1
mob (ang.) tłum, motłoch to mob otoczyć, zaatakować, napadać dokuczać MOBBING wg H. Leymann a specyficzny rodzaj terroru psychicznego, stosowany przez jedną lub kilka osób przeciwko jednej, polegający na systematycznym wrogim i nieetycznym sposobie komunikowania się, zmierzający do poniŝenia, wykluczenia ofiary z zespołu. 2
MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA PRACY: mobbing to: obraźliwe zachowanie poprzez mściwe, okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowania zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników [...], którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia. Mobbing zawiera w sobie stale negatywne uwagi lub krytykę, izolowanie osoby od kontaktów społecznych, plotkowanie lub rozprzestrzenianie fałszywych informacji. 3
1. Konflikt. 2. Mobbing, dręczenie. 3. Eskalacja działań mobbingowych. 4. Błędne diagnozy lekarskie i psychologiczne. 5. Wykluczenie z Ŝycia zawodowego. 4
horyzontalna (pozioma) kolega przeciwko koledze pochyła przełoŝony przeciwko podwładnemu pionowa podwładny przeciwko przełoŝonemu 5
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej art.24. Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. art.30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. art. 31. ust. 2. KaŜdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. art. 32.ust 2. Nikt nie moŝe być dyskryminowany w Ŝyciu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. art.66 KaŜdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. 6
art.94 3. 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.. Mobbing oznacza działania lub. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniŝoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniŝenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu pracowników. 7 2
KODEKS PRACY Pracownik, u którego mobbing wywoła rozstrój zdrowia, moŝe dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pienięŝnego za doznaną krzywdę. 3. 4 Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niŝszej niŝ minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalone na podstawie odrębnych przepisów. 8
art. 212 1 (zniesławienie) gdy pracodawca oczernia pracownika, psuje mu dobrą opinię, naraŝa na utratę zaufania. art.216 1 (zniewaga) gdy pracodawca uŝywa wobec pracownika słów uznanych powszechnie za obelŝywe. art.218 1 gdy pracodawca wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego. 9..
sama definicja - trudno odróŝnić mobbing od innych patologicznych zjawisk w miejscu pracy, przepis wymaga by nękanie wywołało u pracownika zaniŝoną przydatność zawodową czego nie musi on odczuwać, ubiegając się o odszkodowanie zainteresowany musi udowodnić, Ŝe jest ofiarą, sąd musi ocenić czy przyczyną rozstroju zdrowia jest mobbing, moŝliwość dochodzenia odszkodowania otwiera równieŝ furtkę dla nieuczciwych pracowników. 10
I. I. Zaburzające komunikowanie się: ograniczanie przez przełoŝonego moŝliwości wypowiadania się, stałe przerywanie wypowiedzi reagowanie na uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem, ciągłe krytykowanie wykonanej pracy, ciągłe krytykowanie Ŝycia prywatnego, napastowanie przez telefon, groźby i pogróŝki ( ustne, pisemne) ograniczenie kontaktu lub całkowita izolacja. 11
II. Zaburzające stosunki społeczne: unikanie przez przełoŝonego rozmów z ofiarą, ograniczanie moŝliwości odezwania się, zmiana usytuowania stanowiska pracy ( z dala od kolegów) zabronienie pozostałym pracownikom rozmów z ofiarą, traktowanie jak powietrze 12
III. Mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby: wyraŝanie się źle o ofierze za jej plecami, rozsiewanie o niej plotek, próby ośmieszania, sugerowanie choroby psychicznej kierowanie na badania psychiczne, wyśmiewanie niepełnosprawności, parodiowanie gestów, mówienia w celu ośmieszenia, zwracanie uwagi na polityczne i religijne przekonania ofiary, 13
III. Mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby c. d.: Ŝarty dotyczące Ŝycia prywatnego, wyśmiewanie narodowości, zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą, fałszywe ocenianie zaangaŝowania w pracy, kwestionowanie podejmowanych decyzji, lekcewaŝenie, uŝywanie pogardliwych słów, gestów i deprecjonujących zwrotów, zaloty lub słowne propozycje seksualne 14
