Recenzent: dr hab., prof. UJ Dorota Praszałowicz Redaktor prowadzący: Anna Raciborska Redakcja: Krystyna Goldbergowa Korekta: Beata Bińko Projekt okładki: Katarzyna Juras Fotografia na okładce: Bartosz Bobkowski Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z o.o. & Centrum Stosunków Międzynarodowych, Warszawa 2008 ISBN 978-83-7383-318-0 Publikacja dofinansowana przez The German Marshall Fund of the United States Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa tel./fax 022 826 59 21, 022 828 95 63, 022 828 93 91 dział handlowy: jak wyżej, w. 105, 108 e-mail: info@scholar.com.pl; scholar@neostrada.pl http://www.scholar.com.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski) Druk i oprawa: Łódzka Drukarnia Dziełowa
Spis treści PODZIĘKOWANIA......................................... 11 SUMMARY.............................................. 13 WSTĘP................................................ 15 ROZDZIAŁ 1 TRANSATLANTYCKI WYMIAR POLITYK MIGRACYJNYCH USA UE....... 23 1.1. Wprowadzenie..................................... 23 1.2. Rola państwa z perspektywy polityki migracyjnej USA....... 25 1.3. Rola państwa z perspektywy polityk migracyjnych UE-25.... 30 1.3.1. Błędy Południa sukces Północy?................ 33 ROZDZIAŁ 2 PROGRAMY ZATRUDNIANIA I WIZY JAKO INSTRUMENT STYMULOWANIA MIGRACJI CYRKULACYJNYCH W EUROPIE I USA................... 36 2.1. Goście, którzy zostali. Programy zatrudniania imigrantów w Europie w latach 1945 1973........................ 37 2.2. Program Bracero w Stanach Zjednoczonych.............. 41 2.3. Podejścia polityk migracyjnych krajów Europy Zachodniej i USA w latach 1945 1973 (łączenie rodzin, kraj pochodzenia)................................... 43 2.4. Imigranci na zamówienie zmiany w polityce migracyjnej w Europie i USA od końca lat 80. XX wieku............... 45 2.4.1. Migranci wysoko i średnio wykwalifikowani w Europie kanały rekrutacji..................... 45 2.4.2. Migranci wysoko i średnio wykwalifikowani w USA kanały rekrutacji............................. 48 2.5. Pozostałe programy zatrudniania cudzoziemców w Europie i w USA........................................... 50 2.5.1. Pozostałe programy zatrudniania cudzoziemców w Europie.................................... 50 2.5.2. Pozostałe programy zatrudniania cudzoziemców w USA...................................... 51 5
2.5.3. Pozostałe (wybrane) rodzaje wiz i ułatwień umożliwiających pracę w USA.................... 52 2.6. Polityki państw UE-15 wobec pracowników z nowych państw członkowskich ubiegających się o pracę w UE-15.... 53 2.7. Rekrutacja pracownicza poprzez korporacje.............. 56 ROZDZIAŁ 3 WPŁYW INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ NA POLSKI RYNEK PRACY ORAZ NA MIĘDZYNARODOWĄ MIGRACJĘ......................... 58 3.1. Sytuacja demograficzna i czynniki zmian na rynkach pracy krajów UE-15........................ 59 3.2. Sytuacja demograficzna i czynniki zmian na rynkach pracy w Polsce............................ 64 3.3. Bilans kosztów i korzyści najnowszej fali migracji zarobkowych z Polski oraz konsekwencje tego odpływu................ 66 ROZDZIAŁ 4 CZY UPADEK MITU AMERYKI? BADANIE NAD LEGALNYMI MIGRACJAMI ZAROBKOWYMI Z POLSKI DO STANÓW ZJEDNOCZONYCH PO 1 MAJA 2004 ROKU.................................... 73 4.1. Wyniki badania..................................... 81 4.1.1. Podstawowe cechy demograficzno-społeczne analizowanej zbiorowości....................... 81 4.1.2. Strategie migracyjne: zarobki, oszczędności, inwestycje.................................... 83 4.1.3. Społeczno-prawna przestrzeń migracyjna otoczenia respondentów. Atrakcyjność USA jako kraju migracji.. 89 4.1.4. Inne doświadczenia migracyjne respondentów percepcja USA i UE na tle własnych doświadczeń z pobytów w UE.............................. 95 4.2. Podsumowanie..................................... 98 6 ROZDZIAŁ 5 CZY NAPRAWDĘ ANGLIA TO RAJ? BADANIE NAD LEGALNYMI MIGRACJAMI ZAROBKOWYMI Z POLSKI DO WIELKIEJ BRYTANII PO 1 MAJA 2004 ROKU.................................... 99 5.1. Wyniki badania..................................... 101 5.1.1. Podstawowe cechy demograficzno-społeczne analizowanej zbiorowości........................ 101 5.1.2. Praca za granicą, praca w Wielkiej Brytanii......... 106
