Artykuł opublikowano w: K. Jędralska (red.), Modele kształcenia na studiach doktoranckich w dziedzinie nauk ekonomicznych, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katowice 2013, s. 205-226 Doktorat akademicki czy zawodowy na marginesie badań sondażowych w Politechnice Gdańskiej Krzysztof Leja Przemysław Kitowski Wydział Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej 1. Zarysowanie problemu Studia doktoranckie 1, określane również jako trzeci stopień kształcenia 2, są naturalną konsekwencją procesu bolońskiego zapoczątkowanego w 1999 r. i masowości kształcenia na pierwszym i drugim stopniu studiów, rosnącemu znaczeniu wiedzy, a także ewolucji współczesnych podmiotów sektora prywatnego i publicznego w kierunku organizacji uczących się. Zainteresowanie kształceniem na studiach doktoranckich prowokuje do postawienia pytania: czy studia te powinny być wyłącznie początkiem kariery naukowej, czy też powinny służyć rozwojowi zawodowemu doktorantów, którzy poznając metody badawcze i stosując je w praktyce, będą potrafili rozwiązywać problemy związane z ich obecnym, czy przyszłym zawodem. Dylemat: doktorat zawodowy czy akademicki 1 Wg ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 2005 r. (art. 2 ust 1) studia trzeciego stopnia - studia doktoranckie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający tytuł magistra albo równorzędny, umożliwiające uzyskanie zaawansowanej wiedzy w określonej dziedzinie lub dyscyplinie nauki, przygotowujące do samodzielnej działalności badawczej i twórczej oraz uzyskania stopnia naukowego doktora. W nowelizacji ustawy z 2011 r. stwierdzono, że: studia doktoranckie, prowadzone przez uprawnioną jednostkę organizacyjną uczelni, instytut naukowy PAN, instytut badawczy lub międzynarodowy instytut naukowy działający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej utworzony na podstawie odrębnych przepisów, na które są przyjmowani kandydaci posiadający kwalifikacje drugiego stopnia, kończące się uzyskaniem kwalifikacji trzeciego stopnia. 2 Studia doktoranckie jako trzeci stopień kształcenia włączono do systemu bolońskiego w 2003 r. podczas konferencji ministerialnej w Berlinie, formułując to w dokumencie: Realising the European Higher Education Area. http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/documents/mdc/berlin_communique1.p df [dostęp 1.05.2013].
jest przedmiotem zainteresowania zarówno badaczy nad szkolnictwem wyższym, jak i interesariuszy uczelni w wielu krajach. Autorzy opracowania postawili sobie za cel ustalenie, na tle ogólnych rozważań i przykładzie Politechniki Gdańskiej, w jakim stopniu studia III stopnia stanowią kolejny etap kształcenia związany z pracą zawodową, a w jakim są początkiem drogi naukowej doktorantów? W artykule próbowano też ustalić motywację podejmowania studiów doktoranckich prowadzonych na różnych wydziałach Politechniki Gdańskiej. Metody badawcze wykorzystane w opracowaniu to analiza wybranych danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego i Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz wyników badań sondażu adresowanego do uczestników studiów doktoranckich w Politechnice Gdańskiej. Rozważania dotyczące zasadniczego problemu poprzedzono uwagami o jakości studiów doktoranckich, gdyż w opinii autorów jakość decyduje również o dokonywanych wyborach i otwartości uczelni na oczekiwane nowe formy organizacyjne i prawne studiów III stopnia. 2. Jakość studiów doktoranckich i różnorodność doktoratów Model europejski studiów doktoranckich to training by research, co w praktyce oznacza włączanie doktorantów w prowadzone badania, nieograniczające się do przygotowania wyłącznie do pracy badawczej, lecz również do innej aktywności profesjonalnej 3. Jakość studiów doktoranckich jest przedmiotem zainteresowań European Universities Association (EUA). W dokumentach Stowarzyszenia akcentuje się nie tylko indywidualne relacje promotora i doktoranta, lecz również znaczenie stu- 3 J. Jóźwiak, Funkcjonowanie studio doktoranckich: czy mamy powody do zmartwienia?, http://www.naukoznaw.pan.pl/images/stories/pliki/studia%20doktoranckie%20i%20doktoraty.pdf [dostęp 2.05.2013].
