Eligiusz Lelo Ruch Państw Niezaangażowanych po Zimnej Wojnie
Recenzent prof. UAM dr hab. Włodzimierz Wilowski Opracowanie techniczne oraz projekt okładki Beezar.pl Na okładce została wykorzystana grafika autorstwa Ichwana Palongengi (Żródło: http://en.wikipedia.org/wiki/ File:NAM_Members.svg) Copyright by Eligiusz Lelo 2012 Wydanie I Wydawnictwo Booker ul. Niechorska 25c/4. 72-300 Gryfice e-mail: admin@beezar.pl tel. 690 929 289 www.beezar.pl ISBN 978-83-63184-17-9
SPIS TREŚCI Wprowadzenie...5 Rozdział I. Proces powstawania ruchu państw niezaangażowanych...8 1. Sytuacja polityczna na kontynencie azjatyckim po II wojnie światowej...8 2. Początki idei niezaangażowania... 12 3. Konferencja w Bandungu, konsolidacja sił piątki... 17 4. Ruch państw niezaangażowanych podstawowe konotacje... 26 Rozdział II. Ruch państw niezaangażowanych w okresie zimnej wojny... 35 1. Formy organizacyjne ruchu państw niezaangażowanych... 35 2. Początki działalności ruchu państw niezaangażowanych... 48 3. Ruch państw niezaangażowanych w latach siedemdziesiątych XX wieku... 54 4. Ruch państw niezaangażowanych u schyłkzimnej wojny... 62 Rozdział III. Ruch państw niezaangażowanych w ostatniej dekadzie XX wieku... 73 1. Problemy globalne w postzimnowojennym świecie... 73 2. Pierwsza po zimnej wojnie konferenja szefów państw i rządów ruchu państw niezaangażowanych... 81 3. Jedenasta konferencja szefów państw i rządów ruchu państw niezaangażowanych... 91 4. Ruch państw niezaangażowanych u progu XXI wieku...100 Rozdział IV. Ruch państw niezaangażowanych na początku XXI wieku... 110 1. Świat u progu XXI wieku...110 2. Konferencja szefów państw i rządów w Kuala Lumpur w 2003 roku...114 3. Państwa niezaangażowane na konferencji w Hawanie w 2006 roku...119 Zakończenie... 126 Bibliografia... 131
Wprowadzenie Każdy okres historyczny, tak też okres pozimnowojenny, charakteryzuje się odmiennymi cechami, zjawiskami, problemami czy układem sił w skali międzynarodowej. Świat znajduje się w ciągłym ruchu, przemianach i jednocześnie w obliczu zagrożeń i obaw. Ma to swoje implikacje także dla polityki międzynarodowej. Każdy ruch polityczny, partia czy rząd muszą wnikliwie obserwować owe zmiany i procesy, jeśli chcą utrzymać się w głównym nurcie wydarzeń i mieć na nie wpływ. Trafne odczytanie rzeczywistości jest warunkiem prawidłowej diagnozy i kolejno trafnej prognozy. Działanie takie musi stanowić punkt wyjścia formułowania programów politycznych czy też celów bieżącej polityki 1. W taki również sposób starał się będzie działać analizowany w niniejszej pracy ruch państw niezaangażowanych. Istotność omawianej tematyki wydaje się o tyle uzasadniona, o ile nie podejmuje się jej w polskiej literaturze naukowej niemalże wcale od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. Na gruncie polskim zagadnienie ruchu państw niezaangażowanych podejmowane było głównie w okresie trwania zimnej wojny oraz w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych. Najbardziej znamiennie monografie to m.in. publikacje Juliana Sutora Ruch państw niezaangażowanych (Warszawa 1984r.) oraz Państwa neutralne i niezaangażowane (Warszawa 1972r.). Ostatnią obszerną, lecz niedokończoną monografią dotyczącą tematyki ruchu niezaangażowania jest Ruch niezaangażowania w polityce światowej w latach 1961-1992. Lata 1961-1976 Michała Chorośnickiego (Kraków 1993r.). Od czasu publikacji książki M. Chorośnickiego problematyka niezaangażowania jest w Polsce pomijana, nie licząc 1 Cz. Mojsiewicz, Problemy Globalne Ludzkości, [w:] Stosunki Międzynarodowe, W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz (red.), Wrocław 2004, s. 211. 5
