10 stron Wygrani i przegrani niskich cen ropy Komentarz Specjalny Biura Doradztwa Inwestycyjnego Ostatnie miesiące na rynkach finansowych przyniosły bardzo silną przecenę ropy naftowej. Spadek ceny od czerwca tego roku sięga już prawie 50% - z tak silnym ruchem w dół mieliśmy w historii do czynienia zazwyczaj w sytuacjach kryzysowych i momentach, gdy gospodarka globalna wchodziła w recesję. Na chwilę obecną jesteśmy daleko od tego scenariusza. Spadek cen ropy naftowej został bardzo szybko określony jako bardzo duże wsparcie dla gospodarki globalnej niższe ceny energii mają wspierać konsumpcję. Na rynku mówi się o efekcie porównywalnym do obniżki podatków i wielu analityków brało ten czynnik pod uwagę podwyższając swoje prognozy dla wzrostu PKB na 2015 r. Jacek Janiuk, CIIA Doradca Inwestycyjny Karol Ciuk Doradca Inwestycyjny Jakub Wojciechowski Makler Papierów Wartościowych Im bliżej jesteśmy końca tego roku, tym mocniej widać, że przecena ropy nie jest jednoznacznie pozytywna, a przynajmniej nie dla wszystkich. Choć pozytywny wpływ niskich cen ropy będzie miał naszym zdaniem charakter powszechny, tak impuls negatywny może być szczególnie dotkliwy dla poszczególnych gospodarek i rynków (w szczególności eksporterów ropy naftowej i spółek z sektora wydobywczego). Biorąc pod uwagę obecne otoczenie gospodarcze oraz wciąż bardzo luźną politykę monetarną w skali świata, nie oczekujemy jednak rozlania się lokalnych kryzysów na większą skalę. Podkreślamy jednak, że tak silny spadek cen ropy może zwiększyć niestabilność geopolityczną i nerwowość na rynkach finansowych.
WSTĘP Ostatnie miesiące na rynkach finansowych przyniosły bardzo silną przecenę ropy naftowej. Spadek ceny od czerwca tego roku sięga już prawie 50% - z tak silnym spadkami mieliśmy w historii do czynienia zazwyczaj w sytuacjach kryzysowych i momentach, gdy gospodarka globalna wchodziła w recesję. Na chwilę obecną jesteśmy daleko od tego scenariusza, ale wygląda na to, że wieloletnie nierównowagi, które narastały po stronie popytowej i podażowej znalazły swoje ujście w cenie. Z jednej strony, gospodarka globalna wciąż rozwija się w umiarkowanym, niższym niż oczekiwania, tempie, stąd też popyt na czarne złoto nie rośnie. Z drugiej zaś, rewolucja łupkowa w USA i zmiany rozkładu sił na globalny rynku energii stanowią dużą presję ze strony podaży. Dodatkowo, największa organizacja skupiająca producentów ropy naftowej, czyli OPEC nie zdecydowała się na obniżenie podaży. Może to mieć związek z chęcią zatrzymania postępów w produkcji ropy z łupków, która przy obecnych cenach jest już nieopłacalna dla części producentów. Innym prawdopodobnym powodem może być przekonanie OPEC, że tylko silne cięcie produkcji mogłoby wywrzeć spodziewany wpływ na notowania surowca, ale także mogłoby ograniczyć udziały w rynku producentów zrzeszonych w tej organizacji. Spadek cen ropy naftowej został bardzo szybko określony jako bardzo duże wsparcie dla gospodarki globalnej niższe ceny energii mają wspierać konsumpcję. Na rynku mówi się o efekcie porównywalnym do obniżki podatków i wielu analityków brało ten czynnik pod uwagę podwyższając swoje prognozy dla wzrostu PKB na 2015 r. Im blizej jesteśmy końca tego roku, tym mocniej jednak widać, że przecena ropy nie jest jednoznacznie pozytywna, a przynajmniej nie dla wszystkich gospodarek i rynków. Ostatnie zawirowania na rynku walutowym, kredytowym oraz akcyjnym wskazują na dużą nerwowość - wśród inwestorów. Musimy się liczyć z tym że tak znaczny spadek cen ropy ma dwie strony pozytywną i negatywną i rynki przez dłuższy czas mogą pozostawać pod wpływem zmiennych nastrojów. Choć pozytywny wpływ niskich cen ropy będzie miał naszym zdaniem charakter powszechny, tak impuls negatywny może być szczególnie dotkliwy dla poszczególnych rynków (co widzieliśmy ostatnio). Biorąc pod uwagę obecne otoczenie gospodarcze oraz wciąż bardzo luźną politykę monetarną w skali świata, nie oczekujemy jednak rozlania się lokalnych kryzysów na większą skalę. Niemniej jednak podkreślamy, że tak silny spadek cen ropy może zwiększyć niestabilność geopolityczną i naszym zdaniem nerwowość na rynkach finansowych będzie w nadchodzących miesiącach stosunkowo duża. Wykres Importerzy i eksporterzy netto ropy naftowej (w mln baryłek dziennie) 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Eksporterzy netto Importerzy netto Źródło: Bloomberg, Citi Handlowy 2
