Home banking katalizator efektywnego zastosowania cash poolingu lub Cash pooling w bankowo ci elektronicznej

Home banking katalizator efektywnego zastosowania cash poolingu lub Cash pooling w bankowo ci elektronicznej

Streszczenie: Bankowo elektroniczna w coraz wi kszym stopniu u atwia lub wr cz warunkuje zastosowanie ró nego rodzaju nowoczesnych us ug bankowych. Niew tpliwie do takich us ug nale y cash pooling, który umo liwia sprawne i efektywne zarz dzanie gotówk, gdy równocze nie przedsi biorstwo lub grupa kapita owa korzysta z kredytu bankowego. Czym jest cash pooling i w jakich formach mo e by stosowany? Cash pooling jest metod optymalizacji wykorzystania b cych w dyspozycji przedsi biorstwa lub grupy przedsi biorstw rodków. Jest on sposobem eliminacji konieczno ci p acenia przez firmy cz ci odsetek przy równoczesnym wykorzystaniu wolnych rodków na ró nych rachunkach bankowych w asnych lub nale cych do innych powi zanych w okre lony sposób jednostek np. w ramach holdingu. Metoda ta pozwala na kalkulowanie odsetek w oparciu o zbilansowane saldo rodków na wielu ró nych rachunkach bankowych. Suma ujemnych i dodatnich stanów wszystkich rachunków pomocniczych stanowi stan rachunku g ównego i jest podstaw naliczania kosztów lub przychodów odsetkowych 1. W ramach grupy kapita owej nale ce do niej jednostki maj zazwyczaj ró sytuacj finansow i ró ny jest te stan rodków na ich rachunkach. Cz sto te w przedsi biorstwie korzysta si z wi cej ni jednego rachunku bankowego, co jest wynikiem dywersyfikacji dzia alno ci lub rozproszenia terytorialnego oddzia ów. Na cz ci z tych rachunków wyst puj wolne rodki, inne natomiast s ewidencji wykorzystywanego w ró nych dost pnych formach kredytu bankowego (limit w rachunku bie cym, linia kredytowa) Zawsze pomi dzy oprocentowaniem wolnych rodków na rachunku bie cym lub nawet lokat a kredytów jest ró nica - mar a banku pozwalaj ca pokry : koszty obs ugi, ryzyko bankowe, koszty rezerw obowi zkowych oraz w du ej cz ci b ca wynagrodzeniem banku za po redniczenie i organizowanie transakcji na mi dzybankowym rynku finansowym. Zastosowanie cash poolingu pozwala na znaczne zmniejszenie ca kowitej warto ci mar y oraz innych op at i prowizji, poniewa zachodz ce w jego ramach operacje zamykaj si zazwyczaj w ramach jednego banku, a ryzyko kredytowe równowa one jest równoczesnym pokryciem depozytowym. Optymalizacja wykorzystania rodków b cych do dyspozycji przedsi biorstwa lub holdingu na kilku rachunkach przy zastosowaniu cash poolingu mo e potencjalnie wyst powa w dwóch podstawowych formach 2 : 1. Kompensowanie odsetek (interest pooling, netting), polegaj ce na kalkulowaniu odsetek w oparciu o zbilansowane saldo zad enia oraz wolnych rodków pieni nych na wyznaczonych rachunkach, bez konieczno ci dokonywania fizycznych transferów pomi dzy nimi. Naliczone odsetki nie s w tym przypadku oparte na saldach poszczególnych rachunków, ale na sumie sald dodatnich i ujemnych. Stany rodków na poszczególnych rachunkach pozostaj, pomimo skumulowania dla celu naliczania odsetek, bez zmian. 2. Koncentracj rodków na rachunku podstawowym (zero balancing), która 1 W. Dado Cash Pooling and Netting NIBE Amsterdam 1993r, s.15. 2 S. Elwy Product Manual for Pooling and Zero Balancing GCMS 1994 r, s. 7/8

