Zarządzanie kapitałem i ryzykiem (Trzeci filar) Nordea 2009
Spis treści 1. Wprowadzenie... 5 2. Najważniejsze wydarzenia roku 2009... 6 3. Organizacja procesu zarządzania ryzykiem i kapitałem... 7 3.1 Grupa Finansowa w kontekście adekwatności kapitałowej... 7 3.2 Zarządzanie ryzykiem i kapitałem... 8 3.3 Plan wdrożenia... 11 4. Pozycja Kapitałowa... 13 4.1 Zarządzanie kapitałem i ład organizacyjny... 13 4.2 Konglomerat finansowy... 13 4.3 Wymóg w zakresie kapitału regulacyjnego... 13 4.4 Wskaźniki kapitałowe... 15 5. Ryzyko kredytowe... 18 5.1 Identyfikacja ryzyka kredytowego kredytowy... 18 5.1.1 Funkcje i zakresy odpowiedzialności w zarządzaniu ryzykiem kredytowym. 18 5.1.2 Identyfikacja ryzyka kredytowego... 19 5.1.3 Decyzje oraz kontrola ryzyka kredytowego... 19 5.1.4 Poziom akceptacji ryzyka kredytowego... 20 5.1.5 Polityka ograniczania ryzyka kredytowego i stosowania zabezpieczeń... 20 5.1.6 Definicja and metodologia utraty wartości... 20 5.1.7 Związek pomiędzy ekspozycją na ryzyko kredytowe a bilansem w raporcie rocznym 21 5.2 Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego... 23 5.2.1 Rozwój ekspozycji i RWA... 23 5.2.2 Rodzaje ekspozycji w podziale na kategorie ekspozycji... 25 5.2.3 Ekspozycja w podziale geograficznym... 27 5.2.4 Ekspozycja i RWA w podziale na podmioty prawne... 28 5.2.5 Ekspozycja w podziale na branże gospodarki... 29 5.2.6 Wyszczególnienie ekspozycji pozabilansowej... 32 5.2.7 Ryzyko kredytowe kontrahenta... 34 5.2.8 Posiadane akcje i udziały... 37 5.3 Rozkład ratingów, zabezpieczeń i terminów zapadalności... 37 5.3.1 Rating i scoring... 37 5.3.2 Rozkład ocen ratingowych... 39 5.3.3 Konkretna Chwila ( Point-In-Time) i Cały Cykl ( Through-The-Cycle ) 44 5.3.4 Migracja... 44 5.3.5 Strata z tytułu zaniechania (Loss Given Default)... 46 5.3.6 Terminy wymagalności... 49 5.3.7 Szacowanie i walidacja parametrów... 49 5.4 Portfel kredytowy, kredyty z rozpoznaną utratą wartości i straty kredytowe... 51 5.4.1 Portfel kredytowy... 51 5.4.2 Kredyty z rozpoznaną utratą wartości... 52 5.4.3 Straty kredytowe... 56 6. Ryzyko rynkowe... 59 6.1 Opis ogólny... 59 6.2 Proces sprawozdawczości i kontroli... 59 6.3 Poziom akceptacji ryzyka rynkowego... 60 6.4 Metody pomiaru... 60
6.4.1 Wartość zagrożona (VaR)... 60 6.4.2 Testy warunków skrajnych... 61 6.5 Skonsolidowane ryzyko rynkowe Grupy... 61 6.6 Wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka rynkowego w portfelu handlowym (pierwszy filar) 62 6.6.1 Metoda Modeli Wewnętrznych (VaR)... 63 6.6.2 Testy historyczne modelu VaR... 63 6.6.3 VaR w portfelu handlowym... 63 6.6.4 Metoda standardowa... 64 6.7 Ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym... 64 6.8 Ustalenie wartości godziwej instrumentów finansowych... 65 6.8.1 Komitet Grupy ds. Wyceny... 66 6.8.2 Przestrzeganie wymagań dotyczących ekspozycji w portfelu handlowym... 67 7. Ryzyko operacyjne... 68 7.1 Ogólny opis i definicja ryzyka operacyjnego... 68 7.2 Zarządzanie Ryzykiem Operacyjnym i model operacyjny... 68 7.3 Kluczowe procesy... 69 7.3.1 Samoocena w zakresie ryzyka... 69 7.3.2 Kontrola wewnętrzna... 69 7.3.3 Pozostałe procesy... 69 7.4 Główne raporty... 69 7.4.1 Raport roczny na temat kontroli wewnętrznej... 69 7.4.2 Raporty półroczne na tematy ryzyka operacyjnego... 70 7.4.3 Sprawozdawczość na temat incydentów... 70 7.5 Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego... 70 8. Sekurytyzacja i kredytowe instrumenty pochodne... 71 8.1 Wstęp... 71 8.2 Sekurytyzacja tradycyjne, w której Nordea występuje jako sponsor... 71 8.2.1 Podmioty emitujące strukturyzowane produkty kredytowe... 72 8.2.2 Sekurytyzacja aktywów klientów... 72 8.3 Sekurytyzacja syntetyczna i pozostałe kredytowe instrumenty pochodne... 72 9. Ryzyko płynności oraz Strukturalne Ryzyko Przychodów Odsetkowych (SIIR)... 74 9.1. Ryzyko płynności... 74 9.1.1 Zasady zarządzania i kontroli... 74 9.1.2 Zarządzanie ryzykiem płynności... 74 9.1.3 Metody pomiaru ryzyka płynności... 75 9.1.4 Analiza ryzyka płynności... 76 9.2 Strukturalne ryzyko przychodów odsetkowych... 76 9.2.1 Metody pomiaru SIIR... 77 9.2.2 Analiza SIIR... 77 10. Ryzyko oraz Kapitały w obszarze ubezpieczeń na życie (Life)... 78 10.1 Zasady zarządzania oraz kontroli ryzyka i kapitałów... 78 10.1.1 Struktura prawna... 78 10.1.2 Wewnętrzne zasady zarządzania ryzykiem... 78 10.2 Kluczowe obszary ryzyka w Nordea Life & Pensions... 78 10.2.1 Ryzyko rynkowe... 79 10.2.2 Ryzyko z tytułu działalności ubezpieczeniowej... 79 10.2.3 Inne rodzaje ryzyka... 79 10.3 Zarządzanie Aktywami i Pasywami (ALM)... 79 10.3.1 Gwarantowany zwrot... 80 10.3.2 Zwrot na inwestycji... 80
10.4 Wartość wbudowana zgodna z rynkiem (MCEV)... 80 10.5 Bufory finansowe... 81 10.5.1 Rozwój buforów finansowych... 81 11. ICAAP (Proces oceny adekwatności kapitału wewnętrznego)... 82 11.1 Proces... 82 11.1.1 Planowanie kapitałów a polityka kapitałowa... 82 11.2 Elementy procesu ICAAP... 83 11.2.1 Kapitał ekonomiczny... 83 11.2.2 Testy warunków skrajnych... 84 11.2.3 Wnioski z procesu ICAAP i SREP... 87 12. Składniki bazy kapitałowej... 88 12.1 Baza kapitałowa... 88 12.2 Zasadniczy kapitał podstawowy oraz kapitał podstawowy... 89 12.2.1 Kapitał kwalifikowany... 89 12.2.2 Rezerwy kwalifikowane... 89 12.2.3 Pożyczki kapitału hybrydowego podlegające limitom... 90 12.2.4 Odliczenia od podstawowych funduszy własnych... 90 12.2.5 Zmiany w kapitale podstawowym (Tier 1) w latach 2009 2010... 90 12.2.6 Zmiana stanu pożyczek kapitału hybrydowego 2009-2008... 91 12.3 Dodatkowe fundusze własne... 91 12.3.1 Kapitał uzupełniający(tier 2)... 91 12.3.2 Pozostałe fundusze uzupełniające... 92 12.3.3 Zmiany w kapitale uzupełniającym w roku 2009... 92 12.4 Odliczenia od całkowitej bazy kapitałowej... 92 12.5 Zmiany w bazie kapitałowej w roku 2009... 93 12.6 Możliwość przenoszenia kapitału i ograniczenia... 93 12.7 Kształtowanie się bazy kapitałowej i jej składników... 93 13. Nowe regulacje... 95 13.1 Nowe regulacje kapitałowe... 95 13.1.1 Łączny wpływ na pozycję kapitałową Nordei... 96 13.2 Nowe regulacje w obszarze płynności... 96 14. Załącznik... 98 14.1 Program gwarancji rządowych... 98 14.2 Ogólna charakterystyka pierwszego, drugiego i trzeciego filaru... 98 14.2.1 Kategorie zaangażowania wg metody IRB... 101 14.2.2 Kategorie zaangażowania zgodnie z metodą standardową... 101 14.3 Obliczanie RWA... 102 14.3.1 Metoda IRB... 102 14.3.2 Podejście standardowe... 104 14.4 Różnice pomiędzy kapitałem ekonomicznym a wymaganym kapitałem regulacyjnym... 104 Lista skrótów... 107
