Tucz z zastosowaniem różnych pasz W zależności od zastosowanych pasz wyróżniamy: tucz zbożowy tucz ziemniaczany, tucz serwatkowy, tucz CCM, tucz odpadkami. Tucz zbożowy Ziarno zbóż jest paszą o dużej koncentracji energii, łatwo się przechowuje, rozdrabnia (śrutowanie, gniecenie) i miesza. Zboża dostarczają około 85% energii w dawce dla tuczników. W żywieniu wykorzystuje się: jęczmień, żyto, pszenżyto, pszenicę, owies, kukurydzę. Zboża zawierają średnią ilość białka (10-14%). Aminokwasem ograniczającym wartość odżywczą białka zbóż jest lizyna. Dawkę paszy dla tuczników należy uzupełniać komponentami o wyższej zawartość białka, które zapewniają zwierzęciu spożycie pożądanej ilości lizyny oraz innych aminokwasów niezbędnych, tj. metioniny, treoniny i tryptofanu. W tuczu zbożem tuczniki żywi się mieszankami pełnoporcjowymi pochodzącymi z zakupu lub sporządzanymi w gospodarstwie. Podstawowymi składnikami mieszanek są śruty zbożowe. Uzupełnienie ilości i jakości białka oraz składników mineralnych i witamin zapewnia dodatek superkoncentratów, koncentratów lub mieszanek uzupełniających. Przyrządzanie i zadawanie paszy w tuczu zbożowym jest mniej pracochłonne od innych technik tuczu i najłatwiejsze do zmechanizowania przy dowolnej konsystencji paszy. Korzystne żywieniowo jest stosowanie mieszaniny 2-3 rodzajów zbóż, które, wzajemnie się uzupełniając, podnoszą wartość pokarmową i dietetyczną paszy. Jęczmień może być stosowany w ilościach wynikających z potrzeb pokarmowych, natomiast udział innych zbóż powinien być ograniczony.
Udział żyta bezpiecznie jest ograniczyć do 30% mieszanki zadawanej tucznikom młodszym i do 40% dla starszych. Wyższy, do 60%, udział żyta w dawce wymaga wybrania do tuczu zwierząt zdrowych i utrzymania ich w bardzo dobrych warunkach zoohigienicznych oraz zwiększenia udziału koncentratu białkowego w mieszance w celu prawidłowego jej zbilansowania. Ziarno pszenżyta nie powinno być jedynym komponentem mieszanki, ale może być zamiennikiem jęczmienia. Za bezpieczny można uznać poziom 40%, a nawet do 50% dla tuczników młodszych i do 70% dla tuczników starszych. Optymalną zawartość śruty owsianej można określić na 10-20% z uwagi na wyższą w niej, w porównaniu z innymi śrutami, zawartość włókna. Firmy paszowe, krajowe i zagraniczne, wprowadziły na polski rynek bardzo bogaty asortyment mieszanek pełnoporcjowych, uzupełniających oraz koncentratów dla tuczników. Oferta jest systematycznie doskonalona i rozszerzana. Opierając się na zaleceniach norm niemieckich, amerykańskich czy holenderskich, proponuje się dla tuczników mieszanki o nieco odmiennej w stosunku do zaleceń norm polskich zawartości energii metabolicznej, białka i aminokwasów. Możliwe jest zmniejszenie udziału koncentratów w żywieniu tuczników, zastępując je śrutami, np. poekstrakcyjną sojową lub rzepakową z odmian niskoerukowych i niskoglukozynolanowych 00" lub motylkowych grubonasiennych. Konieczny jest wówczas dodatek premiksu, uzupełniającego dawkę w witaminy i związki mineralne. Przykłady mieszanek pełnoporcjowych dla techniki tuczu opartej na zbożach oraz plan żywienia w tuczu zbożowym podano w tabelach. Mieszanki pełnoporcjowe dla tuczników w tuczu zbożowym (przyrosty 700 g, % udziału pasz) Tucz Tucz 2-fazowy Składniki I okres 30-70 kg II okres 70-110 kg 1 -fazowy 1 2 3 4 5 Jęczmień - śruta 40 42 55 50 50 55 Pszenica - śruta 10 30 20 10 Pszenżyto - śruta 20 37 27 20 Żyto - śruta 10 Owies - śruta 5