wi e si z konieczno ci dokonywania rzeczywistych transferów rodków z rachunków pomocniczych na rachunek g ówny. Transfery te nast puj automatycznie na koniec ka dego dnia, po ka dej transakcji lub te po przekroczeniu okre lonego limitu zad enia lub te wyznaczonej sumy rodków na bior cych udzia w koncentracji rachunkach. Saldo rachunku ównego stanowi podstaw naliczania odsetek. Obie metody posiadaj zalety jak równie i wady, które nale y uwzgl dni przy podejmowaniu decyzji oraz wyborze formy kompensacji. Zdarzaj si przypadki, w których automatyczny transfer rodków uniemo liwia np. rozliczenie i identyfikacj ród a przychodów. W obu jednak przypadkach wyst puj problemy ze stworzeniem bezpiecznego i spójnego systemu rozliczania odsetek, organizacji przep ywu rodków oraz kalkulacji kosztów operacji. Rysunek: Koncentracja rodków - najcz ciej stosowana forma cash poolingu w grupie kapita owej. Salda ujemne Bank Salda dodatnie Przedsi biorstwo A. Przedsi biorstwo B. Rachunek 2 Przedsi biorstwo E. Przedsi biorstwo F. ród o: Opracowanie w asne. Depozyt (overnight) Kredyt w rachunku bie cym (overdraft) Przedsi biorstwo A. Rachunek 2 Rachunek 3 Przedsi biorstwo C. Przedsi biorstwo D Rachunek 2 Rachunek 3 Potencjalnie zastosowanie cash poolingu w rozbudowanych organizacjach gospodarczych jest bardzo szerokie. Mo liwym jest tworzenie ró nego rodzaju kombinacji bilansowania rachunków przedsi biorstw szczególnie, dzia aj cych na ró nych rynkach, w wielu krajach np: cash pooling na rachunkach prowadzonych w jednej walucie, bilansowanie rachunków prowadzonych w ró nych krajach, w ró nych walutach przy zastosowaniu kursów krzy owych, prowadzenie rachunków zbiorczych dla oddzia ów w poszczególnych krajach, bilansowanie na jednym rachunku stanów rachunków prowadzonych w ró nych walutach w ramach jednego kraju (np. rachunek bie cy w PLN, rachunki pomocnicze dla wp ywów z eksportu w EUR i USD), scentralizowane bilansowanie wp ywów w poszczególnych walutach na rachunkach

zbiorczych wyodr bnionych dla ka dej z walut, zastosowanie sub-poolingu, który polega na tworzeniu grup rachunków, które s bilansowane wieloszczeblowo (np. w ramach kraju, przedmiotu dzia ania, itp.) Jakie korzy ci z zastosowania cash poolingu mo e czerpa przedsi biorstwo a jakie oferuj cy t us ug bank? Cash pooling pozwala przedsi biorstwom nie tylko na uzyskanie optymalnego wyniku na operacjach finansowych, ale pomaga równie w zarz dzaniu finansami, raportowaniu i planowaniu. Przy jego zastosowaniu mo na np: grupowa centralnie i planowa wp ywy zale nie od lokalizacji, typu dzia alno ci itp. negocjowa i ustala limity i warunki kredytowania wspólnie dla wszystkich przedsi biorstw (oddzia ów), ograniczy koszty transakcyjne i koszty zarz dzania finansami koncentruj c je w jednym miejscu i na jednym poziomie w strukturze organizacyjnej itp. Pomimo zmniejszenia nominalnego przychodu z mar y stosowanie i oferowanie produktów bankowych, których konstrukcja oparta jest na cash poolingu wydaje si mie wiele zalet równie z punktu widzenia banku. Do najwa niejszych z nich nale przede wszystkim: 1. Ograniczenie ryzyka zwi zanego z kredytowaniem (salda ujemne pokrywane s rodkami zgromadzonymi na innych rachunkach), 2. Kontrola znacznej cz ci obrotów na rachunkach klienta, który chc c optymalizowa efekt poolingu koncentruje podstawowe operacje bankowe (bie ce wp ywy i p atno ci) w jego ramach (na rachunkach bior cych udzia w nettingu b koncentracji). 3. Ograniczenie wyp ywu czasowych nadwy ek rodków b cych w dyspozycji klienta do innych banków a tak e wi ksza si a przetargowa przy oferowaniu innych us ug bankowych. 