Podstawowym źródłem finansowania banku są depozyty, niemniej,

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE Podstawowym źródłem finansowania banku są depozyty, niemniej, dodatkowe fundusze!"# z pożyczek i kredytów mogą być dla banku konieczne, aby finansować istniejące aktywa lub ich wzrost. Dla celów niniejszego rozdziału, termin pożyczki/ kredyty otrzymane (zaciągnięte) odnosi się do wszystkich zobowiązań z wyłączeniem depozytów, zobowiązań z tytułu przyjętych lokat międzybankowych, zobowiązań z tytułu niezapadłych kosztów danego okresu oraz długoterminowych pożyczek $""%&!%). podporządkowanych (omówionych szczegółowo w rozdziale pt. Banki zaciągają zwykle pożyczki w innych bankach, w Narodowym Banku Polskim, a także, pod pewnymi opisanymi w niniejszym rozdziale warunkami, w Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Kredyty i pożyczki otrzymywane przez bank różnią się od depozytów tym, że bank kontroluje wielkość i charakter kredytów i pożyczek, które zaciąga. Trudno jest bankowi nie przyjąć depozytu. Natomiast bank może postanowić, że nie będzie pożyczał dodatkowych środków od innych podmiotów. Banki zazwyczaj zaciągają pożyczki na podstawie specjalnych umów (a nie standardowych umów rachunku bankowego). Wykorzystywanie przez bank możliwości zaciągania kredytów i pożyczek nie musi być uważane za rzecz negatywną, o ile bank właściwie planuje i zarządza tą działalnością. Przykładowo, pozyskiwanie środków tą drogą może być odpowiednim sposobem uzupełniania funduszy banku w przypadku zmian sezonowych w postaci wzrostu portfela kredytowego, spadku depozytów lub zakupów środków trwałych i nieruchomości. Jednak zaciąganie pożyczek należy uznać za nieprawidłowe, jeśli jest to proces nie planowany lub wynika z niedoboru środków płynnych bądź słabego zarządzania aktywami i pasywami. Jedną z podstawowych czynności banku jest przyjmowanie depozytów. Bank, który nie rozbudowuje bazy depozytów stabilnych, może być zmuszony do finansowania aktywów lub ich wzrostu zaciągniętymi pożyczkami/kredytami. Zarząd powinien być świadomy, że pożyczki pozyskane mogą być bardziej chwiejnym i droższym źródłem środków niż depozyty (uznaje się, że po terminie wymagalności nie będą one przedłużane). Dlatego też wysoki poziom kredytów i pożyczek zaciągniętych może wskazywać na istnienie problemów lub słabości w banku - może być oznaką np. niedostatecznej płynności, braku zaufania ze strony deponentów, słabych systemów informacji dla kierownictwa (informacji zarządczej), lub niedostatecznego systemu planowania. Jeśli np. klienci utracili zaufanie do danego banku i wycofują swoje depozyty, bank może wówczas być zmuszony korzystać z droższych źródeł finansowania. Poza tym, ze względu na wysokie zazwyczaj koszty zaciągania kredytów i pożyczek, wynik odsetkowy netto, a w rezultacie i wynik finansowy banku zaciągającego kredyty/ pożyczki, będą niższe niż w podobnym banku korzystającym ze stałych depozytów jako źródła finansowania (przy założeniu, że wszystkie pozostałe warunki dla obu banków są takie same). Bank zaciągający kredyty i pożyczki będzie posiadał również niższą płynność niż porównywalny bank, który ich nie zaciąga, gdyż w przypadku kryzysu większe jest prawdopodobieństwo wypływu środków otrzymanych od kredytodawców niż stałych deponentów. Zatem, ze względu na ryzyko wiążące się z zaciąganiem kredytów/ pożyczek ważne jest, aby inspektorzy dokonali analizy i oceny ich rodzajów i przeznaczenia, a także wielkości i istniejących trendów. 1

Z wyjątkiem pomocy udzielanej przez NBP w celu wsparcia płynności banków, banki powinny na ogół zaciągać krótkoterminowe pożyczki jedynie na sfinansowanie krótkoterminowych aktywów. Takie pożyczki nie powinny być wykorzystywane do sfinansowania ogólnego wzrostu akcji kredytowej, czy też przeznaczone na inne cele długofalowe. Banki hipoteczne mogą zaciągać kredyty i pożyczki tylko w celu refinansowania podstawowych czynności określonych w art. 12 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Rozdział niniejszy omawia nie tylko te formy kredytów/ pożyczek obecnie używanych przez polskie banki, lecz także i te, które mogą funkcjonować w przyszłości jako dodatkowe źródła finansowania. Jeśli bank poddawany inspekcji regularnie zaciąga kredyty/ pożyczki - a zwłaszcza, jeśli prowadzi rozległą działalność tego typu - należy dokonać całościowej analizy tej działalności od czasu poprzedniej inspekcji, wiążąc tę analizę z innymi aspektami operacji banku, które rzutują bezpośrednio lub pośrednio na zaciąganie kredytów/ pożyczek. Należy ustalić główne źródła, z których bank zaciąga kredyty/ pożyczki, skalę kwot pozyskiwanych, czas trwania zaciągniętych kredytów/ pożyczek oraz podawane przez kierownictwo banku przyczyny korzystania z tego źródła finansowania. Należy także zweryfikować faktyczne wykorzystanie uzyskanych środków. Do przykładów ostrożnościowego wykorzystania przez bank zaciągniętych kredytów i pożyczek należą: Przeznaczenie środków na zaspokojenie przejściowego lub sezonowego zapotrzebowania klientów na kredyt bądź gotówkę - o ile kredyt lub pożyczka zaciągnięta jest na krótki okres, a bank szybko odzyska odpowiednie relacje pomiędzy kwotą głównych aktywów przychodowych i środków pieniężnych, a normalną wielkością bazy depozytów. Przeznaczenie środków na pokrycie dużych, nieprzewidzianych wypłat z rachunków - np. wycofywanie wkładów na dużą skalę może mieć miejsce w okresach poważnych trudności gospodarczych. Inspektorzy powinni odróżnić owe duże, nieprzewidziane wypłaty z rachunków od dającego się przewidzieć zminiejszenia się bazy depozytów w wyniku np. terminu płatności podatkowych, wypłaty wynagrodzeń, zakończenia sezonu w miejscowości letniskowej, lub wycofywania wkładów po odpowiednio wcześniejszych zapowiedziach podjęcia środków z rachunku. Bank powinien posiadać dostateczne zasoby gotówki i & & &! # & aktywów wysoko płynnych, aby pokryć takie zapotrzebowania - nie powinien uciekać się do zaciągania kredytów. Wykorzystanie środków w charakterze narzędzia zarządzania pasywami, jako że banki prowadzące intensywne operacje na rynku pieniężnym mogą uzupełniać środki poprzez zaciąganie na nim kredytów lub pożyczek w stałym cyklu krótkolub długoterminowym. (Patrz rozdział pt. & # & % ). Jednakże, skuteczne wykorzystywanie środków do tego celu jest możliwe głównie w przypadku banków działających w wielkich ośrodkach finansowych lub dużych banków regionalnych. 2