1. Wprowadzenie Nordea niniejszym przedstawia raport z zarządzania kapitałem i ryzykiem za rok 2009, który służy dwóm głównym celom: przedstawieniu pełnej i wszechstronnej informacji w zakresie ryzyka i zarządzania ryzykiem wypełnieniu prawnych obowiązków informacyjnych. Informacja na temat adekwatności kapitałowej i zarządzania kapitałem Nordea przedstawia swoją sytuację kapitałową oraz pokazuje, w jaki sposób wielkość i skład bazy kapitałowej związane są z ryzykiem, mierzonym kwotami ważonymi ryzykiem (risk weighted amounts RWA). Ustawodawstwo krajowe oparte jest na Dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie wymogów kapitałowych (ang. Capital Requirements Directive - Dyrektywa CRD), która z kolei opiera się na ramach Nowej Umowy Kapitałowej Bazylea II wydanych przez Bazylejski Komitet ds. Nadzoru nad Działalnością Bankową ( BCBS ). Ogólny opis trzech filarów przewidzianych w dokumencie Bazylea II przedstawiono w punkcie 14.2 Załącznika. Niniejsza informacja wynika ze szwedzkiej ustawy o adekwatności kapitałowej i znacznym zaangażowaniu (2006:1371) oraz regulacji i ogólnych wytycznych szwedzkiej komisji nadzoru finansowego dotyczących publikowania informacji dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zarządzania ryzykiem (FFFS 2007:5), opartych na Dyrektywie CRD. Pełna i wszechstronna informacja na temat ryzyka i zarządzania ryzykiem Niniejszy raport stanowi wszechstronne ujawnienie informacji w zakresie ryzyka, zarządzania ryzykiem i kapitałem. Najważniejsze informacje dotyczące zaangażowania oraz zarządzania ryzykiem, płynnością i kapitałem są także - w formie sumarycznej - przedstawione w Raporcie rocznym Grupy Nordea za rok 2009. Publikując niniejszy raport na temat adekwatności kapitałowej i zarządzania ryzykiem za rok 2009, Nordea zwiększa przejrzystość w zakresie istotnych czynników ryzyka tkwiących w działalności operacyjnej, zarządzania nimi oraz łagodzenia ich wpływu na adekwatność kapitałową Grupy Nordea. Raport ten został przygotowany w celu wypełnienia wymogów trzeciego filaru oraz zaspokojenia rosnącej potrzeby przejrzystości na rynku finansowym. Struktura niniejszego raportu przedstawia się jak następuje: Najważniejsze wydarzenia roku 2009. Organizacja procesu zarządzania ryzykiem i kapitałem. Pozycja kapitałowa. Ryzyko kredytowe. Ryzyko rynkowe. Ryzyko operacyjne. Sekurytyzacja i kredytowe instrumenty pochodne. Ryzyko płynności oraz strukturalne ryzyko przychodów odsetkowych (Structural Interest Income Risk - SIIR). Ryzyko i kapitał w działalności dotyczącej ubezpieczeń na życie Proces oceny adekwatności kapitału wewnętrznego (Internal Capital Adequacy Assessment Process ICAAP). Składniki bazy kapitałowej. Nowe regulacje. Informacje w ramach trzeciego filaru ujawniane są w zakresie Grupy Nordea oraz podgrup kapitałowych: Nordea Bank Denmark, Nordea Bank Finland oraz Nordea Bank Norway, a także dla Nordea Bank Polska S.A. Raport dotyczący Grupy Nordea oraz raporty dla podgrup kapitałowych przedstawione są na stronie internetowej www.nordea.com, zaś kluczowe dane dotyczące adekwatności kapitałowej prezentowane są w raportach rocznych odpowiednich podmiotów prawnych. Pełna informacja w zakresie III filaru ujawniana jest raz do roku, zaś okresowe informacje publikowane są co kwartał i uwzględnione w kwartalnym raporcie danej jednostki. Format, częstotliwość oraz treść informacji zgodna jest, na ile to możliwe, z przepisami prawa krajowego, co jest standardowym rozwiązaniem w ramach Grupy Nordea. Wspólne zasady polityki oraz instrukcje dotyczące ujawniania informacji dotyczących adekwatności kapitałowej w ramach Grupy Nordea zostały wprowadzone przez Centrum Korporacyjne Grupy Nordea.
2. Najważniejsze wydarzenia roku 2009 Rok 2009 był na światowym rynku finansowym kolejnym rokiem pełnym wyzwań i skrajnych wydarzeń. Trwał kryzys finansowy, który zaczął się rok wcześniej. Kryzys ten pogłębił się z powodu pogorszenia się sytuacji makroekonomicznej w całym świecie, w tym także w państwach nordyckich. Zarówno niepewność jak i ryzyko utrzymywało się na wysokim poziomie - tak na rynkach finansowych jak również w zakresie rozwoju makroekonomicznego. Pomimo tego kryzysu, Nordea zanotowała bardzo dobre wyniki. Grupa jest spokojna i dobrze przygotowana na przyszłość, dzięki znacznej dochodowości, wysokiej jakości portfela kredytowego, solidnej bazie kapitałowej oraz zdywersyfikowanym źródłom finansowania. Skuteczne zarządzanie ryzykiem i stabilny rozwój ryzyka Spółka dalej skupiała się na zarządzaniu ryzykiem kredytowym. Nastąpiła dalsza stabilizacja utraty wartości i strat kredytowych. W roku 2009 zanotowano wzrost ekspozycji kredytowej, za co dużej mierze odpowiadał segment detaliczny jak i strefa budżetowa/bank centralny. Straty kredytowe wyniosły 1 486 mln EUR (466 mln EUR), co przełożyło się na wartość współczynnika strat kredytowych na poziomie 54 punktów bazowych 1 (19 punktów bazowych). Taki rozwój wypadków był zgodny z oczekiwaniami dotyczącymi spowolnienia gospodarczego, zaś Nordea aktywnie monitoruje kształtowanie się portfela, poświęcając szczególną uwagę klientom notującym słabe wyniki. Działania Nordei w zakresie ryzyka rynkowego są wysoce zróżnicowane i zorientowane na płynne rynki nordyckie i europejskie. Ryzyko rynkowe Grupy jest w znacznym stopniu uzależnione od ryzyka stopy procentowej. Ograniczona została ekspozycja z tytułu aktywów niepłynnych. Ponadto, w dziedzinie finansowania i ryzyka płynności, Nordea utrzymała pozycję jednej z najsilniejszych marek na rynku finansowania. Dzięki dobrze rozpoznawalnej marce oraz wysokiemu ratingowi, Nordea miała dostęp do wszystkich odpowiednich rynków finansowych oraz mogła aktywnie korzystać ze swoich programów finansowania. W 2009r. spółka przeprowadziła emisje papierów dłużnych na kwotę ok. 27 mld EUR, nie licząc duńskich obligacji hipotecznych. Ugruntowane zarządzanie kapitałem wzmocnienie kapitału podstawowego Chcąc utrzymać swoją pozycję jednego z najsilniejszych banków w swojej europejskiej grupie rówieśniczej, Nordea wzmocniła swój kapitał podstawowy poprzez emisję praw do akcji oraz obniżenie dywidendy wypłaconej na początku 2009r. Współczynnik zasadniczego kapitału podstawowego (core tier 1 ratio), z pominięciem przepisów przejściowych, wyniósł na koniec 2009r. 10,3% (8,5%). W 2009r. Nordea przeprowadziła kilka wewnętrznych testów warunków skrajnych, w celu oceny efektów ostrzejszego spadku gospodarczego a także potencjalnych skutków pewnych ustalonych obszarów ryzyka. Ponadto, w 2009r. także władze nadzoru finansowego i banki centralne przeprowadziły szereg testów warunków skrajnych Grupy Nordea i jej rówieśników. Rezultaty jasno pokazują, że Grupa Nordea jest dobrze skapitalizowana i umie prawidłowo ocenić swe potrzeby kapitałowe. Na podstawie Procesu Oceny Adekwatności Kapitału Wewnętrznego (Internal Capital Adequacy Assessment Process - ICAAP) za rok 2009 oraz Procesu Analizy i Oceny Nadzorczej (Supervisory Review and Evaluation Process SREP), władze nadzoru finansowego uznały, że Nordea posiada odpowiednią bazę kapitałową, biorąc pod uwagę jej profil ryzyka i portfel. Nowe regulacje dotyczące kapitału i ryzyka płynności W następstwie kryzysu finansowego, sektor bankowy przechodzi obecnie proces krytycznej analizy i poszerzania swoich uregulowań prawnych. Silny nacisk kładziony jest na zarządzanie ryzykiem i kapitałem w ramach przedsiębiorstwa oraz wypełnianie wymagań nadzorczych. Nordea jest bardzo dobrze przygotowana na przyjęcie nowych regulacji dotyczących kapitału i płynności. 1 Z wyjątkiem rezerwy w kwocie 47 mln EUR na roszczenie będące przedmiotem sporu.