4. Mo liwo ustalenia warunków finansowych, na jakich wiadczony jest cash pooling, które w znacznym stopniu pokryj utrat potencjalnych przychodów ze spread u (ró nicy oprocentowania) pomi dzy depozytami a kredytami, 5. Podniesienie, przez ró norodno i nowoczesno, atrakcyjno ci ca ciowej oferty us ug bankowych kierowanej do aktualnych i potencjalnych klientów. Dla banku zatem organizacja cash poolingu, pomimo generalnie ni szych, ni w przypadku us ug klasycznych prowizji i mar, mo e w efekcie oznacza zwi kszenie obrotów, obni enie ryzyka a dzi ki temu równie zwi kszenie przychodów. Jak dzia aj systemy bankowo ci elektronicznej przeznaczone dla du ych podmiotów gospodarczych? Z punktu widzenia przedsi biorstwa bardzo wa ny jest, przy stosowaniu wszelkich nowoczesnych us ug bankowych, szybki, szeroki i atwy dost p do informacji. Najcz ciej rol t obecnie spe niaj oferowane przez poszczególne banki systemy bankowo ci elektronicznej (home banking). Systemy te umo liwiaj, zale nie od zakresu ich funkcjonalno ci, komunikacj oraz potencjalnie ci y przep yw

informacji i dyspozycji pomi dzy bankiem i przedsi biorstwem. Pozwalaj ytkownikowi na dost p do okre lonych danych, bezpo rednio w systemie danego banku lub specjalnie z niego wyodr bnionych i pobranych w odpowiednim formacie. Komunikacja pomi dzy bankiem a przedsi biorstwem odbywa si zazwyczaj za pomoc linii telekomunikacyjnych, a przesy ane dane s odpowiednio kodowane. Coraz cz ciej programy w zakresie obs ugi i komunikacji funkcjonuj przy wykorzystaniu cz i funkcjonalno ci internetu. Z punktu widzenia dost pu do informacji systemy mo na podzieli na dzia aj ce w trybie: on line - przep yw informacji i aktualizacja baz odbywa si w sposób ci y, off line - Informacje s przygotowywane, przesy ane oraz pobierane okresowo w zwi zku z czym aktualizacja informacji, w zale no ci od okre lenia ich zakresu nast puje po ka dorazowej transmisji. W praktyce komunikacja odbywa si 1-3 razy dziennie (czasami cz ciej - zale nie od dora nych potrzeb przedsi biorstwa). Tabela: Systemu home banking stosowane przez niektóre dzia aj ce w Polsce banki Bank System Dost p do danych Transmisja/ cza PKO BP S.A. Net.Bank 2.1 Off line telefon PEKAO S.A. Beta(Multicash) Off line telefon Bank Handlowy S.A. CitiDirect On line internet BPH PBK S.A. Multicash Off line telefon BRE Bank S.A. BRESOK Off line telefon/internet interbresok On line Millenium S.A. ESOBIG Off line telefon/internet BZ WBK S.A. Minibank 24 Off line internet ING Bank ski S.A. Multicash Off line telefon ród o: Opracowanie w asne W jaki sposób home banking u atwia zastosowanie cash poolingu? Dla przedsi biorstwa lub grupy przedsi biorstw stosuj cych cash pooling odpowiednio dopasowana funkcjonalno systemu bankowo ci elektronicznej ma bardzo du e znaczenie. System spe nia w przypadku tej, podobnie jak i w przypadku innych nowoczesnych us ug bankowych trzy podstawowe typy funcji: 1. operacyjno - transakcyjne 2. operacyjno - informacyjne 3. kontrolno - zarz dcze Funkcjonalno operacyjno - transakcyjna obejmuje grup dzia wykonywanych za po rednictwem danego systemu bankowo ci elektronicznej, które skutkuj rzeczywistymi zmianami stanu danego rachunku. Do tej grupy nale przede wszystkim: tworzenie, akceptacja i przesy anie przelewów bankowych, dyspozycje lokat, ci gnienia lub sp aty kredytu, transfery pomi dzy rachunkami itp. Funkcje operacyjno - informacyjne to szeroka gama mo liwo ci systemu w zakresie dostarczania oraz prezentacji informacji o rachunkach bankowych danej jednostki. Obejmuj one zarówno umo liwienie wgl du w stan i operacje na rachunku, ich histori, ale tak e pozwalaj na przygotowanie danych w takiej formie, aby mo liwe

