WYNIKI BADANIA NA TEMAT POSTRZEGANIA RYNKU PRACY PRZEZ STUDENTÓW PRAWA W POLSCE Raport przygotowany przez Centrum Badań Marketingowych INDICATOR Warszawa 2011
Spis treści Opis badania Struktura próby I. Plany zawodowe II. Perspektywy na rynku pracy II a. Zgromadzone doświadczenie zawodowe II b. Przygotowanie do przyszłej pracy III. Ocena wydawnictw publikacji prawniczych Wnioski 2
Opis badania Nadrzędnym celem projektu było zidentyfikowanie opinii studentów prawa na temat ich planów zawodowych oraz własnego przygotowania do podjęcia zawodu w branży prawniczej i ich perspektyw na rynku pracy. Aby osiągnąć zamierzony cel w badaniu poruszono następujące aspekty: Najbardziej popularne, prestiżowe i dochodowe zawody Popularność poszczególnych aplikacji i miejsc pracy Znajomość i popularność firm oraz kancelarii prawnych Jakość przygotowania studentów prawa do pracy prawnika Atuty i słabości studentów prawa Sposoby podnoszenia kwalifikacji zawodowych Najbardziej rozwijające się a najchętniej wybierane dziedziny prawa Czynniki determinujące wybór ścieżki zawodowej Dodatkowo przeprowadzono analizę znajomości i oceny wydawnictw publikujących literaturę i podręczniki prawnicze. Badanie zostało zrealizowane na łącznej próbie 914 osób studiujących prawo na wyższych uczelniach w Polsce metodą bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych. Wywiady realizowane były w marcu i kwietniu 2011r. W badaniu udział wzięli studenci III, IV i V roku z 15 uczelni. 3
STRUKTURA PRÓBY
Struktura próby (1 z 4) Lp. Nazwa uczelni % w próbie 1. Uniwersytet Gdański 5,5 2. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 12,0 3. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej 4,2 4. Uniwersytet Łódzki 6,0 5. Uniwersytet Opolski 2,7 6. Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu 6,6 7. Uniwersytet Rzeszowski 6,0 8. Uniwersytet Szczeciński 5,1 9. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 6,8 10. Uniwersytet Wrocławski 8,2 11. Uniwersytet w Białymstoku 5,6 12. Uniwersytet Śląski w Katowicach 5,9 13. Katolicki Uniwersytet Lubelski 6,1 14. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 6,6 15. Uniwersytet Warszawski 12,7 5
Struktura próby (2 z 4) Rok studiów Wskazania w % N=914 30,8 34,6 trzeci czwarty piąty 34,6 6
Struktura próby (3 z 4) Płeć Czy miasto, w którym studiujesz, jest Twoim rodzinnym miastem? Wiek 0,1 Wskazania w % 20 N=914 45,7 0,5 53,7 kobieta mężczyzna 2,3 29,8 tak nie 4,7 3,2 6,8 19,3 11,5 27,5 21 22 23 24 brak odpowiedzi 67,9 brak odpowiedzi 27,0 25 26 i więcej brak danych Średni wiek ~ 23 lata Miejscowość pochodzenia 15,3 23,7 13,5 30,4 15,9 1,2 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 wieś miasto do 50 000 mieszkańców miasto od 50 001 do 100 000 mieszkańców miasto od 100 001 do 500 000 mieszkańców miasto powyżej 500 001 mieszkańców brak odpowiedzi 7
Struktura próby (4 z 4) Wskazania w % Czy studiujesz równolegle inny kierunek / inne kierunki studiów? N=914 11,6 Tak Ekonomia Stosunki międzynarodowe Historia Administracja Filozofia Politologia Europeistyka Filologia polska i obca 10,4 8,5 7,5 5,7 5,7 5,7 4,7 4,7 0 2 4 6 8 10 12 Nie 88,4 8
I. PLANY ZAWODOWE
Preferowane zawody prawnicze Który z wymienionych zawodów prawniczych chciałbyś/chciałabyś wykonywać w przyszłości? Wskazania w % N=914 adwokat 38,8 radca prawny 38,1 notariusz sędzia prokurator pracownik naukowy doradca podatkowy pracownik administracji komornik pracownik organu ścigania rzecznik patentowy referendarz sądowy dyplomata 4,3 2,5 0,7 9,6 8,8 7,1 12,5 15,1 18,7 26,0 29,9 Największym zainteresowaniem wśród studentów prawa cieszy się zawód adwokata oraz radcy prawnego. Co trzecia badana osoba myśli o karierze notariusza, a co czwarta chciałaby w przyszłości pracować jako sędzia. 3,1% studentów nadal jednak nie wie, czym chciałoby się zawodowo zajmować w przyszłości. mediator 0,3 inne 4,6 nie wiem / trudno powiedzieć 3,1 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 * Wyniki nie sumują się do 100,0%, ponieważ respondenci mieli możliwość wskazania do 3 preferowanych zawodów 10
