołany przez jednostkę samorządu terytorialnego lub organizację pozarządową. Działalność KIS reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. Zakłady Aktywizacji Zawodowej (ZAZ) jest rozwiązaniem prawnym wprowadzonym ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. ZAZ nie jest samodzielną formą prawną jest organizacyjnie i finansowo wydzieloną jednostką, która uzyskuje status zakładu aktywności zawodowej. O utworzenie ZAZ-u ubiegać się mogą jednostki i organizacje wymienione w ustawie, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych. ZAZ tworzy się w celu zatrudniania osób niepełnosprawnych z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i określonych w ustawie grup osób z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także przygotowania ich do życia w otwartym środowisku. ZAZ może prowadzić działalność gospodarczą. Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ) placówka wykonująca rehabilitację społeczną i zawodową niepełnosprawnych podopiecznych. Terapia realizowana jest poprzez terapię zajęciową. Podstawą prawną działania WTZ są art. 10-10f ustawy o rehabilitacji oraz rozporządzenie o WTZ. WTZ jest finansowany w 90 proc. ze środków PFRON[5] i w 10 proc. ze środków samorządowych. Możliwe jest też pozyskiwanie środków z innych źródeł. Wśród nich wymienia się: dotacje samorządowe, darowizny z organizacji pozarządowych i osób prywatnych oraz darowizny sponsorów. Działalność warsztatu jest działalnością o charakterze niezarobkowym. Ewentualny dochód ze sprzedaży produktów i usług wykonanych przez uczestników warsztatu w ramach realizowanego przez nich programu rehabilitacji i terapii przeznacza się w porozumieniu z uczestnikami na pokrycie wydatków związanych z integracją społeczną uczestników. Spółdzielnia socjalna ma osobowość prawną. Jest to specyficzna forma spółdzielni pracy. Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest przede wszystkim prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków w celach społecznej i zawodowej reintegracji jej członków. Oznacza to, że spółdzielnia socjalna musi prowadzić działalność gospodarczą, ale zysk osiągany z tej działalności nie jest celem samym w sobie,

26 SŁOWNIK I WYKAZ SKRÓTÓW a środkiem do realizacji celów statutowych. Spółdzielnia może też prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych, określonych w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Tabela 5. Wykaz skrótów Skrót Pełna nazwa CATI Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (Computer Assisted Telephone Interview) DR Analiza danych zastanych (desk research) PES Podmiot Ekonomii Społecznej DPES Dolnośląski Podmiot Ekonomii Społecznej Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o.

V WYNIKI BADANIA 1. Analiza liczby PES ogółem funkcjonujących na terenie województwa dolnośląskiego wraz z podziałem na obszary działania PES oraz charakter oferowanych usług/ produktów w podziale subregionalnym, w tym analiza liczby osób zatrudnionych według form zatrudnienia w PES. Część. I Analiza PES o charakterze reintegracyjnym 1.1. Typologia obszarów działalności dolnośląskich Podmiotów Ekonomii Społecznej (DPes) Wykres 1. Umiejscowienie siedziby DPes [N=414] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Wśród badanych podmiotów (N=414) dominuje ich umiejscowienie w dużych i średnich miastach. W miastach o wielkości od 50 do 100 tys. mieszkańców i więcej jest ich aż 69 proc. Najmniejsza ilość DPes znajduje się na wsi i w małych miejscowościach do 20 tys. mieszkańców. Zapewne jest to związane ze specyfiką