5.1.3. Strategie migracyjne: zarobki, oszczędności, inwestycje.................................... 116 5.1.4. Powroty..................................... 122 5.1.5. Partycypacja w życiu politycznym Wielkiej Brytanii i Polski...................................... 125 5.1.6. Integracja w Wielkiej Brytanii.................... 128 5.2. Podsumowanie wnioski z badań...................... 130 ROZDZIAŁ 6 WNIOSKI I REKOMENDACJE DLA POLITYKI MIGRACYJNEJ POLSKI....... 134 BIBLIOGRAFIA........................................... 143 INDEKS NAZWISK......................................... 150 CENTRUM STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH.................... 152 WYKAZ PUBLIKACJI CSM.................................. 153
Contents ACKNOWLEDGEMENTS..................................... 11 SUMMARY.............................................. 13 INTRODUCTION.......................................... 15 CHAPTER 1 TRANSATLANTIC DIMENSION OF THE MIGRATION POLICIES OF THE USA AND THE EU.................................. 23 1.1. Introduction........................................ 23 1.2. Role of the state in historical perspective of the US migration policies................................... 25 1.3. Role of the state in historical perspective of the EU-25 migration policies................................... 30 1.3.1. Mistakes of the South a success of the North?..... 33 8 CHAPTER 2 IMMIGRANT WORKERS RECRUITMENT PROGRAMS AND VISAS AS AN INSTRUMENT FOR STIMULATING CIRCULATION MIGRATIONS IN EUROPE AND IN THE USA................................ 36 2.1. Guests who stayed on. Immigrant workers recruitment programs in Europe in the years 1945 1973.............. 37 2.2. Bracero Program in the United States................... 41 2.3. Attitudes assumed in the migration policies of European countries and of the USA in the years 1945 1973: re-uniting the families; country of origin.................. 43 2.4. Immigrants to be obtained: changes in the migration policies in Europe and in the USA since the end of the 1980s....... 45 2.4.1. Highly- and medium-skilled migrants in Europe recruitment channels......................... 45 2.4.2. Highly- and medium-skilled migrants in the USA recruitment channels.......................... 48 2.5. Other foreign workers recruitment programs in Europe and in the USA..................................... 50 2.5.1. Other foreign workers recruitment programs in Europe.................................... 50
2.5.2. Other foreign workers recruitment programs in the USA................................... 51 2.5.3. Other categories of visa and documents enabling legal work in the USA, as selected................ 52 2.6. EU-15 policies towards workers from the new Member Countries seeking jobs in the EU-15............. 53 2.7. Labour recruitment through corporations................. 56 CHAPTER 3 IMPACT OF THE INTEGRATION WITH THE EUROPEAN UNION UPON THE POLISH LABOUR MARKET AND ON THE INTERNATIONAL MIGRATION... 58 3.1. Demographic situation, and factors determining changes in the EU-15 labour markets.......................... 59 3.2. Demographic situation, and factors determining changes in the domestic labour markets in Poland................. 64 3.3. Profit and loss account respecting the most recent wave of job migrations from Poland, and the consequences of the outflow...................................... 66 CHAPTER 4 IS IT A FALL OF THE AMERICAN MYTH? RESEARCH ON THE LEGAL JOB MIGRATIONS FROM POLAND TO THE USA AFTER 1 ST MAY, 2004....... 74 4.1. Results........................................... 81 4.1.1. Basic demographic characteristics of the analyzed sample...................................... 81 4.1.2. Migration strategies: earnings, savings, investments... 83 4.1.3. Social and legal migration environment of the respondents. Attractiveness of the USA as a destination country for migrants........................... 89 4.1.4. Other migration experience of the respondents: the way of perceiving the USA and the EU against the background experience of the respondents stays in the EU...... 95 4.2. Summary......................................... 98 CHAPTER 5 IS ENGLAND REALLY A PARADISE? RESEARCH ON THE LEGAL JOB MIGRATIONS FROM POLAND TO GREAT BRITAIN AFTER 1 ST MAY, 2004... 99 5.1. Results........................................... 101 5.1.1. Basic demographic characteristics of the analyzed sample...................................... 101 9
