WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI

ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 1 (151) 2009 ISSN 1731-8157 Leszek BUDNY Piotr SASKA WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI W artykule przedstawiono charakterystykę techniczną wybranych min przeciwpiechotnych, będących na wyposażeniu Armii Rosyjskiej. Opisano ogólną budowę min przeciwpiechotnych, ich klasyfikację oraz przeznaczenie. Dokonano szczegółowej analizy poszczególnych typów min z uwzględnieniem ich elementów składowych oraz parametrów taktyczno - technicznych. Wskazano również miejsca konfliktów zbrojnych, gdzie używano min przeciwpiechotnych produkcji rosyjskiej. Słowa kluczowe: miny przeciwpiechotne Rosji, miny lądowe, zagrożenie minowe w Afganistanie, zagrożenie minowe na Półwyspie Bałkańskim, Konwencja Ottawska 1997 WSTĘP Miny lądowe od momentu wprowadzenia na wyposażenie wojsk stały się skutecznym środkiem walki, stosowanym przez większość armii świata. Prosta konstrukcja, stosunkowo niski koszt wykonania oraz wysoka efektywność sprawiają, że są używane zarówno przez armie państw bogatych, jak i ubogich. Miny pozwalają skutecznie eliminować pojazdy pancerne i kołowe oraz siłę żywą przeciwnika. Długotrwały czas pozostawania w stanie gotowości bojowej, szczególnie w przypadku min starszego typu sprawia, że miny lądowe stanowią poważne zagrożenie nie tylko podczas trwania konfliktu, ale również długo po jego zakończeniu. Dlatego też ofiarami min są nie tylko żołnierze, ale również przypadkowa ludność cywilna. Skuteczność min potwierdza między innymi liczba ofiar wojny afgańsko - radzieckiej, prowadzonej w latach 80. XX wieku. Szacuje się, że w trakcie jej trwania w wyniku eksplozji min zginęło lub zostało rannych 64 tysiące osób. Ciągły postęp technologiczny sprawia, że nowe konstrukcje min lądowych, za- mjr mgr inż. Leszek BUDNY Instytut Dowodzenia Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych kpt. mgr inż. Piotr SASKA Wydział Planowania i Koordynacji Badań Naukowych Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych

WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI równo klasycznych, jak i narzutowych, wyposażone są w zapalniki niekontaktowego działania, czujniki akustyczne, magnetyczne i podczerwieni, co sprawia, że są znacznie groźniejsze niż miny starszych generacji. Producenci min stosują rozwiązania techniczne zapewniające ich zadziałanie praktycznie w każdych warunkach terenowych i atmosferycznych. Lepsze poznanie konstrukcji min, ich przeznaczenia i zasad działania, techniki ustawiania, sposobów inicjowania i neutralizacji zwiększa bezpieczeństwo żołnierzy znajdujących się w rejonach występowania i oddziaływania min oraz pozwala na podjęcie prób bezpiecznego rozminowania terenów po zakończonych konfliktach zbrojnych. Celem artykułu jest zaprezentowanie min przeciwpiechotnych, będących obecnie na wyposażeniu armii rosyjskiej. 1. OGÓLNE WIADOMOŚCI O MINACH Miny 1, jako środek inżynieryjnego zagrożenia, służą do ograniczenia działania przeciwnika i przeznaczone są do unieszkodliwiania i niszczenia technicznych środków bojowych, sprzętu mechanicznego, a także rażenia stanu osobowego przeciwnika. i 3). Miny różnią się przeznaczeniem, budową, kształtem oraz wielkością (rys.1, 2 Rys. 1. Porównanie wielkości przeciwpiechotnej miny fugasowej Źródło: [online]. [dostęp:15.02.2008]. Dostępny w Internecie: http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/tatp.htm Rys. 2. Porównanie wielkości przeciwpiechotnej miny odłamkowej Źródło: [online]. [dostęp:15.02.2008]. Dostępny w Internecie: http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/tatp.htm 1 Mina - ładunek materiału wybuchowego zwykle umieszczony w kadłubie (obudowie) przeznaczony do niszczenia lub uszkodzenia pojazdów, łodzi lub samolotów oraz do niszczenia i rażenia siły żywej, którego detonacja następuje pod wpływem oddziaływania sprzętu bojowego lub siły żywej po upływie określonego czasu lub w sposób kierowany, Norma Obronna NO-01-A001, Sprzęt inżynieryjny. Klasyfikacja i terminologia, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2000, s. 10. 109