Otręby pszenne 10 5 10 5 Poekstrakcyjna śruta sojowa 5 8 6 Poekstrakcyjna śruta rzepakowa 6 Groch - śruta 4 5 Koncentrat 40% 10 10 10 7 8 10 MJ EM/1 kg 12,6 12,6 12,7 12,8 12,6 12,8 gram białka strawnego/1 MJ EM 10,1 10,8 10,8 9,7 9,6 9,6 Dni tuczu Plan żywienia w tuczu zbożowym Masa ciała, kg Średnie dzienne dawki paszy, kg Zużycie paszy w tuczu, kg 42 20-50 1,8 75,6 28 50-70 2,4 67,2 28 70-90 2,9 81,2 14 90-100 3,0 42,0 112 Przyrost - 80 kg Razem - 266,0 Tucz od 30 do 110 kg trwa około 4 miesięcy. Tuczniki można żywić jedną mieszanką (tucz jednofazowy) dwoma (tucz dwufazowy) lub czterema (tucz czterofazowy) mieszankami. W tuczu 1-fazowym występuje niedobór białka w początkowym okresie tuczu oraz jego nadmiar w końcowej fazie tuczu. W tuczu 2-fazowym w 1 i 2 miesiącu jego trwania podajemy paszę bogatszą w składniki pokarmowe, a w 3 i 4 miesiącu uboższą. W tuczu 4- fazowym paszę bogatszą i uboższą podaje się w kolejnych miesiącach trwania tuczu w proporcjach podanych w tabeli. Żywienie w tuczu 1-, 2- i 4-fazowym, pasza w % Miesiąc tuczu Tucz 1-fazowy Mieszanka pośrednia" Tucz 2-fazowy Tucz 4-fazowy Mieszanka Mieszanka bogata"/ uboga" bogata / uboga" 1 100 100/- 100/- 2 100 100/- 70/30 3 100 -/100 30/70 4 100 -/100 -/100
W miarę wzrostu tuczników stosunek energii do białka w paszy ulega zmianie. Jeżeli zastosujemy dwa rodzaje mieszanek zbożowych: 13,5% białka strawnego i 0,9% lizyny do osiągnięcia masy ok. 70 kg oraz 12% białka strawnego i 0,75% lizyny od masy 70 do 110 kg (17 i 15% białka ogólnego), to pokryjemy w pełni potrzeby rosnącego zwierzęcia. Oczekiwane wyniki tuczu zbożowego dla tuczników mięsnych to ok. 700 g przyrostu dziennego. W intensywnej produkcji żywienie świń paszą bardzo dobrej jakości pozwala uzyskać przyrosty na poziomie 800 g na dobę, przy zużyciu 3,0-3,2 kg mieszanki pełnoporcjowej (38,4-42,2 MJ EM) na 1 kg przyrostu. Wyższe tempo wzrostu i lepsze wykorzystanie paszy uzyskujemy, stosując mieszanki o większej zawartości energii metabolicznej i podwyższonej zawartości lizyny w 1 kg mieszanki. Tucz ziemniaczany Spośród roślin okopowych w żywieniu świń w Polsce najczęściej stosuje się ziemniaki. Uprawa ziemniaków zapewnia wyższy plon masy i energii z jednostki powierzchni paszowej niż uprawa zbóż. Zbiór energii (MJ EM) i białka ogólnego (kg) z 1 ha Pasza Plon t/ha MJ EM/ha Białko ogólne, kg/ha Ziemniaki 20,0 66 350 280 Jęczmień 4,0 49 200 312 Pszenżyto 4,0 54 350 452 CCM 10,0 74 900 450 Uprawa, zbiór i przechowywanie ziemniaków oraz ich przygotowanie i zadawanie są natomiast znacznie bardziej praco- i energochłonne. Straty podczas przechowywania surowych ziemniaków są wysokie. Znacznie lepszym sposobem jest zakiszanie ziemniaków przeznaczonych na paszę, po uprzednim ich uparowaniu. Składniki pokarmowe, przede wszystkim skrobia, są dobrze wykorzystywane po uparowaniu. Tucz ziemniaczany można zalecać gospodarstwom mniejszym obszarowo, zasobnym w siłę roboczą i dysponującym słabymi glebami. Znaczenie tego rodzaju tuczu maleje.