Zaciąganie kredytów i pożyczek nie jest zwykle działaniem ostrożnościowym, gdy środki mają być przeznaczone na: kredyty niesezonowe, pokrycie znacznego, niesezonowego niedoboru depozytów, który bank winien był przewidzieć, sfinansowanie długoterminowych aktywów - za pomocą krótkoterminowych pożyczek. Problem nadmiernego zaciągania pożyczek i kredytów wynikać może z dużej różnicy pomiędzy poziomem aktywów a poziomem depozytów. Jeśli konieczność zaciągnięcia przez bank kredytów/ pożyczek wiąże się z silnie rozbudowaną akcją kredytową wynikającą ze ściśle sezonowego popytu na kredyt, który zrodził potrzebę korzystania z pożyczek - działanie banku może być usprawiedliwione. Jednakże nieuzasadnione zaciąganie kredytów przez bank jest często konsekwencją nie przemyślanej polityki rozwoju portfela kredytowego, nie mającej związku z sezonowym popytem na kredyt lub obejmującej kredyty pochodzące spoza obszarów geograficznych czy branż normalnie obsługiwanych i dobrze rozpoznanych przez bank. Nieprzemyślana polityka rozwoju portfela często łączy się z nadmiernie pobłażliwą polityką kredytowania - z łagodzeniem lub odstąpieniem od istotnych wymogów udzielania kredytów. Bank może prowadzić przesadną, nieuzasadnioną akcję kredytową także i bez pozyskiwania kredytów/ pożyczek. Niemniej, gdy działalność kredytowa finansowana jest środkami z otrzymanych kredytów/ pożyczek - należy uznać za nieuzasadnione zarówno zaciąganie kredytów/ pożyczek, jak i nadmierne rozmiary portfela kredytów udzielonych. W okresach trudności gospodarczych, zdarza się, iż banki zarządzane w sposób solidny są zmuszone do zaciągnięcia kredytów/ pożyczek, aby wypełnić swoje zobowiązania wobec deponentów i kredytobiorców. Nie można wymagać od nich, aby potrafiły przewidzieć wszelkie wynikające z trudności ogólnogospodarczych żądania wypłaty środków. Takie przypadki należy traktować jako nieprzewidziane wypłaty, a zaciągane przez bank kredyty lub pożyczki należy uznać za uzasadnione - chyba, że inne okoliczności przeczą takiej ocenie. Efektywna analiza kredytów i pożyczek zaciągniętych przez bank winna uwzględniać czynniki następujące: główne źródła otrzymanych kredytów/ pożyczek, zmiany w wielkości kredytów/ pożyczek na przestrzeni czasu, częstotliwość zaciągania kredytów/ pożyczek, czas trwania zobowiązań z tytułu kredytów/ pożyczek, uzasadnienie zarządu dla korzystania z kredytów/ pożyczek. 3

Inspektorzy nadzoru powinni również analizować zmiany w pożyczkach zaciągniętych przez bank pod kątem oznak wskazujących na pogorszenie się możliwości spłaty zaciągniętych kredytów/ pożyczek, czy też ogólnej zdolności kredytowej banku. Do takich znaków ostrzegawczych należy zaliczyć m.in.: Żądanie przez instytucję, która udzieliła linii kredytowej, przedłożenia zabezpieczenia dla linii uprzednio nie zabezpieczonej, lub ustanowienia dodatkowych zabezpieczeń. Płacenie stawek oprocentowania wyższych niż rynkowe. Korzystanie ze środków udostępnionych przez nieznanych lub nietypowych kredytodawców, częste zmiany kredytodawców. Wszystkie transakcje związane z zaciąganiem kredytów/ pożyczek winny być należycie wykazane w księdze głównej, w sprawozdawczości dla NBP i dla właścicieli banku. Jeśli inspektorzy stwierdzą, że bank prowadzi niewłaściwą politykę odnośnie zaciąganych kredytów/ pożyczek, powinni zalecić kierownictwu zmianę tej polityki, a odpowiednie uwagi zamieścić w protokole z inspekcji. może udzielić bankowi kredytu redyskontowego lub refinansowego. Kredyt refinansowy udzielany jest dla uzupełnienia zasobów pieniężnych banków lub realizacji programu postępowania naprawczego. Kredyt refinansowy może być udzielony w następujących formach: do określonej kwoty w rachunku kredytu, kredytu lombardowego (pod zastaw papierów wartościowych), w innej formie. Rozpatrując wykorzystanie kredytu refinansowego przez dany bank, inspektorzy nadzoru muszą uwzględnić przeznaczenie tego kredytu. Powinni ocenić czy bank - kredytobiorca zaciągając kredyt odnosi korzyści wynikające z różnicy stóp procentowych, czy nie prowadzi nadmiernej akcji kredytowej, rozbudowując portfel z pobudek spekulacyjnych, czy nie wykorzystuje środków NBP zamiast rozwijać fundusze własne i bazę depozytów stabilnych. Banki powinny korzystać z kredytów udzielanych przez NBP jedynie w razie konieczności, bowiem NBP występuje jako kredytodawca ostatniej instancji. Banki nie powinny traktować operacji refinansowych lub zaciągania kredytów innego typu jako substytutu depozytów. (Patrz rozdział pt. &&.) Operacje refinansowe powinny być zazwyczaj wykorzystywane w następujących przypadkach: nieoczekiwany wzrost zapotrzebowania na kredyty lub spadek wielkości depozytów. finansowanie kredytów udzielanych na realizację zadań wynikających z polityki gospodarczej Państwa; 4

