Pojęcie działalności gospodarczej 1
Działalność gospodarcza to wykreowana przez system prawny każdego państwa forma organizacyjno prawna umożliwiająca zespolenie podmiotów uczestniczących w procesie gospodarczym (właścicieli, zarządzających i pracowników) oraz materialnych czynników produkcji (środki i przedmioty pracy). Wedle art. 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Działalność gospodarcza, w ujęciu podstawowym, wyróżnia się: charakterem zarobkowym (nastawiona na zysk) określonym ustawowo profilem (budowlana, handlowa, usługowa, wytwórcza, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, działalność zawodowa) strukturą organizacyjną (terytorialną siedziba, pracy określenie warunków pracy, kadrową podział praw i obowiązków pracowników) ciągłością wykonywanej działalności Podmiotem gospodarczym, czyli przedsiębiorcą może być osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej utworzona zgodnie z prawem, jeżeli jej przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej. Do przedsiębiorców zaliczają się również wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Mikroprzedsiębiorcą (od 1 stycznia 2005 r.) jest ten przedsiębiorca, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 2 mln euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 mln euro (art. 104, pkt 1 i 2). Mały przedsiębiorca może zatrudniać średniorocznie nie więcej niż 50 pracowników, a średni nie więcej niż 250. Również, zgodnie z w/w ustawą, przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów. Jest on obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunki wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska. Ograniczenia działalności gospodarczej Podstawową zasadą w gospodarce rynkowej jest swoboda prowadzenia działalności gospodarczej. W niektórych dziedzinach ustawodawca wprowadził pewne warunki, od których spełnienia jest uzależniona możliwość podjęcia działalności gospodarczej. 2
Koncesje Jednym z tego typu wymogów jest obowiązek uzyskania koncesji (licencji). Koncesje są udzielane na czas oznaczony, nie krótszy niż 2 lata i nie dłuższy niż 50 lat. Obowiązek uzyskania koncesji wynika zarówno z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jak i z innych ustaw. Koncesja na prowadzenie działalności wymagana jest w konkretnych przypadkach, na wykonywanie ściśle określonych czynności bądź działalności. Zgodnie z art. 46 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie: * poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych; * wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym; * wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji i obrotu paliwami i energią; * ochrony osób i mienia; * rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych; * przewozów lotniczych. Zakres i warunki wykonywania działalności gospodarczej podlegającej koncesjonowaniu określają przepisy odrębnych ustaw. Może zdarzyć się sytuacja, iż jest ograniczona liczba koncesji na które jest wielu chętnych. W podobnych okolicznościach zostaje zorganizowany przetarg w którym wygrywają firmy proponujące największą opłatę za koncesję. Za udzielenie koncesji lub jej zmianę pobiera się opłatę skarbową, chyba że przepisy odrębnych ustaw stanowią inaczej. Przykładowe kwoty od koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie obrotu z zagranicą w ostatnich latach wynosiły: Zezwolenia * materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami 4586,00 zł. i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym * paliwami i energią 4164,00 zł. * za wykonanie transportu lotniczego 2 500,00 zł. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej nakłada na przedsiębiorców również obowiązek uzyskania zezwolenia, gdy wymaga tego wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie określonym w przepisach odrębnych ustaw. Zezwoleń udzielają organy administracji publicznej różnych szczebli. Zwykle decyzja organu zezwalającego na prowadzenie takich form działalności gospodarczej, wiąże się z koniecznością spełnienia przez przedsiębiorcę dodatkowych wymogów. Najczęściej są to dokumenty i świadectwa potwierdzające posiadanie szczególnych kwalifikacji i umiejętności oraz doświadczenie (np. staż pracy w zawodzie). Wydanie zezwolenia oraz promesy zezwolenia wiąże się z wydatkiem na opłatę skarbową w wysokości określonej w Ustawie o opłacie skarbowej lub w wysokości określonej w odrębnych ustawach. 3