Ziemniaki są paszą jednostronnie węglowodanową, wybitnie tuczącą, dającą znaczne otłuszczenie tuszy przy nieprawidłowym zbilansowaniu dawki pokarmowej. Oprócz nich musi być stosowana w tuczu mieszanka treściwa uzupełniająca, przygotowana ze śrut zbożowych, pasz białkowych i dodatków mineralno-witaminowych. W tuczu ziemniaczanym uzupełnia ona przede wszystkim znaczny niedobór białka, dlatego zawartość w niej tego składnika powinna wynosić 18-21%, zależnie od dawek ziemniaków. Dawka paszy treściwej może być przez cały okres tuczu stała, nie mniejsza jednak niż 1 kg na sztukę dziennie. Sporządzanie i skarmianie kiszonek kombinowanych (ziemniaki parowane 60%, zielonki z motylkowych 30% i śruta rzepakowa 10%) jest korzystne ze względów żywieniowych i ekonomicznych. Wzrasta zawartość białka w paszy z 15 do 45 g w 1 kg przez dodatek tanich składników, których przydatność żywieniowa równocześnie poprawia się. Proces zakiszania obniża poziom substancji antyżywieniowych występujących w rzepaku. Świnie chętnie jedzą i dobrze wykorzystują ziemniaki parowane, kiszone i suszone. Zależnie od potrzeb ziemniaki parowane podaje się w dawkach umiarkowanych od 2 do 6 kg na 1 sztukę lub w dawkach dużych od 3 do 8 kg dziennie na tucznika, odpowiednio na początku i na końcu tuczu. Dni tuczu Plan żywienia w tuczu ziemniaczanym Masa ciała, kg Średnie dzienne Łączne zużycie ziemniaków dawki ziemniaków, kg w tuczu, kg 34 30-50 2,0 68 30 50-70 4,2 126 28 70-90 6,0 168 28 90-110 7,2 202 120 Przyrost - 80 kg Razem - 564 Przy skarmianiu ziemniaków stosujemy dodatek soli kuchennej. Ustalając dodatek soli, należy uwzględnić jej zawartość w paszy przemysłowej. Podawanie soli w nadmiarze, przy równoczesnym niedopojeniu (brak poideł automatycznych), może wywołać zatrucia. Wyniki tuczu ziemniaczanego z umiarkowanym udziałem ziemniaków są zbliżone do wyników tuczu zbożowego. Duży udział ziemniaków, przy zbilansowanej dawce
pokarmowej, powoduje obniżenie przyrostów i zwiększenie o 5-10% zużycie paszy, przy zachowanej dobrej jakości tuszy. Tucz serwatkowy Serwatka, będąca ubocznym produktem przemysłu mleczarskiego, oprócz wody, laktozy, składników mineralnych i witamin, zawiera pełnowartościowe białko: albuminy i globuliny. Jest bogata w witaminę B12, ryboflawinę i kwas pantotenowy. Stosunek białka do energii jest w serwatce zbliżony do zbóż. Ze względu na bardzo niską koncentrację składników pokarmowych dzienne spożycie serwatki musi być duże, ale też zależne od fazy tuczu. Plan żywienia w tuczu serwatkowym Dni Średnie dzienne dawki Średnie dzienne Masa ciała, kg tuczu paszy treściwej, kg dawki serwatki, I 28 25-40 1,3 4 28 40-60 1,5 10 28 60-80 1,6 17 14 80-90 1,9 20 22 90-105 2,3 (3,5) 15-0 120 Przyrost masy 80 kg Łącznie - 200,4 Razem - 1268 W czasie tuczu świnia wypija około 1500 litrów serwatki. Uzupełnienie składników pokarmowych zapewnia pasza treściwa w ilości około 1,5 kg na sztukę dziennie, zawierająca 15-16% białka. Podczas tuczu konieczne jest zrezygnowanie ze skarmiania pasz objętościowych, aby stymulować pobranie serwatki. Serwatka działa dietetycznie, zakwasza też przewód pokarmowy. W początkowym okresie tuczu świnie muszą się do serwatki przyzwyczaić. Nadmierne dawki mogą być przyczyną biegunek. Na 2 tygodnie przed końcem tuczu podawanie serwatki należy ograniczyć do 10 I na dzień lub, co jest najlepszym posunięciem, wycofać ją z dawek, aby zapobiec wodnistości mięsa. Stosowania większych ilości serwatki, niż podano, pogarsza wyniki tuczu.
Serwatkę skarmia się w stanie świeżym, dowożąc ją z mleczarni 2-3 razy w tygodniu. Cena serwatki jest niska, ale o rzeczywistych kosztach żywienia decydują koszty transportu, zależne od odległości gospodarstwa od mleczarni. Serwatkę najlepiej jest podawać w oddzielnych, zawsze czystych kamionkowych korytkach. Zastosowanie systemu naczyń połączonych z wyżej umieszczonym zbiornikiem w paszami oszczędza pracę. Serwatkę można wykorzystać w żywieniu na mokro". Dobre wyniki uzyskuje się przy utrzymaniu wysokiego poziomu higieny żywienia. Duże spożycie płynnej serwatki zwiększa produkcję gnojowicy. W tej technice tuczu konieczne jest zaopatrzenie fermy w duże zbiorniki służące do gromadzenia odchodów. Znaczne obszary użytków zielonych mogą