Kredyt redyskontowy uzyskany jest przez złożenie do redyskonta weksli - krótkoterminowych, zbywalnych instrumentów dłużnych, które bank uprzednio przyjął do dyskonta, tzn. nabył w zamian za gotówkę po potrąceniu odsetek z tytułu dyskonta zgodnie z aktualną stopą procentową. Weksle są następnie podane przez bank do redyskonta w innym banku lub NBP. Możliwość udzielania bankom przez NBP kredytu redyskontowego określa Art. 44 Ustawy o Narodowym Banku Polskim. Zasady przyjmowania weksli przez NBP do redyskonta są określone Uchwałą 2/98 Zarządu NBP z dnia 27 lutego 1998 roku w sprawie rodzajów weksli przyjmowanych przez NBP do redyskonta oraz zasad i trybu ich redyskonta. Warunki udzielania bankom kredytu refinansowego przez NBP określa art. 42 Ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ustawa upoważnia NBP do udzielania bankom kredytu refinansowego w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. Kredyt refinansowy udzielany jest także w związku z realizacją programu postępowania naprawczego banku, zgodnie z art. 42 ust. 3 Ustawy o Narodowym Banku Polskim. Przy udzielaniu kredytu refinansowego NBP kieruje się zdolnością banku do spłaty kredytu, z wyłączeniem kredytu związanego z realizacją programu naprawczego. Art. 122 Ustawy Prawo bankowe stanowi m.in. o tym, że bank zrzeszający może upoważnić bank zrzeszony do zaciągania kredytu refinansowego w imieniu banków zrzeszonych. Kredyt refinansowy lombardowy stanowi kredyt lub linię kredytową udzieloną bankowi przez NBP pod zastaw bonów skarbowych lub innych papierów wartościowych, których wykaz ogłaszany jest w obwieszczeniach NBP. Zasady refinansowania banków kredytem lombardowym określa Uchwała nr 12/2000 Zarządu NBP z dnia 17 marca 2000 roku w sprawie wprowadzenia Regulaminu refinansowania banków kredytem lombardowym przez. Oprócz udzielania kredytów NBP prowadzi także aukcyjny zakup papierów wartościowych od banków, z obowiązkiem ich odkupu przez banki. Takie operacje są wykonywane na okres 28 dni, istnieje jednak możliwość, że NBP w przypadkach uzasadnionych warunkami rynkowymi, będzie wykonywał je także na inne okresy niż 28 dni. Takie operacje z udzielonym przez banki przyrzeczeniem odkupu (operacje repo) służą wzmocnieniu krótkoterminowej pozycji płynności banków. Spółdzielcze banki zrzeszone mają możliwość korzystania z pomocy finansowej banków regionalnych. Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej oraz o zmianie niektórych ustaw reguluje zasady udzielania pożyczek pieniężnych pomiędzy tymi podmiotami. Bank krajowy prowadząc działalność na rzecz zrzeszonych w nim banków regionalnych może zaciągnąć kredyt refinansowy w Narodowym Banku Polskim na rzecz banków zrzeszonych. Banki regionalne udostępniają zrzeszonym bankom spółdzielczym środki finansowe, potrzebne dla zapewnienia płynności tych banków. 5

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE Bank może wystąpić do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego o udzielenie pożyczki, która ma być przeznaczona na usunięcie stanu niebezpieczeństwa niewypłacalności lub na zakup udziałów lub akcji banków. Aby BFG udzielił bankowi pożyczki, bank musi spełniać m.in. następujące warunki: uznanie przez Zarząd BFG wyników badania sprawozdania finansowego banku lub w przypadku przejmowania innego banku - obu banków, przedstawienie przez bank pozytywnej opinii KNB o programie naprawczym lub zasadności przejęcia, suma pożyczki, o jaką występuje bank nie może przewyższać łącznej kwoty gwarancji BFG 1 w tym banku, wykorzystywanie funduszy własnych do pokrycia strat banku lub banku przejmowanego. Podobnie, jak w przypadku innych obszarów działalności banku, tak również w odniesieniu do kredytów/ pożyczek zaciągniętych istnieją pewne wskaźniki ilościowe, które mogą służyć jako instrument pozwalający ocenić inspektorom sytuację w banku w zakresie zarządzania aktywami i pasywami oraz zapotrzebowania na środki płynne. Przykłady takich wskaźników przedstawione są w Załączniku do niniejszego rozdziału. Wielkość poszczególnych wskaźników należy poddać analizie porównawczej poprzez odniesienie ich do sytuacji banku w latach poprzednich oraz do sytuacji w bankach o podobnej sumie bilansowej i podobnym charakterze działalności. Należy pamiętać o tym, że jakość analizy jest uwarunkowana jakością informacji wejściowych. Zatem, przy analizie wskaźników należy również uwzględniać wyżej wspomniane czynniki jakościowe. Wskaźniki wymagają stosowania subiektywnej oceny, nie przedstawiają też pełnego obrazu kondycji banku. Jednakże, są pewnym ujednoliconym mechanizmem przeprowadzania porównań, które dostarczają wskazówki co do istniejącej sytuacji i naświetlają objawy tej sytuacji; w ten sposób wskaźniki powinny ukierunkować dalsze badania inspektorów. Inspektorzy powinni przygotować zestawienie umożliwiające porównywanie wskaźników i zmian w strukturze rodzajowej zaciągniętych kredytów/ pożyczek oraz zbadać częstotliwość ich zaciągania, średni czas trwania kredytów/ pożyczek danego rodzaju, ich oprocentowanie w stosunku do stawek rynkowych i wymagany poziom zabezpieczenia. Powinni również zbadać czy zaciągnięte kredyty i pożyczki, wraz z lokatami terminowymi i wyemitowanymi przez bank hipoteczny hipotecznymi listami zastawnymi spełniają limit ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych. 1 Gwarancja BFG w rozumieniu art. 20 ust. 3 Ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. 6