Najbardziej prestiżowe zawody prawnicze Który z zawodów prawniczych wydaje Ci się najbardziej prestiżowy? Wskazania w % N=914 sędzia 46,7 adwokat notariusz radca prawny pracownik naukowy prokurator pracownik organu ścigania komornik doradca podatkowy rzecznik patentowy pracownik administracji 5,5 3,9 3,0 1,4 1,1 1,1 0,3 0,3 14,2 17,2 Respondenci badania zostali poproszeni o wskazanie jednego zawodu prawniczego, który uważają za najbardziej prestiżowy. Zgodnie z deklaracjami studentów prawa za najbardziej prestiżowy został uznany przez 46,7% badanych zawód sędziego. Na drugim miejscu w tym zestawieniu pojawił się zawód adwokata, a na trzecim notariusza. inne 0,8 nie wiem / trudno powiedzieć 4,5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 11
Najbardziej dochodowe zawody prawnicze Który z zawodów prawniczych jest według Ciebie najbardziej dochodowy? Wskazania w % N=863 notariusz 40,0 adwokat radca prawny sędzia komornik pracownik naukowy doradca podatkowy rzecznik patentowy prokurator pracownik administracji pracownik organu ścigania 3,2 2,2 1,3 0,9 0,3 0,1 7,0 6,6 9,7 24,1 Respondenci badania mieli również wskazać jeden zawód prawniczy, który uważają za najbardziej dochodowy. Co druga osoba uważa za najbardziej dochodowy zawód notariusza. Co czwarta osoba sądzi tak o zawodzie adwokata. Za najmniej dochodowe uchodzą zawody: prokuratora, pracownika administracji czy pracownika organu ścigania. inne 1,0 nie wiem / trudno powiedzieć 2,5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 * Wykres prezentuje wyniki dla badanej grupy bez studentów Uniwersytetu w Białymstoku 12
Wybierane aplikacje Które podane egzaminy na aplikację zamierzasz zdawać? Wskazania w % N=914 adwokacka 34,7 radcowska notarialna sądowa prokuratorska komornicza dyplomatyczna rzecznika patentowego administracyjna sejmowa nie wiem / trudno powiedzieć 1,1 4,4 3,6 4,8 7,7 10,1 18,9 18,1 20,0 32,4 Zgodnie z deklaracjami dotyczącymi preferowanego w przyszłości zawodu największym zainteresowaniem cieszyć się będą egzaminy na aplikację adwokacką i radcowską. Co piąty student planuje podejść do egzaminu na aplikację notarialną, który daje uprawnienia do zawodu, uznanego przez studentów za najbardziej dochodowy. Dość popularne będą również egzaminy na aplikację sądową i prokuratorską. nie zamierzam aplikować 6,6 0 5 10 15 20 25 30 35 40 * Wyniki nie sumują się do 100,0%, ponieważ respondenci mieli możliwość wskazania do 3 aplikacji 13
Preferencje dotyczące miejsca pracy Wskaż miejsce, w którym chciałabyś/chciałbyś pracować. Wskazania w % N=914 duża kancelaria polska mała kancelaria polska dział prawny firmy sąd kancelaria międzynarodowa prokuratura organ administracji publicznej firma konsultingowa bank uniwersytet własna kancelaria ambasada / konsulat organizacja międzynarodowa ŻW/wojsko policja / ABW inne nie wiem / trudno powiedzieć 2,4 0,4 0,2 0,2 0,2 0,2 2,8 1,8 8,2 13,8 12,0 16,6 23,2 22,1 20,4 29,9 29,6 Obecni studenci prawa najchętniej podjęliby prace w jednej z kancelarii z polskim kapitałem zakładowym. Co czwarta osoba wykazuje zainteresowanie pracą w dziale prawnym firmy, a co piąta w kancelarii międzynarodowej. Dość dużym zainteresowaniem cieszą się również instytucje takie jak sąd czy prokuratura. 0 5 10 15 20 25 30 35 * Wyniki nie sumują się do 100,0%, ponieważ respondenci mieli możliwość wskazania do 3 miejsc 14
Znajomość kancelarii prawnych Które z poniższych kancelarii prawnych znasz? Wskazania w % Studnicki Płeszka Ćwiąkalski Górski Domański Zakrzewski Palinka Baker & McKenzie Sołtysiński Kawecki Szlęzak Allen & Overy Wardyński i Wspólnicy White & Case Wierzbowski Eversheds Clifford Chance Salans CMS Camoron McKenna Linkleters Drzewiecki Tomaszek i Wspólnicy Nowakowski i Wspólnicy Wierciński Kwieciński Baehr Dewey LeBoeuf Hogan Lovells Głuchowski Rodzewicz Zwara i Partnerzy Weil Gotshall & Manges Kubas Kos Geartner Miller Canfield Babicki Chełchowski i Wspólnicy Grynhof Woźny i Wspólnicy Chadbourne & Parke D. Dąbkowski BSJP Brockhuis Schnell Jurczak Prusak 5,4 7,5 8,3 9,7 9,2 9,2 11,1 11,0 11,0 10,4 10,2 12,2 13,7 13,6 14,9 14,7 17,5 17,0 16,9 0 5 10 15 20 25 30 35 40 15 * Wykres prezentuje wyniki dla badanej grupy bez studentów Uniwersytetu w Białymstoku 19,9 22,9 24,8 24,2 33,6 33,6 N=863 Największa popularnością wśród studentów prawa cieszą się kancelarie Studnicki Płeszka Ćwiąkalski Górski oraz Domański Zakrzewski Palinka, których znajomość zadeklarował co trzeci respondent (33,6%). Dobrze rozpoznawane są również kancelarie: Baker & McKenzie (24,8%), Sołtysiński Kawecki Szlęzak (24,2%) oraz Allen & Overy (22,9%).