3. Organizacja procesu zarządzania ryzykiem i kapitałem Zarządzanie ryzykiem, płynnością i kapitałem to główny czynnik sukcesu w branży usług finansowych. Ekspozycja na ryzyko jest nieodłącznym elementem świadczenia usług finansowych, zatem w ramach normalnej działalności gospodarczej Nordea podejmuje wiele rodzajów ryzyka, z których najważniejsze to ryzyko kredytowe związane z kredytami i należnościami. Utrzymanie świadomości ryzyka w organizacji jest fundamentalnym elementem strategii biznesowych biznesowe. Nordea posiada jasno określone ramy prawne zarządzania ryzykiem, płynnością i kapitałem, obejmujące zasady polityki i instrukcje dotyczące poszczególnych rodzajów ryzyka i struktury kapitału. 3.1 Grupa Finansowa w kontekście adekwatności kapitałowej Informacje przedstawione w niniejszym raporcie odnoszą się do Grupy Finansowej Nordea Bank AB (publ), zarejestrowanej pod numerem 516406-0120. Nordea podlega nadzorowi na różnych poziomach a także zobowiązana jest do zapewnienia wystarczającego kapitału wszystkim podmiotom i podgrupom. Formalnym terminem dla określenia skonsolidowanej działalności bankowej i ubezpieczeniowej jest Konglomerat Finansowy. Sytuacja kapitałowa Konglomeratu Finansowego jest podobna do sytuacji Grupy Finansowej. W niniejszym raporcie uwaga skupiona jest na Grupie Finansowej, z powodu prawnych uregulowań trzeciego filaru, jednak osobny rozdział poświęcono elementom ryzyka występującym w działalności ubezpieczeniowej. Sprawozdania finansowe publikowane są kwartalnie a skonsolidowane sprawozdania finansowe obejmują księgi jednostki dominującej Nordea Bank AB (publ) z uwzględnieniem spółek zależnych, zgodnie z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości 27. Działalność ubezpieczeniowa nie została uwzględniona w konsolidacji Grupy Finansowej. Zgodnie z wymogami Dyrektywy CRD, podmioty zależne działające w branży ubezpieczeniowej oraz podmioty stowarzyszone w działalności finansowej są odejmowane od bazy kapitałowej w raportach na temat adekwatności kapitałowej (np. instytucje kredytowe lub spółki ubezpieczeniowe w których Nordea posiada 10% kapitału lub więcej). Informacje na temat przedsiębiorstw ujętych w konsolidacji oraz przedsiębiorstw odejmowanych od bazy kapitałowej przedstawiono w Tabeli 1. Tabela 1 Wyszczególnienie przedsiębiorstw podlegających/odejmowanych w konsolidacji w ramach Grupy Finansowej Nordea, stan na 31.12.2009 r. Liczba akcji Wartość księgowa w mln EUR Udział w ogólnej liczbie głosów Siedziba spółki Metoda konsolidacji Jednostki konsolidowane w ramach Grupy Finansowej Nordea Nordea Bank Finland Plc 1 030 800 000 5 951 100% Helsinki metoda nabycia Nordea Finance Finland Ltd 100% Espoo metoda nabycia Nordea Bank Danmark A/S 50 000 000 3 505 100% Kopenhaga metoda nabycia Nordea Finans Danmark A/S Kopenhaga metoda nabycia Nordea Kredit Realkreditaktieselskab Kopenhaga metoda nabycia Fionia Bank A/S 100% Odense metoda nabycia Nordea Bank Norge ASA 551 358 576 2 403 100% Oslo metoda nabycia Nordea Eiendomskreditt AS 100% Oslo metoda nabycia Nordea Finans Norge AS 100% Oslo metoda nabycia Christiania Forsikring AS 100% Oslo metoda nabycia PRIVATmegleren AS 67% Oslo metoda nabycia Nordea Bank Polska S.A. 45 081 403 262 99% Gdynia metoda nabycia OOO Promyshlennaya Companiya Vestcon (Orgresbank) 4 601 942 680 658 100% Moskwa metoda nabycia OJSC Nordea Bank 93% Moskwa metoda nabycia Nordea Hypotek AB (publ) 100 000 1 898 100% Sztokholm metoda nabycia Nordea Fonder AB 15 000 679 100% Sztokholm metoda nabycia Nordea Bank S.A. 999 999 323 100% Luksemburg metoda nabycia Nordea Finans Sverige AB (publ) 1 000 000 77 100% Sztokholm metoda nabycia Nordea Fondene Norge Holding AS 1 200 29 100% Oslo metoda nabycia Nordea Investment Management AB 12 600 64 100% Sztokholm metoda nabycia
Nordic Baltic Holding (NBH) AB 1 000 9 100% Sztokholm metoda nabycia Nordea Life Holding AB 1 000 301 100% Sztokholm metoda nabycia Inne spółki 6 metoda nabycia Razem spółki ujęte w bazie kapitałowej 16 165 Spółki Grupy odjęte od bazy kapitałowej Nordea Life Holding AB, łącznie z zadłużeniem spółki 1 000 1 177 100% Sztokholm dominującej Razem spółki Grupy odjęte od bazy kapitałowej 1 177 Udziały w instytucjach kredytowych przekraczające 10 % ich kapitału, odjęte od bazy kapitałowej Eksportfi nans ASA 119 23% Oslo Luottokunta 42 24% Helsinki NF Fleet Oy 1 20% Espoo LR Realkredit A/S 12 39% Kopenhaga KIFU-AX II A/S 2 28% Kopenhaga KFU-AX II A/S 2 34% Kopenhaga Axel IKU Invest A/S 1 33% Billund Nordea Thematic funds of Funds KS 12 25% Kopenhaga INN KAP 2 0 15% Kopenhaga Symbion Capital I 1 25% Kopenhaga Norges Investor III AS 1 16% Kopenhaga Other 3 Razem udziały w instytucjach kredytowych odjęte od bazy kapitałowej 196 3.2 Zarządzanie ryzykiem i kapitałem 3.2.1 Zasady i kontrola zarządzania ryzykiem i kapitałem Rada Dyrektorów Rada Dyrektorów (Board of Directors) jest najwyższym organem odpowidzialnym za ograniczanie i monitorowanie ekspozycji Grupy na ryzyko. Rada Dyrektorów ponosi także ostateczną odpowiedzialność za ustalanie docelowych poziomów wskaźników kapitałowych. Pomiar ryzyka oraz raporty na jego temat sporządza się zgodnie z powszechnie stosowanymi zasadami polityki i regulaminami zatwierdzonymi przez Radę Dyrektorów. Rada Dyrektorów podejmuje decyzje w zakresie zasad polityki zarządzania ryzykiem kredytowym, ryzykiem rynkowym, ryzykiem płynności, ryzykiem operacyjnym oraz decyzje dotyczące Procesu Oceny Adekwatności Kapitału Wewnętrznego (ICAAP). Wszelkie zasady polityki poddawane są przeglądowi co najmniej raz do roku. W swoich instrukcjach kredytowych, Rada Dyrektorów ustala uprawnienia decyzyjnych dla komitetów kredytowych różnych szczebli w poszczególnych obszarach obsługi klienta. Uprawnienia decyzyjne mogą także różnić się w zależności od wewnętrznych ratingów przyznanych klientom. Rada Dyrektorów decyduje także o limitach dotyczących ryzyka rynkowego i ryzyka płynności w Grupie. Komitet Kredytowy Rady Komitet Kredytowy Rady (Board Credit Committee) monitoruje rozwój portfela kredytowego z uwzględnieniem zaangażowania wobec branż gospodarki oraz wobec znaczących klientów. Zatwierdza on zasady polityki wobec branż, zaakceptowane przez Komitet Kredytowy Zarządu Grupy (Executive Credit Committee- ECC). Prezes Zarządu Grupy (CEO) oraz Zarząd Grupy (GEM) Prezes Zarządu Grupy (Chief Executive Officer - CEO) ponosi ogólną odpowiedzialność za stworzenie i utrzymanie efektywnych zasad zarządzania ryzykiem, płynnością oraz kapitałem, a także za wewnętrzne zasady i kontrolę w Nordea. Działając w ramach Zarządu Grupy (Group Executive Management - GEM), Prezes Zarządu Grupy podejmuje decyzje co do celów zarządzania ryzykiem Grupy w odniesieniu do strukturalnego ryzyka przychodów odsetkowych (SIIR) oraz zgodnie z zakresem uchwał przyjętych przez Radę Dyrektorów ustala limity na ryzyko rynkowe i ryzyko płynności dla jednostek podejmujące ryzyko, takich jak Departament Skarbu Grupy czy Departament Produktów i Usług Skarbowych (Markets). Ustalanie limitów podlega wytycznym wynikającym ze strategii biznesowej Nordea, która poddawana jest przeglądom co najmniej raz w roku. Dyrektorzy poszczególnych jednostek dokonują rozdzielają te limity dalej w ramach jednostki, mogą oni ponadto wprowadzić bardziej szczegółowe limity oraz inne techniki ograniczania ryzyka, takie jak zasady ograniczające stratę (stop loss rules).