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE Podobnie jak koncentracja kredytów udzielonych stanowi ryzyko dla banku, wysoki stopień koncentracji pasywów - tzn. uzależnienia banku od jednego źródła finansowania - może stanowić zagrożenie dla płynności. Przy analizie kredytów i pożyczek otrzymanych & przez bank, celowe jest badanie dużych uzależnień od kredytów/ pożyczek zaciągniętych - np. pozycje, które wynoszą 5% lub więcej zobowiązań banku ogółem. Takie pozycje obejmują środki pozyskane od pojedynczego kredytodawcy lub grupy powiązanych ze sobą kredytodawców. Szczegółowe uwagi na temat nadmiernych uzależnień znajdują się w rozdziale pt. &. Banki mają obowiązek odprowadzania określonej części depozytów na rachunek rezerw obowiązkowych w NBP. Podstawę naliczenia kwoty wymaganej rezerwy obowiązkowej stanowi średnia arytmetyczna stanów środków na koniec każdego dnia miesiąca. Dlatego też, każdego innego dnia bank może znajdować się powyżej lub poniżej wielkości rezerwy wyliczonej na koniec miesiąca. Ponieważ banki nie otrzymują odsetek od rezerw obowiązkowych, dlatego też dążą one do maksymalnego ograniczania wielkości tych rezerw, co pozwala na bardziej efektywne wykorzystywanie środków. Dążenie do efektywnego rozkładu rezerw w systemie bankowym powoduje powstanie rynku funduszy rezerwowych. W rezultacie banki, w których występuje zapotrzebowanie na rezerwy mogą je pożyczać od innych banków i odwrotnie - te, w których występują nadmierne rezerwy, mogą je odstępować innym bankom. Banki pożyczają sobie wzajemnie środki na okres 1 dnia (depozyty O/N, T/N, S/N), na okres tygodnia, a także na dłuższe okresy. Transakcje obrotu rezerwami mogą być inicjowane zarówno przez bank oferujący, jak i przez kredytobiorcę. Rozwój rynku funduszy rezerwowych spowoduje powstanie instytucji dealera tego rynku, działającego jako pośrednik pomiędzy oferentem i nabywcą w zamian za ustaloną prowizję. Banki oferujące środki (kredytodawcy) znajdują partnerów transakcji poprzez bezpośrednie kontakty z bankami, bądź też korzystają z pośrednictwa dealera. Fundusze rezerwowe udostępnione jednemu bankowi przez drugi są zazwyczaj odstępowane bez zabezpieczenia, na okres 1 dnia, ze spłatą następnego dnia roboczego. Stawka oprocentowania zwykle zależy zarówno od ogólnie obowiązujących stawek na rynku pieniężnym, jak i od podaży tych funduszy i popytu na nie. Oprócz korzystania z aukcyjnego obrotu papierami wartościowymi prowadzonego przez NBP, banki mogą także zawierać umowy sprzedaży z przyrzeczeniem odkupu z innymi podmiotami. Wówczas - zamiast bezpośrednio zaciągać kredyt lub pożyczkę - bank 7

sprzedaje aktywa innemu bankowi lub innemu podmiotowi, z jednoczesnym zobowiązaniem się do odkupu tych aktywów w określonym terminie lub po spełnieniu określonych warunków. W celu pozyskania przejściowego zasobu środków pieniężnych, można w ramach takich umów odsprzedawać papiery wartościowe, a także udzielone kredyty. Ponieważ umowy sprzedaży z przyrzeczeniem odkupu są zabezpieczone papierami wartościowymi lub kredytami, dlatego też oprocentowanie tej formy zaciąganego kredytu jest niższe, aniżeli w przypadku zaciągania kredytów nie zabezpieczonych, poprzez zakup funduszy rezerwowych. Przy sprzedaży papierów wartościowych, warunki umowy odkupu zazwyczaj precyzują, że w określonym terminie sprzedawca dokona odkupu tych samych papierów po ustalonej cenie lub z doliczeniem ustalonej marży. Z umowami odkupu wiążą się pewne rodzaje ryzyka, które kierownictwo banku powinno sobie uświadomić. Jeśli wartość sprzedanych papierów wartościowych przewyższa cenę umowną, pojawia się ryzyko straty dla banku w sytuacji, gdy strona kupująca nie jest w stanie wywiązać się z umowy i papierów nie zwraca. Ponadto, w razie nieodzyskania papierów, grozi bankowi konieczność spisania w straty znacznej sumy, odpowiadającej różnicy pomiędzy zaksięgowaną wartością papierów wartościowych, a ceną uzyskaną przy sprzedaży w ramach umowy odkupu. Zatem, banki powinny unikać przedkładania nadmiernych zabezpieczeń przy pozyskiwaniu funduszy w ten sposób; powinny także uzyskiwać dostateczne informacje finansowe dotyczące instytucji, z którymi zawierają umowy odkupu oraz analizować kondycję finansową tych instytucji. Ponieważ umowa odkupu pod wieloma względami odpowiada krótkoterminowej pożyczce o rynkowej stawce oprocentowania, banki zawierające takie umowy powinny uważnie badać narażenie na ryzyko stopy procentowej w różnych terminach płatności, powinny opracować cele swojej polityki w świetle całościowej struktury aktywów i pasywów, powinny także wprowadzić procedury umożliwiające kontrolę niedopasowań terminów płatności aktywów i pasywów. Zakres pozyskiwania funduszy za pomocą umów odkupu należy poddać analizie pod kątem wymagań płynności, a bank powinien przygotować plany awaryjne, przewidujące korzystanie z alternatywnych źródeł finansowania w razie konieczności wypełnienia całej serii zobowiązań z tytułu umów odkupu. Inną formą pozyskiwania przez bank środków jest emisja bankowych papierów wartościowych. Należą do nich m.in. obligacje. Emitowane przez banki obligacje z reguły nie podlegają wykupowi przed terminem i stanowią przez okres do wykupu stabilne źródło finansowania aktywów. Jednak jeśli wyemitowane przez bank obligacje stanowią znaczny odsetek pasywów banku, to bank naraża się na ryzyko związane z zastąpieniem ich innym źródłem finansowania w momencie wykupu. W przeszłości zaistniały także sytuacje, w których banki mające trudności finansowe emitowały papiery wartościowe, a wykup całej emisji był dokonywany przez NBP. Ten rodzaj pomocy oferowanej przez bank centralny jest zbliżony do kredytu refinansowego. 8