5.1.2. Working abroad, working in Great Britain........... 106 5.1.3. Migration strategies: earnings, savings, investments.. 116 5.1.4. Returns...................................... 122 5.1.5. Participation in the political life of Great Britain and of Poland................................. 125 5.1.6. Integration in Great Britain....................... 128 5.2. Summary conclusions from the research done........... 130 CHAPTER 6 CONCLUSIONS AND RECOMMENDATIONS FOR THE MIGRATION POLICY IN POLAND............................................. 134 BIBLIOGRAPHY.......................................... 143 CENTER FOR INTERNATIONAL RELATIONS....................... 152
PODZIĘKOWANIA Książkę tę mogłam napisać dzięki pomocy i życzliwości wielu osób, które przez ostatnie kilka lat wspierały mnie na duchu. Po pierwsze chciałam podziękować rodzinie: mamie, której dynamizm i entuzjazm nauczył mnie bycia silną, oraz mężowi i synowi za słowa otuchy i cierpliwość. Chciałam również podziękować Prezesowi Centrum Stosunków Międzynarodowych Eugeniuszowi Smolarowi za życzliwość i wsparcie oraz przede wszystkim władzom Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie za stworzenie serdecznej atmosfery pracy, bez której publikacja ta by nie powstała. Dziękuję również sponsorowi projektu Fundacji The German Marshall Fund of the United States 1, w którego ramach mogłam napisać tę pracę. 1 The German Marshall Fund of the United States jest amerykańską instytucją, która wspiera wymianę poglądów i promuje współpracę między Stanami Zjednoczonymi i Europą w duchu planu Marshalla. The German Marshall Fund of the United State is an American institution that stimulates the exchange of ideas and promotes cooperation between the United States and Europe in the spirit of the post-war Marshall Plan. 11
SUMMARY This book is a testimony of a period of important geopolitical changes and modernization, and of the accompanying deep transformations, both quantitative and qualitative in their nature, in the area of international mobility as perceived in its transatlantic, European (EU), and Polish dimension. The author, basing on the analysis of the strategies for the migration policies of two countries: the USA and Great Britain, both of which are united by the transatlantic idea and cooperation, seeks an answer to the fundamental question about the factors underlying a state s decision not to spare efforts and initiate the required changes in its migration policy. On both sides of the Atlantic there are countries with a similarly long history of being immigrant-receiving territories and with a similar culture in this context. Both of them have worked on effective mechanisms to absorb migrant labour force for years, in both of them there are migration channels that have stood the test of time, and both of them have a strong tradition of receiving and accepting migrants. The attempt at reforming the American migration law by the administration of George W. Bush in the years 2004 2007, and the opening of the British labour market to migrants from the new Member Countries by the government of Tony Blair in 2004 constitute the fundamental changes leading towards the liberalization of the migration policies in both countries: either with regard to visas (the USA) or as regards the legal job migration management (Great Britain, and a failed attempt on the part of the USA), or a radical change in the traditional flow directions (Great Britain). Great Britain s active and liberal migration policies in the area of job migration which had led to a mass job migration from Poland met with a response on the part of Poland which amended its 13
SUMMARY own immigration law. The changes resulted in a gradual but quick liberalization of the rules governing the access of migrant workers from the eastern neighbouring countries to the Polish labour market. The restrictive policies of the USA towards legal migration from Poland, in combination with the liberalization of the relevant policies on the part of Great Britain, Ireland, or Sweden, have resulted, to a considerable degree, in a decrease in the historically and emotionally positive attitudes towards the USA, and, in consequence, in the fall of the American myth as a job and settlement migration destination in the eyes of young Poles.