Chęć pracy w kancelariach prawnych W których z poniższych kancelarii prawnych chciałabyś/chciałbyś pracować w przyszłości? Wskazania w % Domański Zakrzewski Palinka Studnicki Płeszka Ćwiąkalski Górski Allen & Overy Sołtysiński Kawecki Szlęzak CMS Camoron McKenna Baker & McKenzie Salans Wardyński i Wspólnicy White & Case Kubas Kos Geartner Wierzbowski Eversheds Dewey LeBoeuf Drzewiecki Tomaszek i Wspólnicy Hogan Lovells Nowakowski i Wspólnicy Linkleters Miller Canfield Babicki Chełchowski i Wspólnicy Wierciński Kwieciński Baehr Clifford Chance Głuchowski Rodzewicz Zwara i Partnerzy Grynhof Woźny i Wspólnicy Weil Gotshall & Manges Chadbourne & Parke D. Dąbkowski BSJP Brockhuis Schnell Jurczak Prusak 1,5 1,9 2,4 2,9 2,9 2,8 3,1 3,1 3,0 3,4 3,4 3,8 3,7 3,7 4,3 4,5 5,1 5,0 0 2 4 6 8 10 12 16 * Wykres prezentuje wyniki dla badanej grupy bez studentów Uniwersytetu w Białymstoku 5,7 5,7 5,9 6,6 7,4 8,5 10,2 N=863 Studenci prawa najchętniej podjęliby pracę w kancelarii Domański Zakrzewski Palinka deklarację taką złożył co dziesiąty badany. Na drugim miejscu w tym zestawieniu pojawia się kancelaria Studnicki Płeszka Ćwiąkalski Górski (8,5%) oraz Allen & Overy (7,4%).
Znajomość firm Które z poniższych firm znasz? Wskazania w % Ernst & Young Deloitte Open Finance Expander PwC (PricewaterhouseCoopers) KPMG Xelion Doradcy Finansowi McKinsey & Company Warszawska Grupa Konsultingowa Accreo Taxand Doradztwo Gospodarcze DGA A&E Consult Grupa Firm Doradczych Frąckowiak i Wspólnicy Andersen Business Consulting MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy Accenture Grant Thornton Sadren Euler Hermes BDO Polska Moore Stephens Evip International Olaf Getting Kearney Nicom Consulting 5,9 4,8 6,0 6,0 4,4 6,8 6,4 6,4 10,3 9,6 9,5 10,9 10,8 14,1 13,4 18,7 17,8 21,4 21,3 21,1 29,8 31,5 0 10 20 30 40 50 60 70 17 * Wykres prezentuje wyniki dla badanej grupy bez studentów Uniwersytetu w Białymstoku 40,9 56,3 62,7 N=863 Wśród firm oferujących perspektywę pracy osobom po studiach prawniczych najbardziej rozpoznawalne są firmy zajmujące się audytem finansowym przedsiębiorstw, należące do tzw. Wielkiej Czwórki: Ersnt $ Young, Deloitte, PwC oraz KPMG. Oprócz nich bardzo znane są również marki firmy Open Finance czy Expander.
Chęć pracy w firmach W których z poniższych firm chciałabyś/chciałbyś pracować w przyszłości? Wskazania w % Ernst & Young Deloitte PwC (PricewaterhouseCoopers) Open Finance KPMG Expander A&E Consult McKinsey & Company Warszawska Grupa Konsultingowa Xelion Doradcy Finansowi Accreo Taxand Doradztwo Gospodarcze DGA Accenture MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy Moore Stephens Olaf Getting Grupa Firm Doradczych Frąckowiak i Wspólnicy Andersen Business Consulting Sadren Euler Hermes Nicom Consulting Evip International BDO Polska Kearney Grant Thornton 1,0 1,0 1,0 0,9 0,6 2,0 1,6 2,4 2,2 2,1 2,1 2,1 2,9 2,7 3,7 3,6 4,4 4,1 5,7 5,7 5,7 6,3 7,6 0 5 10 15 20 25 18 * Wykres prezentuje wyniki dla badanej grupy bez studentów Uniwersytetu w Białymstoku 19,0 21,6 N=863 Najbardziej znane firmy znajdują się również wśród tych pożądanych jako miejsce pracy. Dwie firmy: Ernst & Young oraz Deloitte zdecydowanie wyróżniają się na tle konkurencji co piata osoba chciałaby podjąć pracę w którejś z nich.