Leszek BUDNY, Piotr SASKA Rys. 3. Porównanie miny przeciwpancernej i przeciwpiechotnej Źródło: [online]. [dostęp:15.02.2008]. Dostępny w Internecie: http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/tatp.htm Większość stosowanych min składa się z czterech podstawowych elementów, do których zaliczamy: 1. Kadłub miny - element miny zawierający materiał wybuchowy. 2. Materiał wybuchowy - związek chemiczny lub mieszanina kilku związków chemicznych zdolna w odpowiednich warunkach do gwałtownej, postępującej z dużą prędkością reakcji chemicznej, w czasie której wydziela się duża ilość gazów i ciepła. 3. Zapalnik - urządzenie przeznaczone do spowodowania zapalenia lub inicjowania ładunku materiału wybuchowego określonego rodzaju amunicji, min i innych środków w żądanym miejscu i czasie. 4. Urządzenie zabezpieczające - urządzenie, które zapobiega przypadkowemu zadziałaniu miny. Dokonując podziału min w zależności od ich przeznaczenia, możemy wyróżnić 2 : 1. Miny przeciwpiechotne. 2. Miny przeciwpancerne. 3. Miny przeciwtransportowe. 4. Miny przeciwdesantowe. 5. Miny specjalnego przeznaczenia. 6. Miny sygnalizacyjno-oświetleniowe. 2. SPECYFIKACJA MIN PRZECIWPIECHOTNYCH Miny przeciwpiechotne 3 (antipersonnel mines) przeznaczone są do zwalczania, uczynienia niezdolnej do działania siły żywej przeciwnika, a także do osłony i wzmocnienia innych zapór inżynieryjnych w celu utrudnienia ich rozpoznania oraz pokonania. Rażenie stanu osobowego przeciwnika następuje wskutek działanie fali uderzeniowej powstałej podczas detonacji materiału wybuchowego, jak również przez rażenie siły żywej odłamkami (defragmentacja kadłuba miny). 2 3 110 Środki minowania i rozminowania, Szefostwo Wojsk Inżynieryjnych. Sztab Generalny Wojska Polskiego, Warszawa 1978, s. 7. Mina przeciwpiechotna - mina przeznaczona do zranienia, zabicia lub uczynienia niezdolnej do działania siły żywej; może ona detonować w wyniku działania ofiary, Norma Obronna NO-01-A001, Sprzęt inżynieryjny. Klasyfikacja i terminologia, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2000, s. 12.

WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI Konstrukcja min przeciwpiechotnych umożliwia ustawienie ich na powierzchni lub w gruncie pod cienką warstwą maskującą. Większość min przeciwpiechotnych posiada zapalniki naciskowego i naciągowego działania (dotyczy min przeciwpiechotnych samoczynnych) oraz zapalniki elektryczne (miny o działaniu kierowanym). Miny nowej generacji zawierają elementy uniemożliwiające usunięcie ich z miejsca, a także mechanizmy samolikwidacji. Ogólny podział min przeciwpiechotnych przedstawia rys.4. Miny przeciwpiechotne Miny klasyczne Miny narzutowe Miny kierowane Miny samoczynne Miny odłamkowe Miny fugasowe Kierunkowego działania Okrężnego działania 2.1. Mina przeciwpiechotna PMN Rys. 4. Ogólny podział min przeciwpiechotnych Źródło: Opracowanie własne Mina PMN (rys.5) to klasyczna, fugasowa mina przeciwpiechotna o działaniu naciskowym produkowana przez Rosję. Zastąpiła minę PMK-40. Przy zbliżonej konstrukcji różni się od niej wymiarami i tworzywem, z którego wykonano korpus miny (tekturę zastąpiono bakelitem). Kadłub miny wykonany jest z bakelitu koloru czarnego, oliwkowego lub brązowego. Iracka wersja miny (oznaczenie PMN HGE) jest koloru czarnego. Cześć min PMN odnalezionych na terenie Iraku posiadała zapalniki od węgierskich min Gyata-64. Mina PMN produkowana jest w Chinach pod nazwą Type 58 4. 4 Rys. 5. Mina przeciwpiechotna PMN Źródło: [online]. [dostęp:03.10.2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/ mines/pmn.html Poradnik-Rozpoznawanie i zasady postępowania z uzbrojeniem i sprzętem wojskowym występującym w Iraku, Warszawa 2004, s. 424. 111

