POMOC STRUKTURALNA W SEKTORZE GOSPODARKI RYBNEJ Europejska polityka rybołówstwa, początkowo finansowana z Instrumentu Finansowego Orientacji Rybołówstwa (IFOR), w latach 2007 2013 finansowana była z Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR), a obecnie jest finansowana z nowego Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR), w okresie 2014 2020 w kwocie 6,5 mld EUR. PODSTAWA PRAWNA Art. 32 37 i art. 158 Traktatu WE oraz art. 38 43 Traktatu z Lizbony. Rozporządzenie w sprawie Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego [zmieniony wniosek COM(2013)0245] w formie przyjętej przez Parlament Europejski w dniu 16 kwietnia 2014 r. CELE Głównym celem polityki strukturalnej w sektorze rybołówstwa jest dostosowanie zdolności floty do uprawnień do połowów w celu rozwiązania problemu przełowienia zasobów, by zapewnić działalność sektora w długiej perspektywie. W tym celu podejmowane były starania o modernizację floty i zapewnienie jej konkurencyjności poprzez zlikwidowanie nadwyżki mocy produkcyjnych i zorientowanie branży na wspieranie i pełny rozwój regionów przybrzeżnych, które są w dużej mierze zależne od rybołówstwa. Nowy EFMR ściśle odzwierciedla restrukturyzację całej wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb) i ma na celu pomaganie rybakom w dostosowywaniu się do nowych wymogów, takich jak zakaz odrzutów, ale będzie również wykorzystywany w celu poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy, gromadzenia danych i infrastruktury portowej. OSIĄGNIĘCIA A. Przebieg procedury Początki polityki strukturalnej w sektorze gospodarki rybnej sięgają 1970 r., kiedy to zwrócono się do Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) o pomoc w działaniach z zakresu budowy, modernizacji, obrotu i przetwórstwa w sektorze gospodarki rybnej. W 1992 r. na szczycie Rady Europejskiej w Edynburgu postanowiono włączyć politykę strukturalną w sektorze gospodarki rybnej do funduszy strukturalnych, przypisując jej odrębny cel (cel 5a dostosowanie struktur rybołówstwa) i własny instrument finansowy, a mianowicie Instrument Finansowy Orientacji Rybołówstwa (IFOR). Na lata 1994 1999 opracowano inicjatywę wspólnotową na rzecz restrukturyzacji sektora rybołówstwa (PESCA), której celem było zapewnienie wsparcia finansowego dla obszarów zależnych od rybołówstwa. Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2017 1
Przedsięwzięto także środki towarzyszące, np. wcześniejsze emerytury, premie dla młodych rybaków itp. W Agendzie 2000 wprowadzono nowe wytyczne, w tym włączenie problemów strukturalnych obszarów zależnych od rybołówstwa do nowego celu 2 funduszy strukturalnych i nieprzedłużanie w 2000 r. inicjatywy PESCA. W rozporządzeniu Rady (WE) nr 1263/1999 określono nowe ramy działania IFOR na lata 2000 2006 w celu przyczynienia się do osiągnięcia trwałej równowagi między zasobami rybnymi a ich eksploatacją. Jako element reformy wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb) przyjęto prostszy system zmierzający do ograniczenia zdolności połowowych floty wspólnotowej, aby w ten sposób dostosować ją do dostępnych zasobów. W odniesieniu do okresu 2007 2013 Europejski Fundusz Rybacki (EFR) zastąpił IFOR. B. Instrumenty polityki strukturalnej 1. Wieloletnie programy orientacji (MAGP) były realizowane w latach 1983 2002 w czterech etapach i stanowiły kluczowy element polityki strukturalnej. Ich celem było dostosowanie wielkości floty w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz nakładów połowowych do dostępnych zasobów. Jednakże restrukturyzacja floty w systemie MAGP okazała się nieskuteczna głównie z uwagi na mało ambitne cele ustalone przez Radę i na brak spójności pomoc przyznawano równocześnie na zmniejszanie zdolności połowowych i na budowę statków. Pomiary mocy silnika statków okazały się zbyt trudne w realizacji, a także w niedostatecznym stopniu uwzględniono postęp technologiczny. Wprowadzenie zmniejszenia nakładu połowowego było zbyt skomplikowane i wywołało niekorzystne skutki. Cele w zakresie zmniejszenia nakładów rozmywały się, ponieważ państwa członkowskie mogły je osiągać albo poprzez całkowite wycofanie statków, albo poprzez tymczasowe wstrzymanie działalności połowowej (przestoje statków). 