Prezes Zarządu oraz Zarząd Grupy regularnie analizują raporty na temat ekspozycji na ryzyko. Ponadto w celu zarządzania ryzykiem, płynnością oraz kapitałem powołane zostały następujące ciała i komitety: Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami (Asset and Liability Committee - ALCO), któremu przewodniczy Wiceprezes ds. Finansów (Chief Financial Officer - CFO) jego zadaniem jest przygotowywanie materiałów pozwalających Prezesowi Zarządu na podejmowanie decyzji na Zarządzie Grupy w kwestiach o istotnym znaczeniu dla operacji finansowych Grupy, ryzyka finansowego a także zarządzania kapitałem. Forum Planowania Kapitału (Capital Planning Forum - CPF), któremu przewodniczy Wiceprezes ds. Finansów (CFO) jego zadaniem jest monitorowanie zgodności z wymogami kapitałowymi zarówno wewnętrznymi jak i narzuconymi przez regulacje zewnętrzne, monitoring bazy kapitałowej, a także podejmowanie decyzji na temat działań planistycznych w ramach Grupy. Komitet ds. Ryzyka (Risk Committee), pod przewodnictwem Wiceprezesa ds. Ryzyka (Chief Risk Officer - CRO), który monitoruje rozwój wydarzeń w zakresie ryzyka na poziomie łącznym. Komitet Kredytowy Zarządu (Executive Credit Committee - ECC) oraz Komitet Kredytowy Grupy (Group Credit Committee - GCC), pod przewodnictwem Wiceprezesa ds. Ryzyka (CRO), to organy podejmujące decyzje w zakresie znaczących dla Grupy limitów ryzyka kredytowego oraz zasad polityki Grupy wobec poszczególnych branż. Limity na ryzyko kredytowe ustalane są jako indywidualne limity dla klientów lub skonsolidowanych grup klientów, bądź jako limity branżowe dla określonych sektorów gospodarki. W sytuacji gdy uzna się to za konieczne, Wiceprezes ds. Ryzyka jest upoważniony do określania dodatkowych wytycznych i limitów. Wiceprezes ds. Ryzyka (CRO) oraz Wiceprezes ds. Finansów (CFO) Strukturę organizacji zarządzania ryzykiem i kapitałem w Grupie Nordea przedstawia rys. 1. Rys. 1. Struktura organizacji zarządzania ryzykiem i kapitałem Struktura systemu zarządzania ryzykiem, płynnością i kapitałem Nordea- Rada Dyrektorów Komitet Kredytowy Rady Dyrektor Generalny (CEO) / Zarząd Wykonawczy Grupy (GEM) Komitet ds. Zarządzania Aktywami i Pasywami ALCO (Przewodniczący CFO) Forum Planowania Kapitałowego (Przewodniczący CFO) Komitet ds. Ryzyka (Przewodniczący CRO) Komitet Kredytowy Zarządu i Komitety Kredytowe Grupy, ECC i GCC (Przewodniczący CRO) Zarządzanie ryzykiem, płynnością i kapitałem Wiceprezes ds. Finansowych (CFO) Wiceprezes ds. Ryzyka (CRO) Centrum Korporacyjne Grupy (Kierownik CFO) System zarządzania płynnością System zarządzania kapitałem Pion Kontroli Kredytów i Ryzyka Grupy (kierownik CRO) System zarządzania ryzykiem Monitoring i sprawozdawczość W strukturze Grupy za zarządzanie ryzykiem, kapitałem, płynnością oraz pozycjami bilansowymi odpowiadają dwie jednostki - Departament Kontroli Kredytów i Ryzyka Grupy (Group Credit and Risk Control) oraz Centrum Korporacyjne Grupy (Group Corporate Centre). Departament Kontroli Kredytów i Ryzyka Grupy odpowiada za ramy prawne zarządzania ryzykiem, obejmujące zasady polityki, instrukcje oraz wytyczne dla całej Grupy. Centrum Korporacyjne Grupy odpowiada za ramy prawne zarządzania kapitałem, obejmujące wymagany kapitał a także bazę kapitałową. Departament Skarbu Grupy (Group Treasury), w strukturze Centrum
Korporacyjnego Grupy, jest jednostką odpowiedzialną za strukturalne ryzyko przychodów odsetkowych (SIIR) oraz ryzyko płynności. Na czele Departamentu Kontroli Kredytów i Ryzyka Grupy stoi Wiceprezes ds. Ryzyka (CRO) a Wiceprezes ds. Finansów (CFO) kieruje Centrum Korporacyjnym Grupy. Wiceprezes ds. Ryzyka odpowiada za system zarządzania ryzykiem kredytowym, rynkowym oraz operacyjnym Grupy. Działalność ta obejmuje tworzenie, walidację oraz monitorowanie systemów oceny ryzyka kredytowego (systemy ratingowe i scoringowe), a także politykę i strategię kredytową, instrukcje kredytowe, wytyczne do instrukcji kredytowych oraz proces podejmowania decyzji kredytowych i procesy kontroli kredytowej. Wiceprezes ds. Finansów (CFO) odpowiada za proces planowania kapitału, w tym sprawozdawczość z zakresu adekwatności kapitałowej, kapitału ekonomicznego (Economic Capital - EC) oraz szacowanie parametrów wykorzystywanych do obliczania kwot ważonych ryzykiem (Risk Weighted Amounts RWA) oraz do zarządzania płynnością i pozycjami bilansowymi. Każdy obszar obsługi klienta oraz każdy obszar produktowy odpowiada zasadniczo za zarządzanie ryzykiem wynikającym ze swojej działalności. Odpowiedzialność ta obejmuje identyfikację ryzyka, kontrolę oraz raportowanie, natomiast Departament Kontroli Kredytów i Ryzyka Grupy dokonuje konsolidacji ryzyka i monitoruje je na poziomie Grupy oraz na innych szczeblach organizacyjnych. 3.2.2. Monitoring i sprawozdawczość Polityka kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w Grupie Nordea stanowi, iż zarządzanie ryzykiem obejmuje całokształt czynności, mających na celu identyfikację, pomiar, ocenę, monitoring i kontrolę elementów ryzyka a także środki ograniczania i łagodzenia skutków ryzyka. Zarządzanie ryzykiem ma charakter proaktywny, z naciskiem na szkolenia i świadomość istnienia ryzyka. Grupa Nordea utrzymuje wysoką jakość zarządzania ryzykiem poprzez dostosowywanie dostępnych technik i metodologii do własnych potrzeb w sposób efektywny z punktu widzenia kosztów. Środowisko kontroli w Nordea oparte jest na zasadach rozdzielenia obowiązków i ścisłej niezależności jednostek organizacyjnych. Monitoring i sprawozdawczość w zakresie ryzyka prowadzona jest w zakresie ryzyka rynkowego i ryzyka płynności na bieżąco, w odniesieniu ryzyka kredytowego w cyklu miesięcznym bądź kwartalnym a w cyklu kwartalnym w przypadku ryzyka operacyjnego. Raporty dotyczące ryzyka są regularnie przedstawiane Zarządowi Grupy (GEM) oraz Radzie Dyrektorów. Rady Dyrektorów poszczególnych podmiotów prawnych dokonują analizy wewnętrznej sprawozdawczości na temat ryzyka, obejmującej ryzyko rynkowe, kredytowe oraz ryzyko płynności dla każdej jednostki prawnej. Zakres sprawozdawczości dotyczącej ryzyka kredytowego obejmuje różnorodne rodzaje analiz portfelowych, takich jak migracja kredytów, aktualne prawdopodobieństwo zaniechania (Probability of Default - PD) oraz testy warunków skrajnych (stress testing). Wewnętrzna sprawozdawczość dotycząca kapitału obejmuje wszystkie rodzaje ryzyka i jest regularnie przedstawiana Komitetowi ds. Ryzyka, Komitetowi Aktywów i Pasywów, Forum Planowania Kapitału, Zarządowi Grupy oraz Radzie Dyrektorów. Komórka Audytu Wewnętrznego Grupy dokonuje niezależnej oceny procesów dotyczących zarządzania ryzykiem i kapitałem zgodnie z rocznym planem audytu. 3.2.3. Różne rodzaje ryzyka Istnieją różne rodzaje ryzyka. Poniżej zostały one opisane szczegółowo z zachowaniem ich systematyzacji w Dyrektywie CRD. Ryzyko w ramach pierwszego filaru W pierwszym filarze, który stanowi podstawę wymogów kapitałowych, ujęte są trzy rodzaje ryzyka: ryzyko kredytowe, ryzyko rynkowe oraz ryzyko operacyjne. Ryzyko kredytowe to ryzyko poniesienia straty w sytuacji, gdy kontrahent nie wypełni swoich zobowiązań a zabezpieczenie nie wystarczy na zaspokojenie roszczeń. Ryzyko kredytowe powstaje głównie wskutek różnorodnych form prowadzenia akcji kredytowej, ale także w wyniku udzielania gwarancji oraz prowadzenia transakcji dokumentowych, takich jak akredytywy. Dodatkowo ryzyko kredytowe obejmuje także ryzyko rozliczeniowe kontrahenta polegające na tym, iż kontrahent będący stroną umowy transakcji walutowej, transakcji stopy procentowej, transakcji na rynkach towarowych, rynkach akcji lub rynkach kredytowych instrumentów pochodnych, stanie się niewypłacalny przed terminem zapadalności umowy, w sytuacji gdy Nordea posiada wobec tego kontrahenta roszczenie. Pomiar ryzyka kredytowego opiera się na parametrach prawdopodobieństwa zaniechania (PD), straty z tytułu zaniechania (Loss Given Default - LGD) oraz współczynnikach konwersji kredytowej (Credit Conversion Factors - CCF). Ryzyko rynkowe, zwane inaczej ryzykiem ceny rynkowej, to ryzyko straty wartości rynkowej portfeli i instrumentów finansowych, w wyniku ruchów zmiennych rynkowych. Ekspozycja na ryzyko ceny