(-) zaangażowanie pracowników (+) diów doktoranckich dla rozwoju działalności badawczej uczelni 4. Co więcej ocena jakości studiów doktoranckich wg EUA powinna być elementem oceny instytucjonalnej działalności badawczej uczelni 5. W dokumentach EUA można znaleźć ciekawą kategoryzację kultury instytucjonalnej uczelni, która ma związek z jakością studiów doktoranckich (rys. 1). A kultura fatalistyczna, którą charakteryzuje słabe zaangażowanie kierownictwa, kadry naukowej i studentów, co sprawi, że nikt nie odpowiada za jakość studiów doktoranckich. B kultura profesjonalna, którą cechuje niejednoznaczne przypisanie problematyki jakości uważanej za silnie zakorzenioną w uczelni, co przy słabym zaangażowaniu kierownictwa oznacza wąskie rozumienie jakości. (-) zaangażowanie kierownictwa (+) Typ B (+/-) kultura profesjonalna Typ D (+/-) kultura zintegrowana Typ A (-/-) kultura fatalistyczna Typ C (-/+) kultura menedżerska Rys. 1. Typy kultury wg A. Sursock Źródło: za: J. Byrne, T. Jørgensen, T. Loukkola, op.cit., s.13. 4 J. Byrne, T. Jørgensen, T. Loukkola, Quality assurances in doctor al education. Results of the ARDE projects, Europen Unversity Association, Brussels 2013. 5 European University Association (EUA), 2010, Salzburg II Recommendations; European University Association (EUA), 2005, Salzburg Conclusions - http://www.eua.be/eua/jsp/en/upload/salzburg_conclusions.1108990538850.pdf [dostęp 30.04.2013].
C kultura menedżerska, oznaczająca silne zaangażowanie kierownictwa, lecz słabe kadry i studentów, co powoduje ograniczenie jakości do procedur związanych z jej oceną. D kultura zintegrowana, którą cechuje zaangażowanie kierownictwa, kadry i studentów, czego efektem jest prawdziwa kultura jakości. Celem uczelni w zakresie doskonalenia studiów doktoranckich (i nie tylko ich) powinno być dążenie do kultury zintegrowanej, co z pewnością przy masowości kształcenia jest niełatwym zadaniem. Stąd narodziła się, najpierw w USA i Australii, później w Europie potrzeba dywersyfikacji oferty studiów doktoranckich, a także zróżnicowania stopni naukowych doktora 6. Obok stopnia doktora nauk w określonej dziedzinie i dyscyplinie w literaturze można spotkać również określenia doktorat profesjonalny ( professional doctorate) doktorat praktyczny (doctor of professional practice). Poszukiwanie nowych typów, a co za tym idzie dróg uzyskiwania stopnia doktora jest konsekwencją takich zjawisk jak: ewolucja szkolnictwa wyższego od elitarnego do masowego, ukształtowanie się pojęcia przedsiębiorcy intelektualnego 7, który jest refleksyjnym praktykiem, rosnące oczekiwania biznesu na możliwości podnoszenia kwalifikacji w kierunku uzyskiwania wiedzy i umiejętności na poziomie wyższym niż oferowany na studiach, rozpowszechnienie idei kształcenia przez całe życie, 6 J. Huisman, R. Naidoo, The Professional doctorate: from Anglo-Saxon to European Challenges, Higher Education Management and Policy, OECD, vol. 18, No. 2. 7 Por. np. S. Kwiatkowski, Przedsiębiorca intelektualny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000; S. Kwiatkowski, J. Sadlak, Knowledge café for intellectual entrepreneurship through higher education, Leon Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management, Warsaw 2003; A.K. Koźmiński, Zarządzanie w warunkach niepewności, Podręcznik dla zaawansowanych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 172-175.