WSTĘP Wiele stereotypów dotyczących migracji ma swoje korzenie w po - s trzeganiu odpływów i przypływów ludności jako migracji osiedleńczych. Emblematyczna sylwetka migranta z przełomu XIX i XX wieku to Europejczyk pokonujący Atlantyk w poszukiwaniu lepszego życia ( Hugo 2003). Nigdy nie miał już wrócić do swojej ojczyzny. Dlatego też w większości z nas, zarówno badaczy, jak i polityków, ciągle ukryte są stereotypy na temat migracji. Analizując je, mówimy więc albo o exodusie (w przypadku państw wysyłających) bądź o zalewie (w przypadku państw przyjmujących). Europa Środkowa to region, w którym ruchy migracyjne o charakterze cyrkulacyjnym pojawiły się w bardzo dużym natężeniu w latach 90. XX wieku. To zarazem region, który po rozszerzeniu Unii Europejskiej doświadczył gwałtownego odpływu pracowników i w konsekwencji niedoborów siły roboczej. Polska była i jest krajem intensywnej emigracji. Emigracje okresu powojennego można sklasyfikować za Pilchem i Zgórniakiem (1984) jako emigracje bezpośrednie (wyjazdy z Polski za granicę czasowe lub na stałe) oraz emigracje pośrednie tych, którzy nie mogli po wojnie wrócić do Polski i emigrowali z krajów, w których się aktualnie znajdowali. W latach 90. zeszłego stulecia migracje na ziemiach Polski wywołane były głównie transformacją ustrojową i społeczno-ekonomiczną, co stało się przyczyną zmian w międzynarodowej mobilności ludności i w konsekwencji spowodowało przekształcanie się Polski z kraju emigracji w kraj emigracji i imigracji (Iglicka 2001). Na początku XXI wieku Europa Środkowa wskutek pogłębiających się procesów integracji i globalizacji przechodzi kolejną intensywną falę migracji. Według Romaniszyn (2001), jednym z najważniejszych jej czynników sprawczych jest turbokapitalizm. Choć komponent 15
WSTĘP 16 imigracji istnieje już w oficjalnych polskich statystykach, to jednak czynnik emigracyjny zdecydowanie przeważa. Właśnie migracje były drugą obok spadku liczby urodzeń przyczyną rzeczywistego ubytku populacji Polski. Po 1 maja 2004 roku obserwujemy nowe tendencje w przepływach ludnościowych na ziemiach polskich, związane głównie ze zmianą sytuacji geopolitycznej. Była ona, moim zdaniem, motorem sprawczym tego, że czynniki demograficzne, ekonomiczne i społeczne zaczęły działać w sposób mnożnikowy, doprowadzając do jednej z największych fal migracji z Polski w okresie powojennym. Po rozszerzeniu Unii Europejskiej w 2004 roku obserwujemy również oprócz zmian ilościowych niezwykle istotne zmiany jakościowe. Kraje tradycyjnie przyjmujące największą liczbę polskich migrantów Niemcy i USA przestały być liderami. Na pierwsze miejsce wysunęła się Wielka Brytania, a USA spadły na miejsce piąte. Z powodu niskiego kursu dolara i rozszerzenia Unii Europejskiej atrakcyjność USA jako kraju migracji zarówno osiedleńczej, jak zarobkowej zmalała drastycznie zwłaszcza wśród ludzi młodych i wykształconych. Co ciekawe, w badaniach nad migracją zarobkową do USA (szerzej patrz rozdział 4 tej publikacji) podkreślali oni nie tylko czynniki ekonomiczne, lecz także różnice kulturowe jako jeden z ważnych elementów, dla których nie mogliby osiedlić się w USA. Wbrew tej opinii ciągle jednak jeżdżą tam i naruszają prawo imigracyjne USA mieszkańcy kilku polskich województw ( Lorenz 2008), co powoduje, iż w statystykach migracyjnych USA i w opinii polityków amerykańskich stale występuje ilościowo istotna, emblematyczna sylwetka polskiego migranta-chłopa z przełomu XIX i XX wieku, pokonującego Atlantyk w poszukiwaniu lepszego życia, który nie ma zamiaru powrócić do swojej ojczyzny. Znana sentencja są kłamstwa, okropne kłamstwa i są statystyki (there are lies, damned lies and there are statistics) wydaje się mieć szczególne zastosowanie w przypadku statystyk migracyjnych i to nawet tak precyzyjnych, jak rejestry USA. Analizując rozmiary wychodźstwa polskiego z perspektywy historycznej i transatlantyckiej, Bukraba-Rylska (2007) pisze, że już na