Leszek BUDNY, Piotr SASKA Pokrywa naciskowa miny wykonana jest z gumy i połączona za pomocą cienkiej opaski metalowej z częścią dolną miny. Zasadniczy materiał wybuchowy miny stanowi ładunek 200 g trotylu prasowanego. Mina wykrywalna jest indukcyjnie. Może posiadać elementy nieusuwalności. Podstawowe dane taktyczno-techniczne miny 5 1. Typ miny - mina fugasowa, naciskowego działania 2. Masa całkowita miny [g] - 550 3. Masa ładunku MW [g] - 200 4. Rodzaj zastosowanego MW - trotyl (TNT) 5. Wymiary kadłuba [mm]: - średnica - 112 - wysokość - 56 6. Materiał kadłuba - bakelit 7. Zapalniki - naciskowego działania z zapałem MD-9 8. Min. siła nacisku [N] - 50-80 9. Strefa rażenia [m] - 1-2,0 m 2.2. Mina przeciwpiechotna PMN-2 Mina PMN-2 (rys.6) to kolejna klasyczna, fugasowa mina przeciwpiechotna o działaniu naciskowym produkowana przez niektóre kraje powstałe po rozpadzie ZSRR. Wodoszczelny kadłub miny (kolor zielony) wykonany jest z wysokogatunkowego tworzywa sztucznego odpornego na działanie czynników atmosferycznych, do którego przymocowano element naciskowy (czarny gumowy krzyż). Mina jest modernizacją miny PMN (zastosowano nowy, odporny na działanie fali uderzeniowej zapalnik). Zasadniczy ładunek materiału wybuchowego miny stanowi 100 g TG-40 (mieszanka trotylowo-heksogenowa). Mina jest wykrywalna indukcyjnie 6. Znalazła zastosowanie między innymi w Afganistanie, Angoli, Azerbejdżanie, Kambodży, Erytrei, Etiopii, Chorwacji, Hondurasie, Libanie, Mozambiku, Nikaragui, Tadżykistanie oraz Tajlandii 7. Rys. 6. Mina przeciwpiechotna PMN-2 Źródło: [online]. [dostęp:05.10.2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines-2/pmn-2.html 5 6 7 112 Инженерные боеприпасы Советская Армия Противопехотная мина ПМН. [online]. [dostęp: 03 października 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.tewton.narod.ru/mines/pmn.html Ibidem, [online]. [dostęp: 05 października 2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines-2/pmn-2.html A. Smith, Landmines and Humanitarian Mine Action. [online]. [dostęp: 10 październiak 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.nolandmines.com/minespmn2.htm

WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI Podstawowe dane taktyczno-techniczne miny 8,9 1. Typ miny - mina fugasowa, naciskowego działania 2. Masa całkowita miny [g] - 450 3. Masa ładunku MW [g] - 100 4. Rodzaj zastosowanego MW - TG-40 (RDX 10 /TNT 11 ) 5. Wymiary kadłuba [mm]: - średnica - 121 - wysokość - 52 6. Materiał kadłuba - tworzywo sztuczne 7. Zapalniki - naciskowego działania z zapałem MD-9 8. Min. siła nacisku [N] - 50-80 9. Strefa rażenia [m] - 1-2,0 m 2.3. Mina przeciwpiechotna PMN-3 Mina PMN-3 (rys. 7) jest kolejną miną z rodziny PMN, bardzo podobna do PMN-2. Zaliczana jest do klasycznych, fugasowych min przeciwpiechotnych o działaniu naciskowym. Kadłub miny wykonany całkowicie z wysokogatunkowego tworzywa sztucznego, z charakterystycznym (na ogół koloru czarnego) elementem naciskowym zbliżonym kształtem do krzyża. Konstrukcja miny umożliwia jej ustawienia w każdych warunkach terenowych i atmosferycznych w zakresie temperatur -40 50 0 C. Wyposażona jest w elementy nieusuwalności i samolikwidacji zapewniające jej aktywność bojową przez 12 godzin, 1, 2, 4 lub 8 dób. Mina może być ustawiana sposobem ręcznym lub mechanicznym za pomocą ustawiaczy min 12. Rys. 7. Mina PMN-3 Źródło: [online]. [dostęp:06.10.2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines-2/pmn-3.html 8 9 10 11 12 Инженерные боеприпасы Советская Армия Противопехотная мина ПМН-2. [online]. [dostęp: 10 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.tewton.narod.ru/mines-2/pmn-2.html PMN mine. W: Wikipedia Wolna Encyklopedia. [online]. [dostęp: 12 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://en.wikipedia.org/wiki/pmn_mine RDX (Royal Demolition Explosive) - kruszący materiał wybuchowy o zwiększonej sile działania, potoczna nazwa heksogen TNT (trinitrotoluen) - kruszący materiał wybuchowy o normalnej sile działania, potoczna nazwa trotyl Инженерные боеприпасы Советская Армия Противопехотная мина ПМН-3. [online]. [dostęp: 12 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.tewton.narod.ru/mines-2/pmn-3.html 113