szersze rozumienie procesów tworzenia wiedzy 8, narastający krytycyzm wobec wyłączności tradycyjnego doktoratu, który jest wyłącznie szczeblem kariery naukowej. W Europie tzw. doktoraty profesjonalne nie zbyt rozpowszechnione poza Wielką Brytanią i Irlandią 9, gdzie oprócz doktoratów tradycyjnych i profesjonalnych (doctor of professional studies) 10, stopień doktora można uzyskać na podstawie publikacji, a także rozprawy doktorskiej o znacząco mniejszych rozmiarach i w krótszym czasie niż obecnie w Polsce. Doktorat profesjonalny nie jest też przypisany do dyscypliny wiedzy, co miałoby istotne znaczenie w Polsce w sytuacji, gdy obok głoszenia otwartości na prace interdyscyplinarne, toczą się dyskusje o granicach dyscyplin, na których cierpią głównie zainteresowani, tj. doktoranci 11. 3. Kilka uwag statystycznych o studiach doktoranckich w Polsce Studia III stopnia rozwinęły się Polsce po 1990 r. (rys. 2), a obecnie (30.11.2011r.) studiuje na nich ok. 40 tys. osób 12 (53% to kobiety), z których ¾ kształci się na studiach stacjonarnych 13. Ponad połowa ogólnej liczby doktorantów studiuje w Warszawie, Krakowie i Wrocławiu, a koncentracja uczestników studiów III stopnia jest silniejsza niż studiów I i II stopnia. W latach 1991, 2001 i 2011 udział asystentów wśród osób, których celem było uzyskanie stopnia naukowego doktora znacząco się 8 M. Gibbons, C. Limoges, H. Nowotny, S. Schwartzman, P. Scott, & M. Trow, The new production of knowledge, the dynamics of science and research in contemporary societies, Sage, London 2010. 9 W krajach skandynawskich oferowane są tzw. doktoraty przemysłowe Review op.cit., s. 7-8. 10 Nieodosobnione są głosy studentów irlandzkich o tym, że profesjonalne doktoraty profesjonalne są traktowane marginalnie - A. Loxley, A Seery, The role of the Professional doctorate in Ireland from student perspective, Studies in higher education Feb 2012, Vol. 37, Iss. 1, 3-17. 11 S. Lester, Conceptualizing the practitioner doctorate, Studies in Higher Education Dec2004, Vol. 29 Issue 6, p. 757-770. 12 Dla porównania w polskich uczelniach zatrudnionych jest 11 712 asystentów - Szkoły wyższe i ich finanse w 2011 r., GUS, Warszawa 2012, s. 312. 13 Ibid., s. 293.
uzyskane stopnie doktora zmniejszał i wynosił odpowiednio 90%, 37% i 22% (rys. 2), natomiast w ostatnich dziesięciu latach liczba pozytywnie zakończonych przewodów doktorskich nie zmieniała się, a relacja pomiędzy tą liczbą i liczbą potencjalnych zainteresowanych jest stała i ma się jak 1:10. W 2011 r. na studiach doktoranckich wszczęto 5245 przewodów doktorskich (54% - kobiety). Uczestnicy studiów doktoranckich w 2011 r. otrzymali ponad 13 tys. stypendiów, natomiast w tym samym roku wypłacono 602 stypendia doktorskie niemal 12 tysiącom asystentów zatrudnionym w wyższych uczelniach. Obecnie ponad ¼ ogólnej liczby doktorantów studiuje na kierunkach humanistycznych, co szósty doktorant na kierunkach technicznych, a co ósmy wybrał kierunki ekonomiczne. Ciekawy jest fakt, że kształcenie na studiach doktoranckich jest kategoryzowane zgodnie z podziałem na dyscypliny naukowe. 