28 WYNIKI BADANIA województwa dolnośląskiego, gdzie dominują gminy miejskie i miejsko-wiejskie oraz poziom urbanizacji wynoszący 70 proc. Wykres 2. Obszary działalności gospodarczej DPes liczba podmiotów prowadzących dany typ działalności [N=116] usługi edukacyjne usługi opiekuńcze usługi porządkowe produkty artystyczne usługi cateringowe produkty żywnościowe reintegracja społeczna uslługi hotelowe inne pomoc społeczna ubezpieczenia szkolenia dla innych podmiotów usługi teleinformatyczne działalność kulturalna rehabilitacja zawodowa niepełnosprawnych ogrodnictwo usługi remontowo-budowlane usługi pralnicze usługi poligraficzne stolarstwo krawiectwo gastronomia 7 6 5 4 3 3 3 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 10 10 11 23 28 0 5 10 15 20 25 30 Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Respondenci zapytani o obszar prowadzonej działalności gospodarczej najczęściej wymienili usługi edukacyjne i opiekuńcze (w sumie 44 proc. wskazań). Te dwa obszary wyraźnie dominują nad resztą, kolejne wskazania mają wynik o ponad 10 proc. niższy. Jak widać na powyższym wykresie, działalność DPes jest bardzo zróżnicowania i obejmuje niemal każdą gałąź usługową. Należy zwrócić uwagę, że tylko usługi hotelowe (4 proc.) można jednoznacznie zaliczyć do usług branży turystycznej. Istotność rozwoju tej branży wskazuje się w WRPDES 2. Analizując powyższe wyniki, należy wskazać, że przy wyodrębnieniu z DPes samych stowarzyszeń i fundacji, 21 proc. z nich sprzedaje swoje produkty lub 2 WRPDES, s. 24-25.

WYNIKI BADANIA 29 usługi. Odnosząc wynik ten do danych GUS z roku 2012, wskazujących, że w kraju działalność odpłatną lub gospodarczą prowadzi ogółem 25 proc. organizacji, można wynik ten uznać za zbliżony do średniej krajowej 3. Jest to znaczny postęp względem danych z 2010 roku, kiedy jedynie 10 proc. organizacji prowadziło tego typu działalność 4. Wciąż jednak wskazane są działania zachęcające NGO do rozpoczynania działalności rynkowej, zwłaszcza w okresie, kiedy mamy do czynienia z okresem przejściowym w dystrybucji środków europejskich. Wykres 3. Obszary działalności gospodarczej DPes w podziale na podregiony [N=116] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. We wszystkich obszarach, poza Legnicą i podregionem legnicko-głogowskim, dominują DPes oferujące produkty edukacyjne. W Legnicy PES wskazały na szkolenia, 3 S. 7, wykres nr 6, Dane GUS, Notatka informacyjna: Wstępne wyniki badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r., Warszawa 2014. 4 Raport potrzeb i możliwości podmiotów integracyjno-społecznych województwa dolnośląskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego 2010, s. 78, http://www.umwd.dolnyslask.pl/ fileadmin/user_upload/organizacje_pozarzadowe/raport_potrzeb/tekst_raportu_potrzeb.pdf.

30 WYNIKI BADANIA a w podregionie legnicko-głogowskim na usługi opiekuńcze jako dominującą sferę swojej działalności odpłatnej. Warto zwrócić uwagę na szeroką ofertę oraz przewagę pod względem liczby podmiotów podregionu wałbrzyskiego, gdzie dominują usługi opiekuńcze, cateringowe, edukacyjne i porządkowe. Usługi hotelarskie występują w mieście Wrocław, Jelenia Góra oraz w podregionie wałbrzyskim. Tematyka walorów lokalnych jest rzadko podejmowanym aspektem działalności DPes. Respondenci wymienili jedynie jeden produkt wykorzystujący walory lokalne. 1.2. Zatrudnienie w DPes Jak wskazują dane zastane Głównego Urzędu Statystycznego, wskaźnik zatrudnienia w organizacjach trzeciego sektora ma tendencję wzrostową. Zatrudnienie w tego typu podmiotach w skali ogólnopolskiej wzrosło o 6 proc. w okresie 2010-2012 5. Wyniki badań DPes prezentowane poniżej potwierdzają ogólnopolską tendencję wzrostową zatrudnienia deklarowanego poziomu zatrudnienia w DPes w roku 2012 w porównaniu do roku 2013. Wykres 4. Liczba kobiet zatrudnionych w DPes o charakterze reintegracyjnym, z podziałem na lata 2012 i 2013 [N=38] inne formy staż umowa wolontariacka umowa o dzieło umowa zlecenie umowa o pracę 1 1 3 1 7 3 8 8 46 74 366 345 0 50 100 150 200 250 300 350 400 2013 2012 Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 5 Notatka informacyjna GUS: Wstępne wyniki badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r., s. 1, wykres 1, opracowane w 2014 r.