Wizja własnej działalności gospodarczej N=914 Czy po zakończeniu studiów rozważasz rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej? Wskazania w % 9,7 29,8 23,9 23,3 9,3 4,0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 zdecydowanie nie raczej nie ani tak, ani nie raczej tak zdecydowanie tak brak odpowiedzi Czy działalność ta będzie związana z rynkiem prawniczym? N=516 2,7 7,0 25,2 26,9 22,3 15,9 Studenci prawa, planując swoją karierę zawodową, nie myślą jedynie o pracy w kancelariach czy znanych firmach. Co czwarty badany rozważa po ukończeniu studiów rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Zazwyczaj działalność ta ma być związana z rynkiem prawniczym. 9,7% badanych planuje jednak rozpoczęcie działalności w całkowicie innej sferze. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 zdecydowanie nie raczej nie ani tak, ani nie raczej tak zdecydowanie tak brak danych 19
Czynniki determinujące wybór ścieżki zawodowej Czym przede wszystkim kierujesz się, planując swoją przyszłą karierę zawodową? Wskazania w % N=914 osiągnięciem wysokich dochodów 42,9 chęcią posiadania stabilnej pracy osiągnięciem realizacji zawodowej wynikającej z zainteresowań rozwojem własnych umiejętności pracą z najlepszymi specjalistami osiągnięciem stanowiska kierowniczego 11,6 13,9 30,5 36,3 40,6 Studenci prawa, planując swoją karierę zawodową, najczęściej kierują się względami finansowymi. Obecna niepewna sytuacja młodych ludzi na rynku pracy odgrywa również bardzo istotną rolę w tym procesie studenci chcą mieć pewność i stabilność zatrudnienia. Ważne jest dla nich również spełnianie własnych ambicji i zainteresowań. inne 1,3 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 * Wyniki nie sumują się do 100,0%, ponieważ respondenci mieli możliwość wskazania 2 czynników 20
Istotność czynników warunkujących wybór przyszłego zawodu / miejsca pracy Oceń kryteria, którymi będziesz kierowała/kierował się wybierając przyszły zawód lub miejsce pracy. Wskazania w % ŚREDNIA: 4,33 4,22 4,21 3,98 3,96 N=914 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ŚREDNIA: 70 60 50 40 30 20 10 0 84,5 80,8 79,5 3,6 4,6 2,9 wynagrodzenie, świadczenia socjalne, wyposażenie dodatkowe 9,5 3,85 65,8 gwarancja stabilnego zatrudnienia 3,59 58,1 17,0 17,6 ścieżka kariery i kryteria awansu atmosfera i tempo pracy miejscowość marka przedsiębiortswa KRYTERIUM NIEISTOTNE 3,50 65,8 9,5 7,2 szkolenia, możliwość dalszego zdobywania wiedzy 51,9 49,4 22,2 3,40 obszar działania przedsiębiorstwa KRYTERIUM ISTOTNE 71,7 praca w gronie specjalistów o wysokich kwlaifikacjach 27,2 3,16 38,0 wielkość przedsiębiorstwa Zgodnie z deklaracjami studentów prawa, za bardzo ważny czynnik, którym będą kierować się przy podejmowaniu decyzji dotyczącej wyboru przyszłego zawodu lub miejsca pracy zostało uznane wynagrodzenie oraz wszelkie świadczenia socjalne i ewentualne dodatki do pensji, jak również gwarancja stabilnego zatrudnienia. Istotną role odgrywać będzie także ścieżka kariery oraz możliwości awansu. Kryteria takie jak obszar działania czy wielkość przedsiębiorstwa zostały uznane w tym wypadku za mało istotne. 21
Istotność czynników warunkujących wybór przyszłego zawodu / miejsca pracy Oceń kryteria, którymi będziesz kierowała/kierował się wybierając przyszły zawód lub miejsce pracy. Wskazania w % wynagrodzenie, świadczenia socjalne, wyposażenie dodatkowe 0,53,1 11,8 31,4 52,6 0,5 N=914 4,33 gwarancja stabilnego zatrudnienia 1,13,5 14,4 33,0 46,9 1,0 4,22 ścieżka kariery i kryteria awansu 0,9 2,0 17,5 33,5 45,4 0,8 4,21 szkolenia, możliwość dalszego zdobywania wiedzy 2,6 5,9 17,4 38,3 35,1 0,7 3,98 praca w gronie specjalistów o wysokich kwalifikacjach 3,2 3,9 20,9 36,8 34,2 1,0 3,96 atmosfera i tempo pracy 2,3 7,1 24,6 34,9 30,6 0,4 3,85 miejscowowść 6,0 10,9 24,8 34,0 24,0 0,2 3,59 marka przedsiębiortswa 4,7 12,7 30,2 30,9 20,6 1,0 3,50 obszar działania przedsiebiorstwa 5,7 16,4 28,2 30,7 18,4 0,5 3,40 wielkość przedsiębiortswa 9,1 17,9 34,7 23,4 14,3 0,5 3,16 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 zdecydowanie nieważne raczej nieważne ani ważne, ani nieważne raczej ważne zdecydowanie ważne brak odpowiedzi 22