2. W okresie 1994 1997 statki złomowane stanowiły 94 % łącznej liczby statków wycofanych dzięki pomocy z IFOR. 3. Wraz z reformą WPRyb w 2002 r. zakończono stosowanie MAGP i wprowadzono prostszy system ograniczania zdolności połowowych europejskiej floty rybackiej. W systemie tym na państwach członkowskich spoczywa większa odpowiedzialność za zarządzanie flotą. C. Europejski Fundusz Rybacki (EFR) 1. Europejski Fundusz Rybacki zastąpił IFOR począwszy od okresu 2007 2013 i charakteryzował się pięcioma priorytetami: wspieranie głównych celów WPRyb, zwłaszcza tych ustanowionych w ramach reformy z 2002 r.; oznaczało to zapewnienie zrównoważonej eksploatacji zasobów rybnych i stałej równowagi między tymi zasobami a zdolnościami floty rybackiej UE; zwiększanie konkurencyjności i rentowności podmiotów działających w sektorze; wspieranie przyjaznych dla środowiska metod połowów i produkcji; zapewnianie odpowiedniego wsparcia dla osób zatrudnionych w sektorze; ułatwianie różnicowania działalności gospodarczej na obszarach zależnych od rybołówstwa. Łączny budżet EFR na lata 2007-2013 wynosił 3 849 mln euro (2 908 mln euro na obszary objęte celem konwergencji, a 941 mln na inne obszary). Środki te były dostępne dla wszystkich Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2017 2
sektorów przemysłu: rybołówstwa morskiego i śródlądowego, przedsiębiorstw akwakultury, organizacji producentów, a także sektora przetwórstwa i obrotu. 2. Rodzaje działań W celu zapewnienia trwałości połowów w aspekcie gospodarczym, społecznym i środowiskowym EFR koncentruje się na: środkach na rzecz dostosowania wspólnotowej floty rybackiej (pomoc na rzecz całkowitego lub czasowego wycofania statków rybackich, lub na rzecz szkolenia, przekwalifikowania lub wcześniejszej emerytury); akwakultura, przetwórstwo i obrót: wspieranie nabywania i stosowania narzędzi i metod, które zmniejszają oddziaływanie połowów na środowisko naturalne, zwłaszcza w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw; środki służące wspólnym interesom: do uzyskania pomocy kwalifikowały się projekty, które wspomagały zrównoważony rozwój lub ochronę zasobów oraz konsolidację rynków produktów rybołówstwa lub wspierały partnerstwa między naukowcami a podmiotami z sektora gospodarki rybnej; trwały rozwój obszarów rybołówstwa przybrzeżnego: wspieranie środków i inicjatyw służących zróżnicowaniu i intensyfikacji rozwoju gospodarczego na obszarach, gdzie doszło do obniżenia działalności połowowej; pomoc techniczna: działania w zakresie przygotowania, monitorowania, pomocy administracyjnej i technicznej, oceny, audytu i kontroli niezbędne do realizacji proponowanego rozporządzenia. Państwa członkowskie były odpowiedzialne za podział środków finansowych na wymienionych pięć obszarów priorytetowych. EUROPEJSKI FUNDUSZ MORSKI I RYBACKI (EFMR) Aby wprowadzić w życie porozumienie osiągnięte przez Parlament z Radą w sprawie nowej i dogłębnie zreformowanej WPRyb, EFMR w formie zgodnej z propozycją Komisji i zmianami wprowadzonymi na wstępie przez Parlament w 2013 r. został ponownie zmieniony i osiągnął ostateczny kształt w porozumieniu zawartym z Radą w dniu 28 stycznia 2014 r. Fundusz ten opiera się na następujących trzech osiach: A. Zrównoważone środowiskowo unijne rybołówstwo inwestycje w bardziej selektywne narzędzia połowowe w celu wyeliminowania odrzutów, a tym samym zarządzania skutkami obowiązku wyładunku wszystkich połowów, jaki wprowadzono w