Leszek BUDNY, Piotr SASKA Podstawowe dane taktyczno-techniczne miny 13,14 1. Typ miny - mina fugasowa, naciskowego działania 2. Masa całkowita miny [g] - 600 3. Masa ładunku MW [g] - 80 4. Rodzaj zastosowanego MW - heksogen (RDX) 5. Wymiary kadłuba [mm]: - średnica - 122 - wysokość - 54 6. Materiał kadłuba - tworzywo sztuczne 7. Zapalniki - naciskowego działania 8. Min. siła nacisku [N] - 150-250 9. Strefa rażenia [m] - 1-2,0 m 2.4. Mina przeciwpiechotna PMN-4 Mina PMN-4 (rys. 8) to kolejna mina z rodziny PMN. Zaliczana jest do klasycznych, fugasowych min przeciwpiechotnych o działaniu naciskowym. Kadłub miny (kolor ciemnoszary) wykonany jest z wytrzymałego tworzywa sztucznego, który połączono metalową opaską z gumową pokrywą naciskową. Konstrukcja miny umożliwia jej ustawianie praktycznie w każdych warunkach terenowych i atmosferycznych. Szczelność miny gwarantuje jej zdolność bojową zarówno pod wodą, jak i na bagnach i torfowiskach do głębokości około 1,5 m. Mina nie posiada elementów samolikwidacji oraz mechanizmów uniemożliwiających usunięcie jej z miejsca ustawienia Mina może być ustawiana sposobem ręcznym lub za pomocą śmigłowców 15. Rys. 8. Mina PMN-4 Źródło: [online]. [dostęp:12.11.2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines-2/pmn-4.html Podstawowe dane taktyczno-techniczne miny 16 1. Typ miny - mina fugasowa, naciskowego działania 13 Tamże. 14 PMN 3 anti-personnel mine -Technical Description. [w:] Technical Note 08.20/01 Version 1.0. [online]. [dostęp: 21 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.mineactionstandards.org/tnma/tn_08.20_01_2001_pmn_3_(version_1.0).pdf 15 Инженерные боеприпасы Советская Армия Противопехотная мина ПМН-4. [online]. [dostęp: 12 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.tewton.narod.ru/mines-2/pmn-4.html 16 Tamże. 114

WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI 2. Masa całkowita miny [g] - 300 3. Masa ładunku MW [g] - 50 4. Rodzaj zastosowanego MW - TG-40 (RDX/TNT) 5. Wymiary kadłuba [mm]: średnica - 95 wysokość - 42 6. Materiał kadłuba - tworzywo sztuczne 7. Zapalniki - naciskowego działania z zapałem MD-9 8. Min. siła nacisku [N] - 50-150 9. Strefa rażenia [m] - 1-2,0 m 2.5. Mina przeciwpiechotna PFM-1 Mina PFM-1 (rys.11) to nowej generacji kasetowa mina przeciwpiechotna o działaniu naciskowym, nazywana często Butterfly mine, produkcji radzieckiej, przypominająca stosowaną przez Armię Stanów Zjednoczonych minę lądową BLU-43 (rys.12). Obie miny są bardzo podobne kształtem i zasadą działania, jednakże stosuje się w nich inne typy materiałów wybuchowych. Mina jest plastikowym asymetrycznym pojemnikiem wykonanym z polietylenu o niskiej gęstości, zawierającym płynny materiał wybuchowy VS6-D lub VS-60D o masie 37 g 17. Rys. 9. Mina PFM-1 Źródło: [online]. [dostęp:14.11.2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines-2/pfm-1.html 17 Rys. 10. Mina BLU-43 Źródło: [online]. [dostęp:14.11.2008]. Dostępny w Internecie: http//:www.big-ordnance.com/subs/blu43od.jpg PFM-1. W: Wikipedia Wolna Encyklopedia. [online]. [dostęp: 14 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://pl.wikipedia.org/wiki/pfm-1 115