posłużyć do ich zagospodarowania. W tuczu serwatkowym przyrosty masy ciała kształtują się na poziomie 600 g dziennie. Zużycie pasz treściwych na 1 tucznika jest niższe o około 80-100 kg niż w tuczu zbożowym. Tucz kiszonką z wilgotnego ziarna kukurydzy - CCM Kiszonka z całych roślin kukurydzy, ze względu na wysoką zawartość włókna, nie jest przydatna w tuczu świń. Istnieje jednak możliwość stosowania w tuczu kiszonki CCM (Corn- Cob-Mix). Kiszonka CCM sporządzana jest z kolb kukurydzy, nie w pełni dojrzałych, przy wilgotności ziarna ok. 35-50%, z których usunięto liście okrywowe, a pozostawiono 50-80% osadek nie oddzielających się od niedojrzałego ziarna przy zbiorze. Poziom włókna w paszy przygotowanej z tak zebranego surowca wynosi 4-7%, co zapewnia dobrą strawność kiszonki. Wartość energetyczna 1 kg CCM wynosi 6,4-7,5 MJ, zależnie od zawartości suchej masy i włókna. Dawki kiszonki wynoszą od 0,8 do 4,0 kg na sztukę dziennie. W żywieniu kiszonką CCM uzupełnienia wymagają białko, składniki mineralne i witaminy. Może je zapewnić je dodatek 1,0-1,2 kg paszy treściwej na sztukę dziennie, zawierającej 230-240 g białka ogólnego strawnego w 1 kg. Plan żywienia w tuczu CCM Średnia dzienna ilość Średnia dzienna ilość Dni tuczu Masa ciała, kg mieszanki treściwej, kg kiszonki, kg 28 30-50 1,1 1.1
28 50-70 1,1 1,9 28 70-90 1,2 2,7 28 90-110 1,2 3,4 112 Przyrost 80 kg Łącznie - 128,8 Razem - 254,8 Kiszonkę z kolb i paszę uzupełniającą można zadawać oddzielnie i przemiennie. Nie powoduje to zakłóceń w procesie odkładania białka, daje natomiast duże oszczędności pracy. Przy mieszaniu kiszonki z paszą uzupełniającą należy sporządzić mieszaninę jednorodną, co w żywieniu grupowym zapewnia pobranie właściwej ilości składników pokarmowych. Planując produkcję tuczników z zastosowaniem CCM jako paszy podstawowej, można przyjąć zbiór ok. 10 t świeżej masy z 1 ha. W czasie tuczu od 25 kg do 100-110 kg jeden tucznik zużywa 250-300 kg kiszonki. Plon kukurydzy z 1 ha przetworzony na kiszonkę CCM wystarcza dla 30-35 tuczników. Wyniki tuczu z zastosowaniem CCM dobrej jakości nie odbiegają od wyników tuczu zbożowego. Pod względem wykorzystania powierzchni paszowej na produkcję składników pokarmowych uprawa kukurydzy na CCM przewyższa ziemniaki o ok. 10-15%, a zboża o 30-40%. Warunkiem prawidłowego zbioru, rozdrobnienia do konsystencji gęstej kaszy i szybkiego zakiszenia jest dysponowanie odpowiednim sprzętem (kombajny do zbioru kukurydzy na CCM lub kombajny zbożowe z adapterem, rozdrabniacze) i silosami. Tucz odpadkami W zakładach żywienia zbiorowego (stołówki, restauracje) oraz w piekarniach pozostają odpady, które można wykorzystać w tuczu świń. W zależności od źródła pochodzenia jakość produktów ubocznych i ich wartość pokarmowa są zróżnicowane. Tanie, ale często nietrwałe odpady są transportowane do chlewni, sortowane, gotowane lub podgrzewane w celu zniszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych. Zabiegi te podnoszą koszt tuczu. Opłacalność tuczu wzrasta przy dostarczaniu dużych ilości tego samego rodzaju odpadów z bliskich odległości. Tucz odpadkami stosowany jest rzadko.
W odpadach kuchennych występują znaczne wahania zawartości suchej masy, co powoduje zróżnicowanie wartości pokarmowej tej paszy. Odpady zawierają średnio ok. 2,6% białka, dlatego przede wszystkim ten składnik wymaga uzupełnienia. Stosując w tuczu odpady, należy dodatkowo podawać dziennie na 1 tucznika ok. 1,5 kg mieszanki uzupełniającej, wzbogaconej w witaminy i składniki mineralne. Świniom tuczonym odpadami kuchennymi trzeba zapewnić stały dostęp do wody (poidła automatyczne). Unikamy w ten sposób zatruć solą kuchenną, której zawartość w odpadach jest nie tylko zmienna, ale często wysoka. Paszę zadaje się 2 razy dziennie w formie papki. Odpady miesza się z paszą uzupełniającą bezpośrednio przed jej zadawaniem. Innym rodzajem paszy są suche odpady z piekarni. Ich wartość energetyczna zbliżona jest do ziarna pszenicy. Odpady piekarnicze łatwo się przechowują i stanowią dobre uzupełnienie pasz energetycznych w żywieniu tuczników. Pieczywo świeże zawiera ok. 30% wody, łatwo pleśnieje, a jego wartość energetyczna jest o 1/3 mniejsza. Magazynowanie i skarmianie pieczywa świeżego jest ryzykowne.