by o ich automatyczne transferowanie do systemu finansowo ksi gowego przedsi biorstwa. Banki stosuj ró ne rozwi zania w tym zakresie, niektóre z nich umo liwiaj klientowi samodzielne tworzenie plików w po danym formacie, inne za generuj takie pliki bezpo rednio z w asnego systemu ksi gowego przesy aj je klientowi lub umo liwiaj mu ich pobranie za po rednictwem home banking w celu zaksi gowania. Funkcje kontrolno zarz dcze to w najkrótszym uj ciu wszystkie mo liwo ci raportowanie w danym systemie. Tworzone raporty umo liwiaj kontrol wszelkich operacji, danych, uprawnie itp. Obejmuj one równie aktywno ci wykonywane w ramach funkcji informacyjnych o ile s one kontroli poszczególnych operacji i sald a nie tylko ewidencji wyci gu bankowego. W tym obszarze oferowane przez banki systemy znacznie ró ni si mi dzy sob. Ró nice dotycz zarówno czasowego przedzia u, w jakim mo liwe jest odtwarzanie informacji, ale tak e zakresu i formy prezentacji danych, które mo na z systemu wygenerowa. Oferowane przez banki w Polsce us ugi, których konstrukcja oparta jest na cash poolingu polegaj na dokonywaniu automatycznych przesuni rodków i nalicze odsetek, zatem z punktu widzenia klienta funkcje transakcyjne nie maj w tym przypadku szerszego zastosowania. Wyj tek stanowi cash pooling sterowany, polegaj cy na dokonywaniu za pomoc dyspozycji przelewu przesuni rodków pomi dzy okre lonymi rachunkami przez upowa nion do tego osob tzw. pooling managera. Osoba ta jest inicjatorem transferów, co w praktyce oznacza, e decyduje o ich wysoko ci oraz cz stotliwo ci. Du e znaczenie dla przedsi biorstw stosuj cych cash pooling ma prezentacja operacji z nim zwi zanych w poszczególnych pozycjach wyci gu bankowego. System bankowo ci elektronicznej powinien umo liwia bie identyfikacj nie tylko przesuni rodków b cych wynikiem koncentracji, ale tak e wszelkich innych pochodnych stosowania cash poolingu, czyli uzna i obci jak np. odsetki, prowizje, op aty itp. W wi kszo ci systemów home banking najwi kszy problem stanowi czytelne oznaczenie tytu u i charakteru wszelkich operacji inicjowanych przez banki. Transfer danych opiera si na systemie kodów oznacze poszczególnych operacji, które zawieraj ró ne informacje najcz ciej dla klienta nierozpoznawalne. Podobne trudno ci wyst puj w przypadku automatycznego ksi gowania wyci gu. W takim przypadku niezb dne jest zidentyfikowanie kodów poszczególnych, potencjalnych operacji (ruchów na rachunku) zwi zanych z poolingiem, a nast pnie opracowanie dla nich i skonfigurowanie w systemie finansowo - ksi gowym jednostki odpowiednich modeli ksi gowa. Najbardziej istotn z punktu widzenia podmiotów stosuj cych cash pooling grup funkcjonalno ci systemu bankowo ci elektronicznej s funkcje kontrolno zarz dcze. Obejmuj one wszelkie raporty, których wygenerowanie umo liwia dost p do informacji, prowadzenie analiz, kontrol prawid owo ci rachunkowej operacji, ich grupowanie itp. Do raportów szczególnie przydatnych w monitorowaniu i analizie wszelkich przep ywów i op acalno ci poolingu mo na zaliczy : zestawienie sald rachunków bior cych udzia w koncentracji lub nettingu za okre lony okres czasu, zestawienie wp ywów i wyp ywów odsetek dotycz cych sald, dok adny czas rozlicze poolingowych,

