Cyber Europe 2012 Grudzień 2012
Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa S I Podziękowania ENISA pragnie podziękować wszystkim osobom i organizacjom, które wniosły wkład w organizację ćwiczeń. W szczególności dziękujemy osobom odpowiedzialnym za planowanie ćwiczeń i ich monitorowanie na szczeblu krajowym oraz moderatorom. O ENISA Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji (ENISA) to centrum wiedzy specjalistycznej z zakresu bezpieczeństwa sieci i informacji, służące UE, jej państwom członkowskim, sektorowi prywatnemu i obywatelom Europy. ENISA współdziała z tymi grupami, opracowując porady i zalecenia dotyczące dobrych praktyk w dziedzinie bezpieczeństwa informacji. Pomaga państwom członkowskim UE we wdrażaniu odpowiednich przepisów UE i pracuje nad poprawą odporności krytycznej infrastruktury teleinformatycznej i sieci w Europie. ENISA dąży do wzbogacenia wiedzy posiadanej przez państwa członkowskie UE, wspierając rozwój transgranicznych zespołów mających za zadanie podnoszenie bezpieczeństwa sieci i informacji w całej UE. Więcej informacji o ENISA i jej działalności można znaleźć pod adresem www.enisa.europa.eu. Polecamy nasze kanały w serwisach Facebook Twitter LinkedIn Youtube oraz kanały RSS Zespół projektu ENISA Panagiotis TRIMINTZIOS, ENISA Razvan GAVRILA, ENISA Maj Ritter Klejnstrup, ENISA Dane kontaktowe Pytania dotyczące niniejszego raportu lub jakiekolwiek inne ogólne zapytania dotyczące programu poprawy odporności prosimy kierować na następujący adres kontaktowy: resilience at enisa.europa.eu Informacja prawna O ile nie zaznaczono inaczej, niniejsza publikacja przedstawia poglądy i interpretacje autorów i redaktorów. Niniejszej publikacji nie należy traktować jako działania prawnego ENISA ani organów ENISA, chyba że została ona przyjęta zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ENISA (WE) nr 460/2004, ostatnio zmienionym rozporządzeniem (UE) nr 580/2011. Niniejsza publikacja może nie zawierać najnowszych informacji, w związku z czym może być aktualizowana przez ENISA. Źródła zewnętrzne zostały należycie wskazane. ENISA nie odpowiada za treści przedstawiane przez źródła zewnętrzne, w tym zewnętrzne strony internetowe, do których odnośniki znajdują się w niniejszej publikacji. Niniejsza publikacja służy wyłącznie celom informacyjnym. Musi być dostępna bezpłatnie. Ani ENISA, ani żadna osoba występująca w jej imieniu nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania informacji zawartych w niniejszej publikacji. Reprodukcja jest dozwolona pod warunkiem podania źródła. European Network and Information Security Agency (ENISA), 2012
II Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa Spis treści O ćwiczeniach Cyber Europe 2012... 4 Proces planowania... 5 Scenariusz... 5 Uczestnicy... 6 Zainteresowanie mediów... 7 Główne ustalenia... 7 Współpraca na szczeblu krajowym... 8 Współpraca na szczeblu międzynarodowym... 8 Ćwiczenia w dziedzinie bezpieczeństwa cybernetycznego... 8 Zalecenia... 9
4 Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa O ćwiczeniach Cyber Europe 2012 W dniu 4 października 2012 r. ponad 500 specjalistów ds. cyberbezpieczeństwa w całej Europie wzięło udział w Cyber Europe 2012, drugich ogólnoeuropejskich ćwiczeniach w dziedzinie cyberbezpieczeństwa. Ćwiczenia obejmowały szeroko zakrojone działania prowadzone zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim, mające na celu poprawę odporności krytycznej infrastruktury teleinformatycznej. Ćwiczenia Cyber Europe 2012 jako takie stanowiły kamień milowy na drodze do wzmocnienia współpracy