PLANOWANIE NURKOWANIA ZA POMOCĄ PROGRAMU DECOPLANNER Zasady wprowadzania danych Uwaga: Planowanie nurkowania z użyciem Decoplanner a ustawionego na stopy (1 stopa = 30,48 cm) przebiega dokładnie w ten sam sposób. W dokumentacji przedstawiono tylko przykłady dla systemu metrycznego (metry). Planowanie nurkowania przy użyciu Decoplannera jest bardzo proste. Ustaw kursor jest w obszarze: głębokość nurkowania ( Depth Plan ) i przesuń do kolumny depth (czerwony okrąg). Po wprowadzeniu pierwszej głębokości przejdź do kolumny time używając prawego kursora i wpisz czas nurkowania dla podanej głębokości. Teraz możesz wprowadzić zawartość procentową O2 i He mieszanki (%He dodajesz tylko w przypadku Trimix u/heliox u). Program zakłada, że reszta gazu brakująca do 100% to azot. W pokazanym przykładzie EAN30 został ustawiony jako standardowy gaz denny (bottom mix). Mieszankę standardowo ustanowioną jako gaz denny można zmienić w dive preferences. Tlumaczenie instrukcji programu Decoplanner v.2 Marcin Krysiński strona 1 z 8
Jeżeli nie chcesz użyć standardowo ustawionego EAN30, możesz w tym miejscu wprowadzić inne parametry dla gazów O2 i He. Decoplanner obliczył, że zrobienie nurkowania 36m/30 min oznacza pierwszy przystanek dekompresyjny na 15m (niebieski okrąg). Teraz używając Decoplanner a możesz zacząć obliczanie planu dekompresji lub dodać nowe głębokości nurkowania do twojego planu. W celu zaplanowania nurkowania odbywającego się na różnych głębokościach (wielopoziomowego) należy przejść do kolejnego wiersza na dół w sekcji Depth Plan i wpisać kolejne dane głębokości i czasu. W pokazanym przykładzie drugi odcinek nurkowania został zaplanowany na 22m/30min. Decoplanner pokazuje, że zaplanowanie wielopoziomowego nurkowania pozwala na mniejszą saturację tkanek ( offgassing ) a pierwszy przystanek dekompresyjny zaczyna się na 9m. Decoplanner umożliwia zaplanowanie nurkowania składającego się z maksimum 20 poziomów głębokości. Wpisywanie lub modyfikowanie głębokości odbywa się za pomocą kursora, który należy przesuwać po sekcji Depth Plan. Możesz usunąć poszczególne wiersze w oknie Depth Plan poprzez jednoczesne naciśnięcie CTR+D. Jeżeli planujesz nurkowanie na więcej niż 4 poziomach możesz użyć strzałek znajdujących się po prawej stronie okna Depth Plan. Przesuwając nimi w górę lub w dół po oknie możesz przejrzeć lub poprawić plan nurkowania. Możesz również Tlumaczenie instrukcji programu Decoplanner v.2 Marcin Krysiński strona 2 z 8
zmienić wielkość okna poprzez ustawienie myszy na dole okna Depth Plan, klikniecie i przytrzymanie myszki oraz pociągnięcie okna w dół, tak by było większe. Jeżeli chcesz usunąć wszystkie wprowadzone dane dotyczące głębokości i czasu nurkowania kliknij na przycisk Clear, który znajduje się nad oknem Depth Plan. Uwaga: Po wprowadzeniu danych na temat głębokości oraz parametrów gazów Decoplanner może skalkulować limit czasu dla nurkowania bez dekompresji. W tym, celu ustaw kursor w komórce time i wciśnij? (jeżeli pokaże się cyfra 0 oznacza to, że nurkowanie wymaga dekompresji). Wprowadzanie informacji o gazach dekompresyjnych (Deco Gas) Po wprowadzeniu danych o głębokościach nurkowania możesz wpisać dane dotyczące gazów dekompresyjnych. Użyj klawisza TAB lub kliknij myszą w okno Deco Gas aby przejść do wprowadzania mieszanek dekompresyjnych. W oknie tym możesz wprowadzić dostępne mieszanki dekompresyjne. Po prawej stronie kolumny depth znajdują się przyciski, które umożliwiają wybór punktów zmiany gazów do maksymalnej głębokości 90m. Kliknij lewym przyciskiem myszy na strzałkę, aby ustawić głębokość zmiany gazów. W przykładzie wybraliśmy do dekompresji tlen (100% O2) od 6m. Możesz wprowadzić do 20 różnych mieszanek. Tlumaczenie instrukcji programu Decoplanner v.2 Marcin Krysiński strona 3 z 8