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 uzyskane stopnie doktora liczba asystentów liczba doktorantów doktoranci + asystenci Rys. 2. Doktoranci, asystenci i doktoraty w Polsce w latach 1991-2011 Źródła: Szkoły wyższe i ich finanse w latach 1997, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007, 2009, 2011, GUS, Warszawa; Szkolnictwo wyższe. Dane podstawowe 1992, 1994, 1996, MEN, Warszawa. 4. Studia III stopnia w opinii doktorantów Politechniki Gdańskiej? - wyniki badań sondażowych W Politechnice Gdańskiej na studiach doktoranckich prowadzonych przez 7 z 9 wydziałów (tab. 1) kształci się obecnie niemal 550 studentów
(w tym 40 na studiach niestacjonarnych), a ogólna liczby studentów gdańskiej uczelni technicznej przekracza 25 tysięcy. Relacja liczby doktorantów do ogólnej liczby studentów w PG są zbliżone do średniej ogólnopolskiej. Starając się znaleźć odpowiedź na pytanie, jakie są motywy podejmowania studiów III stopnia oraz jaki jest związek tych studiów z obecną i przyszłą pracą zawodową doktorantów, przeprowadzono ankietę sondażową adresowaną do uczestników studiów doktoranckich Politechniki Gdańskiej. Odpowiedziały na nią 76 osoby, tj. ok. 14% doktorantów, w tym 47% kobiet i 53% mężczyzn. Wśród respondentów ponad połowa respondentów była stanu wolnego, 2/3 stanowiły osoby bezdzietne, 70% to doktoranci w wieku 24-30 lat, a 30% - osoby ponadtrzydziestoletnie. Ankieta miała charakter sondażu, stąd formułowanie wniosków wymagało ostrożności i nie uprawniało do uogólnień. Tabela 1 Liczba uczestników studiów doktoranckich w Politechnice Gdańskiej w 2011 r. Wydział Liczba doktorantów Architektury 0 Chemiczny 152 Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki 99 Fizyki Techniki i Matematyki Stosowanej 48 Inżynierii Lądowej i Środowiska 96 Mechaniczny 91 Oceanotechniki i Okrętownictwa 0 Zarządzania i Ekonomii 60 razem 546 Źródło: sprawozdanie z działalności Politechniki Gdańskiej w 2011 r. (informacja własna) Interesujący jest obraz struktury zatrudnienia doktorantów (rys. 3). Niewielki odsetek osób (9%) zatrudnionych na stanowiskach nauczycieli akademickich w Politechnice Gdańskiej wynika z faktu, iż w uczelni przyjęto jako niepisaną zasadę: nie zatrudniać doktorantów na stanowiskach nauczycieli akademickich, zakładając, że najlepsi przetrwają
dzięki dość rozbudowanemu systemowi stypendiów. Można przyjąć, że osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, poza osobami na stanowiskach naukowo-dydaktycznych (43% ankietowanych), w stopniu co najmniej podstawowym mają zapewnione źródła utrzymania, jednak niewiele czasu, który mogą poświęcić studiom doktoranckim i przygotowaniu rozprawy doktorskiej. I tu pojawia się pytanie, czy te osoby są zainteresowane studiami doktoranckimi przygotowującymi do prowadzenia badań naukowych, czy wykorzystaniu metodologii badawczej do rozwiązywania problemów związanych z pracą zawodową? Dalszy problem to organizacja studiów doktoranckich w wydaniu stacjonarnym i niestacjonarnym, które nie różnią się znacząco, gdyż jedne i drugie zajęcia organizowane są w trakcie weekendu. Ciekawym przykładem jest organizacja stacjonarnych studiów doktoranckich prowadzonych na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej, gdzie blok zajęć dydaktycznych zajmuje tydzień w trakcie semestru, a w pozostałym okresie doktoranci są zaangażowani w prace badawcze w laboratoriach, związane z tematyką pracy doktorskiej. nie pracuje; 23% NNA w PG; 5% NA poza PG; 3% NA w PG; 9% umowa zlecenie; 6 umowa o dzieło; 13% toranckich zaznaczyło chęć samorozwoju, 52% wskazało karierę naukoumowa o pracę; 38 Rys. 3. Struktura zatrudnienia doktorantów Politechniki Gdańskiej Źródło: opracowanie własne Spośród respondentów, 72% jako motywację podjęcia studiów dok-