ROSJA Ropa uderza w rubla Nasz Komentarz Specjalny zaczynamy od spojrzenia na gospodarkę, w której wpływ spadających cen ropy jest widoczny najmocniej Rosji. Jak widać na poniższym wykresie, rosyjski rubel zanotował bardzo silną przecenę w związku z obawami inwestorów o perspektywy gospodarki i malejące prawdopodobieństwo spłaty zadłużenia. Ponieważ dla Rosji cena ropy ma kluczowe znaczenia pod kątem równowagi budżetowej, każdy spadek jej wartości oznacza większy niepokój wśród uczestników rynku, który przejawia się wycofywaniem kapitału z tamtejszego rynku. Do tego wszystkiego dochodzą sankcje ze strony krajów Zachodu, które na pewno nie pomagają w trudnej sytuacji gospodarczej. Wykres Zachowanie się kursu rubla na tle ceny ropy 130 120 110 100 90 80 70 60 50 2010 2011 2012 2013 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 Ropa Brent [USD, lewa oś] Kurs USD/RUB [prawa oś] Źródło: Bloomberg, Citi Handlowy choć jej cena to tylko jeden z problemów rosyjskiej gospodarki W nocy z poniedziałku na wtorek Centralny Bank Rosji niespodziewanie podwyższył główna stopę procentową do 17% z poziomu 10,5%, co było reakcją właśnie na postępujące osłabianie się rubla. To najmocniejszy ruch od 1998 r. Taka skala miała również na celu pokazanie, że tamtejszy bank centralny jest zdeterminowany do obrony krajowej waluty. Gwałtowna podwyżka stóp procentowych nie przyniosła jednak spodziewanego efektu i jak na razie nie zatrzymała spadku wartości rubla. W rankingu najmocniej tracących do dolara w tym roku walut rubel wyprzedził nawet ukraińską hrywnę. Co więcej, osłabienie rubla to nie jedyny problem w Rosji. Mocno traci moskiewska giełda, w szczególności spółki surowcowe i finansowe. Ponadto rośnie inflacja, a ropa wyrażona w dolarach jest najtańsza od 2009 roku. W naszej opinii Rosyjski Bank Centralny ma trzy opcje dalszego przeciwdziałania deprecjacji rubla: 1. Dalsze podwyżki stóp procentowych. 2. Kontrola kapitału, zarówno w wersji miękkiej, jak i twardej. Miękka polega m.in. na ograniczeniach w wymianie waluty przez banki, wprowadzeniu podatku od transakcji finansowych oraz limitach zakupu waluty. Najsilniejsza forma kontroli kapitału oznaczałaby zamrożenie wymiany walutowej. 3. Kolejne interwencje na rynku walutowym celem obrony kursu rubla 3
Uważamy, że najbardziej prawdopodobne są scenariusze pierwszy i drugi. Kolejne interwencje walutowe mogą się okazać nieskuteczne i kosztowne. Ponadto rząd chciałby jak najdłużej utrzymać wysoka nadwyżkę rezerw walutowych, która jest istotnie uszczuplana w trakcie próby obrony kursu waluty. Działania banku centralnego, choć powinny przynieść pewną stabilizację sytuacji, nie zmienią jednak faktu, że perspektywy dla rosyjskiej gospodarki wyglądają coraz gorzej. 2015 r. będzie dla Rosji najprawdoopdobniej rokiem recesji pytanie tylko, jak silnej. Na chwilę obecną rynek spodziewa się spadku PKB w granicach -0,2%, ale prognozy wzrostu gospodarczego są mocno rewidowane w dół wraz z rozwojem sytuacji (wykres poniżej). Niektórzy ekonomiści oczekują w swoich prognozach recesji na poziomie ponad 3-procentowego spadku PKB. Wykres Prognozy dynamiki PKB w Rosji na poszczególne lata (w %) 5 4 3 2 1 0 2011 2012 2013 2014-1 2012 2013 2014 2015 Źródło: Bloomberg, Citi Handlowy. Ryzyko bankructwa Rosji oceniamy na niewielkie choć 2015 r. może przynieść silną recesję w gospodarce Czy w związku z tym pojawia się ryzyko, że Rosja będzie zmuszona do ogłoszenia bankructwa, tak jak w 1998 r.? Naszym zdaniem wydaje się to mało prawdopodobne. Sytuacja fiskalna Rosji jest dużo silniejsza niż pod koniec XX w. zadłużenie sektora publicznego sięga ok. 10% PKB w porównaniu do ok. 100% w 1998 r. Co więcej, wtedy rosyjskie rezerwy walutowe były bliskie zera, podczas gdy dziś wynoszą ponad 400 mld dolarów. Większe ryzyko widzimy po stronie sektora prywatnego, zwłaszcza wśród banków. W związku z wprowadzeniem sankcji gospodarczych, niektóre przedsiębiorstwa straciły dostęp do międzynarodowych rynków finansowych. To będzie oznaczało, że wsparcie ze strony państwa może okazać się nieuniknione. Na obecnej sytuacji ucierpi również konsument, zwłaszcza poprzez inflację (obecnie bliską 10%), która może bardzo szybko wzrosnąć, co ograniczy siłę nabywczą. W chwili obecnej nie spodziewamy się jednak, żeby ostatnie zawirowania w Rosji przerodziły się w głęboki kryzys, który mógłby zagrozić regionalnej czy światowej gospodarce. Sytuacja ma naszym zdaniem charakter lokalny i choć prawdopodobnie przerodzi się w silną recesję w Rosji, to ryzyko dla pozostałych gospodarek nie jest w naszej opinii wysokie. 4