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE Badanie kredytów i pożyczek zaciągniętych przez bank stanowi niezbędny element analizy płynności banku. Z tego względu, inspektorzy muszą: Zbadać przeznaczenie środków pozyskanych z kredytów/ pożyczek. Zbadać rozwój i strukturę zaciąganych kredytów/ pożyczek, oceniając: - dynamikę wzrostu kredytów/ pożyczek według poszczególnych rodzajów, - stwierdzone trendy i odchylenia od norm, - źródła kredytów/ pożyczek, - skalę kwot pozyskiwanych, częstotliwość zaciągania kredytów/ pożyczek, czas ich trwania. Określić zasadność zaciągania kredytów/ pożyczek. Ocenić politykę, zasady postępowania i procedury banku oraz mechanizmy kontroli wewnętrznej w zakresie zaciągania kredytów/ pożyczek. Ustalić czy istnieją niedociągnięcia w zakresie badań rewizyjnych. Ustalić czy bank przestrzega stosownych przepisów prawa i regulacji ostrożnościowych, a także własnych regulaminów i procedur wewnętrznych. 9

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE 1. Ocenić strukturę zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz określić ich zasadność. 2. Ustalić adekwatność zasad polityki, postępowania i procedur banku w zakresie zaciągniętych kredytów/ pożyczek. 3. Upewnić się, że kierownictwo i pracownicy banku przestrzegają ustalonych zasad polityki i procedur banku. 4. Ustalić prawidłowość i zakres badań audytu wewnętrznego dotyczących zaciągniętych kredytów/ pożyczek. 5. Ustalić czy bank przestrzega postanowień przepisów prawa i regulacji ostrożnościowych. 6. Zbadać rzetelność sprawozdań przekazywanych do NBP. W przypadku wystąpienia nieprawidłowości wskazać bankowi, wynikający z ustawy o rachunkowości, obowiązek rzetelnego i terminowego składania sprawozdań. 7. W przypadku stwierdzenia niedociągnięć w zasadach polityki, procedurach, regulaminach, praktyce lub systemie kontroli wewnętrznej banku, bądź naruszeń przepisów prawa lub regulacji ostrożnościowych, czy też wewnętrznych regulacji banku - uzyskać od kierownictwa banku zobowiązanie podjęcia odpowiednich środków naprawczych. 10

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE 1. Zaznajomić się z uwagami dotyczącymi systemu kontroli wewnętrznej w odniesieniu do kredytów/ pożyczek otrzymanych, zawartymi w dokumentach z poprzedniej inspekcji. Odnotować uwagi krytyczne, które mogą wpłynąć na zakres i sposób badania tych kredytów/ pożyczek, jak również uwagi dotyczące wiarygodności akt i rejestrów bankowych. W trakcie wykonywania niżej przedstawionych czynności - ustalić czy zaszły zmiany. Udokumentować je i ocenić. 2. Omówić zakres audytu od czasu poprzedniej inspekcji z inspektorami odpowiedzialnymi za badanie audytu wewnętrznego i zewnętrznego. Ustalić czy audyt wykazał istnienie nieprawidłowości oraz ustalić, czy takie nieprawidłowości zostały usunięte. Jeśli nie - ustalić dlaczego oraz ocenić wpływ tego stanu rzeczy na badanie kredytów/ pożyczek otrzymanych i ewidencję tych pozycji. 3. Jeśli audyt ujawnił znaczne słabości w systemie kontroli wewnętrznej lub w innych dziedzinach, ustalić czy nie należy wpierw przeprowadzić czynności rewizyjnych (patrz: Wytyczne dla rewizji); 4. Zbadać przestrzeganie przepisów prawa i regulacji ostrożnościowych oraz zasad polityki i wewnętrznych regulacji banku. 5. Uzyskać wykaz kont związanych z zaciągniętymi kredytami/ pożyczkami krajowymi i zagranicznymi. 6. Sporządzić lub uzyskać wykaz kredytów/ pożyczek otrzymanych, a następnie: a. zweryfikować salda oraz uzgodnić z rejestrami poszczególnych komórek organizacyjnych banku i księgą główną. b. ustalić zasadność pozycji przejściowych. 7. Sprawdzić czy podczas badań ujawniono przypadki sprzedaży papierów wartościowych bądź kredytów z przyrzeczeniem odkupu, które stanowiłyby przypadki zaciągania pożyczki. 8. Na podstawie wyników powyższych badań - ustalić czy wszystkie zaciągnięte kredyty/ pożyczki zostały należycie wykazane w księgach rachunkowych banku. 9. Zbadać przestrzeganie przez bank stosownych przepisów prawa i regulacji ostrożnościowych. W przypadku stwierdzenia naruszeń przepisów, przygotować odpowiednie omówienie tych naruszeń do protokołu z inspekcji. W szczególności należy: 11

a. upewnić się, iż kredyt refinansowy uzyskany z NBP (zgodnie z art. 42, 47 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim) jest wykorzystywany zgodnie z przeznaczeniem, b. jeśli bank zaciągnął kredyt w Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, to ocenić jego wykorzystanie w kontekście programu postępowania naprawczego, c. ustalić czy sytuacja finansowa banku nie zagraża terminowej spłacie kredytu refinansowego, d. w przypadku banków spółdzielczych upewnić się, iż kredyt refinansowy uzyskany od banku regionalnego, w którym są zrzeszone jest wykorzystywany zgodnie z przeznaczeniem, e. ustalić, czy bank hipoteczny przestrzega limitu z art. 15 ust.2 ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych, stanowiącego że wysokość zobowiązań z tytułu przyjmowanych lokat terminowych, zaciąganych kredytów i pożyczek i wyemitowanych obligacji nie może przekroczyć łącznie dwukrotności funduszy własnych banku hipotecznego. 10. Jeśli zaciągając kredyty/ pożyczki bank zawiera pisemne umowy z kredytodawcą: a. dokonać przeglądu warunków obecnych i uprzednich umów pod kątem oznak wskazujących na obniżenie zdolności kredytowej banku w ocenie jego partnerów. Zaznaczyć: istotne zmiany w warunkach umów w ostatnim okresie. przypadki zwiększania przedłożonych zabezpieczeń, aby umożliwić zaciąganie kredytów/ pożyczek. ogólne skracanie terminów wymagalności. płacenie stawek oprocentowania wyższych niż rynkowe. częste zmiany kredytodawców. b. jeśli przegląd umów wskazuje, iż następuje obniżenie zewnętrznej oceny zdolności kredytowej banku - ustalić przyczyny. Takie obniżenie zdolności kredytowej banku w ocenie jego pożyczkodawców wpływa na przyszłą możliwość pozyskiwania przez bank pożyczek 11. Przygotować wykaz wszystkich kredytów i pożyczek otrzymanych przez bank według rodzajów, w przedziałach miesięcznych od czasu poprzedniej inspekcji. Obliczyć dla kredytów i pożyczek zaciągniętych oraz udzielonych w tym okresie: najwyższe kwoty, najniższe, średnie kwoty wykorzystane, częstotliwość zaciągania/ udzielania kredytów i pożyczek (np. porównać kwoty udzielonych i zaciągniętych depozytów oraz pożyczek międzybankowych, kwoty funduszy rezerwowych nabytych i odstąpionych). Ocenić trendy i przyczyny zmian w poziomie otrzymanych kredytów i pożyczek. 12