Oczekiwania dotyczące wysokości wynagrodzenia Jakiego wynagrodzenia (netto) oczekujesz rozpoczynając pracę po studiach? Wskazania w % N=914 9,4 6,0 21,0 8,2 0,7 3,1 18,5 do 1000zł 33,2 1001.2000 zł 2001.3000 zł 3001.4000 zł 4001.5000 zł powyżej 5000 zł nie wiem / trudno powiedzieć Studenci prawa cenią swoje umiejętności i wiedzę na rynku pracy zdecydowana większość jednak (76,1%) nie oczekuje zarobków wyższych niż 4000 zł. Największa grupa badanych (33,2%) spodziewa się wynagrodzenia w wysokości 2001-3000 zł netto. 23
II. PERSPEKTYWY NA RYNKU PRACY
II A. ZGROMADZONE DOŚWIADCZENIE ZAWODOWE
Praktyki Czy odbyłaś/odbyłeś już praktyki? Kiedy odbyłaś/odbyłeś te praktyki? Wskazania w % N=914 N=535 41,5 58,5 Tak Nie przed 4 semestrem semestr 4 przerwa 4/5 semetr 5 przerwa 5/6 semestr 6 przerwa 6/7 semestr 7 przerwa 7/8 semestr 8 przerwa 8/9 semestr 9 przerwa 9/10 semstr 10 i później 0,9 1,5 2,1 3,2 3,0 4,7 5,8 7,1 5,8 5,8 5,8 12,7 13,6 14,6 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Wśród badanych studentów większość (58,5%) odbyła już praktyki studenckie. Studenci decydowali się na podejmowanie praktyk najczęściej na trzecim roku bądź w przerwie wakacyjnej między trzecim a czwartym rokiem. 26
Miejsce odbywania praktyk Gdzie odbywałaś/odbywałeś praktyki? Wskazania w % N=535 kancelaria prawna 46,5 sąd 31,8 prokuratura organ administracji dział prawny firmy firma konsultingowa Federacja Konsumentów policja bank 2,8 1,7 1,3 0,9 7,1 8,6 15,7 Zdecydowanie największym zainteresowaniem wśród studentów prawa, jeśli chodzi o miejsce odbywania praktyk, cieszą się kancelarie prawne (46,5% badanych odbyło właśnie tam swoje praktyki). Drugim najczęściej wybieranym miejscem jest sąd, gdzie swoje praktyki zrealizował co trzeci badany. Trzecie miejsce w tym zestawieniu zajmuje prokuratura. NGO 0,6 inne 0,4 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 * Pytanie zadano tylko tym respondentom, którzy odbyli już jakieś praktyki ** Wyniki nie sumują się do 100,0%, ponieważ respondenci mieli wskazać wszystkie miejsca, w których odbyli praktyki 27
Zamiar odbycia praktyk Czy zamierzasz odbyć praktyki? N=379 Kiedy zamierzasz odbyć praktyki? N=286 Wskazania w % 24,5 75,5 Tak Nie przerwa 4/5 semetr 5 przerwa 5/6 semestr 6 przerwa 6/7 semestr 7 przerwa 7/8 semestr 8 przerwa 8/9 semestr 9 przerwa 9/10 semestr 10 i później nie wiem / trudno powiedzieć 1,8 1,8 5,6 2,8 2,8 7,3 1,8 4,5 2,8 9,4 10,8 18,9 29,7 0 5 10 15 20 25 30 35 * Pytanie zadano tylko tym respondentom, którzy nie odbyli jeszcze żadnych praktyk Zdecydowana większość studentów, którzy nie odbyli jeszcze żadnych praktyk, planuje zrobić to w przyszłości. Co trzecia badana osoba (29,7%) zamierza podjąć praktyki w wakacje miedzy trzecim a czwartym rokiem studiów. 28
.. Czy poszukiwałaś/poszukiwałeś pracy na rynku prawniczym? N=914 Czy pracowałaś/pracowałeś na stanowisku o charakterze związanym ze studiami prawniczymi? N=295 Wskazania w % 67,7 32,3 Tak Nie 56,3 43,7 Tak Nie Średni staż pracy: 6,26 miesięcy Studenci prawa z podjęciem swojej pierwszej pracy nie czekają do momentu ukończenia studiów. Co trzeci badany (32,3%) poszukiwał już pracy na rynku prawniczym. Spośród tych, którzy szukali pracy 43,7% udało się dostać posadę. Średni staż ich pracy wynosi pół roku. 29
Korzystanie z portali internetowych przy szukaniu pracy Z pomocy których portali internetowych korzystałaś/korzystałeś, poszukując praktyk lub pracy? Wskazania w % N=749 www.pracuj.pl 25,5 www.praktykiprawnicze.pl 22,7 www.edukacjaprawnicza.pl www.lexstudent.pl www.prawnik.pl www.money.pl www.e-prawnik.pl 9,1 8,7 12,0 11,7 17,6 Studenci prawa przy poszukiwaniu pracy najczęściej korzystają z portali: pracuj.pl, praktykiprawnicze.pl oraz edukacjaprawnicza.pl. www.kariera.com www.sejm.gov.pl www.rzeczpospolita.pl www.semestr.pl strony www pracodawców lokalne strony www 0,9 0,5 7,7 6,9 5,5 3,6 Wartym spostrzeżenia jest fakt, iż duża część studentów, bowiem aż 27,2%, w ogóle nie korzysta z portali internetowych przy poszukiwaniu praktyk bądź pracy. inne nie korzystałam(-em)/nie korzystam w tym celu z portali internetowych 6,7 27,2 0 5 10 15 20 25 30 * Pytanie zadano tylko tym respondentom, którzy poszukiwali praktyk lub pracy. ** Wyniki nie sumują się do 100,0%, ponieważ respondenci mieli wskazać wszystkie portale, z których korzystali, poszukując praktyk/pracy 30