WSTĘP przełomie XIX i XX wieku inaczej oceniano wyjazdy zarobkowe do Europy, a inaczej do Ameryki. W tamtym okresie jednak mit Ameryki jako raju dla emigrantów tkwił bardzo silnie w świadomości mieszkańców ziem polskich. Co ważne w skład tego mitu wchodziły zarówno czynniki ekonomiczne (wysokie zarobki), jak i moralne (etos pracy, purytanizm). Ze względu na wysokie zarobki, jak i znikome ryzyko demoralizacji najwyżej ceniono wyjazdy do Ameryki. Do Ameryki ludzie wybierali się z zamiarem ciężkiej i wytrwałej pracy i oszczędności. Krążyło nawet przysłowie: Europa dla chłopa, Ameryka dla byka ( Bukraba-Rylska 2007, s. 29). Wyjazdy migracyjne do Europy oceniane były zdecydowanie negatywnie. Bukraba-Rylska (2007, s. 29) przytacza znamienne cytaty, w których o wyjeżdżających do Europy pisano: luzem chodzący dostaje się pod wpływ miejskiego proletariatu, z którym łatwo porozumieć się może ( Bujak 1903, s. 101) bądź też: tam używali świata, nikt ich nie pilnował, nie było ani ojca, ani matki, ani księdza, nikogo, kogo trzeba by się bać ( Thomas, Znaniecki 1976, s. 29). W przeciwieństwie do migrantów europejskich migrant w Ameryce jest zmuszony trzymać się swoich i podlegać ich kontroli albo przynajmniej jest otoczony ludźmi gorliwie pracującymi i oszczędzającymi (Bujak 1903, s. 101). Należy pamiętać, że tak kształtowanemu mitowi Ameryki jako raju dla emigrantów, tworzących enklawy swoich, sprzyjała i sprzyja nadal polityka imigracyjna USA, której jednym z istotnych komponentów jest łączenie rodzin ( Slany 1995). Mit Ameryki to również mit narodzin polskiego chłopa, który pozbył się syndromu duszy pańszczyźnianej z jego poczuciem wartości społecznej i siłą, mit Polski chłopskiej, rzutowany na ziemie Nowego Świata ( Duda-Dziewierz 1938, s. 152). Być może inaczej ukształtowana historycznie sytuacja ekonomiczno-społeczno-kulturowa polskiej grupy etnicznej w USA i w krajach europejskich jest również jednym z czynników upadku mitu Ameryki wśród młodych Polaków na początku XXI wieku 17
WSTĘP Wykształcenie wyższe stało się w okresie transformacji w Polsce dzięki wejściu na rynek usług edukacyjnych szkół wyższych prywatnych (patrz rozdział 3) dobrem szeroko dostępnym dla mieszkańców małych miast i wsi 2. Być może więc młodzi mieszkańcy małych miast i wsi, zdobywający masowo w ostatnim okresie wyższe wykształcenie, którzy oswoili się już w czasie studiów z wolnym życiem w wielkiej aglomeracji miejskiej, woleli po 2004 roku wybierać europejskie kierunki migracji niż ciasne i kontrolujące kręgi diaspory polskiej w, na przykład, Chicago? Hipoteza ta nie jest testowana w prezentowanej książce, jest jednak moim zdaniem na tyle ciekawa, że powinna stać się przedmiotem dalszych, pogłębionych badań socjo-antropologicznych nad zachowaniami i strategiami migracyjnymi młodych Polaków. Selektywność migracji poakcesyjnej z Polski do nowych europejskich krajów migracji obserwowana jest nie tylko w wymiarze przestrzennym, jak ma to miejsce w dużej mierze w przypadku wyjazdów do USA, w danych Komisji Europejskiej 3, najnowszych szacunkach GUS i zastawieniach bazy danych BAEL 4. Informacje zawarte w tych źródłach podkreślają, iż po 1 maja 2004 roku migracje stały się procesem silnie zmaskulinizowanym, stały się również domeną ludzi młodych (20 29 lat) z wyższym wykształceniem. Według najnowszych szacunków GUS (Informacja 2008), w końcu 2007 roku poza granicami Polski na emigracji czasowej przebywało 2 miliony 270 tysięcy obywateli naszego kraju, w tym ponad 1 900 tysięcy w Europie. W oficjalnych statystykach odnotowano w 2006 roku gwałtowny wzrost liczby emigracji na pobyt stały, co może być związane zarówno z decyzją dotyczącą podjęcia migracji osiedleńczej, jak i z decyzją związaną z unikaniem płacenia podatków za zarobki 18 2 W okresie ostatnich 15 lat liczba studentów, zdobywających wyższe wykształcenie wzrosła w całym regionie środkowoeuropejskim, co spowodowało, że odsetek studentów w Unii Europejskiej (UE-15) jest obecnie niższy niż odsetek studentów w nowych państwach członkowskich ( Weizsäcker 2006). 