WYNIKI BADANIA 31 Wykres 5. Liczba mężczyzn zatrudnionych w DPes o charakterze reintegracyjnym, z podziałem na lata 2012 i 2013 [N=38] inne formy staż umowa wolontariacka umowa o dzieło umowa zlecenie umowa o pracę 1 0 1 0 0 1 4 4 16 15 197 181 0 50 100 150 200 250 2013 2012 Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Wykres 6. Liczba osób zatrudnionych w DPes o charakterze reintegracyjnym, z podziałem na lata 2012 i 2013 [N=38] inne formy staż umowa wolontariacka umowa o dzieło umowa zlecenie umowa o pracę 2 1 4 1 7 4 12 12 62 89 563 526 0 100 200 300 400 500 600 2013 2012 Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. W podmiotach o charakterze reintegracyjnym na Dolnym Śląsku (DPes) najpopularniejszą formą zatrudnienia jest umowa o pracę, w ramach której w latach 2012 i 2013 zatrudniano odpowiednio 526 i 563 osoby. Uwidacznia się natomiast niewielka ilość stażystów oraz umów wolontariackich i umów o dzieło. Fakt, że forma umowy o pracę jest dominującą formą zatrudnienia w tego typu podmiotach, potwierdzają dane mówiące o poziomie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w Zakładach Aktywności Zawodowej w Polsce ogółem na 69 wszystkich ZAZ-ów, średnia liczba zatrudnionych wynosiła w 2012 roku 51 osób, z tego

32 WYNIKI BADANIA na jeden ZAZ przypadało średnio 35 etatów 6. Ponadto dane zastane wskazują, że tendencja dominacji tej formy zatrudnienia dotyczy także Centrów Integracji Społecznej w Polsce, których w roku 2012 w Polsce było łącznie 92, z tego w samym województwie dolnośląskim 4 centra. Poziom zatrudnienia w tych podmiotach w Polsce ogółem w roku 2012 wynosił 800 osób zatrudnionych na umowy o pracę oraz 600 osób zatrudnionych w formie umów cywilno-prawnych 7. Co więcej, na terenie Dolnego Śląska w roku 2013 utworzono jeden nowy ZAZ w Wałbrzychu, którego organizatorem jest Stowarzyszenie Dzieci i Rodzin Zasadniczej Szkoły Zawodowej Specjalnej, stanowiący nowe miejsce zatrudnienia. Ze środków PFRON będących w dyspozycji województwa przekazano na ten cel dotację w wysokości 174 782,32 zł 8. 6 Notatka sygnalna: Centra integracji społecznej, zakłady aktywności zawodowej i warsztaty terapii zajęciowej w 2012 r., GUS, Warszawa 2013, s. 8. 7 Ibidem, s. 6. 8 Informacje te pochodzą ze Sprawozdania z realizacji w 2013 roku Programu Współpracy Samorządu Województwa Dolnośląskiego z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na Dolnym Śląsku, będącego zał. do Uchwały nr 5614/IV/14 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 25 kwietnia 2014 r., s. 82.

WYNIKI BADANIA 33 Wykres 7. Ogólna liczba osób zatrudnionych w DPes z podziałem na formy zatrudnienia, płeć oraz lata 2012, 2013 [N=414] kobiety mężczyźni ogółem 2013 250 60 528 1277 1671 1732 6175 2012 243 62 516 1016 1518 1596 6152 2013 142 15 195 354 528 565 2742 2012 142 9 186 269 441 548 2701 2013 108 45 333 923 1143 1167 3433 2012 101 53 330 747 1077 1048 3451 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 inna forma staż umowa o dzieło umowa o pracę umowa zlecenie umowa wolontariacka wolontariat bez umowy Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Odmienna sytuacja w kwestii form zatrudnienia rysuje się po zestawieniu odpowiedzi wszystkich respondentów, a więc podmiotów reintegracyjnych DPes oraz organizacji i przedsiębiorstw społecznych. Tutaj dużą przewagę ma wolontariat bez umowy, co z jednej strony może niepokoić, a z drugiej pozwala optymistycznie patrzeć na zaangażowanie społeczne i przyszłość funkcjonowania tego typu podmiotów. Umowa o pracę równorzędnie z umową zlecenia stanowi drugą z kolei, pod kątem popularności, formę współpracy. 2/3 osób pracujących w DPes to kobiety, a 1/3 stanowią mężczyźni. Więcej mężczyzn pracuje w oparciu o umowę wolontariacką, natomiast więcej kobiet jest zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