II B. PRZYGOTOWANIE DO PRZYSZŁEJ PRACY
Ocena jakości przygotowania studentów do pracy (1 z 2) Oceń stopień, w jakim, Twoim zdaniem, studia prawnicze przygotowują do pracy prawnika. Wskazania w % ŚREDNIA: 3,79 3,61 2,48 2,34 N=914 100 90 80 87,3 84,2 73,4 75,0 70 60 50 40 30 20 12,7 15,8 26,6 25,0 słabe przygotowanie dobre przygotowanie 10 0 wiedza teoretyczna na temat poszczególnych dziedzin prawa znajomośc aktualnych regulacji prawnych zdolność stosowania prawa w praktyce znajomość terminów prawniczych w językach obcych Studenci prawa w momencie ukończenia studiów są dobrze przygotowani do wejścia na rynek pracy w zakresie posiadanej wiedzy teoretycznej na temat poszczególnych dziedzin prawa oraz znajomości aktualnych regulacji prawnych. Studia słabo jednak przygotowują do stosowania prawa w praktyce, a także w zakresie znajomości terminów prawniczych w językach obcych 32
Ocena jakości przygotowania studentów do pracy (2 z 2) Oceń stopień, w jakim, Twoim zdaniem, studia prawnicze przygotowują do pracy prawnika. Wskazania w % N=914 znajomość terminów prawniczych w językach obcych 32,2 24,8 19,8 11,8 7,2 4,2 2,34 zdolność stosowania prawa w praktyce 21,6 32,3 23,0 14,0 5,5 3,7 2,48 znajomość aktualnych regulacji prawnych 3,1 7,3 30,4 38,8 16,7 3,6 3,61 wiedza teoretyczna na temat poszczególnych dziedzin prawa 2,2 6,9 24,5 38,1 24,3 4,0 3,79 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 bardzo słabe słabe ani słabe ani dobre dobre bardzo dobre brak danych 33
Atuty i słabości studentów i absolwentów prawa Co uważasz za największy atut studentów i absolwentów prawa przy poszukiwaniu pracy? Wskazania w % N=914 Co uważasz za największą słabość studentów i absolwentów prawa przy poszukiwaniu pracy doświadczenie zawodowe 30,4 brak doświadczenia zawodowego 45,5 pracowitość i odpowiedzialność 17,7 brak solidnej wiedzy teoretycznej 14,8 dodatkowe kursy i szkolenia umiejętności autoprezentacji znajomość języków obcych wysoka średnia ocen łatwość nawiązywania kontaktu z ludźmi praca społeczna podczas studiów działalność w organizacjach studenckich znajomości 10,0 9,7 8,8 7,1 4,6 3,4 2,8 0,7 brak odbytych dodatkowych kursów i szkoleń niefrasobliwość i brak zapału do pracy słaba znajomość języków obcych trudności w nawiązywaniu kontaktu z ludźmi nieduże umiejętności autoprezentacji niska średnia ocen brak praktyki 7,3 7,0 6,0 5,3 4,6 4,6 0,4 wiedza 0,4 brak znajomości 0,2 inne 1,8 inne 1,1 0 5 10 15 20 25 30 35 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Studenci prawa za największy swój atut uznali zgromadzone w trakcie studiów doświadczenie zawodowe (30,4%). Jednocześnie aż 45,5% respondentów jest przekonanych, iż właśnie brak doświadczenia zawodowego stanowi największą przeszkodę w ich zmaganiach na rynku pracy. Za silne strony postrzegane są również cechy charakteru jak pracowitość i odpowiedzialność (17,7%). Słabością uważany jest brak wiedzy teoretycznej (14,8%) 34
Sposoby zwiększania kwalifikacji zawodowych W jaki sposób zwiększasz swoje kwalifikacje zawodowe? Wskazania w % kursy, szkolenia 18,2 odbywam praktyki 14,2 języki obce nauka / samokształcenie działalność naukowa działalność non-profit udział w konferencjach staż drugi kierunek studiów pracuję udział w poradni prawnej 3,1 2,4 2,0 2,0 1,9 1,9 1,0 6,2 8,8 Najwięcej bowiem 18,2% badanych zwiększa swoje kwalifikacje poprzez uczestnictwo w kursach i/lub szkoleniach. 14,2% robi to poprzez odbywanie praktyk, 8,8% poprzez naukę języka. 6,2% badanych deklaruje zwiększanie kwalifikacji poprzez samodzielną naukę, 3,1% zajmuje się działalnością naukową. wymiany studenckie 0,4 studia podyplomowe 0,1 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 * Respondenci mieli możliwość wskazania wielu sposobów 35