IV. Mające wpływ na jakość sytuacji Ŝyciowej: nie powierzanie ofierze Ŝadnych zadań do wykonania, odbieranie prac przydzielonych wcześniej, zlecenie wykonania bezsensownych prac, przydzielanie zadań poniŝej umiejętności, zarzucanie wciąŝ nowymi pracami do wykonania, polecenie wykonania obraźliwych dla ofiary zadań, 15
V. Mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary: zmuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia, groŝenie przemocą fizyczną, stosowanie niewielkiej przemocy fizycznej, znęcanie się fizycznie, przyczynianie się do ponoszenia kosztów, w celu zaszkodzenia ofierze, znęcanie się psychiczne w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy, systematyczne zastraszanie zwolnieniem z pracy. 16
PRZYCZYNY MOBBINGU PRZYCZYNY MOBBINGU POŚREDNIE BEZPOŚREDNIE niestabilność gospodarki, sytuacja na rynku pracy, obniŝanie kosztów STRACH brak kompetencji przełoŝonego, kliki, korupcja, chęć utrzymania się na stanowisku OSOBOWOŚĆ AGRESORA Ŝądza władzy, autokratyzm, zazdrość, 17
1. SPOŁECZNE: sytuacja na rynku pracy, skostniałe struktury społeczne, sprawowanie władzy z pozycji siły, autokratyczne zarządzania, chaos w relacjach społecznych w miejscu pracy, konflikt. 18
2. PSYCHIKA I SYTUACJA MOBBERA: wysokie poczucie własnej wartości, nie przyjmuje Ŝadnej krytyki, na wszelkie uwagi reaguje złością, nieufny, przekonanie Ŝe grupa moŝe być spójna i efektywna tylko w wyniku unifikacji, potrzeba stymulacji w miejscu pracy, manifestowanie antypatii, neurotyczny, głodny władzy, narcystyczny zboczeniec. 19
3. ORGANIZACJA: brak odpowiednich kompetencji osób na stanowiskach kierowniczych, brak odpowiedniego wynagrodzenia, sztywna struktura organizacyjna, skostniały, zhierarchizowany sposób zarządzania, zła atmosfera w miejscu pracy, złe zarządzania (przesadna dyscyplina, polityka zamkniętych drzwi, ograniczanie wydatków na zasoby ludzkie, brak komunikacji, itp.) brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. 20
4. PSYCHIKA I SYTUACJA OFIARY MOBBINGU: kompetentne, kreatywne, zaangaŝowane w pracę, są nieoficjalnym autorytetem wyróŝniającym się w grupie, pozycja zawodowa. 21
to nierówne, zróŝnicowane traktowanie, którego nie moŝna wyjaśnić obiektywnymi przyczynami, ani które nie jest prawnie usprawiedliwione 22
płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynaleŝność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, 23
Bezpośrednia dyskryminacja zachodzi wtedy, gdy jakaś osoba jest traktowana w sposób mniej korzystny niŝ inna osoba w podobnej sytuacji, ze względu na jakieś kryterium lub cechę ( np. z powodu swojej płci, wyznania, rasy, etc.). 24
Dyskryminacja pośrednia ma miejsce wtedy, gdy pozornie neutralne, a więc nie róŝnicujące kryterium, powoduje, Ŝe dana osoba, lub grupa znajduje się w gorszej porównywalnie sytuacji do innych osób. Oba rodzaje dyskryminacji są zabronione. 25
zachodzi wtedy, gdy dana osoba nie jest równo traktowana przez pracodawcę ze względu na więcej niŝ jedno kryterium. (np. pracodawca niŝej wynagradza kobietę pochodzenia nie-polskiego niŝ męŝczyzn Polaków, posiadającą równorzędne z nimi kwalifikacje i wykonującą taką samą pracę.) 26
- Kierowanie do starających się o pracę kobiet zapytań o stan rodzinny, plany związane z macierzyństwem; - Zobowiązywanie pracownic do podpisywania oświadczeń, Ŝe nie zajdą w ciąŝę/wyjdą za mąŝ w danym okresie; - Odmowa przyjęcia do pracy kobiety, mimo, iŝ posiada równorzędne lub wyŝsze kwalifikacje w stosunku do innych kandydatów; - Kierowanie Ŝartów, uwag np. o tematyce seksualnej do pracownicy, która sobie tego wyraźnie nie Ŝyczy (dyskryminacja ze względu na płeć - molestowanie seksualne); 27
- Kierowanie Ŝartów na temat pochodzenia pracownika lub jego przynaleŝności etnicznej (dyskryminacja ze względu na pochodzenie); - Kierowanie na szkolenia zawodowe, kursy, treningi, tylko młodych pracowników (dyskryminacja ze względu na wiek); - Ustalanie niŝszego wynagrodzenia za pracę o tej samej wartości lub za taką samą pracę dla kobiet i męŝczyzn; 28