3 Communication from the Commission to the Council and the European Parliament: The Global Approach to Migration one Year on: Towards a Comprehensive European Migration Policy, Brussels, 30.11.2006 COM(2006) 735 final. 4 Biuletyn Migracyjny, styczeń 2008, www.biuletynmigracyjny.uw.edu.pl
WSTĘP uzyskane z pracy za granicą 5. W ostatnich piętnastu latach rejestrowano rokrocznie 20 25 tysięcy emigrantów. W roku 2006 liczba emigrantów wyniosła blisko 47 tysięcy. Wzrastała jednocześnie liczba imigrantów, jednak w 2006 roku było to 11 tysięcy osób. Wykres 1. Emigracja z Polski i imigracja do Polski, 1950 2007 (w tysiącach) Źródło: Rocznik Demograficzny. Warszawa: GUS, różne lata. * Dane za 2007 rok zarówno dla emigracji, jak i imigracji są danymi szacunkowymi GUS na podstawie GUS (2008). 5 Oficjalna definicja emigranta stosowana przez GUS oznacza osobę, która wymeldowała się ze stałego adresu zamieszkania. Prawidłowości dotyczące wymeldowań, które według raportu Ministerstwa Gospodarki (Wpływ emigracji 2007), ze względu na krótki okres poddany analizie (porównanie roku 2003 i 2005), należy traktować z ostrożnością, wskazują na dość charakterystyczne zmiany w układzie regionalnym. W 2005 roku odnotowano większą liczbę wymeldowań w północnej, zachodniej i południowej Polsce, a spadek na Śląsku Opolskim i w części Mazur. W przypadku tych dwóch regionów może to świadczyć o wyczerpywaniu się potencjalnego zasobu migrantów. Najwyższe wskaźniki odnotowano w miastach wojewódzkich poniżej 200 tysięcy mieszkańców Olsztynie, Rzeszowie, Gorzowie Wielkopolskim i Zielonej Górze (Wpływ emigracji 2007, s. 16). 19
WSTĘP Obserwowany obecnie odpływ z Polski zarówno czasowy, jak i osiedleńczy jest największą falą migracji, jakiej doświadczyła Polska w całym okresie powojennym (patrz wykres 1) z wyjątkiem krótkiego okresu drugiej połowy lat 50., kiedy to gwałtowny wzrost migracji spowodowany został uchwałą KC PZPR zobowiązującą MSW do bardziej aprobującego rozpatrywania podań osób narodowości niemieckiej, które ubiegały się o emigrację ( Łempiński 1987). Tabela 1. Szacunki skali emigracji zarobkowej z Polski (w tysiącach) MPiPS Kościół katolicki Źródło szacunku Media Eksperci krajowi Raport ECAS* 669 1000 2000 4000 1200 1120 * ECAS European Citizen Action Service. Źródło: Kłos (2006). 20 Z danych opracowanych przez Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego wynika, iż co jedenasty Polak w wieku 20 29 lat zdecydował się na wyjazd w okresie po 1 maja 2004 roku. Najbardziej wyludnione regiony z młodych ludzi to tereny wiejskie w Podkarpackiem (21,1% 20 24-latków), małe i średnie miasta w Lubuskiem (18,1%) oraz duże miasta w Warmińsko-Mazurskiem i Podlaskiem (odpowiednio 24,4% i 21,5% 25 29-latków) ( Okólski, Mioduszewska, w druku). Konsekwencją odpływu z Polski po roku 2004 są obserwowane po raz pierwszy w historii Polski powojennej niedobory na rynku pracy (mimo ciągle stosunkowo wysokiej stopy bezrobocia), które przy naciskach pracodawców spowodowały zmiany w prawie imigracyjnym Polski i stopniowe otwarcie rynków pracy dla sąsiadów ze Wschodu. Najnowsze szacunki GUS (2008) wskazują, że liczba imigrantów przebywających w Polsce czasowo (to jest powyżej trzech miesięcy) wyniosła na koniec 2006 roku 200 tysięcy. Według GUS, w liczbie tej około 60 tysięcy stanowili migranci przebywający na terenie