12. Ustalić przeznaczenie środków z każdego rodzaju zaciągniętych kredytów/ pożyczek oraz określić czy kondycja finansowa banku i inne istotne okoliczności uzasadniają ich zaciągnięcie przez bank. 13. Dokonać przeglądu wartości rynkowej przedłożonych zabezpieczeń oraz rozwiązań dotyczących przechowywania zabezpieczeń w ramach umów z przyrzeczeniem odkupu, aby upewnić się, iż nie przedłożono nadmiernych zabezpieczeń. 14. Sporządzić zestawienie nadmiernych uzależnień od pojedynczego kredytodawcy lub grupy powiązanych ze sobą kredytodawców przewyższających 5% zobowiązań ogółem. 15. Przejrzeć dane o nadmiernych uzależnieniach uzyskane lub sporządzone przez inspektorów, a następnie ustalić: a. czy uzależnienia te są uzasadnione, b. czy kierownictwo banku jest świadome istnienia tych uzależnień i należycie monitoruje ryzyko. 16. Omówić nadmierne uzależnienia z przedstawicielami banku, a w szczególności ustalić: a. stopień uzależnienia banku od tych kredytów/ pożyczek, b. ewentualne przypadki specjalnej współpracy banku z danymi klientami, które ograniczają ogólne ryzyko płynności wynikające z nadmiernych uzależnień, c. prawdopodobieństwo odnowienia tych kredytów/ pożyczek, d. sposób w jaki bank zamierza zastąpić te źródła finansowania, w razie wypływu środków pochodzących z nadmiernych uzależnień. Ocenić łączne zagrożenie dla pozycji płynności banku wynikające z nadmiernych uzależnień od kredytów/ pożyczek otrzymanych. 17. Podsumować wyniki poprzednich czynności inspekcyjnych i omówić je z inspektorami odpowiedzialnymi za badanie płynności. Przekazać inspektorom odpowiedzialnym za badanie płynności następujące informacje: a. podsumowanie i ocenę polityki, zasad postępowania i procedur banku w zakresie zaciągania kredytów/ pożyczek. Ocena ta winna uwzględnić: czy bank opracowuje cele swojej polityki w świetle całościowej struktury aktywów i pasywów oraz zapotrzebowania na środki płynne, czy bank bada narażenie na ryzyko płynności i stopy procentowej ze względu na zaciągnięte pożyczki / kredyty dla różnych terminów płatności, czy bank posiada plany awaryjne, przewidujące korzystanie z alternatywnych źródeł finansowania w razie utraty istniejących źródeł. b. ocenę przestrzegania przez bank ustalonych zasad polityki i procedur. 13

c. zestawienie terminów wymagalności i terminów przeszacowania zaciągniętych przez bank kredytów/ pożyczek. d. wykaz linii kredytowych uzyskanych od innych banków. Wskazać łączną kwotę środków dotychczas niewykorzystanych. 18. Omówić wyniki inspekcji w zakresie kredytów i pożyczek otrzymanych z odpowiednimi przedstawicielami kierownictwa banku. 19. Przygotować wymagane strony i zestawienia protokołu z inspekcji zgodnie z przyjętą metodologią, obejmujące następujące zagadnienia: a. analizę i wnioski dotyczące kredytów i pożyczek zaciągniętych przez bank; b. wyszczególnienie praktyk nie spełniających zasad ostrożnościowych w zakresie zaciągania kredytów/ pożyczek; c. ocenę adekwatności pisemnych 2 zasad polityki banku dotyczących zaciągania kredytów/ pożyczek; d. wykaz ewentualnych przypadków nieprzestrzegania wewnętrznych regulaminów, procedur lub zasad postępowania; e. wykaz nadmiernych uzależnień, z określeniem poziomu ryzyka związanego z nimi oraz adekwatności kontroli tego ryzyka; f. wykaz istotnych niedociągnięć w systemie kontroli wewnętrznej i działań naprawczych zalecanych lub zamierzonych; g. wyszczególnienie nie rozwiązanych problemów wynikających lub wiążących się z badaniami rewizyjnymi w zakresie kredytów/ pożyczek otrzymanych, z podaniem przyczyn, dla których problemy te nie zostały jeszcze usunięte, a także zamierzonych działań naprawczych; h. wykaz ewentualnych przypadków naruszania przepisów prawa i regulacji ostrożnościowych. i. wyszczególnienie stwierdzonych nieścisłości w sprawozdaniach przekazanych do NBP; j. omówienie planów kierownictwa banku dotyczących usunięcia stwierdzonych podczas inspekcji naruszeń przepisów prawa, regulacji ostrożnościowych, niedociągnięć i słabości. 20. Określić czy stwierdzone zjawiska negatywne mogą wymagać podjęcia dalszych środków nadzorczych oraz sporządzić notatkę dla inspektorów odpowiedzialnych za badanie płynności. 2 Inspektorzy powinni mieć świadomość, że w banku mogą funkcjonować zasady polityki powszechnie znane właściwym pracownikom, mimo że nie zostały opracowane w formie pisemnej (lub nie są formalnie zatwierdzone przez właściwy organ). Sytuacja taka wymaga krytyki ze strony inspektorów nadzoru, tym niemniej jest ona o wiele mniej niebezpieczna dla banku niż zupełny brak strategii kierownictwa co do zaciągania przez bank pożyczek / kredytów. 14

21. Uporządkować dokumentację roboczą sporządzoną lub uaktualnioną podczas inspekcji. Przygotować notatkę dotyczącą możliwości usprawnienia procesu planowania i przeprowadzenia przyszłych inspekcji. 15