ramach reformy WPRyb ze skutkiem od 2015 r.; w wyniku specjalnego postulatu Parlamentu nadanie priorytetu gromadzeniu danych oraz kontrolom poprzez znaczne zwiększenie udziału EFMR przeznaczonego na ten cel; wdrożenie środków mających na celu ochronę zasobów rybnych, jak okresy zamknięte dla połowów, a także czasowe przerwy w celu rekompensaty dla zainteresowanych rybaków; zamrożenie wypłat dotacji dla podmiotów nieprzestrzegających przepisów WPRyb. B. Konkurencyjny sektor rybołówstwa UE pomoc na rozpoczęcie działalności (do 75 000 EUR inwestycji w statek o długości poniżej 12m) dla rybaków do 40 lat z co najmniej 5-letnim doświadczeniem w tym sektorze; Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2017 3
wsparcie na zróżnicowanie źródeł dochodu rybaków poprzez działania pomocnicze (np. turystyka rybacka); należy podkreślić, że Parlament odrzucił początkowo zaproponowaną przez Komisję opcję przekwalifikowania w kierunku sektorów niezwiązanych z rybołówstwem; inwestycje w statki w celu lepszego zarządzania połowami i poprawy ich jakości, a także inwestycje w infrastrukturę portową w celu dostosowania się do obowiązku wyładunku; wsparcie innowacji, w tym rozwój bardziej nowoczesnych i ekologicznych statków; utrzymanie dopłat do przechowywania jako środek regulacji rynku; wsparcie produkcji i planów marketingowych opracowywanych przez organizacje producentów; pomoc na ostateczne zaprzestanie działalności w drodze złomowania statków w celu zmniejszenia zdolności połowowej floty i nakładu połowowego (ukierunkowana na segmenty floty o nadmiernej zdolności połowowej, do końca 2018 r.); wsparcie na wymianę silników w celu zmniejszenia mocy, a także emisji CO2 (uzależnione od zmniejszenia mocy silnika w przypadku statków o długości 12 24 metrów); inwestycje w zrównoważoną akwakulturę: wsparcie dla podmiotów rozpoczynających działalność, rozwój infrastruktury, propagowanie ekstensywnej akwakultury i lepszych praktyk środowiskowych. C. Poprawa warunków społecznych: inwestycje mające na celu poprawę zdrowia, higieny i bezpieczeństwa na statkach; szkolenia zawodowe rybaków; utworzenie funduszu ubezpieczeń wzajemnych w celu ubezpieczenia obejmującego katastrofy naturalne oraz wypadki związane ze środowiskiem lub bezpieczeństwem (ubezpieczenie rybaków i hodowców ostryg na wypadek rozprzestrzeniania się choroby). ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Parlament zawsze wspierał włączenie polityki strukturalnej w sektorze rybołówstwa do funduszy strukturalnych, np. zalecając utworzenie w ramach funduszy strukturalnych odrębnego celu 6 dla rybołówstwa (reforma z 1993 r.), lub wpierając budżet EFR przewidziany w umowie w sprawie perspektywy finansowej na lata 2007 2013. Podczas kryzysu paliwowego w 2008 r. Parlament przyjął rezolucję wspierającą rybaków i proponującą sposoby udzielenia pomocy borykającemu się z problemami sektorowi. W dniu 23 października 2013 r. Parlament Europejski przyjął stanowisko w pierwszym czytaniu w sprawie wniosku Komisji dotyczącego rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (zob. powyższy punkt EFMR ), podkreślając przy tym wagę zrównoważonego rybołówstwa i wzywając przede wszystkim do przyjęcia konkretnych środków w celu zlikwidowania przełowienia, którym to środkom towarzyszyć ma prawidłowe zarządzanie zdolnością połowową i umożliwianie rybakom utrzymywania się z połowów. Następnie odbyły się szczegółowe negocjacje z Radą, a w dniu 28 stycznia 2014 r. przyjęto porozumienie. Wraz z głosowaniem przeprowadzonym w dniu 16 kwietnia 2014 r. Parlament zwieńczył swoje prace w tym obszarze i osiągnął ambitne wyniki jako współustawodawca w ramach wszechstronnej reformy wspólnej polityki rybołówstwa. Priit Ojamaa Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2017 4
12/2016 Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2017 5