rynkowej dotyczy przede wszystkim stóp procentowych i kursów akcji oraz, w mniejszym stopniu, kursów walutowych i cen na giełdach towarowych. W przypadku wszystkich innych rodzajów działalności podstawową zasadą jest wyeliminowanie ryzyka rynkowego poprzez odpowiednie dopasowanie aktywów, pasywów i pozycji pozabilansowych. Ryzyko operacyjne definiowane jest jako ryzyko poniesienia bezpośredniej lub pośredniej straty lub utraty reputacji wskutek niewłaściwych albo zawodnych procesów wewnętrznych, czynnika ludzkiego, błędu systemów bądź wydarzeń zewnętrznych. Główne podkategorie ryzyka operacyjnego stanowi ryzyko prawne oraz ryzyko niezgodności z przepisami, a także ryzyko przestępstwa, ryzyko projektowe oraz ryzyko związane z procesami (obejmujące ryzyko technologii informatycznych). Ryzyko w ramach drugiego filaru W ramach drugiego filaru dokonuje się pomiaru i oceny innych rodzajów ryzyka, które mierzy się i kontroluje mimo iż nie są one ujmowane w obliczeniach minimalnych wymogów kapitałowych. Proces obliczania kapitału ekonomicznego (Economic Capital EC) obejmuje większość rodzajów ryzyka ujętych w ramach drugiego filaru, a ponadto ryzyko związane z działalnością w segmencie ubezpieczeń na życie. Przykładami ryzyka ujętego w drugim filarze są: ryzyko płynności, ryzyko gospodarcze, ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym oraz ryzyko koncentracji. Ryzyko płynności to ryzyko zaistnienia sytuacji, gdzie firma jest w stanie wypełnić swoje zobowiązania dotyczące płynności jedynie po wyższych kosztach lub, w ostateczności, nie jest w stanie tych zobowiązań w terminie zapadalności wypełnić. Zarządzanie ryzykiem płynności skupia się zarówno na krótkoterminowym ryzyku płynności jak i na długoterminowym strukturalnym ryzyku płynności. Zarządzanie ryzykiem płynności obejmuje plan zapewnienia ciągłości działania oraz testy warunków skrajnych z zakresu zarządzania płynnością. W celu pomiaru zaangażowania opracowano kilka miar ryzyka płynności. Ryzyko gospodarcze oznacza zmienność poziomu dochodów, stanowiącą nieodłączny element każdej działalności gospodarczej, z powodu niepewności przychodów i kosztów spowodowanej zmianami w otoczeniu gospodarczym i konkurencyjnym. W ramach oceny kapitału ekonomicznego ryzyko gospodarcze obliczane jest na podstawie obserwowanej historycznej zmienności zysku i straty przypisywanej ryzyku gospodarczemu. Na ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym składa się zaangażowanie wynikające z bilansu (głównie kredyty dla klientów i depozyty klientów) oraz z transakcji hedgingowych zabezpieczających kapitał akcyjny Grup oraz portfela inwestycyjnego i portfela płynności Departamentu Skarbu Grupy. Ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym mierzone jest codziennie na kilka sposobów, zgodnie z wymogami władz nadzoru finansowego. Ryzyko rynkowe w portfelach inwestycyjnych obejmuje ryzyko kursu akcji, ryzyko stopy procentowej, ryzyko funduszy private equity, ryzyko funduszy hedgingowych oraz ryzyko walutowe i jest ujmowane jako ryzyko rynkowe w ramach kapitału ekonomicznego. Ryzyko związane ze świadczeniami emerytalnymi ujęte jest w kapitale ekonomicznym na ryzyko rynkowe i obejmuje ryzyko kursu akcji, ryzyko stopy procentowej oraz ryzyko walutowe związane z istniejącymi w Nordea planami określonych świadczeń emerytalnych. Ryzyko ubezpieczeń na życie wynika z wpływu zmian współczynników śmiertelności, długowieczności i niepełnosprawności. Na ryzyko nieruchomości składa się ekspozycja na ryzyko z tytułu własności i dzierżawy nieruchomości. Ryzyko to jest ujęte w kapitale ekonomicznym z tytułu ryzyka rynkowego. Ryzyko koncentracji to ryzyko kredytowe związane ze stopniem dywersyfikacji portfela kredytowego, czyli ryzyko zawierające się we współpracy z dużymi klientami lub wynikające z nierównego rozłożenia zaangażowania na poszczególne branże lub regiony. Ryzyko koncentracji mierzone jest poprzez porównanie wyniku otrzymanego w rezultacie modelowania ryzyka kredytowego portfela z funkcjami wag stosowanych przy obliczaniu kwot ważonych ryzykiem. Ryzyko koncentracji ujęte jest w kapitale ekonomicznym. 3.3 Plan wdrożenia W czerwcu 2007 roku, Nordea otrzymała zgodę Władz Nadzoru Finansowego na stosowanie metody podstawowej oparte o ratingi wewnętrzne (Foundation Internal Rating Based FIRB) w odniesieniu do portfela korporacyjnego i instytucjonalnego w Danii, Finlandii, Norwegii i Szwecji. W grudniu 2008r. Nordea otrzymała
zgodę na stosowanie metody ratingów wewnętrznych (IRB) w zakresie ekspozycji detalicznych w Danii, Finlandii, Norwegii i Szwecji (z wyjątkiem spółek Finance w poszczególnych państwach, których nie obejmował stosowny wniosek). W przypadku pozostałych portfeli stosowana jest metoda standardowa, np. w oddziałach zagranicznych i spółkach zależnych w Luksemburgu, Rosji i Polsce. Nordea planuje kontynuować wdrażanie metod IRB. Główny nacisk kładziony jest na rozwój zaawansowanej metody IRB w odniesieniu do klientów korporacyjnych z rejonu Europy Północnej, w tym wewnętrznych oszacowań LGD i CCF. Metoda standardowa będzie wciąż stosowana w przypadku mniejszych portfeli i nowych portfeli, dla których nie istnieją jeszcze zatwierdzone modele wewnętrzne. Schemat metod stosowanych w planach wdrażania wyliczeń RWA przedstawia rysunek 2. Rys. 2. Plan wdrażania na lata 2010-2012 Ryzyko kredytowe Klienci korporacyjni Instytucje Klienci detaliczni Władze państwowe Kapitał Podstawowa IRB Podstawowa IRB IRB Standardowa Standardowa Zaawansowana IRB Podstawowa IRB IRB Standardowa Standardowa Ryzyko operacyjne Ryzyko rynkowe Standardowa VaR / Standardowa Standardowa VaR / Standardowa 2009/2010 2011/2012 Rysunek 2: Plan wdrożenia 2010-2012
4. Pozycja Kapitałowa Na początku 2009r. Nordea podwyższyła swój kapitał podstawowy poprzez emisję praw oraz ograniczenie wypłaty dywidendy, co łącznie dało kwotę 3 mld EUR. Podwyższony kapitał podstawowy dał Nordei miejsce wśród czołówki banków pod względem siły kapitałów. W całym roku 2009, wskaźniki kapitałowe utrzymywały się powyżej obowiązujących wymogów organów nadzorczych oraz poziomu ustalonego w polityce kapitałowej Spółki. Nordea jest dobrze przygotowana na przyszłość, dzięki wysokiej jakości bazy kapitałowej i trwałym modelom biznesowym. Grupa demonstruje ostrożne i trwałe podejście do zarządzania ryzykiem i kapitałem, czego wynikiem jest mocna pozycja kapitałowa wśród rówieśników. 4.1 Zarządzanie kapitałem i ład organizacyjny Nordea dąży do zapewnienia efektywnego wykorzystania kapitału, poprzez aktywne zarządzanie bilansem w zakresie poszczególnych kategorii aktywów, pasywów i ryzyka. Celem jest zwiększenie przychodów akcjonariuszy, z zachowaniem rozsądnego związku pomiędzy ryzykiem a przychodami. Skuteczne zarządzanie kapitałem wspomaga realizację strategicznej wizji Nordei a ponadto zapewnia odporność na nieoczekiwane straty, wynikające z podejmowania ryzyka w ramach Grupy. W celu ustalenia wymaganego kapitału wewnętrznego, odzwierciedlającego ryzyko ponoszone przez Nordeę oraz oceny adekwatności kapitału Nordei, wdrożony został Proces oceny adekwatności kapitału wewnętrznego (ICAAP) patrz rozdział 11. Wymóg w zakresie kapitału wewnętrznego obejmuje kapitał regulacyjny i kapitał obliczony przy użyciu modeli wewnętrznych w ramach tzw. metody filar I plus filar II, w której podstawę stanowi wymóg kapitałowy zgodny z filarem I. Polityka kapitałowa została opracowana z uwzględnieniem wymogów co do kapitału wewnętrznego. Struktura organizacyjna zarządzania ryzykiem i kapitałem w Nordei oparta jest na ścisłym określeniu funkcji i odpowiedzialności, począwszy od Rady Dyrektorów, Zarządu Grupy, a w szczególności roli CFO i CRO. Rada Dyrektorów podejmuje ostateczne decyzje odnośnie docelowych poziomów wskaźników kapitałowych oraz polityki kapitałowej. Ogólne ramy zarządzania kapitałem ustala Prezes Zarządu na posiedzeniu Zarządu Grupy. Zdolność Nordei do osiągnięcia celów oraz utrzymania minimalnych wymogów kapitałowych jest sprawdzana co najmniej raz na kwartał przez komórkę Modelowania Ryzyka Grupy w Centrum Korporacyjnym Grupy oraz jest ona przedstawiana w raportach składanych Radzie Dyrektorów, ALCO i CPF. Forum Planowania Kapitału (CPF), na którego czele stoi Wiceprezes ds. Finansów, odpowiada za koordynację działań związanych z planowaniem kapitałów w Grupie, w tym kapitału regulacyjnego i wewnętrznego a także bazy kapitałowej. Ponadto CPF analizuje przyszłe zapotrzebowanie na kapitał w ramach oceny dorocznej dywidendy, odkupu akcji, długu zewnętrznego i wewnętrznego oraz decyzji o podwyższeniu kapitału. CPF analizuje także informacje o głównych kierunkach zmian w prawodawstwie, tendencje rynkowe dotyczące długu podporządkowanego oraz instrumentów hybrydowych i bada nie tylko sytuację kapitałową Grupy Nordea, lecz także głównych podmiotów prawnych wchodzących w jej skład. W ramach CPF, Wiceprezes ds. Finansów podejmuje decyzje w granicach pełnomocnictwa udzielonego mu przez Radę Dyrektorów o emisji długu podporządkowanego i hybrydowych instrumentów kapitałowych. Posiedzenia CPF odbywają się co najmniej raz na kwartał lub ba wniosek Wiceprezesa ds. Finansów. 