wa, 48% poszerzenie wiedzy, a jedynie 21% w studiach doktoranckich upatrywało szanse na awans zawodowy. Wysoki odsetek osób, które podejmując studia doktoranckie myślą o karierze naukowej nie dziwi, gdyż wiele osób trafia na studia dzięki temu, że już w trakcie studiów zwrócili na siebie uwagę nauczycieli akademickich. Ciekawy jest fakt, że wyniki obecnych sondażowych badań przeprowadzonych w Politechnice Gdańskiej są zgodne z wynikami badań ogólnopolskich z 2005 r., które pokazały, że 53% respondentów po zakończeniu studiów zamierzało podjąć pracę naukową, a 28% badanych było zdecydowanych na podjęcie lub kontynuację pracy poza nauką 14. Osoby, które w 2005 r. zakładały karierę naukową podkreślały, że umożliwia ona stały rozwój, pozwala uniknąć rutyny, zapewnia dogodny i nienormowany czas pracy, stwarza możliwości wyjazdów zagranicznych, poczucie stabilności zawodowej, samodzielność i niezależność 15. Zdaniem ponad połowy ankietowanych w 2005 r. studia doktoranckie powinny przygotować kadry do nauki, a w opinii 40% studia te powinny stanowić kolejny, powszechnie dostępny etap kształcenia. Z obserwacji i rozmów z doktorantami Politechniki Gdańskiej wynika, że w trakcie studiów doktoranckich następuje spadek motywacji do kariery naukowej, gdyż rzeczywistość rozmija się z wyobrażeniami 16. Jest kilka przyczyn tego zjawiska. Pierwsza, to ograniczone możliwości zatrudnienia absolwentów studiów doktoranckich. Druga to mizeria finansowa uczelni, którą lepiej widać od środka niż z zewnątrz. Trzecią jest 14 M. Dąbrowa-Szefler, Informacja na temat modelu kształcenia doktorantów w praktyce w świetle badań ankietowych, w: F. Ziejka (red.), Model awansu naukowego w Polsce, Fundacja Rektorów Polskich, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Warszawa 2006, s. 45-46. 15 Ibid., s.46. 16 Wynika to również z badań przeprowadzonych na zlecenie EUA w 2009 r. - Collaborative Doctoral Education University-Industry Partnerships for Enhancing Knowledge Exchange DOC- CAREERS by Lidia Borrell-Damian, s.81 w ramach 6. Programu Ramowego UE.
nadwyrężenie etosu akademickiego, z uwagi na pogoń za pieniądzem oraz zdarzającymi się przypadkami działań nieetycznych. Czwartą jest fakt, iż relacje mistrz uczeń nie zawsze są zgodne z oczekiwaniami ucznia. Ostatnią z wymienionych przyczyn jest to, że system wsparcia finansowego jest tak skonstruowany, że doktorant nie ma pewności, że jego podstawowe potrzeby finansowe zostaną zaspokojone. Respondenci podkreślają, że istotnym czynnikiem utrudniającym podejmowanie studiów doktoranckich jest brak wystarczających informacji o możliwościach uzyskania stypendiów i grantów, a także negatywnie oceniany system motywacji przez zainteresowanych. Rozwiązaniem mogłoby być zatrudnianie najlepszych doktorantów na ułamkowych etatach, co