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE Ważne jest, by udokumentować funkcjonujący w banku system kontroli wewnętrznej w odniesieniu do zaciągniętych kredytów/ pożyczek. Bank powinien posiadać opracowane i wdrożone zasady polityki i procedury obejmujące tę działalność, które będąc wytycznymi dla pracowników, jednocześnie stanowią o zakresie ich odpowiedzialności. Inspektorzy powinni zbadać czy system kontroli wewnętrznej obejmuje wymienione niżej zagadnienia, które powinny być potraktowane jako minimalny zakres kryteriów ustalania oceny. Każdy bank ma inną strukturę organizacyjną, system przepływu informacji oraz sposób przetwarzania i zapisywania danych. Inspektorzy muszą ocenić na ile stosowane rozwiązania skutecznie zapobiegają powstawaniu błędów lub nadużyć. Badając system kontroli wewnętrznej w danym banku, inspektorzy powinni dążyć do możliwie pełnego opisu tego systemu, koncentrując się jednak na jego słabościach; wtedy gdy jest to niezbędne należy załączyć szczegółowe opisy, kopie druków używanych przez bank lub inne załączniki, które dokumentują istotne niedociągnięcia, wymagające podjęcia działań naprawczych przez kierownictwo banku. 1. Czy zarząd lub rada nadzorcza zatwierdziła pisemne zasady polityki banku w zakresie zaciągania kredytów/ pożyczek? Czy te zasady: a. nakreślają cele, jakimi kieruje się bank przy zaciąganiu kredytów/ pożyczek? b. opisują filozofię banku odnośnie ryzyka wiążącego się z zaciąganiem kredytów/ pożyczek - uwzględniając takie zagadnienia, jak dźwignia finansowa (wskaźnik dług/ kapitał), rozwój banku, płynność, zysk? c. zapewniają dywersyfikację ryzyka poprzez rozłożenie terminów wymagalności? d. nie traktują zaciągania kredytów i pożyczek jedynie w aspekcie kosztów? e. ustalają limity dla zaciąganych kredytów/ pożyczek dotyczące łącznego zadłużenia lub dopuszczalnej kwoty poszczególnych rodzajów kredytów/ pożyczek lub łącznego kosztu odsetek? f. określają uprawnienia dla poszczególnych przedstawicieli banku odnośnie zawierania umów z kredytodawcami? g. ustanawiają system wymaganej sprawozdawczości, pozwalającej na monitorowanie działalności banku w zakresie terminów wymagalności i wysokości zaciąganych kredytów/ pożyczek? h. wprowadzają wymóg zatwierdzenia transakcji? i. wymagają dokonywania przeglądu i korekt ustalonej polityki przynajmniej raz do roku? 2. Czy każdy rodzaj zaciągniętego kredytu/ pożyczki wyodrębniony jest na oddzielnych kontach analitycznych, z zachowaniem należytej identyfikacji wierzycieli? 3. Czy przygotowanie, uzupełnienie i księgowanie pozycji w rejestrach kredytów/ pożyczek zaciągniętych wykonują i/lub odpowiednio sprawdzają osoby, które równocześnie: 16

a. nie mają dostępu do operacji kasowych? b. nie wystawiają czeków bankowych lub weksli? c. nie sporządzają dokumentów wymaganych przy dokonywaniu spłaty zaciągniętych długów? 4. Czy rejestry kredytów/ pożyczek otrzymanych są uzgadniane z kontami księgi głównej w odstępach czasu odpowiadających wielkości i częstotliwości zaciągania kredytów/ pożyczek. 5. Czy naliczanie odsetek do zapłacenia z tytułu poszczególnych kredytów/ pożyczek sprawdzają osoby nie wykonujące operacji kasowych? 6. Czy całościowej weryfikacji łącznej kwoty odsetek zapłaconych dokonują osoby nie wykonujące operacji kasowych? 7. Czy kopie uchwał organów banku dotyczących zaciągania kredytów i pożyczek przechowywane są w aktach do wglądu osób kontrolujących? 8. Czy rada nadzorcza banku otrzymuje informacje dotyczące działalności w zakresie zaciągania kredytów/ pożyczek, łącznie z danymi odnośnie kwoty obecnych zobowiązań z tego tytułu, stawek oprocentowania, odsetek dotychczas zapłaconych oraz kierunku przewidzianej działalności w przyszłości? 9. Czy zagadnienia rozpatrzone powyżej dają wystarczającą podstawę, aby określić czy system kontroli wewnętrznej w odniesieniu do kredytów i pożyczek otrzymanych jest odpowiedni? a. jeśli takiej podstawy nie dają, wskazać jakie dodatkowe informacje lub zagadnienia muszą być rozpatrzone, aby prawidłowo ocenić istniejący system kontroli, b. opisać czynniki łagodzące lub dodatkowe środki kontrolne, które istnieją w banku a mogłyby ograniczyć ryzyko, które wynika z odpowiedzi przeczących na powyższe pytania. 10. Na podstawie przeprowadzonych badań, określić czy poziom kontroli wewnętrznej jest: Odpowiedni Nieodpowiedni 17

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE Na podstawie oceny systemu kontroli wewnętrznej, w tym adekwatności badań audytorów wewnętrznych i zewnętrznych, inspektorzy, jeżeli istnieje taka potrzeba, mogą uzupełnić procedury inspekcji dodatkowymi czynnościami wybranymi spośród niżej przedstawionych, które mają na celu zweryfikowanie zgodności ksiąg rachunkowych banku ze stanem rzeczywistym. 1. Stosując odpowiednie techniki próbkowania, dokonać wyboru pozycji do zbadania, a następnie zanalizować dotyczącą ich dokumentację, w tym warunki zaciąganych kredytów/ pożyczek, salda kont oraz inne istotne szczegóły. Skontaktować się z kredytodawcami, prosząc o potwierdzenie danych. Zbadać wszystkie odpowiedzi i wyjaśnić zgłoszone niezgodności danych. Włączyć odpowiedzi do dokumentacji roboczej inspekcji, udokumentować czynności podjęte w przypadku braku potwierdzeń lub stwierdzonych niezgodności. 2. Dokonać w odpowiednim zakresie przeglądu transakcji zabezpieczonych, badając stosowność przedłożonych zabezpieczeń w świetle wymagań kredytodawców oraz upewnić się, iż przedłożone jako zabezpieczenia aktywa banku są wyraźnie określone co do tożsamości. 3. Zbadać rzetelność dokumentacji źródłowej (dowodów księgowych) oraz odnaleźć i uzgodnić odpowiednie zapisy (łącznie z księgowaniem wpływów z zaciągniętych kredytów/ pożyczek) w rejestrach kredytów zaciągniętych i kontach księgi głównej. 4. Sprawdzić rzetelność naliczania odsetek do zapłacenia oraz odnaleźć zapisy księgujące te odsetki na odpowiednich kontach. 5. Zbadać dokonane operacje pod kątem zgodności z ustalonymi warunkami umów kredytowych. 6. Przejrzeć protokoły posiedzeń władz banku, aby upewnić się, że zatwierdzono wszystkie zaciągnięte kredyty/ pożyczki wymagające takiego zatwierdzenia. 18