4.2 Konglomerat finansowy Wymogi kapitałowe obowiązujące konglomeraty finansowe są zawarte w prawie szwedzkim (Ustawa 2006:531). Szwedzka KNF określiła Nordeę jako konglomerat finansowy. Oznacza to, że oceniana jest jej pozycja kapitałowa w branży bankowej i branży ubezpieczeniowej. Instytucje i towarzystwa ubezpieczeniowe, określone jako konglomeraty, mają obowiązek utrzymywania bazy kapitałowej, która w każdym momencie jest równa lub wyższa od łącznego wymogu kapitałowego. Baza kapitałowa konglomeratu finansowego wg stanu na dzień 31 grudnia 2009r. wyniosła 24,5 mld EUR (21,5 mld EUR) a łączny wymóg kapitałowy był na poziomie 16,5 mld EUR (18,1 mld EUR), czego skutkiem była nadwyżka kapitału w kwocie 8,0 mld EUR (3,4 mld EUR). 4.3 Wymóg w zakresie kapitału regulacyjnego
W tabeli 2 przedstawiono zestawienie wymogów kapitałowych i RWA wg stanu na grudzień 2009r., w podziale na poszczególne rodzaje ryzyka. Ryzyko kredytowe stanowi ok. 90% całkowitego ryzyka a ryzyko operacyjne odpowiednio 8% wymogów kapitałowych. Z kolei ryzyko rynkowe odpowiada za 3% wymogów kapitałowych. Tabela zawiera także informacje o podejściu zastosowanym do obliczania wymogów kapitałowych. Z ogółu wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego, 79% ekspozycji zostało obliczone metodą IRB a 21% metodą standardową. Kwoty RWA z tytułu ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego i ryzyka operacyjnego zostały skorygowane o 20,1 mld EUR, ze względu na przepisy przejściowe. W roku 2009, wymogi kapitałowe nie mogły być niższe niż 80% wymogów kapitałowych obliczonych na podstawie przepisów Bazylea I. Obowiązywanie przepisów przejściowych zostało przedłużone przynajmniej do roku 2010 i 2011 a wymóg kapitałowy nie może spaść poniżej 80% wymogu kapitałowego obliczonego na podstawie przepisów Bazylea I. Tabela 2 Wymogi kapitałowe Kwota Ważona Ryzykiem (RWA) 2009 2008 w mln EUR Wymóg kapitałowy RWA Wymóg kapitałowy RWA Ryzyko kredytowe 12 250 153 123 12 060 150 746 Metoda IRB 9 655 120 692 9 537 119 207 - w tym ekspozycje korporacyjne 7 060 88 249 6 909 86 358 - w tym ekspozycje instytucjonalne 821 10 263 1 016 12 699 - w tym ekspozycje detaliczne 1 673 20 912 1 465 18 313 - w tym pozostałe ekspozycje 101 1 269 147 1 837 Metoda standardowa 2 595 32 431 2 523 31 539 - w tym władze państwowe 70 871 75 940 - w tym ekspozycje detaliczne 711 8 887 630 7 875 - w tym pozostałe ekspozycje 1 814 22 673 1 818 22 724 Ryzyko rynkowe 431 5 386 474 5 930 - w tym portfel handlowy, VaR 107 1 335 137 1 715 - w tym portfel handlowy, nie-var 267 3 342 270 3 372 - w tym pozycje walutowe, nie-var 57 710 67 843 Ryzyko operacyjne 1 057 13 215 952 11 896 Metoda standardowa 1 057 13 215 952 11 896 Suma 13 738 171 724 13 486 168 572 Korekta z tytułu zasad przejściowych Dodatkowe wymogi zgodnie z zasadami przejściowymi 1 611 20 134 3 576 44 709 Razem 15 349 191 858 17 062 213 281 Wartość RWA, wyłączając zasady przejściowe, nieco wzrosła na przestrzeni roku o 1,9% do poziomu 171,7 mld EUR a uwzględniwszy zasady przejściowe obniżyła się o 10%, ze względu na zmiany minimalnego poziomu ustawowego z 90% do 80%. Wzrost wartości RWA przy pominięciu zasad przejściowych wynika ze zmian jakości kredytów i umocnienia się kursu korony szwedzkiej/norweskiej, czemu Nordea przeciwdziałała poprzez ograniczanie ekspozycji i poświęcenie większej uwagi usprawnianiu procesów i sourcingowi danych. Poszczególne czynniki wpływające na wzrost RWA przedstawia rysunek 3.
mld EUR 175.0 6.4 9.6 173.0 6.0 0.3 171.7 171.0 169.0 168.6 167.0 165.0 163.0 RWA IV kw 2008 Jakość kredytów Wzrost*) FX Inne RWA IV kw. 2009 * W tym czynności związane z ulepszonymi procesami i sourcingiem danych Rys. 3: Czynniki wpływające na kształtowanie się wartości RWA przy pominięciu zasad przejściowych 4.4 Wskaźniki kapitałowe Kontrolowany wzrost RWA był wsparty wzrostem bazy kapitałowej, co przyczyniło się do poprawy wskaźników kapitałowych na przestrzeni roku. Największy wpływ na umocnienie bazy kapitałowej miała oferta praw na kwotę 2,5 mld EUR oraz obniżenie dywidendy za rok 2008, mające na celu wzmocnienie pozycji kapitałowej. Działania te łącznie przyniosły kwotę 3 mld EUR. Zasady przejściowe powodują konieczność zarządzania bankiem z zastosowaniem szeregu miar kapitału i wskaźników kapitałowych. Tabela 3 wykazuje, że zasady przejściowe stanowią dolny limit wymogu kapitałowego Nordei, w porównaniu z minimalnymi wymogami kapitałowymi Bazylea II (filar I). Emisja praw podniosła wskaźniki kapitałowe o około 150 punktów bazowych. Na koniec roku 2009, wskaźnik zasadniczego kapitału podstawowego, z pominięciem zasad przejściowych, wyniósł 10,3% (8,5%) a wskaźnik kapitału podstawowego 13,4% (12,1%). Wskaźnik kapitału podstawowego z uwzględnieniem zasad przejściowych miał wartość 10,2% (7,4%) a wskaźnik kapitałowy z uwzględnieniem zasad przejściowych był na poziomie 11,9% (9,5%). Kształtowanie się wskaźników kapitałowych w poszczególnych kwartałach przedstawia tabela 3. Tabela 3 Podstawowe dane dot. adekwatności kapitałowej, w mld EUR IV kw. 2009 III kw. 2009 II kw. 2009 I kw. 2009 IV kw. 2008 RWA z uwzględnieniem zasad przejściowych 191.9 191.7 192.2 188.1 213.3 RWA Bazylea II (filar 1), z pominięciem zasad przejściowych 171.7 168.6 170.4 171.0 168.6 Wymóg odnośnie kapitału regulacyjnego, z uwzględnieniem zasad przejściowych 15.3 15.3 15.4 15.0 17.1 Baza kapitałowa 22.9 23.7 22.5 19.4 20.3 Kapitał podstawowy (Tier 1) 19.6 20.2 19.0 16.1 15.8 Zasadniczy kapitał podstawowy (core tier 1) 17.8 18.0 17.6 14.6 14.3 Współczynnik kapitału podstawowego z uwzględnieniem zasad przejściowych (%) 10.2% 10.5% 9.9% 8.5% 7.4% Współczynnik kapitału podstawowego z pominięciem zasad przejściowych (%) 11.4% 12.0% 11.2% 9.4% 9.3% Współczynnik zasadniczego kapitału podstawowego z uwzględnieniem zasad przejściowych (%) 9.3% 9.4% 9.2% 7.8% 6.7% Współczynnik zasadniczego kapitału podstawowego z pominięciem zasad przejściowych (%) 10.3% 10.7% 10.3% 8.5% 8.5% Współczynnik kapitałowy z uwzględnieniem zasad przejściowych (%) 11.9% 12.4% 11.7% 10.3% 9.5% Współczynnik kapitałowy z pominięciem zasad przejściowych (%) 13.4% 14.1% 13.2% 11.4% 12.1%
Iloraz adekwatności kapitałowej (Baza kapitałowa /Wymóg dot. kapitału regulacyjnego, z pominięciem zasad przejściowych) 1.7 1.8 1.7 1.4 1.5 Iloraz adekwatności kapitałowej (Baza kapitałowa /Wymóg dot. kapitału regulacyjnego, z uwzględnieniem zasad przejściowych) 1.5 1.5 1.5 1.3 1.2 Rysunek 4 ilustruje wskaźniki zasadniczego kapitału podstawowego (core tier 1) i kapitału podstawowego (tier 1). Współczynniki adekwatności kapitałowej 13.0% 12.0% 11.0% 10.0% 9.0% 8.0% 7.0% 6.0% IV kw. 2008 I kw. 2009 II kw. 2009 III kw. 2009 II kw. 2009 Wsp.kapitału podst. z uwzgl. zasad przejściowych (%) Wsp.kapitału podst. z pominięciem zasad przejściowych (%) Wsp. zasadn. kapitału podst. z uwzgl. zasad przejśc. (%) Wsp. zasadn. kapitału podst. z pominięciem zasad przejśc. (%) Rys. 4: Wskaźniki adekwatności kapitałowej Istnieje wiele różnych czynników kształtujących wspomniane wskaźniki, podczas gdy głównymi czynnikami wpływającymi na RWA są jakość portfela kredytowego, zmiany i wzrost kursów wymiany. Największy wpływ na bazę kapitałową miała emisja praw, wypracowany zysk oraz wykup długu podporządkowanego. Wpływ ten w punktach bazowych przedstawiony jest na rysunku 5. Niedopasowanie pomiędzy składem walutowym RWA ryzyka kredytowego a składem walutowym kapitału podstawowego sugeruje, że na wskaźniki kapitałowe wpływ wywierają zmiany kursów walut.