przy możliwościach uzyskania stypendiów zapewniałoby minimum stabilności. Wyniki badań wskazują, że w przypadku co drugiego doktoranta, przygotowywana rozprawa doktorska ma związek z pracą zawodową, a co piąty nie dostrzega tej zależności. Trudno zatem jednoznacznie stwierdzić, czy studia III stopnia w opinii większości doktorantów mają silniejsze nachylenie w kierunku naukowym niż zawodowym. Zatrudnienie absolwentów studiów doktorancki w Politechnice Gdańskiej L. doktorantów, którzy uzyskali stopień doktora L. absolwentów studiów doktoranckich zatrudnionych w PG L. nowozatrudnionych doktorów w PG Relacja 2:1 Tabela 2 Relacja 2:3 1 2 3 2010 26 7 31 27% 23% 2011 42 12 25 28% 48% 2012 39 6 32 15% 19% 2010-2012 107 25 88 23% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z jednostek administracyjnych PG Doświadczenia lat 2010-2012 pokazują, że niewielki odsetek absolwentów studiów doktoranckich (23%), którzy uzyskali stopień doktora, zostało zatrudnionych w Politechnice Gdańskiej (tab. 2, relacja 2:1), a
także wśród nowozatrudnionych doktorów w uczelni jest niewielki odsetek osób (30%), które uzyskały stopień naukowy jako absolwenci studiów doktoranckich (tab. 2, relacja 2:3). 5. Podsumowanie, czy quo vadis, studia doktoranckie Przyjęcie przez kierownictwo uczelni i poszczególnych studiów doktoranckich, że zdecydowana większość ich uczestników nie zamierza kontynuować kariery akademickiej jest punktem wyjścia odpowiedniego profilowania programów studiów doktoranckich oraz rozprawy doktorskiej, stanowiącej zwieńczenie tych studiów. Można się zastanawiać, czy i w jakim stopniu uzyskanie stopnia naukowego przyczynia się do rozwoju kariery zawodowej absolwentów studiów doktoranckich. Autorzy raportu 17 uważają, że nawet jeśli pozycja zawodowa osób ze stopniem doktora początkowo będzie taka, jak pozostałych pracowników z wyższym wykształceniem, w miarę upływu czasu pozycja ta będzie znacząco wyższa tak, że ok. 80% doktorów zajmie stanowiska menedżerskie. Dane statystyczne wskazują, że w Polsce wśród osób ze stopniem doktora jest znacząco wyższy odsetek osób zatrudnionych (niemal 100%) aniżeli wśród grupy wiekowej 25-64 lata (67,5%) 18. Ważne jest, aby doktoranci byli przygotowani na przejście ze świata akademickiego do świata biznesu, dlatego kształtowanie umiejętności uniwersalnych jest równie istotne jak tych, przydatnych w pracy badawczej. Takie podejście jest zgodne z rekomendacjami z 2005 r., w których podkreślano, że jednym z celów studiów doktoranckich jest stworzenie studentom możliwości rozwoju kariery zawodowej. W deklaracji z Sal- 17 za: J. Byrne, T. Jørgensen, T. Loukkola, op.cit. 18 OECD Science, Technology and industry scoreboard 2011, OECD 2011, p.70, http://www.oecd- ilibrary.org/science-and-technology/oecd-science-technology-and-industry-scoreboard- 2011/career-of-doctorate-holders_sti_scoreboard-2011-13-en [11.05.2013]