- Umieszczanie ogłoszeń o pracę typu: przyjmę do pracy w charakterze kierowcy młodego, nieŝonatego męŝczyznę (dyskryminacja ze względu na wiek i płeć); - Zwolnienie z pracy osoby homoseksualnej, gdy pracodawca dowiedział się o jej orientacji seksualnej (dyskryminacja ze względu na orientację seksualną); - Zadawanie pytań o przynaleŝność do partii politycznych, związków wyznaniowych, religię, orientację seksualną; 29
1.Populacja Badaną zbiorowość wyodrębniono w oparciu o 3 kryteria: - miejsce zamieszkania - teren całej Polski - wiek powyŝej 18 lat - aktywność zawodowa pracodawcy, pracobiorcy, osoby bezrobotne 2. Czas badań Przełom 2003/2004 roku 3. Narzędzie kwestionariusz wywiadu 4. Cel badań - diagnoza problemu mobbingu w Polsce 30
1. ZałoŜenia definicyjne mobbingu: a. działania mobbingowe występowanie przynajmniej jednego z działań mobbingowych, b. częstotliwość występowania w/w działań przynajmniej raz w tygodniu, c. czas trwania działań mobbingowych dłuŝej niŝ 6 miesięcy. 31
W badaniu wzięły udział 2652 osoby. Kryteria definicyjne spełniło 1047 osób, czyli 39,5% badanej populacji. 32
krócej niŝ 1 miesiąc ponad miesiąc do 2 miesięcy ponad 2 miesiące do 0,5 roku ponad 0,5 roku do 1 roku ponad 1 rok do 1,5 roku ponad 1,5 roku do 2 lat dłuŝej niŝ 2 lata 20,0% 18,0% 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 33
34
I. Wpływające na procesy komunikacji i moŝliwość wyraŝania poglądów. krytyka wykonanej pracy 47,8% ograniczanie moŝliwości wypowiadania się 38,6% brak moŝliwości zabrania głosu 35,3% stosowanie róŝnego rodzaju aluzji 32% 35
traktowanie jak powietrze 28,2% odizolowanie stanowiska pracy od innych pracowników 19,1% 36
obgadywanie za plecami 41,3% kwestionowanie podejmowanych decyzji 34,4% nieobiektywna ocena zaangaŝowania w pracy 34,1% 37
przydzielanie nadmiernej liczby prac 45,7% zlecanie bezsensownych prac 37,6% 38
Znęcanie psychiczne 31,2% 39
1. Czynniki związane z kulturą i strukturą organizacyjną zakładu pracy. brak związków oceny pracownika z jego wynagrodzeniem 51,9% stosowanie niejasnych kryteriów oceny pracy 50,6% wynagrodzenie niezaleŝne od wyników pracy 50,2% koncentracja nadmiernej władzy przez przełoŝonych 44,9% zła struktura organizacyjna 41,1% istnienie klik 40,1% 40
poczucie bezkarności 54,4% odwracanie uwagi od swoich błędów 51,9% wysoka pozycja zawodowa 43,9% niski poziom kompetencji zawodowych 40,5% chęć wykluczenia konkurencji 38,9% 41
sytuacja na rynku pracy wzrost bezrobocia 66,2% sposób finansowania zakładu pracy 14,1% niestabilność gospodarki 11,2% nieprecyzyjne przepisy prawne 8,5% 42
dla ofiary: brak motywacji do pracy 23,1% mniejsza efektywność pracy 17,3% straty finansowe 9,4% zmiana pracy 8,4% zwolnienia lekarskie 5,5% myśli samobójcze 2,6% 43
dla sprawcy mobbingu: Ŝadne 43% krytyka otoczenia 12,8% utrata zaufania 11,4% utrata autorytetu 11,1% 44
dla zakładu pracy: zmniejszona wydajność w pracy 36,8% brak rozwoju organizacji 13,6% utrata dobrego wizerunku organizacji 13,4% fluktuacja kadry 12,5% skutki prawne 0,5% 45
męŝczyzna w wieku 35-45 lat 60,1% wykształcenie wyŝsze 56,1% bezpośredni przełoŝony 48,6% lub na wyŝszym stanowisku w stosunku do ofiary 25,1% stosujący podobne działania w stosunku do innych pracowników 85,9% 46
zarówno kobieta jak i męŝczyzna wykształcenie wyŝsze 47,5 % umowa na czas nieokreślony 62,5% nie będąca na stanowisku kierowniczym 83,1% mobbingowana po raz pierwszy 74,1% nie naleŝąca do związków zawodowych 86,8% 47
mobbing w polskim środowisku pracy osiąga alarmujący poziom, na działania mobbingowe naraŝone są przede wszystkim osoby zatrudnione na czas nieokreślony polski mobbing charakteryzuje długotrwałość i intensywność działań zjawisko mobbingu przybiera postać rytuałów gnębienia wyselekcjonowanych ofiar przez kliki wewnątrz organizacji, miejscem mobbingu są organizacje o skostniałych strukturach organizacyjnych 48
występowaniu mobbingu sprzyja kultura organizacyjna organizacje, w których pojawia się mobbing, charakteryzuje wysoka fluktuacja kadry, obniŝenie dynamiki rozwoju firmy i mała wydajność w pracy mobbing polega głównie na stygmatyzowaniu pewnych pracowników naleŝy uświadamiać pracodawców i zespoły pracownicze, jakie koszty bezpośrednie i pośrednie ponosi firma oraz podatnicy w wyniku mobbingu naleŝy tworzyć programy profilaktyczne oraz profesjonalnie szkolić kadrę kierowniczą jak i pracowników 49
Dziękuję za uwagę 50