14.50% 0.80% 0.21% 0.67% 14.00% 0.27% 13.50% 1.46% 13.40% 13.00% % 12.50% 0.82% 0.47% 12.00% 12.06% 0.50% 0.02% 11.50% 11.00% Jakość kredytów Wzrost Wsp. Kapitału IV kw. 2008 FX Pozostałe Rights RWAissue Kapitał hybrydowy Profit, core capital Capital ratio 2009Q4 Call subordinated Other changes capital capital base Rys. 5: Kształtowanie się wskaźnika kapitałowego Tabela 4 wyraźnie pokazuje, że wskaźniki kapitałowe są sporo powyżej wartości docelowych ustalonych w polityce kapitałowej. Celem polityki kapitałowe jest utrzymanie kapitału na poziomie adekwatnym z punktu widzenia władz nadzorczych, finansowania i agencji ratingowych oraz optymizacja wartości dla akcjonariuszy, w świetle wymogów zewnętrznych. Polityka kapitałowa określa poziomy minimalne i docelowe pewnych ustalonych wskaźników: wskaźnika kapitałowego i wskaźnika kapitału podstawowego. W momencie ustalenia ostatecznej wersji definicji regulacyjnych jakości kapitału, Nordea przeprowadzi analizę ich wpływu na aktualną pozycję kapitałową. Tabela 4 Dane rzeczywiste w porównaniu z celem (z wyłączeniem zasad przejściowych) 31-gru-09 Polityka (Cel) Współczynnik kapitału podstawowego (Tier 1 ratio) 11.4% 9.0% Współczynnik kapitału całkowitego 13.4% 11.5% Grupa Nordea musi utrzymywać wystarczający poziom dostępnego kapitału, w celu pokrycia wszystkich składników podejmowanego ryzyka (kapitał wymagany) w dającej się przewidzieć przyszłości. Pozycją kapitałową zarządza się poprzez ICAAP.
5. Ryzyko kredytowe Ryzyko kredytowe jest największym ryzykiem, stanowiącym około 90% łącznych kwot ważonych ryzykiem (RWA), których głównymi składnikami są kredyty hipoteczne dla klientów indywidualnych oraz kredyty dla klientów korporacyjnych. Nordea posiada wysoce zdywersyfikowany portfel kredytowy, zarówno pod względem branżowym jak i geograficznym. Ekspozycja całkowita wzrosła w 2009r. o 5%, głównie w wyniku zwiększenia ekspozycji wobec klientów detalicznych oraz rządów/banków centralnych, które mają względnie niskie wagi ryzyka. Kwoty ważone ryzykiem kredytowym wzrosły o 2% a średnia waga ryzyka całego portfela obniżyła się do poziomu 38% (39%). Współczynnik strat kredytowych był zgodny z prognozą, osiągnąwszy w 2009r. poziom 54 punktów bazowych. Jakość kredytów ustabilizowała się jesienią 2009r., wraz z poprawą sytuacji gospodarczej na podstawowych rynkach Nordei. Spółka podejmuje aktywne wysiłki w zakresie monitorowania rozwoju portfela, poświęcając specjalną uwagę klientom osiągającym słabe wyniki. 5.1 Identyfikacja ryzyka kredytowego kredytowy 5.1.1 Funkcje i zakresy odpowiedzialności w zarządzaniu ryzykiem kredytowym Departament Kontroli Kredytów i Ryzyka Grupy odpowiada za ramy zarządzania ryzykiem kredytowym, na co składają się zasady polityki, instrukcje oraz wytyczne dla Grupy. Każdy obszar obsługi klienta i każdy obszar produktowy jest zasadniczo odpowiedzialny za zarządzanie ryzykiem kredytowym w swojej działalności, natomiast Departament Kontroli Kredytów i Ryzyka Grupy konsoliduje i nadzoruje ryzyko kredytowe na poziomie Grupy oraz na poziomach niższych. Zgodnie z zakresami upoważnień udzielonych przez Radę Dyrektorów, limity dla ryzyka kredytowego zatwierdzane są przez organy decyzyjne na różnych poziomach organizacyjnych (patrz: Rys. 6). Odpowiedzialność za zaangażowanie kredytowe spoczywa na jednostce odpowiedzialności za klienta (customer responsible unit CRU). Klienci uzyskują odpowiednią ocenę ratingową lub scoringową zgodnie z ramowymi zasadami ilościowego ujęcia ryzyka kredytowego. Nordea - Rada Dyrektorów / Komitet Kredytowy przy Radzie Dyrektorów Zagadnienia dotyczące zasad / Wytyczne / Monitorowanie Nordea Bank Dania Rada Dyrektorów Nordea Bank Finlandia Rada Dyrektorów Raportowanie Nordea Bank Norwegia Rada Dyrektorów Raportowanie Wykonawczy Komitet Kredytowy Komitet Kredytowy Grupy Bankowość Nordycka Krajowe komitety kredytowe Trade finance i Finansowanie Projektów Instytucje Finansowe Sektor Żeglugi, Usługi Petrochemiczne i Operacje Międzynarodowe Nowe Rynki Europejskie Organ decyzyjny Regionu Organ decyzyjny Oddziału Komitet Kredytowy Komitet Kredytowy Komitet Kredytowy Komitet Kredytowy Rys. 6. Struktura podejmowania decyzji kredytowych
5.1.2 Identyfikacja ryzyka kredytowego Ryzyko kredytowe definiowane jest jako ryzyko poniesienia straty w sytuacji, gdy kontrahent nie wypełni swoich zobowiązań a przedstawione zabezpieczenia nie wystarczają na pokrycie roszczeń. Głównym źródłem ryzyka kredytowego są różnorodne formy akcji kredytowej dla klientów (zarówno dla przedsiębiorstw jak i gospodarstw domowych), ale także gwarancje oraz transakcje dokumentowe, takie jak akredytywy. Ryzyko kredytowe dotyczące gwarancji i akredytyw wynika z potencjalnych roszczeń wobec klientów, na rzecz których Nordea je wystawiła. Ponadto ryzyko kredytowe może także obejmować ryzyko kredytowe kontrahenta, ryzyko przelewu należności oraz ryzyko rozliczeniowe. Ryzyko kontrahenta to ryzyko, iż kontrahent będący stroną umowy z zakresu transakcji walutowej, transakcji stopy procentowej, transakcji na rynkach towarowych, rynkach akcji lub rynkach kredytowych, bądź z zakresu instrumentów pochodnych stanie się niewypłacalny przed terminem zapadalności umowy, w sytuacji gdy bank posiada wobec niego roszczenia. Ryzyko rozliczeniowe to ryzyko straty kapitału kontraktu finansowego z powodu niewypłacalności kontrahenta w procesie rozliczania kontraktu. Dalsze informacje na temat ryzyka kontrahenta i ryzyka rozliczeniowego znaleźć można w punkcie 5.2.7 niniejszego raportu. Ryzyko przelewu należności to ryzyko kredytowe powiązane z przelewem należności z kraju będącego siedzibą kredytobiorcy, a wpływ na to ryzyko mają zmiany w gospodarczej i politycznej sytuacji danego kraju. Dalsze informacje na temat ryzyka przelewu należności zawiera punkt 5.4.3. Ryzyko koncentracji akcji kredytowej w określonych branżach gospodarki nadzorowane jest przez grupy zajmujące się analizą poszczególnych sektorów i zarządzane poprzez zasady polityki kredytowej ustalone dla poszczególnych branż spełniających przynajmniej dwa z poniższych kryteriów: Znaczna waga w portfelu Nordei Wysoka cykliczność i/lub zmienność branży Wymóg posiadania specjalistycznych umiejętności i wiedzy. Zazwyczaj ustala się górny limit całkowitego zaangażowania Grupy w taką branżę. Wszystkie branżowe polityki kredytowe są zatwierdzane przez Wykonawcze Komitety Kredytowe oraz corocznie potwierdzane przez Komitet Kredytowy Rady Dyrektorów. W ogólnej ocenie ryzyka uwzględnia się ryzyko środowiskowe klientów korporacyjnych poprzez zastosowanie tzw. Narzędzia do Oceny Ryzyka Środowiskowego (Environmental Risk Assessment Tool- ERAT ). Uwzględniane są także czynniki ryzyka społecznego i politycznego, do czego służy Narzędzie do Oceny Ryzyka Społecznego i Politycznego (Social and Political Risk Assessment Tool - SPRAT ). Narzędzie SPRAT wykorzystywane jest jako stały element procesu kredytowania przedsiębiorstw, obok ERAT. W przypadku większych transakcji finansowania przedsięwzięć bank przyjął zasady zwane Equator Principles, które są dla sektora finansowego punktem odniesienia dla określania, oceny i radzenia sobie z ryzykiem społecznym i środowiskowym w dziedzinie finansowania projektów. Zasady Equator Principles oparte są na zasadach polityki i wytycznych Banku Światowego i Międzynarodowej Korporacji Finansowej. 