Leszek BUDNY, Piotr SASKA Wewnątrz kadłuba znajduje się aluminiowy pobudzacz wybuchowy. Deformacja polietylenowego kadłuba miny (wskutek np. nadepnięcia przez żołnierza) powoduje gwałtowne uderzenie tłoka w pobudzacz wybuchowy i natychmiastowy wybuch. Skutki wybuchu zazwyczaj nie są śmiertelne u dorosłych ludzi, ale pozostawiają trwałe obrażenia. Mina produkowana jest w różnych kolorach, przeważnie zielonym oraz brązowym, także niebieskim, czerwonym, czarnym oraz białym. Istnieje wersja miny o symbolu PFM-1S ulegająca samolikwidacji po określonym czasie, zwykle po 1 do 40 godzin Oba typy min nie mogą być w żaden sposób rozbrojone po ich uzbrojeniu 18. Podstawowe dane taktyczno-techniczne miny 19 1. Typ miny - mina fugasowa, naciskowego działania 2. Masa całkowita miny [g] - 75 3. Masa ładunku MW [g] - 37 4. Rodzaj zastosowanego MW - VS6-D lub VS60-D 5. Wymiary kadłuba [mm]: - długość - 120 - szerokość - 20 - wysokość - 61 6. Materiał kadłuba - polietylen 7. Zapalniki - MVDM lubvgm-572 8. Min. siła nacisku [N] - 50-250 9. Strefa rażenia [m] - 1 m 2.6. Miny przeciwpiechotne typu MON Miny przeciwpiechotne typu MON klasyfikowane są jako klasyczne, odłamkowe miny przeciwpiechotne kierunkowego działania. Zaliczamy do nich między innymi takie miny, jak: MON-50, MON-90, MON-100, MON-200 (liczba przy inicjale oznacza skuteczny zasięg rażenia miny). Przeznaczone są do rażenia siły żywej przeciwnika (w szczególności celów grupowych). Największą skuteczność zapewnia, gdy ustawiona jest na leśnych drogach, ulicach, wąwozach lub dolinach. Miny MON, w odróżnieniu od innych min przeciwpiechotnych, można ustawiać na powierzchni ziemi, a także różnych przedmiotach terenowych (nasypach, słupach energetycznych, drzewach, ścianach itp.). 2.6.1. Mina przeciwpiechotna MON-50 Mina MON-50 (rys.13) jest klasyczną, odłamkową miną przeciwpiechotną kierunkowego działania produkcji byłego ZSRR. W zależności od zastosowanego zapalnika może być samoczynną (zapalnik naciągowy) lub kierowaną. Swoim kształtem przypomina minę MRUD (Włochy) i M18A1 Claymor (USA). Mina wykonana jest z tworzywa sztucznego (kolor brązowy lub oliwkowy) i zawiera plastyczny materiał wybuchowy ukształtowany w sposób kumulacyjny. Posiada dwa niezależne gniazda na 18 19 116 Ibidem Countermine Indentification Training (CIT) Program. Afganistan Beware Mines Don t Care, Headquarters, Departament of The Army, Ford Leonard Wood Missouri 2001, PFM-1

WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI zapalniki (naciągowego działania lub zapalnik elektryczny) 20. W przeciwieństwie do min odłamkowych okrężnego działania oddziaływuje (razi odłamkami) w strefie rażenia (rys.13) o kącie około 50 0 i wysokości 4 m. Zasięg skutecznego działania miny waha się w granicy około 50 m od miejsca ustawienia. Podstawowe dane taktyczno-techniczne miny 21,22 1. Typ miny - mina odłamkowa kierunkowego działania 2. Masa całkowita miny [g] - 2000 3. Masa ładunku MW [g] - 700 4. Rodzaj zastosowanego MW - PMW-4 5. Wymiary kadłuba [mm]: - długość - 220 - grubość - 45 - wysokość - 105 6. Materiał kadłuba - tworzywo sztuczne 7. Zapalniki - naciągowego działania; elektryczny 8. Min. siła nacisku [N] - 20-50 9. Strefa rażenia: - sektor [ 0 ] - 50 - wysokość [m] - 4,0 - zasięg [m] - 50 Rys. 11. Mina przeciwpiechotna MON-50 Źródło: [online]. [dostęp:23.10.2008]. Dostępny w Internecie: http://www.tewton.narod.ru/mines/mon-50.html 2.6.2. Mina przeciwpiechotna MON-90 Mina MON-90 (rys.14) to kolejna mina z rodziny MON. Jest udoskonaloną wersją miny MON-50. Wykonana jest z tworzywa sztucznego koloru zielonego (ciemnozielonego) o bardzo dobrych parametrach wytrzymałościowych. W minie zastosowano większą ilość ładunku materiału wybuchowego, co spo- 20 21 22 Инженерные боеприпасы Советская Армия Противопехотная мина МОН-50. [online]. [dostęp: 12 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines/mon-50.html Tamże. Countermine Indentification Training (CIT) Program. Afganistan Beware Mines Don t Care, Headquarters, Departament of The Army, Ford Leonard Wood Missouri 2001, MON-50. 117