WSTĘP RP powyżej dwunastu miesięcy. Największą liczebnie zbiorowość migrantów czasowych tworzyli Ukraińcy. Otwarty pozostaje problem, co zrobić, aby wraz z wejściem nowych państw członkowskich w strefę Schengen udało się utrzymać wahadłowy, cyrkulacyjny charakter migracji ze strony wschodnich sąsiadów, nie przekształcając ich w ruchy migracyjne o nieuregulowanym statusie (tj. nielegalny napływ bądź nielegalne przedłużanie pobytu). Region Europy Środkowej, a zwłaszcza Polska, potrzebuje nowych rozwiązań w sferze polityki migracyjnej, szczególnie w dziedzinie naboru pracowników. Mam nadzieję, że publikacja ta w której skład wchodzą: transatlantycki przegląd polityk oraz instrumentów służących rekrutacji pracowników (rozdziały 1 i 2), analizy dotyczące wpływu rozszerzenia Unii Europejskiej na rynek pracy w Polsce i międzynarodową migrację (rozdział 3) oraz wyniki badań nad polskimi migrantami zarobkowymi w USA i Wielkiej Brytanii (rozdziały 4 i 5) pomoże lepiej zrozumieć najnowsze mechanizmy w międzynarodowej mobilności. Zrozumienie tych mechanizmów powinno ułatwić wypracowanie nowych rozwiązań w strategiach polityki migracyjnej, która dotyczy migracji pracowniczej w Europie Środkowo- -Wschodniej, a zwłaszcza w Polsce. Rozdział 6 książki poświęcony jest właśnie rekomendacjom tej polityki migracyjnej. Książka ta jest świadectwem okresu ważnych przemian geopolitycznych i modernizacyjnych oraz związanych z tym głębokich przekształceń zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym w mobilności międzynarodowej w wymiarze transatlantyckim, europejskim (unijnym) i na ziemiach polskich. Autorka na przykładzie analizy strategii polityk migracyjnych dwóch krajów: USA i Wielkiej Brytanii krajów związanych atlantycką ideą i współpracą stara się odpowiedzieć na fundamentalne pytanie o czynniki, które powodują, że państwo podejmuje wysiłek wprowadzenia zmian w swojej polityce migracyjnej. Po obu stronach Atlantyku mamy do czynienia z państwami o podobnej długiej historii i kulturze bycia krajami imigracyjnymi, z państwami, które przez lata wypracowywały skuteczne mechanizmy absorpcji imigrantów i w których to państwach istnieją spraw- 21
WSTĘP dzone kanały napływu oraz jest silna tradycja przyjmowania i akceptacji migrantów. Próba reformy prawa imigracyjnego podjęta w USA przez administrację George a W. Busha w okresie 2004 2007 i otwarcie rynków pracy dla migrantów z nowych państw członkowskich przez rząd Tony ego Blaira w Wielkiej Brytanii w 2004 roku to zmiany fundamentalne w liberalizacji polityki migracyjnej obu tych krajów bądź to w sferze polityki wizowej (USA), bądź w sferze zarządzania legalną migracją ekonomiczno-pracowniczą (Wielka Brytania, a także podjęta i nieudana próba w przypadku USA), jak i w radykalnej zmianie tradycyjnych kierunków napływu (Wielka Brytania). Aktywna i liberalna polityka migracyjna w dziedzinie migracji pracowniczej Wielkiej Brytanii, której konsekwencją była masowa migracja zarobkowa z Polski, spowodowała reakcję w postaci zmian w prawie imigracyjnym Polski. Zmiany te polegały na stopniowej, ale szybkiej liberalizacji zasad dotyczących dopuszczenia do polskich rynków pracy migrantów z krajów najbliższego wschodniego sąsiedztwa. Restrykcyjna wobec legalnego napływu z Polski migracyjna polityka USA w połączeniu z liberalizacją polityk takich krajów, jak Wielka Brytania, Irlandia czy Szwecja, doprowadziła w dużej mierze do osłabnięcia historycznie i emocjonalnie pozytywnego stosunku do USA, a w konsekwencji do upadku mitu Ameryki wśród młodych Polaków jako kraju migracji zarobkowej i osiedleńczej.
Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.