Zwrócić uwagę, że program nie ma systemu kontroli dla maksymalnego PO2 i jest możliwe ustawienie przełączania na 100% O2 na 60m co nie jest bezpieczne. Podobnie jak w planowaniu nurkowania, możesz usunąć poszczególne wiersze w okienku Deco Gas poprzez jednoczesne naciśnięcie CTR+D. Jeżeli chcesz wykasować wszystkie wprowadzone mieszanki gazów dekompresyjnych, kliknij na przycisk Clear znajdujący się na górze okienka Deco Gas. Zarządzanie gazami (Gas Plan) Jedyne kolumny, które możesz zmienić w tym oknie to wielkość (Size) i rezerwa (Reserve). Kiedy używasz systemu metrycznego (metrów), kolumna Bar wskazuje jakie ciśnienie mieszanki w butlach jest potrzebne do prawidłowego zakończenia nurkowania (wliczając rezerwę). Jeżeli liczba wyświetla się na czerwono oznacza to, że przekroczono maksymalne ciśnienie butli (stawione w preferencjach). Wtedy musisz zwiększyć wielkość/ilość butli użytych do nurkowania. Dobrą praktyką jest sprawdzenie, czy dysponujesz odpowiednia ilością gazów do przeprowadzenia nurkowania. Zawsze uwzględnij rezerwę. Pełne zarządzanie gazami jest dostępne jedynie po zaplanowaniu nurkowania. Jeżeli chcesz wykasować zawartość, kliknij na przycisk Clear, który znajduje się na górze okna gaz plan. Przycisk: Planowanie Nurkowania (Plan Dive) Wciśniecie tego przycisku powoduje obliczenie dekompresji i wymagań co do ilości gazów. Wszystkie mieszanki dekompresyjne wprowadzone do Decoplanner a będą użyte podczas planowania nurkowania. Tlumaczenie instrukcji programu Decoplanner v.2 Marcin Krysiński strona 4 z 8
Na rys. pokazane jest obliczenie dekompresji dla zadanego nurkowania. Widać, że wymagany jest 1 min. przystanek na 9m (na EAN30) i 6 min. na 6 metrach (na tlenie 100% 02). Dodatkowo ciśnienie w butlach o łącznej pojemności 24l wyświetla się na czerwono ponieważ przekroczono dopuszczalne ciśnienie robocze ustawione w preferencjach. Przycisk: Brak gazów dekompresyjnych (No Deco Gas) Ten przycisk oblicza dekompresję i wymagane gazy dla nurkowania przy założeniu, że wszystkie mieszanki zaplanowane do dekompresji zostały utracone i nurkowanie musi być przeprowadzone tylko przy użyciu gazu dennego (back gas). Jak widać w powyższym przykładzie poprzednio skalkulowany przystanek na 6m wydłużył się z 6 do 14 minut. Okno: Planowanie Nurkowania (Plan Dive) Okno to dostarcza szczegółowych informacji o planowanym nurkowaniu i dekompresji. Program pokazuje pełne informacje o czasie trwania przystanków, uwzględniając ich początek i koniec. Wyświetla także CNS% i OTU, na kolejnych etapach nurkowania. (wartości CNS% i OTU na koniec nurkowania pokazują się w ostatnim wierszu). Okienko MVal pokazuje maksymalną wartość M podczas kolejnych etapów nurkowania. Wartość ta rośnie kiedy podczas wynurzania. W ostatniej linii pokazano wartość niektórych parametrów na zakończenie nurkowania. Można odczytać: całkowitą długość nurkowania (czerwony okrąg), powierzchniowa wartość Gradient Factor (zielony okrąg) i maksymalna, powierzchniowa wartość M (niebieski okrąg). W przypadku gdy uznasz, że powierzchniowa wartość MVal% jest zbyt duża, możesz zmodyfikować wartości czynników Gradient Factor low (GF Lo%) oraz Gradient Factor high (GF Hi%), w miejscu pokazanym na rysunku, aby zmienić konserwatyzm modelu użytego do planowania. Tlumaczenie instrukcji programu Decoplanner v.2 Marcin Krysiński strona 5 z 8
Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej nt. zależności pomiędzy gradientami a wartością M przeczytaj rozdział Analiza Nurkowania ( dive analysis ). Jeżeli zmienisz jakiekolwiek dane w oknie Depth Plan to pozostałe informacje w Decoplannerze zostaną podświetlą się na szaro, dla zaznaczenia, że nie są już aktualne. Naciśnij jeden z przycisków Plan Dive lub No deco Gas, aby ponownie zaplanować nurkowanie. Przycisk: Planowanie Zakresu Nurkowania (Range Plan) Daje dostęp do prostego narzędzia umożliwiającego planowanie zakresu nurkowania. Umożliwia ono obejrzenie zmiany wymaganej dekompresji w funkcji czasu (z użyciem wymaganych gazów). Wykresy (Graphs) Daje dostęp do wykresów wysycania/odsycania tkanek dla danego nurkowania. Analiza (Analyse) Daje dostęp do szczegółowej analizy nurkowania. Kolejne nurkowanie (Next Dive) Pozwala na zaplanowanie nurkowania powtórzeniowego. Tlumaczenie instrukcji programu Decoplanner v.2 Marcin Krysiński strona 6 z 8
Zrozumienie wartości M W połączeniu z tablicą hipotetycznych tkanek odniesienia, obliczenia nasycenia gazami i wartości M stanowią główne elementy modelu rozpuszczalności gazów, tzw. Modelu Haldana. Dzięki użyciu szeroko dostępnych programów komputerowych nurkowie techniczni mogą korzystać z tego modelu w celu zapewnienia bezpieczeństwa dekompresji. Poprawne zrozumienie znaczenia wartości M jest pomocne przy ustalaniu odpowiednich parametrów i ocenie różnych profili dekompresji. Co to są wartości M? Termin wartość M (M-value) stworzył Robert D. Workman w połowie lat sześćdziesiątych, podczas badań nad dekompresją prowadzonych dla Eksperymentalnej Jednostki Nurków Amerykańskiej Marynarki Wojennej (NEDU). Workman był lekarzem w randze kapitana w Siłach Medycznych amerykańskiej marynarki. Litera M oznacza maksimum". Dla danego ciśnienia otaczającego, wartość M określa się jako maksymalną wartość ciśnienia gazu obojętnego (absolutnego), który hipotetyczny przedział tkanek odniesienia jest w stanie "tolerować" bez pojawiania się symptomów choroby dekompresyjnej (DCS). Wartości M odzwierciedlają tolerancję dla dopuszczalnego gradientu pomiędzy ciśnieniem gazu obojętnego, a ciśnieniem otaczającym w każdej tkance odniesienia. Inne terminy używane na określanie wartości M to "limit tolerancji nadciśnienia", "ciśnienie krytyczne" i " limity supersaturacji". Termin "wartość M" jest powszechnie używany przez autorów modeli dekompresji. Tło historyczne W haldanowskim modelu dekompresji gazu rozpuszczonego, obliczenia wysycenia gazem każdej hipotetycznej tkanki porównuje się z "kryteriami ograniczającymi wynurzenie" w celu określenia bezpiecznego profilu wynurzenia. We wczesnych latach funkcjonowania modelu, także w metodzie opracowanej przez Johna S. Haldane w 1908 r., kryteria ograniczające wynurzenie podane były w formie "proporcji supersaturacji". Na przykład Haldane stwierdził, że nurek, którego "tkanki" były nasycone powietrzem na głębokości 10m mógł wynurzyć się bezpośrednio na powierzchnię (poziom morza) bez pojawienia się symptomów choroby dekompresyjnej. Ponieważ ciśnienie otaczające nurka na głębokości 10m jest dwukrotnie wyższe niż na poziomie morza, Haldane stwierdził, że stosunek 2:1 tolerowanego nadciśnienia do ciśnienia otaczającego można użyć jako kryterium ograniczające wynurzanie. Ten przybliżony stosunek Haldane wykorzystał do opracowania pierwszych tabeli dekompresyjnych. W latach późniejszych, aż do lat sześćdziesiątych, twórcy modeli stosowali różne proporcje dla tkanek o różnych przedziałach czasu połowicznego wysycenia. Większość tabeli dekompresyjnych Marynarki Amerykańskiej obliczano przy pomocy tej metody. Niemniej jednak pojawił się problem. Wiele tabeli przygotowywanych przy pomocy tej metody nie sprawdzało się w przypadku głębszych i dłuższych nurkowań. Robert Workman rozpoczął systematyczny przegląd modeli dekompresji, łącznie z dokonanymi wcześniej badaniami przeprowadzonymi przez Marynarkę Amerykańską. Doszedł do kilku istotnych wniosków. Stwierdził, że oryginalny Tlumaczenie instrukcji programu Decoplanner v.2 Marcin Krysiński strona 7 z 8
stosunek Haldane' a 2:1 (oparty na powietrzu) wynosił tak naprawdę 1,58:1, jeśli brało się pod uwagę jedynie ciśnienie parcjalne gazu obojętnego w powietrznym azocie. (Do tego czasu badania nad dekompresją wykazały, że tlen nie stanowi ważnego czynnika w powstawaniu choroby dekompresyjnej; winne były gazy obojętne, takie jak azot i hel). Analizując dane, Workman stwierdził, że "proporcje tkanki" dla tolerowanego ciśnienia zmieniały się w zależności od czasu połowicznego wysycenia i głębokości. Dane pokazały, że tkanki o krótszym czasie połowicznego wysycenia tolerowały większe nadciśnienie niż tkanki wolniejsze, i że dla wszystkich przedziałów dopuszczalne proporcje zmniejszały się wraz ze zwiększaniem głębokości. Zamiast użyć proporcji Workman opisał maksymalne dopuszczalne ciśnienie parcjalne azotu i helu dla każdej tkanki, na każdej głębokości jako "wartość M". Następnie stworzył "liniową projekcję" wartości M jako funkcję głębokości i odkrył, że była ona rozsądnie bliska danym rzeczywistym. Stwierdził, że "liniowa projekcja" wartości M przydaje się również do tworzenia programów komputerowych. WARTOŚCI M WORKMANA Przedstawienie wartości M przez Workmana w formie równania liniowego było istotnym krokiem w ewolucji modelu dekompresji rozpuszczonego gazu. Jego wartości M ustaliły koncepcję liniowej zależności pomiędzy ciśnieniem na danej głębokości (czyli ciśnieniem otaczającym) i dopuszczalnym ciśnieniem gazu swobodnego w każdym przedziale "tkanki". Koncepcja ta jest ważnym elementem dzisiejszego modelu "rozpuszczonego gazu" jest stosowany przez wielu autorów modeli. Workman wyraził swoje wartości M w formie równania liniowego o określonym nachyleniu i miejscu przecięcia (patrz rys. 1). Wartość wynurzania się na powierzchnię była oznaczona jako MO (czyli M zero). Była to wartość punktu przecięcia równania liniowego z ciśnieniem na głębokości zero (pomiar) na poziomie morza. Nachylenie równania liniowego określone mianem M (wymawiane jako delta M) przedstawiało zmianę wartości M w miarę zmiany ciśnienia na danej głębokości. Tlumaczenie instrukcji programu Decoplanner v.2 Marcin Krysiński strona 8 z 8