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej w art. 75 zawiera pełny wykaz uregulowań, które osoba ubiegająca się o zezwolenie lub licencję musi spełnić. Przykładem odrębnego uregulowania jest ustawa z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, zgodnie z którą przedsiębiorcy zajmujący się transportem krajowym lub międzynarodowym w zakresie przewozu osób lub rzeczy są zobowiązani uzyskać licencje na poszczególne rodzaje wykonywanego transportu. Uzyskanie licencji jest dość kosztowne. Zezwolenie wydaje się po stwierdzeniu, że spełnione zostały wymagane prawem warunki wykonywania działalności gospodarczej w dziedzinie objętej obowiązkiem uzyskania zezwolenia. Wydanie, odmowa wydania i cofnięcie zezwolenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. Przykładowe koszty: licencja na taksówkę, w zależności od obszaru, na który będzie obowiązywała, i czasu na jaki zostanie wydana, będzie kosztować od 200 do 450 zł. Za wykonywanie krajowego transportu drogowego samochodem osobowym nie będącym taksówką trzeba będzie zapłacić od 225 do 750 zł, licencja na autobus to wydatek rzędu od 300 do 1000 zł. w zależności od tego, na jaki obszar i na jak długo zostanie wydana. Koszty licencji na krajowy przewóz drogowy rzeczy uzależnione będą od obszaru, na jakim obowiązuje licencja, okresu, na jaki będzie ważna, oraz od dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu. Najtańsza licencja kosztować będzie 400 zł, najdroższa - 1100 zł. Jeśli firma zgłosi do licencji więcej niż jeden pojazd, to jej koszty będą wyższe przynajmniej o 1/10 kwoty licencji za każdy następny samochód. Zasadniczą różnicą pomiędzy koncesją a zezwoleniem jest to, iż organy koncesyjne udzielają koncesji na zasadzie uznania, natomiast organy zezwalające wydają zezwolenia, jeżeli przedsiębiorca spełni wszystkie przewidziane prawem warunki. Formy prawne działalności Prawo gospodarcze dopuszcza kilka form organizacyjno prawnych prowadzenia biznesu. Wybór formy prawnej działalności gospodarczej nie może być przypadkowy. Przedsiębiorca ma prawo swobodnego wyboru formy prawnej. Jednak w niektórych rodzajach działalności gospodarczej ustawodawca narzuca formę prawną. Wynika to z konieczności ochrony interesów państwa i obywateli, czy specyficznych dziedzin usług wymagających wyjątkowej skali profesjonalizmu. Do takich obszarów zalicza się m. in. bankowość i ubezpieczenia. Indywidualna działalność gospodarcza Indywidualna działalność gospodarcza stanowi najprostszą i najbardziej rozpowszechnioną formę aktywności ekonomicznej. Nie wymaga ona wspólników. Przedsiębiorca, działając pod własnym nazwiskiem, odpowiada swoim majątkiem, ma całkowity wpływ na podejmowanie decyzji w sprawach swojej firmy. Spółka Cywilna Od 1 stycznia 2001 r. możliwe jest zawiązanie spółki cywilnej pod warunkiem gdy wszyscy wspólnicy rejestrują się oddzielnie jako osoby prowadzące działalność gospodarczą. W formie tej spółki nie można prowadzić działalności w większym rozmiarze. Jeżeli przychody netto w każdym z dwóch kolejnych lat wyniosą równowartość 400 tys. EUR, istnieje konieczność przekształcenia spółki cywilnej w jawną lub inną dowolną spółkę handlową. Spółka cywilna wymaga dużego zaufania do wspólników, ponieważ każdy z nich odpowiada nie tylko za swoje działania, ale również za działania podjęte przez pozostałych wspólników. Spółka cywilna 4
nie posiada osobowości prawnej zaś zasady jej funkcjonowania reguluje art. 860 i następne ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny. Spółka jawna Spółka jawna jest osobową spółką handlową (art. 22 i następne ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks Spółek Handlowych) i praktycznie stanowi odpowiednik spółki cywilnej. Istnieje obowiązek ujawnienia w nazwie co najmniej nazwiska (firmy) jednego ze wspólników. Również w tej spółce każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem przepisu, który mówi, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Umowa spółki jawnej musi zawierać: * firmę i siedzibę * spółki, określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość, * przedmiot działalności spółki, * czas trwania spółki, jeżeli * jest oznaczony. Spółkę jawną należy zarejestrować we właściwym sądzie rejestrowym, zaś wniosek o wpis musi zawierać: * firmę, siedzibę i adres spółki, * przedmiot działalności spółki, * nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich adresy do doręczeń, * nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji. Osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia. Ten kto zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu przedsiębiorstwa przez tego przedsiębiorcę przed dniem utworzenia spółki. Wspólnik nie pobiera wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z prowadzeniem spółki. Możliwe formy opodatkowania: * zasady ogólne podatkowa księga przychodów i rozchodów, * zasady ogólne księgowość pełna. Zalety: * duża swoboda kształtowania postanowień umowy spółki, możliwość reprezentacji spółki przez każdego wspólnika, ale również możliwość wyłączenia w umowie wspólnika lub wspólników z reprezentacji. * możliwość ujawnienia w nazwie firmy nazwiska jednego tylko wspólnika (np. Jan Kowalski i spółka). * brak określonych wymagań kapitałowych. * stosunkowo niskie koszty rejestracji. Wady: * Odpowiedzialność całym majątkiem osobistym za zobowiązania firmy, jeżeli zobowiązania nie można zaspokoić z majątku firmy. 5
Spółka Partnerska 1 Jest ona odmianą spółki jawnej, jednak utworzyć ją mogą tylko osoby wykonujące tzw. wolne zawody (np.: adwokaci, architekci, biegli rewidenci, lekarze, księgowi, stomatolodzy, rzeczoznawcy majątkowi itd.). Nie ma wymogu kapitału zakładowego. Działalność spółki jest ograniczona wyłącznie w zakresie wykonywania zawodu partnerów. W spółce partnerskiej partner nie odpowiada za te zobowiązania spółki, które powstały w związku z zawodową działalnością innych partnerów, albo podległych im pracowników. W interesie wspólników leży precyzyjne ułożenie stosunków pracy. Spółka partnerska to jedyna spółka osobowa, w której można powołać zarząd. Partnerzy są wówczas pozbawieni prawa reprezentowania spółki 2. Spółka Komandytowa 3 Jest również spółką osobową ale mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa w większym rozmiarze, nie ma również wymogu kapitału zakładowego. Za zobowiązania spółki odpowiada co najmniej jeden wspólnik bez ograniczeń (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona do wysokości sumy komandytowej. Spółkę reprezentuja na zewnątrz komplementariusze. Nazwisko komandytariusza nie może być zamieszczone w firmie spółki. Spółka komandytowa jest wykorzystywana często w sytuacjach gdy: * jeden ze wspólników posiada konkretną wiedzę i pomysł, które mogą przynieść zysk, ale brakuje mu środków na rozpoczęcie i finansowanie działalności, * drugi ze wspólników dysponuje środkami pieniężnymi, które może wykorzystać dla potrzeb spółki ale jednocześnie nie jest zainteresowany prowadzeniem i odpowiedzialnością całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki. Spółka Komandytowo Akcyjna To spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własna firmą, w której co najmniej jeden wspólnik, komplementariusz odpowiada za jej zobowiązania bez ograniczeń, a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem (jego odpowiedzialność jest wyłączona). Istnieje tutaj wymóg kapitału zakładowego minimum 50 000,00 zł. Forma spółki komandytowej jest właściwa dla dużych podmiotów. Jednakże jest ona na tyle zbliżona do spółki komandytowej, że jej wybór jest praktycznie nieopłacalny. Zaś duże podmioty są najczęściej zakładane w formie spółek z o. o. lub akcyjnych, w związku z tym na rynku spółki te praktycznie nie występują. Spółka z o. o. Ma osobowość prawną i może podejmować wszelki cel gospodarczy. Podstawą działania jest notarialna umowa spółki lub akt założycielski (spółka jednoosobowa). Spółka wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wielkość minimalna kapitału to 50 000 zł (1 udział min. 500 zł). Spółkę reprezentują zarząd i prokurent. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponosi spółka do wysokości swego kapitału. Opodatkowana jest podatkiem dochodowym, a wspólnik od swojej części zysku. Spółka Akcyjna 1 Art. 86 i nas. Kodeksu Spółek Handlowych. 2 Art. 97 Kodeksu Spółek Handlowych. 6
Ma również osobowość prawną i może podejmować każdą działalność prawnie dozwoloną. Podstawą działania jest statut spółki w formie aktu notarialnego. Spółka wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Minimalna wielkość kapitału to 500 000 zł (1 akcja 1 zł). Spółkę reprezentują zarząd i prokurent. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponosi spółka do wysokości swego kapitału zakładowego (pośrednio akcjonariusze do wysokości posiadanych akcji). Schematyczny obraz form organizacyjno prawnych wygląda następująco: Spółki zaś, obrazują się w ten sposób: S P Ó Ł K Cywilne Handlowe Kapitałowe I Osobowe Z ograniczoną odpowiedzialnością, Akcyjne Jawne Partnerskie Komandytowe Komandytowo akcyjne 3 Art.143 157 Kodeksu Spółek Handlowych. 7