w zakresie kryzysów cybernetycznych, gotowości i reagowania w całej Europie. W 2009 r. Komisja Europejska wydała komunikat w sprawie ochrony krytycznej infrastruktury teleinformatycznej: Ochrona Europy przed zakrojonymi na szeroką skalę atakami i zakłóceniami cybernetycznymi: zwiększenie gotowości, bezpieczeństwa i odporności (COM/2009/149). Wspomniany komunikat zaowocował organizacją pierwszych ogólnoeuropejskich ćwiczeń w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, które odbyły się dnia 4 listopada 2010 r. Kontynuując starania w tej dziedzinie, Komisja Europejska opracowała europejską agendę cyfrową (2010 r.), a w 2011 r. wydała komunikat: Osiągnięcia i dalsze działania na rzecz globalnego bezpieczeństwa cyberprzestrzeni (COM/2011/163). Kroki te umożliwiły zwiększenie zakresu, skali i złożoności ćwiczeń Cyber Europe 2012. Ćwiczenia te miały trzy cele: 1. Sprawdzenie skuteczności i skalowalności mechanizmów, procedur i przepływów informacji w obszarze współpracy organów publicznych w Europie. 2. Zbadanie funkcjonowania współpracy między zainteresowanymi podmiotami publicznymi i prywatnymi w Europie. 3. Identyfikacja niedociągnięć i wyzwań w celu skuteczniejszej obrony przed wielkoskalowymi atakami cybernetycznymi w Europie. W ćwiczenia zaangażowanych było 29 państw członkowskich UE (Unii Europejskiej) i EFTA (Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu); 25 z nich uczestniczyło czynnie, natomiast cztery pozostałe wystąpiły w charakterze obserwatorów. Ponadto udział wziął szereg instytucji UE. Ogółem ćwiczenia objęły 339 organizacji i w efekcie łączna liczba uczestniczących osób wyniosła 571. Zgodnie z głównym zaleceniem dla ćwiczeń Cyber Europe 2010, w ćwiczeniach wzięli udział przedstawiciele sektora prywatnego. Współpraca między podmiotami publicznymi i prywatnymi odbywała się na poziomie krajowym, natomiast organy publiczne współdziałały również transgranicznie. Większość uczestników (88%) wyraziła na temat ćwiczeń pozytywne opinie (zob. Rys. 1).
Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa 5 Rys. 1: Poziom zadowolenia uczestników Did you value participating in Cyber Europe as a player Yes To some extent No Non-assessable Czy uważa Pan/Pani za cenny swój udział w ćwiczeniach Cyber Europe? Tak Do pewnego stopnia Nie Nie jestem w stanie ocenić Proces planowania W organizacji ćwiczeń Cyber Europe 2012 pomagała Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji (ENISA), a wsparcie techniczne zapewniło Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej. W planowaniu ćwiczeń brali udział przedstawiciele wszystkich 25 uczestniczących krajów oraz instytucji Unii Europejskiej. Proces planowania opierał się na kilku zorganizowanych warsztatach. Scenariusz Scenariusz ćwiczeń dotyczył przeprowadzonych na wielką skalę ataków cybernetycznych w Europie, uderzających we wszystkie uczestniczące kraje. Fikcyjni przestępcy połączyli siły w zmasowanej cybernetycznej napaści na Europę, głównie dokonując ataków typu DDoS przeciwko publicznym serwisom elektronicznym. Ich celem były internetowe serwisy administracji elektronicznej i finansowe (e-banking itp.). Cybernetyczne ataki postawiły uczestników z sektorów publicznego i prywatnego przed wyzwaniem wymagającym międzynarodowej współpracy. Uczestnicy otrzymali informacje o scenariuszu (dodatki) w wiadomościach e-mail i musieli współpracować stosując standardowe procedury i struktury w celu ocenienia sytuacji i uzgodnienia wspólnego kierunku działania. Na Rys. 2 przedstawiono dużą liczbę wiadomości e-mail z dodatkami wymienionych podczas ćwiczeń.