Leszek BUDNY, Piotr SASKA wodowało zwiększenie strefy rażenia (zasięg do 90 m). Ta kierunkowa mina okrężnego działania występuje na wyposażeniu pododdziałów wojsk inżynieryjnych rosyjskiej armii, a także wojsk specjalnych Specnaz. Największą skuteczność miny osiąga się ustawiając ją na drogach leśnych, ulicach, wąwozach i dolinach. Rys. 12. Mina przeciwpiechotna MON-90 Źródło: [online]. [dostęp:15.11.2008]. Dostępny w Internecie: http://www.tewton.narod.ru/mines-3/mon-90.html Podstawowe dane taktyczno-techniczne miny 23,24 1. Typ miny - mina odłamkowa kierunkowego działania 2. Masa całkowita miny [kg] - 12,4 3. Masa ładunku MW [kg] - 6,2 4. Rodzaj zastosowanego MW - PMW-4 5. Wymiary kadłuba [mm]: - długość - 345 - grubość - 153 - wysokość - 202 6. Materiał kadłuba - tworzywo sztuczne 7. Zapalniki - naciągowego działania; elektryczny 8. Min. siła nacisku [N] - 20-50 9. Strefa rażenia: - sektor [ 0 ] - 54 - wysokość [m] - 8,0 - zasięg [m] - 90 2.7. Mina przeciwpiechotna OZM-72 Mina OZM-72 (rys.15) zaliczana jest do min grupy OZM, do których zaliczamy między innymi OZM-3 (rys.16) i OZM-4 (rys.17). OZM-72 jest klasyczną, odłamkową miną przeciwpiechotną z zapalnikiem na- 23 24 118 Инженерные боеприпасы Советская Армия Противопехотная мина МОН-90. [online]. [dostęp: 15 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines/mon-90.html Countermine Indentification Training (CIT) Program. Afganistan Beware Mines Don t Care, Headquarters, Departament of The Army, Ford Leonard Wood Missouri 2001, MON-90.

WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI ciągowego działania (mina samoczynna) i elektrycznym (mina kierowana). Rys. 13. Mina OZM-72 Źródło: [online]. [dostęp:25.10.2008]. Dostępny w Internecie: http://en. wikipedia.org/wiki/image:ozm.jpg Występuje na terenach Afganistanu, Angoli, Kambodży, Kuby, Erytrei, Etiopii, Mozambiku, Namibii, Nikaragui, Sudanu, Wietnamu, Jemenu i Zambii 25. Mina działa w podobny sposób jak mina PSM-1. W pierwszej fazie następuję wyrzucenie miny za pomocą znajdującego się w kadłubie miny ładunku miotającego na wysokość około 1,0-1,1 m ponad poziom gruntu, a następnie zadziałanie zasadniczego ładunku materiału wybuchowego, który niszczy kadłub i nadaje dużą energię kinetyczną odłamkom. Mina może być wyposażona w elementy nieusuwalności. Rys. 14. Mina OZM-3 Źródło: [online]. [dostęp:25.10.2008]. Dostępny w Internecie: http://commons.wikimedia.org/wiki/ozm-3 25 Rys. 15. Mina OZM-3 Źródło: [online]. [dostęp:25.10.2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines/ozm-4.html A. Smith. Landmines and Humanitarian Mine Action. [online]. [dostęp: 10 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.nolandmines.com/minesozm72.htm 119