zburga z 2010 r. wyraźnie stwierdzono, że obrona pracy doktorskiej nie ma być prezentacją wyników badań przed panelem ekspertów, lecz pokazaniem przydatności tych wyników w przyszłej karierze zawodowej doktoranta. Temu powinien być podporządkowany projekt badawczy, którego efektem ma być rozprawa doktorska. Taka zmiana jest porównywalna z przejściem od kształcenia z nauczycielem w centrum, do postawienia w tym miejscu studenta. Ważnym elementem oceny jakości studiów doktoranckich jest śledzenie losów zawodowych ich absolwentów, podobnie jak, obecnie obligatoryjne, absolwentów studiów I i II stopnia. Ograniczone możliwości zatrudniania doktorantów na stanowiskach naukowodydaktycznych w uczelniach oraz malejące w trakcie studiów doktoranckich zainteresowanie taką formą zatrudnienia nie sprzyja zwiększeniu zainteresowania studiami doktoranckimi, jednak rosnące przekonanie, że wiedza jest podstawowym zasobem każdej organizacji, można przeważyć, czego efektem będzie wzrost zainteresowania kształceniem na studiach III stopnia. Ciekawe wnioski można wyciągnąć z badań przeprowadzonych przez Fundację Rektorów Polskich wśród doktorantów podczas X Szkoły FRP dla liderów samorządu i organizacji doktorantów. Respondenci wskazali na konieczność ewolucji studiów doktoranckich od training for research w kierunku training by research. Co piąty respondent odpowiadając na pytanie, jakie studia doktoranckie powinny funkcjonować uznał, że tylko ścieżka akademicka finansowana przez państwo przy ograniczonej liczbie doktorantów, 41% ankietowanych uznało za zasadne istnienie dwóch ścieżek: akademickiej, finansowanej z budżetu i biznesowej, finansowanej przez gospodarkę przy założeniu, że doktorat polega na wykorzystaniu metody badawczej do rozwiązania problemu w przed-
siębiorstwie, natomiast 39% odpowiadając jak poprzednicy wskazało, że konieczne jest rozdzielenie stopnia doktoratu nauk i doktora zawodowego 19. Krajowa Reprezentacja Doktorantów uważa, że zachowując jeden stopień doktora, należy wprowadzić dwie ścieżki jego uzyskiwania 20. W przekonaniu autorów artykułu ważną rolę w kształtowaniu studiów doktoranckich mogą pełnić konwenty obligatoryjnie powoływane w uczelniach publicznych. Jednym z zadań konwentów może być wzmocnienie relacji uczelni z otoczeniem poprzez wskazywanie możliwości wykorzystania metod i narzędzi badawczych do rozwiązywania problemów w gospodarce. Takie postrzeganie roli uczelni koresponduje z podejściem Gibbonsa i współpracowników, którzy obok formułowanie i rozwiązywanie problemów z punktu widzenia interesu społeczności akademickiej rozumianych dyscyplinarnie (tryb 1) do postrzegania ich z punktu widzenia możliwych aplikacji i postrzeganych multidyscyplinarnie 21. Nowa produkcja wiedzy, jak to określa Gibbons jest jednym z argumentów przemawiających za nowym otwarcie dla studiów doktoranckich. Doświadczenia wielu krajów oraz oczekiwania doktorantów, a także rynku pracy wskazują, że pilnym zadaniem jest bowiem wypracowanie zróżnicowanych ścieżek uzyskiwania stopnia naukowego (profesjonalnego) doktora. Taka jest potrzeba czasu. Podziękowania 19 K. Kurowska, M. Luterek, Wizja uniwersytetu marzeń podpowiedzi doktorantów dla kreatorów uczelni, w: J. Woźnicki (red.), Benchmarking w systemie szkolnictwa wyższego. Wybrane problemy, Fundacja Rektorów Polskich, Warszawa 2012, s. 199. 20 Ibid. 21 M. Gibbons, C. Limoges, H. Nowotny, S. Schwartzman, P. Scott, & M. Trow, The new production of knowledge, the dynamics of science and research in contemporary societies, Sage, London 2010.