34 WYNIKI BADANIA Wykres 8. Średnia liczba osób zatrudnionych w DPES w latach 2012-2013 z podziałem na formy zatrudnienia [N=414] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Na przestrzeni lat 2012-2013 zmalała ogólna liczba wolontariuszy przebywających w podmiotach bez umowy oraz tych z podpisaną umową. W okresie 2012-2013 nieznacznie wzrosła liczba osób zatrudnionych w DPes. W przypadku umów o pracę o 1,47 proc., a w przypadku umów o dzieło o 1,48 proc., natomiast w przypadku umów zlecenia odnotowano spadek o 0,42 proc. Warto zauważyć, że wyniki średniej arytmetycznej są zaburzone przez wskazania kilku podmiotów o bardzo dużej liczbie wolontariuszy (max. 1800) oraz pracowników (ponad 50). Średnio na organizacje przypada 6 wolontariuszy i 3 osoby zatrudnione na umowę o pracę. 1.3. Kondycja finansowa DPes Analizując sytuację finansową dolnośląskich PES, warto wskazać na tło makro ekonomiczne wzrostu gospodarczego w Polsce w roku 2012 i 2013 (wzrost PKB według GUS w roku 2012 IV kw. + 0,2 proc. oraz w roku 2013 w IV kw. wzrost do poziomu + 0,7 proc.). Tym samym porównywalna kondycja finansowa dolnośląskich PES z roku 2012 do roku 2013 lekko wzrosła, co potwierdzają poniższe wyniki badań 9. 9 Dane pochodzą ze strony www.stat.gov.pl (rachunki narodowe) dane z dn. 24.07.2014.

WYNIKI BADANIA 35 Wykres 9. Deklarowany wzrost wartości sprzedaży produktów i usług w DPes [N=110] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Wśród respondentów dominuje stwierdzenie, że wartość sprzedaży produktów i usług pozostaje na niezmienionym poziomie tak odpowiedziało 48 proc. badanych. Niewiele mniej, 41 proc. jest nastawionych pozytywnie i deklaruje wzrost wartości sprzedaży, 11 proc. wskazuje na spadek. Wykres 10. Deklaratywny wskaźnik rocznego przychodu DPes [N=376] 2013 7,7% 10,9% 2,7% 1,9% 2,9% 65,7% 67,6% 2012 1,9% 8,8% 1,6% 7,4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Do 1 000 PLN 1 001-10 000 PLN 10 001-100 000 PLN 100 001-1 000 000 PLN Powyżej 1 000 000 PLN Odmowa odpowiedzi Nie dotyczy Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Znaczna większość dolnośląskich podmiotów ekonomii społecznej wskazuje roczny przychód w przedziale od 1001 do 10 000 złotych, na drugim miejscu plasują się podmioty o dochodzie w przedziale od 10 001 do 100 000, a na trzecim te o najmniejszym z deklarowanych, a więc do 1000 złotych. Na przestrzeni dwóch lat nieznacznie wzrósł odsetek przedsiębiorstw osiągających dochód powyżej 100 001 złotych.