Gotowość do zmiany miejsca zamieszkania Czy byłabyś/byłbyś w stanie przenieść się do innego miasta w celu podjęcia pracy? Wskazania w % N=914 25,7 41,1 9,8 13,1 6,1 4,0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 zdecydowanie nie raczej nie ani tak, ani nie raczej tak zdecydowanie tak brak danych Zauważalna jest wyraźna niechęć respondentów do zmiany miejsca zamieszkania w celu podjęcia pracy. Zdecydowanie nie zrobiłoby tego 25,7% badanych, 41,1% jest ku temu niechętnych. Zaledwie 6,1% badanych zdecydowanie zmieniłoby miejsce zamieszkania, zaś 13,1% byłoby skłonne to zrobić. 36
Wybierane specjalizacje W jakich dziedzinach prawa specjalizujesz się lub pragniesz się specjalizować? Wskazania w % N=914 prawo cywilne prawo karne prawo handlowe prawo administracyjne prawo podatkowe prawo europejskie prawo finansowe prawo ochrony konkurencji i konsumentów prawo własności intelektualnej prawo międzynarodowe publiczne prawo bankowe i rynków kapitałowych prawo spółek prawo obrotu nieruchomościami prawo pracy i ubezpieczeń społecznych historia lub teoria prawa prawo nowych technologii prawo ochrony środowiska prawo energetyczne prawo telekomunikacyjne prawo konstytucyjne prawo rodzinne i opiekuńcze inne 17,9 14,7 14,3 13,5 10,4 10,2 9,7 9,7 9,2 6,9 6,9 6,5 3,9 3,3 3,1 2,6 0,9 0,5 0,3 3,0 29,8 48,4 Najwięcej, bo prawie połowa badanych wybrała lub pragnie wybrać specjalizację w prawie cywilnym. Znacznie mniejszym zainteresowaniem cieszy się prawo karne - wskazało je 29,8% badanych. Następne w kolejności jest prawo handlowe - specjalizuje się w nim, lub pragnie się w nim specjalizować 17,9% respondentów. Zauważalne jest niskie zainteresowanie prawem telekomunikacyjnym, konstytucyjnym oraz prawem rodzinnym i opiekuńczym (odpowiednio 0,9% 0,5% oraz 0,3%) 0 10 20 30 40 50 60 * Respondenci mieli możliwość wskazania 3 specjalizacji 37
Rozwijające się dziedziny prawa Które z wymienionych dziedzin prawa będą twoim zdaniem najbardziej rozwijającymi się przez następne 5 lat? Wskazania w % N=914 prawo nowych technologii prawo europejskie prawo własności intelektualnej prawo energetyczne prawo bankowe i rynków kapitałowych prawo ochrony konkurencji i konsumentów prawo handlowe prawo cywilne prawo telekomunikacyjne prawo finansowe prawo podatkowe prawo ochrony środowiska prawo spółek prawo karne prawo obrotu nieruchomościami prawo międzynarodowe publiczne prawo pracy i ubezpieczeń społecznych prawo administracyjne historia lub teoria prawa inne 1,2 1,0 7,3 7,3 7,1 6,1 4,9 4,2 14,3 13,6 12,9 11,8 11,6 11,4 11,2 21,6 20,1 18,8 29,2 37,6 Respondenci przewidują, że w ciągu najbliższych 5 lat prawo najbardziej rozwinie się w dziedzinie nowych technologii - twierdzi tak aż 37,6% badanych. Wielu respondentów przewiduje także rozwój prawa europejskiego(29,2% badanych), prawa własności intelektualnej(21,6% badanych) oraz prawa energetycznego oraz prawa bankowego i rynków kapitałowych (odpowiednio 20,1% i 18,8% badanych). 0 5 10 15 20 25 30 35 40 * Respondenci mieli możliwość wskazania 3 specjalizacji 38
III. OCENA WYDAWNICTW PUBLIKACJI PRAWNICZYCH
Znane wydawnictwa Proszę wskazać znane Tobie wydawnictwa publikujące literaturę i podręczniki prawnicze. Wskazania w % N=914 Lexis Nexis C.H. Beck Wolters Kluwer ParkPrawo Oficyna Wydawnicza Branta 49,0 66,1 80,0 87,1 85,6 Najbardziej rozpoznawalnym wydawnictwem jest wydawnictwo Lexis Nexis wskazało je 87,1% respondentów, wysoką rozpoznawalnością cieszą się C.H. Beck i Wolters Kluwer (wskazane przez odpowiednio 85,6% i 80% respondentów). Wydawnictwo ParkPrawo cieszy się mniejszą rozpoznawalnością wskazało je 66,1% respondentów. Najmniej znana jest Oficyna Wydawnicza Branta jej znajomość wskazało 49% badanych. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 40