Leszek BUDNY, Piotr SASKA Podstawowe dane taktyczno-techniczne miny 26 1. Typ miny - mina odłamkowa okrężnego działania 2. Masa całkowita miny [g] - 5000 3. Masa kadłuba miny [g] - 1200 4. Masa ładunku MW [g] - 500 5. Rodzaj zastosowanego MW - trotyl lany z pobudzaczem wybuchowym 6. Wymiary kadłuba [mm]: - średnica - 108 - wysokość - 172 7. Materiał kadłuba - stalowy 8. Zapalniki naciągowego działania - MUW-2; MUW-3; MUW-4 z zapałem MD-8A 9. Min. siła nacisku [N] - 10-40 10. Promień rażenia [m] - około 30 m 3. MIEJSCA WYSTĘPOWANIA ROSYJSKICH MIN PRZECIWPIECHOTNYCH Rosja obok Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Chin, Indii i Pakistanu należy do czołowych producentów min lądowych na Świecie. Dlatego też miny przeciwpiechotne wyprodukowane w tym kraju, pomimo istnienia konwencji zakazującej ich stosowania można znaleźć w większości miejsc, w których toczą się konflikty zbrojne (rys. 18). Obecnie do najbardziej zaminowanych krajów na świecie należy Afganistan. Na jego terytorium znajduje się około 15 milionów min przeciwpancernych i przeciwpiechotnych, a liczba niewybuchów jest równie duża i trudna do oszacowania. Miny są tam odnajdywane wszędzie - na obszarach zurbanizowanych, wiejskich, przemysłowych oraz w rejonach byłych radzieckich baz wojskowych zabezpieczanych przez rozległe pola minowe. Większość z użytych min stanowią miny ustawione w latach 1980-1992. Przez ponad 10 lat konfliktu afgańsko radzieckiego, armia radziecka założyła ok. 30 mln min 27. Poza ustawianymi ręcznie i mechanicznie, Rosjanie szeroko stosowali miny narzutowe rozrzucane z samolotów, śmigłowców oraz rakiet. Głównie wykorzystywano narzutowe miny przeciwpiechotne, w mniejszym stopniu miny przeciwpancerne. Miny używano także w walkach wewnętrznych między lokalnymi grupami w okresie od 1992 do 1996 r., szczególnie w okolicach Kabulu 28. Dużą liczbę zastosowanych min spotęgowała bliskość największych producentów min na świecie (Chin, Iranu, Rosji i Pakistanu). W świadomości walczących zakorzenił się pogląd, że pola minowe, zwłaszcza przeciwpiechotne, są najtańszą metodą zabezpieczenia się przed atakiem wroga. Miny przeciwpiechotne są również przekleństwem mieszkańców niektórych krajów Półwyspu Bałkańskiego. Są rejony w Chorwacji, Bośni i Kosowie, gdzie rodzice nie pozwalają dzieciom oddalić się na kilkadziesiąt metrów od domu. Miny ustawiane 26 27 28 120 Инженерные боеприпасы Советская Армия Противопехотная мина ОЗМ-72. [online]. [dostęp: 10 października 2008]. Dostępny w Internecie: http://tewton.narod.ru/mines/ozm-72.html S. Kośnik, Zagrożenie minowe w Afganistanie, [w:] Zeszyty Naukowe WSOWL nr 4 z 2005 r., Wrocław 2005, s. 39. Ibidem, s. 40.

WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI były zarówno przez serbskie i chorwackie wojsko, jak również oddziały partyzanckie Wyzwoleńczej Armii Kosowa i Bośniaków. Wśród min przeciwpiechotnych używanych przez strony konfliktów niemałą część stanowiły miny produkcji rosyjskiej lub miny będące ich wierną kopią. Szacuje się, że tylko w Chorwacji w ziemi nadal jest około 250 tysięcy min. Rys. 18. Miejsca występowania zagrożeń minowych na Świecie Źródło: [online]. [dostęp:25.10.2008]. Dostępny w Internecie: www.icbl.org/lm/2005/maps/problem.html Niekontrolowany sposób rozmieszczenia min, brak dokumentacji sprawozdawczej oraz zaangażowanie niewystarczających sił i środków do oczyszczania zaminowanych terenów powoduje, że całe regiony (prowincje) kilkunastu krajów nie nadają się do zamieszkania przez okres co najmniej kilku lub kilkunastu lat. Różnorodność konstrukcji min powoduje, że mogą znajdować się zarówno na polach uprawnych, pastwiskach, sadach, ogrodach, jak również w lesie, na drodze czy na szlaku górskim. PODSUMOWANIE Miny przeciwpiechotne podobnie jak kilkadziesiąt lat temu są obecnie najtańszym środkiem walki na współczesnym polu walki. Różnorodność rozwiązań konstrukcyjnych, zastosowanie kruszących materiałów wybuchowych o normalnej i zwiększonej sile działania oraz nowej generacji płynnych materiałów wybuchowych sprawia, że miny mają ciągle szerokie zastosowanie w walce z siłą żywą przeciwnika w wielu toczących się konfliktach zbrojnych na Świecie. Współczesne miny mogą być wyposażone w zapalniki mechaniczne naciskowego i naciągowego działania, zapalniki elektryczne, magnetyczne, zapalniki natychmia- 121