sporadycznych wzmianek w publicystyce mających najczęściej formę krytycznych osądów dotyczących braku funkcjonalności ruchu dla społeczności międzynarodowej, a nawet dla samego siebie. Od czasu zakończeniu zimnej wojny oraz procesu dekolonizacji podnoszone były głosy (także wśród członków samego ruchu) o konieczności zaprzestania współdziałania państw rozwijających się na forum ruchu niezaangażowania, skoro dwie główne przyczyny konsolidacji ich sił przestały istnieć. Przedstawiana tutaj charakterystyka działalności państw niezaangażowanych ukazać powinna złożoność problemów, z jakimi muszą mierzyć się państwa, którym udało się uzyskać niepodległość, a które wyeksploatowane uprzednio przez mocarstwa kolonialne, praktycznie od pierwszego dnia niepodległości zwracały się do świata Północy o pomoc w naprawie wyrządzonych przez lata szkód. Oczywistym jest, że również same państwa biednego Południa poprzez nieporadną politykę i angażowanie się w wiele konfliktów mających rozwiązać niedokończone interesy, pogłębiają nieustający w wielu regionach świata kryzys polityczny, społeczny, a przede wszystkim wciąż rosnące zadłużenie. Tezą badawczą niniejszej pracy jest określenie funkcjonalności ruchu państw niezaangażowanych na arenie międzynarodowej po zakończeniu zimnej wojny oraz jego wkładu w redukowanie problemów globalnych na ziemi. W realizacji tezy pomocny będzie przegląd zagadnień podejmowanych przez ruch niezaangażowania i ich ewolucja w końcowej fazie oraz po zakończeniu zimnej wojny; ponadto, próba odpowiedzi na pytanie o zasadność dalszego istnienia ruchu oraz jego stopniowe dostosowywanie się do nowych, pozimnowojennych stosunków międzynarodowych. Dokonując analizy treści źródeł zastanych (dokumentów końcowych konferencji szefów państw i rządów, konferencji ministerialnych, deklaracji oraz przemówień) omówione 6
zostaną poszczególne postanowienia ruchu państw niezaangażowanych. Treść przedkładanej pracy podzielona została na cztery rozdziały uporządkowane chronologicznie. W pierwszym rozdziale omówiony został proces krystalizowania się idei niezaangażowania oraz kształtowania się samego ruchu niezaangażowania w latach 1947 1960, a także podstawowe pojęcia dotyczące ruchu. W rozdziale drugim natomiast, oprócz przedstawienia trzech dziesięcioleci istnienia ruchu podczas ziemnej wojny tj. przedziału czasowego od 1961 r. do 1989 r., omówione zostały kwestie jego form organizacyjnych. Trzeci rozdział obejmuje w głównej mierze analizę dokumentów końcowych konferencji: dżakarckiej w 1992 r., w Cartagenie w 1995 r, oraz durbańskiej w 1998 r. Ostatni, czwarty rozdział, dotyczy działalności ruchu niezaangażowania w XXI wieku, konkretnie mieszczącej się w przedziale czasowym od 2000 r. do 2006 r., kiedy to odbyła się ostatnia jak dotychczas konferencja szefów państw i rządów. 7
Rozdział I. Proces powstawania ruchu państw niezaangażowanych Idea rywalizacji i współzawodnictwa narodów, dużych czy małych, powinna odejść w zapomnienie. Jej miejsce natomiast zająć powinna idea współpracy, tak, aby rozwiązać problemy globalne 1. Jawaharlal Nehru 1. Sytuacja polityczna na kontynencie azjatyckim po II wojnie światowej Źródła idei niezaangażowania sięgają wielkich zmian w stosunkach międzynarodowych pierwszych dziesięcioleci XX w., a w szczególności zakończenia II wojny światowej. Po zakończeniu światowego konfliktu nastał ponad czterdziestoletni okres wzmożonej rywalizacji między państwami bloku radzickiego a państwami zachodnimi, metaforycznie ujęty terminem zimna wojna 2. Był to charakterystyczny dla bipolarnego systemu międzynarodowego stan, który wyrażał się w negowaniu preferowanego przez przeciwnika systemu wartości politycznych, społecznych i kulturalnych. Zimnowojenna rywalizacja przebiegała na płaszczyźnie ideologicznej, 1 M.S. Rajan, India as a Global Power in the Next Millennium, Review of International Affairs 1999, nr 1076, s. 39. 2 W. Malendowski, Zimna Wojna. Rywalizacja radziecko-amerykańska w systemie bipolarnym. Problemy periodyzacji i rekonstrukcji najważniejszych zdarzeń, [w:] Zimna Wojna (1946-1989) i jej konsekwencje dla ładu międzynarodowego, B. Koszel, S. Wojciechowski (red.), Poznań 2007, s. 10. 8