5.1.3 Decyzje oraz kontrola ryzyka kredytowego Decyzje dotyczące ustalania limitów na ryzyko kredytowe dla poszczególnych klientów i grup klientów podejmowane są przez właściwe organy decyzyjne na różnych poziomach w strukturze Grupy. Odpowiedzialność za ryzyko kredytowe spoczywa na jednostkach odpowiedzialna za klienta (Customer Responsible Unit - CRU), które na bieżąco oceniają, czy klienci są w stanie wypełniać swoje zobowiązania i identyfikują odstępstwa od uzgodnionych warunków oraz słabe punkty w wynikach klientów. Poza budowaniem silnych relacji z klientami i zrozumieniem sytuacji finansowej każdego klienta, monitoring ryzyka kredytowego opiera się na wszelkich dostępnych informacjach o klientach i czynnikach makroekonomicznych. Informacje takie jak dane o opóźnieniach płatniczych, zmianach w ocenie zdolności kredytowej obliczonej wg zasad scoringu behawioralnego stanowią istotne parametry w procesie monitoringu wewnętrznego. Jeśli nowe informacje wskazują na taką potrzebę, jednostka odpowiedzialności za klienta musi dokonać ponownej oceny ratingowej i ocenić, czy jakość zaangażowania wobec klienta pogorszy się w sytuacji zagrożenia jego zdolności do spłaty zobowiązań. Jeżeli uważa się za mało prawdopodobne, by klient był w stanie spłacić swoje zobowiązania, np. kwotę główną, odsetki lub opłaty, i sytuacji nie można zadowalająco naprawić, wówczas niezbędne jest przeprowadzenie wobec klienta testu na utratę wartości. Jeżeli stwierdzone zostanie pogorszenie jakości zaangażowania wobec klienta, poświęca mu się szczególną uwagę pod względem przeglądu ryzyka. Oprócz stałego nadzoru ustala się plan działania, określający sposób minimalizacji potencjalnej straty kredytowej. W razie konieczności, powołuje się specjalny zespół w celu udzielenia wsparcia jednostce odpowiedzialnej za klienta. Nordea posiada komórki zajmujące się restrukturyzacją i windykacją wobec klientów korporacyjnych. W przypadku dużych spraw restrukturyzacyjnych
organizowane są indywidualne zespoły składające się z właściwych specjalistów. Monitorowanie poszczególnych przypadków restrukturyzacji stanowi część kwartalnej analizy ryzyka. W ramach tego procesu oceniana jest utrata wartości w przypadku indywidualnych klientów i grup kapitałowych oraz ustalane są i kontrolowane działania związane z obsługą restrukturyzowanych klientów. 5.1.4 Poziom akceptacji ryzyka kredytowego Nordea określiła swój poziom akceptacji ryzyka kredytowego w kategorii oczekiwanego poziomu strat kredytowych, wynoszącego 25 punktów bazowych na przestrzeni cyklu gospodarczego. Straty kredytowe netto Nordei za poprzednie lata wykazują średnią nieprzekraczającą tej wysokości. 5.1.5 Polityka ograniczania ryzyka kredytowego i stosowania zabezpieczeń Wszystkie sposoby ograniczania ryzyka kredowego stanowią nieodłączną część procesu podejmowania decyzji kredytowych. W każdej decyzji i przeglądzie decyzji kredytowych uwzględniana jest wycena zabezpieczeń, a także sprawdzana jest adekwatność warunków umowy oraz innych środków ograniczających ryzyko. Główną technika ograniczania ryzyka kredytowego jest ustanawianie zabezpieczeń. W przypadku ekspozycji korporacyjnych, głównym rodzajem zabezpieczeń jest hipoteka na nieruchomości, zastawy na aktywach oznaczonych co do rodzaju oraz przedmioty leasingu. Współczynnik pokrycia zabezpieczeniem jest wyższy w przypadku zaangażowań wobec klientów o słabszej sytuacji finansowej aniżeli w przypadku klientów finansowo silnych. Instrukcje krajowe podkreślają konieczność zapewnienia terminowości i ostrożnego podejścia w praktyce i procedurach krajowych, w celu zapewnienia bankowi odpowiedniej kontroli nad przedmiotami stanowiącymi zabezpieczenie oraz zapewnienia wykonalności umów kredytowych i umów zabezpieczeń oraz możliwości zaspokojenia się z zabezpieczeń. Zatem bank posiada prawo do sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia w przypadku trudności finansowych kredytobiorcy, może także złożyć stosowne roszczenie oraz kontrolować przychody gotówkowe z procesu realizacji zabezpieczeń. W dużej mierze stosowane są umowy kredytowe i umowy zabezpieczeń odpowiadające standardom obowiązującym w poszczególnych państwach, co zapewnia ich wykonalność z punktu widzenia prawa. W Nordei powszechnie stosowane są następujące rodzaje zabezpieczeń: Nieruchomości mieszkaniowe, nieruchomości użytkowe oraz nieruchomości gruntowe zlokalizowane na podstawowych rynkach Nordea. Inne aktywa rzeczowe, takie jak maszyny, wyposażenie, pojazdy, jednostki pływające, samoloty czy pociągi. Zapasy, należności (handlowe) oraz zastaw na aktywach oznaczonych co do rodzaju. Zabezpieczenia finansowe, takie jak akcje i obligacje notowane na rynkach papierów wartościowych lub inne określone papiery wartościowe. Depozyty. Gwarancje i deklaracje wsparcia finansowego. Polisy ubezpieczeniowe (polisy kapitałowe z wartością wykupu). Dla każdego rodzaju zabezpieczeń ogólne zasady wyceny zabezpieczeń poszerza się o bardziej szczegółowe przepisy. Ustala się także się określony maksymalny współczynnik zabezpieczenia. Ograniczenia dotyczące akceptacji zabezpieczeń dotyczą zasadniczo wyceny ich wartości, a nie samego zastosowania w celu ograniczania ryzyka kredytowego. W obliczeniach kwot ważonych ryzykiem, zabezpieczenia muszą spełniać pewne kryteria dopuszczalności. Podstawowym narzędziem ograniczania ryzyka koncentracji w przypadku znaczących zaangażowań jest organizowanie konsorcjów kredytowych. Stosowanie w tym celu transakcji credit default swap miało wymiar ograniczony. Dodatkowe klauzule umowne w umowach kredytowych nie zastępują zabezpieczeń prawnych, lecz mogą być bardzo pomocne jako uzupełnienie zaangażowań zabezpieczonych jak i niezabezpieczonych. Wszystkie zaangażowania znacznej wielkości i o dużym poziomie skomplikowania uwzględniają odpowiednie klauzule umowne. Klauzule finansowe mają na celu spowodowanie odpowiedniej reakcji na wczesne sygnały ostrzegawcze i są starannie monitorowane. 5.1.6 Definicja and metodologia utraty wartości Ekspozycje o słabej kondycji i obniżonej wartości są ściśle i na bieżąco monitorowane oraz analizowane przynajmniej raz na kwartał z punktu widzenia aktualnych wyników gospodarczych kredytobiorców, ich