Leszek BUDNY, Piotr SASKA stowego lub opóźnionego działania, ze zwłoką lub bez. Ze względu na stosunkowo prostą technologię oraz niski koszt wykonania miny produkowane są prawie przez wszystkie kraje Świata. Orientacyjny koszt wyprodukowania jednej miny to zazwyczaj kilka lub kilkadziesiąt dolarów amerykańskich. Ich producenci nie mają problemów z rynkami zbytów. Szacuje się, że tylko w ostatnich 25 latach wyprodukowano 255 milionów min lądowych, z czego około 190 milionów stanowiły miny przeciwpiechotne. Najwięksi producenci min to: Rosja, Chiny, Stany Zjednoczone, Indie oraz Pakistan. Z inicjatywy Organizacji Narodów Zjednoczonych 6 czerwca 1996 roku w Brukseli około 100 państw opracowało, a następnie przyjęło wspólną deklarację doprowadzenia do całkowitej delegalizacji i zniszczenia min przeciwpiechotnych. Podjęte ustalenia dały początek pracom nad dokumentem międzynarodowym, opisującym i regulującym kwestie produkcji min przeciwpiechotnych, ich transferu i używania. W dniu 4 grudnia 1997 roku w Ottawie 121 państw podpisało Konwencję o zakazie użycia, składowania, produkcji i transferu min przeciwpiechotnych oraz ich zniszczeniu (tzw. Konwencję Ottawską). Konwencja weszła w życie 1 marca 1999 roku, jednakże wiele krajów do dzisiaj konwencji nie ratyfikowało. Wśród nich między innymi Polska, USA, Chiny oraz Rosja. LITERATURA 1. Countermine Indentification Training (CIT) Program. Afganistan Beware Mines Don t Care, Headquarters, Departament of The Army, Ford Leonard Wood Missouri 2001. 2. Gierak K., Miny przeciwpiechotne - broń nadmiernie okrutna. Zarys problemu. [online]. [dostęp: 18 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.global.net.pl/20983.xml 3. Инженерная техника Советской Армии и России.[online]. [dostęp:03 października 2008]. Dostępny w Internecie: http://web.etel.ru/~saper/index-texnica.html 4. PMN mine. [w:] Wikipedia Wolna Encyklopedia. [online]. [dostęp: 12 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://en.wikipedia.org/wiki/pmn_mine 5. PMN 3 anti-personnel mine -Technical Description. W: Technical Note 08.20 / 01 Version 1.0.[online]. [dostęp: 21 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.mineactionstandards.org/tnma/tn_08.20_01_2001_pmn_3_(version_1. 0).pdf 6. Poradnik. Rozpoznawanie i zasady postępowania z uzbrojeniem i sprzętem wojskowym występującym w Iraku, Warszawa 2004 7. Smith A., Landmines and Humanitarian Mine Action. [online]. [dostęp: 10 listopada 2008]. Dostępny w Internecie: http://www.nolandmines.com 8. Sprzęt inżynieryjny. Klasyfikacja i terminologia. Norma Obronna NO-01-A001, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2000 9. Środki minowania i rozminowania, Szefostwo Wojsk Inżynieryjnych. Sztab Generalny Wojska Polskiego, Warszawa 1978 122

WYBRANE MINY PRZECIWPIECHOTNE ROSJI SELECTED RUSSIAN ANTIPERSONNEL MINES Summary Mines still remain a very dangerous weapon employed in a number of conflicts throughout the world. Polish troops participate in peacekeeping and stabilisation missions where different mines pose a deadly threat to them. The article presents distinctive Russian antipersonnel mines. The authors provide details pertaining to the different types of mines. Further in the article, the components and tactical parameters of individual mines are discussed. Artykuł recenzował: ppłk dr hab. inż. Dariusz SKORUPKA 123