zestawienie sald depozytów dla celów naliczenia kosztów rezerwy obowi zkowej, okresowy raport op at i prowizji z tytu u cash poolingu itp. Transfer raportów lub ich cz ci do systemów elektronicznych (arkusz kalkulacyjny, plik tekstowy, baza danych itp.) umo liwiaj cych ich dalsze opracowywanie i prezentacj danych w po danej formie. Niezale nie od kalkulacji poprzedzaj cych zastosowanie poolingu, a tak e jego formy, raporty pozwalaj na bie ce analizowanie jego efektywno ci. W najprostszym uj ciu analiza taka polega na zestawieniu i porównaniu ró nicy ca kowitych kosztów i przychodów zwi zanych z poolingiem z ró nic potencjalnych przychodów i kosztów, które wyst pi yby gdyby us ugi tej nie zastosowano (czyli od depozytów i kredytów w tej samej wysoko ci). Raporty i analizy s nie tylko efektywnym narz dziem kontroli, ale te stanowi podstaw podejmowania przez klienta decyzji dotycz cych zarówno badanej us ugi jak i innych obszarów wspó pracy z bankiem. Podsumowanie Cash pooling w najbardziej ogólnym uj ciu jest metod zarz dzania gotówk w warunkach zad enia. Po rednictwo banku nie jest teoretycznie w jej zastosowaniu niezb dne. Jednak fakt, e metoda ta mo e by stosowana na szerok skal jedynie przez wi ksze podmioty oraz e w przypadku dzia alno ci gospodarczej rozlicze dokonuje si bezgotówkowo za po rednictwem banku, kwalifikuje cash pooling jako us ug bankow. Z punktu widzenia prawa bilansowego oraz podatkowego mo e on by stosowany w ramach jednego przedsi biorstwa praktycznie bez ogranicze. Jednak jego zastosowanie w grupie przedsi biorstw (np. w ramach holdingu) rodzi tpliwo ci co do charakteru oraz skutków transakcji pomi dzy odr bnymi podmiotami (np. zani anie, przerzucanie dochodów, transfer kosztów, rodzaj czynno ci prawnej itp.). W zwi zku z tym najcz stsze zastosowanie w grupach kapita owych znalaz cash pooling w formie koncentracji depozytowo-kredytowej (patrz rys.). Polega on na po redniczeniu przez bank w pokrywaniu na koniec dnia niedoboru rodków na cz ci rachunków nadwy gotówki z innych rachunków. Przychody i koszty kalkulowane s na podobnym rynkowym poziomie po minimalizacji lub wyeliminowaniu jakiegokolwiek zysku (mar y) banku. Bank pobiera ustalon umownie prowizj, otrzymuje zwrot ewentualnych kosztów, otrzymuje i wyp aca odsetki. Z punktu widzenia podatkowego taka konstrukcja jest bezpieczna, poniewa we wszystkich operacjach jedn ze stron jest bank i nie ma bezpo rednich transakcji pomi dzy podmiotami powi zanymi. Im wi cej jest rachunków bior cych udzia w cash poolingu tym bardziej skomplikowana jest jego organizacja i kontrola. Bez systemów bankowo ci elektronicznej trudne by oby monitorowanie przep ywów pomi dzy rachunkami, a tak e kontrola efektów poolingu oraz zarz dzanie p ynno ci finansow. Praktycznie ka dy system home banking umo liwia wgl d w rachunek podstawowy, pomocnicze i sub-konta danego podmiotu. Nieco gorzej jest z mo liwo ci identyfikacji operacji poolingowych i ich wyodr bnieniem dla celów analizy. Znacznie trudniejsza natomiast sytuacja jest w przypadku rachunków kilku odr bnych przedsi biorstw np. w ramach grupy kapita owej. Podstawowy warunek to koncentracja rachunków w ramach

jednego banku. Zatem wszystkie jednostki obs ugiwane musz by przez ten sam bank gromadzi w nim wolne rodki a tak e zaci ga kredyt. Drugim natomiast, równie wa nym warunkiem jest mo liwo koncentracji zarz dzania p ynno ci i kontroli przep ywów. Oznacza to, e system bankowej obs ugi elektronicznej powinien umo liwia wgl d w operacje na rachunkach ró nych przedsi biorstw oraz generowanie odpowiednich raportów z jednego stanowiska obs ugi. Szeroka funkcjonalno oraz elastyczno systemów bankowo ci elektronicznej warunkuje rozwój wszelkich nowoczesnych us ug bankowych. Dotyczy to przede wszystkim bankowo ci transakcyjnej ale tak e odgrywa du rol w ca ci relacji i wspó pracy pomi dzy bankiem a przedsi biorstwem (grup kapita ow ).