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE Ustawa Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku (Dz.U. nr 140, poz. 939 z późn. zm.) art. 122 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U.nr 140, poz.938 z późn.zm.) art. 42 art. 44 Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz.U. nr 9 z 2000 r., poz.131 - tekst jednolity) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz.U. nr 140, poz.940 z późn.zm.) art. 3 art. 8 art. 15 Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 80, poz. 369 z późn. zm.) art. 15 art. 22 Uchwała nr 2/98 Zarządu NBP z dnia 27 lutego 1998 roku w sprawie rodzajów weksli przyjmowanych przez NBP do redyskonta oraz zasad i trybu ich redyskonta (Dz.Urz. NBP nr 3, poz.5 z późn.zm.) Uchwała nr 12/2000 Zarządu NBP z dnia 17 marca 2000 roku w sprawie wprowadzenia Regulaminu refinansowania banków kredytem lombardowym przez Narodowy Bank Polski (Dz.Urz. NBP nr 5, poz.8) Rekomendacje dla banków dotyczące systemu monitorowania płynności finansowej, z czerwca 1996 (pismo Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego z dnia 05.07.1996, sygn. NB/ZPN/643/96). Rekomendacja H z dnia 1 grudnia 1999 r. dotycząca kontroli wewnętrznej w banku. 19

POŻYCZKI I KREDYTY OTRZYMANE Poniżej przedstawione zostały wskaźniki stosowane do analizy kredytów i pożyczek otrzymanych. Uwaga: Posługiwanie się wartościami średnimi we wskaźnikach daje inspektorom jaśniejszy obraz bilansu banku, aniżeli stosowanie łącznych kwot na koniec danego okresu sprawozdawczego lub na dzień inspekcji, które mogą być zniekształcone na skutek dokonanych korekt lub przejściowych wahań nietypowych. Dane na koniec okresu sprawozdawczego w przypadku pozycji krótkoterminowych o zmiennym charakterze pokazują zwykle wielkości przypadkowe, które nie odzwierciedlają jak faktycznie kształtuje się poziom danej pozycji. Wybór sposobu liczenia wartości średnich - czy w ujęciu dziennym, miesięcznym, kwartalnym czy też rocznym - jest zależny od konkretnej sytuacji, w tym od oceny przez inspektorów działalności banku i dostępności informacji. (1) kredyty/ pożyczki w bieżącym okresie kredyty i/lub pożyczki tego samego okresu roku poprz. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- kredyty/ pożyczki tego samego okresu roku poprzedniego Wskaźnik ten mierzy jaki był wzrost / spadek kredytów/ pożyczek zaciągniętych, czyli zmianę kwoty kredytów/ pożyczek z jednego okresu na drugi; w przypadku tego wskaźnika można & & stosować & wartości! średnie za dane lata. Taką analizę należy przeprowadzić zarówno dla zaciągniętych kredytów/ pożyczek ogółem, jak i dla każdego ich rodzaju, aby ujawnić trendy w metodach pozyskiwania środków. Znaczne zmiany należy zbadać celem ustalenia czy sytuacja nie wymyka się spod kontroli banku, czy pozostaje w zgodzie z ustaloną polityką i procedurami banku oraz przyjętą strategią. Zmiany należy również analizować w odniesieniu do terminów zapadalności aktywów. Patrz rozdział pt.. (2) wartość średnia zaciągniętych kredytów i/lub pożyczek krótkoterminowych -------------------------------------------------------------------------------------------- wartość średnia aktywów ogółem Kredyty/ pożyczki krótkoterminowe można zdefiniować jako kredyty/ pożyczki z terminem wymagalności do 1 roku. Wskaźnik ten obrazuje stopień finansowania aktywów otrzymanymi kredytami/ pożyczkami krótkoterminowymi. Ogólnie rzecz biorąc, im wyższy ten wskaźnik, tym mniej stabilne są źródła finansowania, a zatem - tym mniejsza jest kwota, którą bank może zaangażować w aktywa o dłuższych terminach zapadalności. (3) wartość średnia zaciągniętych kredytów i/lub pożyczek długoterminowych ------------------------------------------------------------------------------------------- wartość średnia aktywów ogółem Wskaźnik ten obrazuje stopień finansowania aktywów otrzymanymi kredytami/ pożyczkami długoterminowymi, bardziej stabilnymi. Kredyty/ pożyczki długoterminowe 20

można zdefiniować jako kredyty/ pożyczki z terminem wymagalności dłuższym niż 3 lata. Inspektorzy mogą postanowić rozszerzyć analizę wskaźników o podobne wskaźniki dotyczące kredytów i pożyczek krótko- i średnioterminowych. Kredyty i pożyczki średnioterminowe, o terminach wymagalności w przedziale od 1 roku do 3 lat, są bardziej stabilne niż krótkoterminowe, lecz mogą być bardziej chwiejne od długoterminowych. (4) zysk netto ------------------------------------------------------- roczna wielkość zobowiązań z tytułu długu Wskaźnik ten pokazuje pokrycie zyskiem netto banku rocznych zobowiązań z tytułu długu, obejmujących zarówno odsetki od zaciągniętych kredytów/ pożyczek, jak i przypadające na dany okres raty spłaty kapitału. (5) kredyty i/lub pożyczki w bieżącym okresie ----------------------------------------------------- fundusze własne banku hipotecznego (6) kredyty i/lub pożyczki w bieżącym okresie + lokaty terminowe + wyemitowane obligacje ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- fundusze własne banku hipotecznego 21