Autorzy składają podziękowania Pani Natalii Borowskiej, doktorantce Wydziału Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej za pomoc w dotarciu do wielu źródeł informacji naukowej oraz anonimowym pracownikom administracji Politechniki Gdańskiej za pomoc w zbieraniu danych niezbędnych do tego, aby opracowanie mogło powstać. Bibliografia 1. Borrell-Damian L., Collaborative Doctoral Education University- Industry Partnerships for Enhancing Knowledge Exchange DOC- CAREERS, Brussels 2009. 2. Byrne J., Jørgensen T., Loukkola T., Quality assurances in doctor al education. Results of the ARDE projects, Europen Unversity Association, Brussels 2013. 3. Dąbrowa-Szefler M., Informacja na temat modelu kształcenia doktorantów w praktyce w świetle badań ankietowych, W: F. Ziejka (red.), Model awansu naukowego w Polsce, Fundacja Rektorów Polskich, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Warszawa 2006. 4. European University Association (EUA), 2010, Salzburg II Recom mendations, http://www.eua.be/cde/publications.aspx [30.04.2013]. 5. European University Association (EUA), 2005, Salzburg Conclusions. http://www.eua.be/eua/jsp/en/upload/salzburg_conclusions.11089905 38850.pdf [dostęp 30.04.2013]. 6. Gibbons M., Limoges C., Nowotny H., Schwartzman S., Scott P., & Trow M., The new production of knowledge, the dynamics of science and research in contemporary societies, Sage, London 2010. 7. Huisman J., Naidoo R., The Professional doctorate: from Anglo-Saxon to European Challenges, Higher Education Management and Policy, OECD, vol. 18, No.2. 8. Jóźwiak J., Funkcjonowanie studiów doktoranckich: czy mamy powody do zmartwienia? http://www.naukoznaw.pan.pl/images/stories/pliki/studia%20doktoran ckie%20i%20doktoraty.pdf [dostęp 2.05.2013]. 9. Koźmiński A.K., Zarządzanie w warunkach niepewności, Podręcznik dla zaawansowanych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. 10. Kwiatkowski S., Przedsiębiorca intelektualny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
11. Kwiatkowski S., Sadlak J., Knowledge café for intellectual entrepreneurship through higher education, Leon Koźmiński Academy of Entrepreneurship and Management, Warsaw 2003. 12. Kurowska K., Luterek M., Wizja uniwersytetu marzeń podpowiedzi doktorantów dla kreatorów uczelni, w: J. Woźnicki (red.), Benchmarking w systemie szkolnictwa wyższego. Wybrane problemy, Fundacja Rektorów Polskich, Warszawa 2012. 13. Lester S., Conceptualizing the practitioner doctorate, Studies in Higher Education Dec 2004, Vol. 29 Iss. 6. 14. Loxley A., Seery A., The role of the professional doctorate in Ireland from student perspective, Studies in higher education Feb 2012, Vol. 37, Iss. 1. 15. OECD Science, Technology and industry scoreboard 2011, OECD 2011, p.70, http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/oecdscience-technology-and-industry-scoreboard-2011/career-of-doctorateholders_sti_scoreboard-2011-13-en [11.05.2013]. 16. Review of Professional Doctorates. National Qualifications Authority of Ireland. October 2006, European University Association, http://www.eua.be/eua/jsp/en/upload/review%20of%20professional% 20Doctorates_Ireland2006.1164040107604.pdf [5.05.2013]. 17. http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/documents /MDC/Berlin_Communique1.pdf [dostęp 1.05.2013]. 18. Sprawozdanie z działalności Politechniki Gdańskiej w 2011 r. 19. Szkolnictwo wyższe. Dane podstawowe 1991, MEN, Warszawa 1992. 20. Szkolnictwo wyższe. Dane podstawowe 1993, MEN, Warszawa 1994. 21. Szkolnictwo wyższe. Dane podstawowe 1995, MEN, Warszawa 1996. 22. Szkoły wyższe i ich finanse w roku 1999, GUS, Warszawa 1998. 23. Szkoły wyższe i ich finanse w roku 2001, GUS, Warszawa 2002. 24. Szkoły wyższe i ich finanse w roku 2003, GUS, Warszawa 2004. 25. Szkoły wyższe i ich finanse w roku 2005, GUS, Warszawa 2006. 26. Szkoły wyższe i ich finanse w roku 2007, GUS, Warszawa 2008. 27. Szkoły wyższe i ich finanse w roku 2009, GUS, Warszawa 2010. 28. Szkoły wyższe i ich finanse w roku 2011, GUS, Warszawa 2012. Summary
Based on theliterature and the example of the Technical University of Gdansk, the authors aimed to determine if the third-degree studies are the next stage of education associated with professional work or the beginning of the scientific careers? The authors also tried to establish the motives of the candidates to take doctoral studies at the Gdansk University of Technology. Based on the results of various doctoral studies and review of the literature it was found that diverse pathways to obtain an academic and professional doctor degree used to be an urgent task.