6 Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa Rys. 2: Dodatki w wiadomościach e-mail wysłane podczas ćwiczeń E-mail injects CE2012 Dodatki w wiadomościach e-mail CE2012 E-mail Wiadomości e-mail Uczestnicy Scenariusz ćwiczeń obejmował wielu różnych uczestników. Ogółem brało w nich udział 571 osób z 339 organizacji z całej Europy. Uczestniczyło 25 krajów, a także instytucje Unii Europejskiej. Udział wzięły organizacje reprezentujące następujące grupy: agencje i organizacje ds. bezpieczeństwa cybernetycznego, odpowiednie ministerstwa, podmioty prowadzące serwisy administracji elektronicznej, instytucje finansowe i dostawy usług internetowych, a także operatorzy telekomunikacyjni. Strukturę uczestników przedstawiono na Rys. 3. Rys. 3: Struktura organizacji czynnie zaangażowanych w CE2012 Cyber Security Institutions/CERTs Instytucje ds. bezpieczeństwa cybernetycznego/cert
Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa 7 egov Institutions Instytucje z obszaru administracji elektronicznej Financial institutions Instytucje finansowe ISP/Telecom operators Dostawcy Internetu/Operatorzy telekomunikacyjni Zainteresowanie mediów Ćwiczenia Cyber Europe 2012 cieszyły się dużym zainteresowaniem światowych mediów. Opublikowano ponad 600 artykułów w 19 językach. W wielu artykułach cytowano wiceprzewodniczącą Komisji Europejskiej odpowiedzialną za agendę cyfrową, Neelie Kroes, która stwierdziła: W dzisiejszych ćwiczeniach chodzi o współdziałanie na szczeblu europejskim w celu zapewnienia funkcjonowania Internetu i innych ważnych elementów infrastruktury. Poza tym ćwiczenia Cyber Europe 2012 omawiano w mediach społecznych w ponad sześciu językach. Kompilacja materiałów medialnych na ilustracji poniżej przedstawia niektóre z opublikowanych artykułów o Cyber Europe 2012. Główne ustalenia Ćwiczenia Cyber Europe 2012 przyniosły szereg zasadniczych ustaleń dotyczących współpracy krajowej, międzynarodowej i ćwiczeń w dziedzinie bezpieczeństwa cybernetycznego, które przedstawiono poniżej:
8 Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa Współpraca na szczeblu krajowym Kraje uczestniczące potraktowały zagrożenia cybernetyczne bardzo poważnie, w ich opanowanie angażując krajowe organy ds. reagowania kryzysowego i/lub krajowe struktury kryzysowe. W trakcie ćwiczeń na poziomie krajowym często dochodziło do współpracy i wymiany informacji między uczestnikami z sektorów publicznego i prywatnego. Niektóre kraje stanęły przed wyzwaniami w zakresie podejmowania decyzji dotyczących zarządzania kryzysowego, chociaż nie był to jeden z celów ćwiczeń (np. w sytuacji kryzysowej niektóre z niezbędnych decyzji muszą być podjęte na bardziej strategicznym szczeblu). Struktury współpracy publiczno-prywatnej różnią się w poszczególnych krajach. Równoległe i niekiedy dublujące się procedury podmiotów publicznych i prywatnych stwarzały w niektórych przypadkach problemy dla współpracy publiczno-prywatnej na szczeblu krajowym. Uwzględnienie organizacji sektora prywatnego jako uczestników na poziomie krajowym stanowiło istotne udoskonalenie w porównaniu z poprzednimi ćwiczeniami Cyber Europe. Współpraca na szczeblu międzynarodowym Ćwiczenia Cyber Europe 2012 dostarczyły doskonałej okazji dla zbadania, zrozumienia i oceny istniejących w Europie mechanizmów współpracy w dziedzinie zagrożeń cybernetycznych. Ćwiczenia te wzmocniły europejskie zespoły ds. zarządzania w przypadku ataków cybernetycznych. W fazę ćwiczeń obejmującą współpracę międzynarodową w pełni zaangażowały się wszystkie kraje uczestniczące. Podczas ćwiczeń wielokrotnie dochodziło do dwustronnych i wielostronnych interakcji na poziomie międzynarodowym. Zastosowanie standardowego zbioru procedur operacyjnych i narzędzi komunikacyjnych pomogło zapewnić strukturę i świadomość sytuacji podczas symulowanego kryzysu cybernetycznego. Zidentyfikowano problemy w procedurach operacyjnych, zwłaszcza w zakresie skalowalności, związane z dużą liczbą uczestniczących państw i instytucji. Okazało się, że znajomość procedur i przepływów informacji ma podstawowe znaczenie dla budowy zdolności do szybkiego i skutecznego reagowania w całej Europie. Dla zapewnienia skutecznej współpracy najważniejsze są odpowiednia i nowoczesna infrastruktura techniczna i narzędzia. Ćwiczenia Cyber Europe 2012 pomogły w budowie zaufania między krajami, które jest kluczem do udanego i szybkiego przeciwdziałania podczas prawdziwych kryzysów cybernetycznych. Wzmocniły także istniejące relacje między uczestnikami i przyczyniły się do powstania nowych. Ćwiczenia w dziedzinie bezpieczeństwa cybernetycznego Europejskie zespoły ds. zarządzania w przypadku ataków cybernetycznych traktują ćwiczenia ogólnoeuropejskie jako ważne narzędzie oceny i doskonalenia obecnych ram współpracy w sytuacjach kryzysów cybernetycznych.
Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa 9 Ćwiczenia Cyber Europe 2012 okazały się niezwykle przydatne pod względem testowania krajowych procedur awaryjnych i poziomu przygotowania. Kolejną zaletą takich ćwiczeń jest budowa zaufania między różnymi zespołami ds. zagrożeń cybernetycznych. Efektywne planowanie ma zasadnicze znaczenie dla prowadzenia skutecznych, złożonych ćwiczeń na dużą skalę. Zalecenia W wyniku ćwiczeń Cyber Europe 2012 przedstawiono następujące zalecenia: Ćwiczenia Cyber Europe 2012 okazały się cenne dla usprawnienia ogólnoeuropejskiego zarządzania w przypadku ataków cybernetycznych. Zasadnicze znaczenie ma zatem kontynuowane wysiłków w tym kierunku i dalsze rozwijanie europejskiej przestrzeni ćwiczeń w dziedzinie cyberbezpieczeństwa. Państwa członkowskie UE i kraje EFTA powinny współpracować w celu organizacji nowych ogólnoeuropejskich i krajowych ćwiczeń tego typu z myślą o doskonaleniu międzynarodowego zarządzania w przypadku ataków cybernetycznych. Dodatkowe wytyczne w tym zakresie można znaleźć w kompendium dobrych praktyk dotyczących ćwiczeń krajowych 1 opracowanym przez ENISA. Przyszłe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa powinny być poświęcone zależnościom międzysektorowym i w większym stopniu skupiać się na poszczególnych zespołach. Ćwiczenia Cyber Europe 2012 stanowiły okazję dla współpracy międzynarodowej i wzmocnienia europejskich zespołów ds. zarządzania w przypadku ataków cybernetycznych. Promowanie współpracy międzynarodowej ma podstawowe znaczenie dla umożliwienia wymiany dobrych praktyk w zakresie tego rodzaju ćwiczeń, wyciągniętych wniosków, wiedzy specjalistycznej, a także dla organizacji konferencji. Efektem będą silniejsze zespoły zdolne stawić czoła międzynarodowym kryzysom cybernetycznym. Państwa członkowskie UE i kraje EFTA powinny dalej zwiększać skuteczność, skalowalność i znajomość istniejących mechanizmów, procedur i przepływów informacji na potrzeby współpracy zarówno na szczeblu krajowym, jak i z innymi organami publicznymi w Europie. Wnioski wyciągnięte z ćwiczeń Cyber Europe 2012 stanowią doskonały punkt wyjścia. Wszystkie zainteresowane strony z obszaru współpracy w przypadku międzynarodowych kryzysów powinny być przeszkolone w zakresie procedur, aby wiedziały, jak należy je odpowiednio stosować. Wartość dodaną zapewniło ćwiczeniom zaangażowanie organizacji sektora prywatnego. Dlatego też państwa członkowskie UE i kraje EFTA powinny wziąć pod uwagę udział sektora prywatnego w przyszłych ćwiczeniach. Europejskie zespoły ds. zarządzania w przypadku ataków cybernetycznych mogą zostać wzmocnione dzięki wkładowi ze strony innych europejskich sektorów (np. ochrony zdrowia, transportu) istotnych dla zarządzania poważnymi kryzysami. 1 http://www.enisa.europa.eu/activities/resilience-and-ciip/cyber-crisis-cooperation/exercises
10 Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa Więcej informacji o współpracy i ćwiczeniach w zakresie kryzysów cybernetycznych można znaleźć na stronach internetowych ENISA pod adresem: http://www.enisa.europa.eu/activities/resilience-and- CIIP/cyber-crisis-cooperation
Krajowe i międzynarodowe ćwiczenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa 11 Skr. poczt. nr 1309, 71001 Heraklion, Grecja www.enisa.europa.eu