36 WYNIKI BADANIA 1.4. Aktywizacja społeczna i zawodowa w DPes Zakres działań z obszaru aktywizacji społecznej i zawodowej, jakie świadczą DPes, dotyczą m.in. takich działań, jak: prace społecznie użyteczne, o których mowa w art. 62a pkt. 4 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ale także działania w zakresie integracji społecznej bezrobotnych poprzez poradnictwo specjalistyczne, warsztaty trenerskie, warsztaty umiejętności społecznych i grupy wsparcia, o których mowa w art. 62a pkt. 5 ww. ustawy. Ponadto całokształt działań dotyczących aktywizacji społecznej i zawodowej to także takie działania jak tworzenie miejsc pracy (także aktywizacja osób z niepełnosprawnością poprzez narzędzia lecznicze, szkoleniowe, doradcze, organizacyjne, pośrednictwo zawodowe, tj. zadania, o których mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Liczba osób aktywizowanych w DPes potwierdza tendencję wzrostową względem potrzeb dla działań, jakie oferują takie podmioty (np. Zakłady Aktywności Zawodowej czy Warsztaty Terapii Zajęciowej), co potwierdza ogólnopolska tendencja wzrostu liczebności ZAZ-ów i WTZ-ów. W roku 2011 w Polsce istniało 65 ZAZ- -ów, a w roku 2012 było ich już 69. Analogiczny wzrost dotyczy liczby WTZ-ów, których w Polsce ogółem w roku 2011 było 667, natomiast w roku 2012 672 10. Tym samym można również zaobserwować ogólnopolską tendencję wzrostu liczby uczestników przywołanych powyżej podmiotów ekonomii społecznej. Przekłada się to na regionalne dane potwierdzające wzrost uczestniczenia w zajęciach w tego typu podmiotach. Jak wskazują dane zastane, w 2012 r. we wszystkich czterech dolnośląskich Warsztatach Terapii Zajęciowej było ok. 1,4 tys. uczestników zajęć, natomiast we wszystkich czterech Centrach Integracji Społecznej na Dolnym Śląsku w roku 2012 było 239 uczestników 11. Tendencję wzrostową uczestnictwa w działaniach aktywizacyjnych w DPes potwierdzają także zaprezentowane poniżej wyniki badań CATI. 10 Notatka sygnalna: Centra integracji społecznej, zakłady aktywności zawodowej i warsztaty terapii zajęciowej w 2012 r., GUS, Warszawa 2013, s. 12. 11 Tamże s. 5 oraz s. 11 ww. notatki sygnalnej.

WYNIKI BADANIA 37 Wykres 11. Liczba osób aktywizowanych w DPes w ramach integracji społecznej lata 2012 i 2013 [N=38] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Aktywność działań DPes w zakresie integracji społecznej wzrosła w 2013 roku, szczególnie w przypadku liczby uczestników zajęć oraz utworzenia indywidualnych planów lub ścieżek rozwoju. Zadowala również wynik liczby osób usamodzielnionych ekonomicznie, który wynosi na lata 2012 i 2013 odpowiednio 125 i 128. Wykres 12. Liczba osób aktywizowanych w DPes w ramach integracji zawodowej lata 2012 i 2013 [N=38] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Liczba osób aktywizowanych w ramach integracji zawodowej jest nieco niższa od tej ukazanej na poprzednim wykresie, ukazującym aktywizację poprzez integrację społeczną, jednak wynik usamodzielnienia ekonomicznego jest bardzo porównywalny. Na powyższym wykresie uwidacznia się znaczny wzrostu liczby uczestników zajęć w roku 2013 w porównaniu do roku poprzedniego (o 482 osoby). Wśród innych form aktywizacji zawodowej respondenci wymienili: zajęcia z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej lub spółdzielni socjalnej, indywidualne

38 WYNIKI BADANIA konsultacje z psychologiem-terapeutą oraz utworzenie grupy wsparcia dla osób długotrwale bezrobotnych. Wykres 13. Liczba osób objętych indywidualnym planem i ścieżką rozwoju w latach 2012 i 2013 [N=38] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Respondenci w swoich odpowiedziach wykazali nieznaczną przewagę indywidualnych planów i ścieżek rozwoju w zakresie reintegracji społecznej (odpowiednio w latach 2012 1296 osób, 2013 1526 osób). Pozytywną tendencją jest wzrost ilości osób objętych tego typu działaniem w 2013 roku.