Ocena wydawnictw publikacji prawniczych cena podręczników Proszę ocenić publikacje wskazanych wydawnictw pod względem ceny oferowanych podręczników. Wskazania w % ParkPrawo (N=604) 6,6 13,7 23,7 24,7 11,6 19,7 3,26 C.H. Beck (N=782) 8,8 16,2 26,0 27,7 14,5 6,8 3,24 Wolters Kluwer (N=731) 12,7 20,2 26,9 22,7 10,8 6,6 2,99 Oficyna Wydawnicza Branta (N=448) 12,9 18,1 30,4 25,7 8,3 4,7 2,98 Lexis Nexis (N=796) 15,8 17,5 18,6 19,3 11,9 16,8 2,93 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 zdecydowanie negatywna negatywna ani negatywna ani pozytywna pozytywna zdecydowanie pozytywna brak danych Pod względem cenowym największy odsetek pozytywnych opinii zyskały podręczniki wydawnictw C.H. Beck (42,2%) oraz Park Prawo (36,3%). W przypadku podręczników wydawnictw Oficyny Wydawniczej Branta oraz Wolters Kluwer odsetki ocen negatywnych i pozytywnych są do siebie zbliżone, jakkolwiek widoczna jest przewaga opinii pozytywnych. Wyjątkiem są ceny podręczników wydawnictwa Lexis Nexis zauważalna jest tutaj nieznaczna przewaga ocen negatywnych. 41
Ocena wydawnictw publikacji prawniczych cena publikacji naukowych Proszę ocenić publikacje wskazanych wydawnictw pod względem ceny publikacji naukowych. Wskazania w % ParkPrawo (N=604) 6,6 9,6 29,1 26,5 4,5 23,7 3,16 C.H. Beck (N=782) 8,2 15,1 28,9 26,7 7,9 13,2 3,13 Wolters Kluwer (N=731) 10,7 15,6 31,1 22,3 8,3 12,0 3,02 Oficyna Wydawnicza Branta (N=448) 9,6 18,3 32,4 28,6 4,9 6,3 3,01 Lexis Nexis (N=796) 10,8 13,2 22,4 18,5 6,9 28,3 2,97 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 zdecydowanie negatywna negatywna ani negatywna ani pozytywna pozytywna zdecydowanie pozytywna brak danych Pod względem cen publikacji naukowych największe odsetki pozytywnych opinii uzyskały wydawnictwa Park Prawo (31,0%) oraz C.H. Beck (34,6%). Najmniejszy odsetek pozytywnych ocen miało wydawnictwo Lexis Nexis (25,4%). 42
Ocena wydawnictw publikacji prawniczych łatwość przyswajania wiedzy Proszę ocenić publikacje wskazanych wydawnictw pod względem łatwości przyswajania z nich wiedzy. Wskazania w % C.H. Beck (N=782) 2,2 6,6 26,1 35,5 20,5 9,1 3,72 Lexis Nexis (N=796) 2,6 7,2 23,5 30,0 12,9 23,7 3,57 Wolters Kluwer (N=731) 4,0 8,8 31,3 30,6 15,6 9,7 3,50 ParkPrawo (N=604) 1,2 10,9 27,2 28,0 11,6 21,2 3,48 Oficyna Wydawnicza Branta (N=448) 3,3 13,2 31,9 32,1 12,1 7,4 3,39 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 zdecydowanie negatywna negatywna ani negatywna ani pozytywna pozytywna zdecydowanie pozytywna brak danych Analizowane wydawnictwa zostały dość dobrze ocenione, jeśli chodzi o łatwość przyswajania wiedzy z publikowanych przez nie książek. Największy odsetek pozytywnych opinii zyskało wydawnictwo C.H. Beck (56,0%), najmniej wydawnictwo Park Prawo (39,6%). Największy odsetek negatywnych opinii (16,5%) i zarazem najniższą średnią ocenę (3,39) miała Oficyna Wydawnicza Branta. 43
Ocena wydawnictw publikacji prawniczych przejrzystość Proszę ocenić publikacje wskazanych wydawnictw pod względem ich przejrzystości. Wskazania w % C.H. Beck (N=782) 2,04,5 20,3 34,0 30,1 9,1 3,94 Wolters Kluwer (N=731) 2,6 7,5 32,8 29,8 18,1 9,2 3,59 Lexis Nexis (N=796) 4,1 6,8 22,0 30,3 13,7 23,1 3,55 ParkPrawo (N=604) 2,5 9,6 29,5 26,3 11,3 20,9 3,43 Oficyna Wydawnicza Branta (N=448) 3,8 10,5 40,2 27,7 10,5 7,4 3,33 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 zdecydowanie negatywna negatywna ani negatywna ani pozytywna pozytywna zdecydowanie pozytywna brak danych Analizowane wydawnictwa zostały najlepiej ocenione w zakresie przejrzystości wydawanych przez nie książek. Największy odsetek pozytywnych opinii zebrało wydawnictwo C.H. Beck (64,1%), najmniejszy wydawnictwo Park Prawo (37,6%). Najmniejszy odsetek ocen negatywnych Najgorzej w tym zestawieniu wypadła Oficyna Wydawnicza Branta średnia ocena 3,33. 44
Centrum Badań Marketingowych INDICATOR Sp. z o. o. ul. Tamka 38, 00-355 Warszawa tel.: (22) 595 1 595; faks: (22) 595 1 596 e mail: indicator@indicator.pl Katarzyna Jaworska Project Manager kjaworska@indicator.pl 45