WYNIKI BADANIA 39 2. Diagnoza kondycji podmiotów ekonomii społecznej w woj. dolnośląskim przy obecnym zakresie i formach wsparcia oferowanych przez OWES Analizując zakres oferty Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej na Dolnym Śląsku, należy wskazać na wsparcie Europejskich Funduszy, w ramach których realizowane są działania wspierające ekonomię społeczną w regionie, w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej, Działanie 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.2. Wsparcie ekonomii społecznej. Perspektywa działania dolnośląskich OWES sięga roku 2015 do tego czasu planowana jest działalność OWES we Wrocławiu i biur w Legnicy, Wałbrzychu oraz Jeleniej Górze. Zakres wsparcia dolnośląskich OWES to zarówno oferta działań finansowych takich jak fundusz pożyczkowy i pozafinansowych, np. szkolenia, a także doradztwo inicjujące powstanie PES, doradztwo prawne, księgowe, marketingowe czy animacyjne w społecznościach lokalnych 12. Poza analizą oferty ośrodków wspierających warto spojrzeć na poniższe wyniki badań CATI, w których wskazuje się liczbę członków DPes korzystających z ww. form wsparcia. 2.1. Wpływ wsparcia oferowanego przez OWES na kondycję DPes Wykres 14. Liczba członków DPes biorących udział w szkoleniach liderów w latach 2012-2013 [N=414] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 12 Na podstawie analizy zawartości stron internetowych www.wroclaw.owes.pl/zakładka oferta z dn. 25.07.2014 r.

40 WYNIKI BADANIA Liderzy DPes objęci wsparciem to przede wszystkim kobiety. Znacznie większa ilość kobiet wzięła udział w szkoleniach liderów, co częściowo odzwierciedla strukturę zatrudnienia w DPes. Wykres 15. Liczba wspólnie zrealizowanych działań, projektów, inicjatyw i zawartych umów o współpracy pomiędzy OWES [N=4] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Respondenci reprezentujący Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej wskazali inicjatywy i działania jako najpopularniejsze formy współdziałania z podmiotami ES. Wymieniane konkretne przykłady współpracy to: organizacja wizyt studyjnych dotyczących ekonomii społecznej, ścisłe współdziałanie z ośrodkami wsparcia w regionie czy realizacja projektu unijnego POKL.

WYNIKI BADANIA 41 Wykres 16. Ocena wsparcia działań prowadzonych przez OWES w opiniach DPes [N=90] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Podmioty ekonomii społecznej oceniły wsparcie udzielane przez OWES na poziomie bardzo dobrym i raczej dobrym. Największą ilość opinii negatywnych udzielono w temacie doradztwa marketingowego. Wśród innych form wsparcia przedstawiciele DPes wymieniali pomoc finansową (wspomniało o niej pięć osób), stronę internetową, różnego rodzaju kursy oraz udostępnianie pomieszczeń.

42 WYNIKI BADANIA Wykres 17. Ogólna ocena wsparcia udzielanego DPes przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej [N=90] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 70 proc. respondentów pozytywnie ocena wsparcie udzielane DPes przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej. 11 proc. z nich ma odmienne zdanie, a 10 proc. nie udzieliło odpowiedzi. Wykres 18. Uwarunkowania pozytywnej opinii DPes o OWES [N=90] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. W pozytywnych aspektach wsparcia udzielanego przez OWES pojawia się przede wszystkim sam element pomocy umożliwiający efektywny rozwój i lepsze funkcjonowanie, a także wysoki poziom pracowników oraz dobra współpraca. Wśród uwarunkowań ogólnej opinii negatywnej pojawiają się natomiast stwierdzenia, że wsparcie jest zbyt małe, brakuje osób do prowadzenia tego typu działań, instytucje OWES stawiają za wysokie wymagania bądź trafiają ze wsparciem nie tam, gdzie trzeba.

WYNIKI BADANIA 43 2.2. Działania OWES na rzecz udoskonalenia swojej oferty Wykres 19. Liczba osób z instytucji wspierających, które od 2012 roku podniosły w systemie formalnym i nieformalnym swój poziom wykształcenia [N=4] Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Zdecydowana większość osób zatrudnionych w OWES korzysta z innych form edukacji niż studia I stopnia i studia podyplomowe. Wśród innych form wymieniano między innymi dokształcanie się w dziedzinie zarządzania organizacją. Uwypukla się tendencja dużego udziału kobiet w tego typu działaniach, a niewielkiego mężczyzn. Wykres 20. Średnia liczba osób przypadająca na jeden DPes, które podniosły w sposób nieformalny lub formalny swój poziom wykształcenia [N=376) Źródło: Opracowania własne ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o.