OBLIGACJE O RATINGU SPEKULACYJNYM Sektor energetyczny pod presją Drugim rynkiem, który mocno zareagował na wyprzedaż ropy naftowej były obligacje o ratingu spekulacyjnym. Silny spadek cen papierów dłużnych wiązał się z obawą, że część emitentów w sektorach związanych z ropą może mieć problemy z regulacją swoich zobowiązań. Ponieważ segment energetyczny w indeksie amerykańskich high yield ów stanowi ok. 15%, wyprzedaż była odczuwalna na całym rynku. Dużo lepiej zachowywały się za to indeksy europejskie, gdzie spółek powiązanych z ropą jest dużo mniej (wykres poniżej). Wykres Zachowanie się ceny ropy i wybranych indeksów obligacji HY 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 2011 2012 2013 Ropa Brent Amerykańskie obligacje high yield Europejskie obligacje high yield Amerykańskie obligacje high yield z sektora energetycznego -19% -48% Źródło: Bloomberg, Citi Handlowy Naszym zdaniem obecne spadki całego indeksu są wywołane przede wszystkim specyficznymi problemami jednego z jego segmentów i nie oznaczają pogorszenia perspektyw dla całego rynku. Oczekujemy, że wzrost stopy bankructw w najbliższych latach nie będzie wysoki, nawet biorąc pod uwagę fakt, że przy obecnych cenach ropy default y części emitentów wydają się nieuniknione. Spadek cen ropy będzie też wpływał pozytywnie na zyski spółek, które dużo jej konsumują (np. w sektorze transportowym). Podkreślamy również atrakcyjność europejskich high yield ów, gdzie wpływ ostatnich zawirowań był mniejszy, a jednocześnie oczekujemy bardziej zdecydowanych działań ze strony EBC, co powinno wspierać również segment obligacji spekulacyjnych. 5
FRONTIER MARKETS Silna przecena dotknęła też w ostanim czasie jeden z najmocniejszych rynków w tym roku, czyli tzw. frontier markets. Choć korelacja pomiędzy ceną ropy, a indeksem FM nie zawsze była w przeszłości wysoka, to nasilała się przy mocnych ruchach w dół, co widzieliśmy również w ostatnim czasie (wykres poniżej). Wykres Zachowanie się indeksu MSCI Frontier Markets na tle ceny ropy 130 120 110 100 90 80 70 60 50 2010 2011 2012 2013 750 700 650 600 550 500 450 400 Ropa Brent [USD, lewa oś] Indeks MSCI Frontier Markets Źródło: Bloomberg, Citi Handlowy Spadające ceny ropy uderzą w budżety krajóweksporterów Spadek cen ropy to oczywiście problem dla budżetów poszczególnych krajów, które w dużym stopniu są oparte na eksporcie tego surowca. Tak jak pisaliśmy w ostatnim Barometrze, przy obecnych cenach ropy zaledwie Kuwejt i być może jeszcze Katar są w stanie zrównoważyć budżet (tabela poniżej). I choć ponad połowę indeksu rynków frontier owych stanowią banki, to mechanizm transmisji pomiędzy gospodarką a sektorem finansowym jest silny (np. mniejsza podaż kredytów ze względu na cięcia programów infrastrukturalnych, czy też pogorszenia sytuacji firm z branży wydobywczej oraz kooperantów). Dodatkowo czynnikiem, który przyspieszył spadki była tez niska płynność rynku, która staje się problemem właśnie w momentach trudnych. 6
Tabela Cena ropy potrzebna do zrównoważenia budżetu [USD] 2011 2012 2013 2014 2015 Katar 79 69 59 71 78 Kuw ejt 29 33 45 44 51 Arabia Saudyjska 75 71 89 89 98 Oman 112 114 81 82 84 Zjednoczone Emiraty Arabskie 94 78 81 74 73 Libia 124 65 106 184 142 Irak 99 102 126 114 106 Rosja 90 106 108 105 107 Iran 84 130 126 130 131 Bahrajn 112 123 127 132 143 Algieria 110 121 107 113 111 Wenezuela 140 175 168 161 151 Jemen 195 237 215 214 191 Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Citi Research Ropa wydaje się już wyprzedana Warto zwrócić uwagę na fakt, że rynek ropy wydaje się być już mocno wyprzedany. Pomimo dużej podaży, fundamenty nie wydają się aż tak słabe dla tego rynku. Sentyment jest nadal ewidentnie negatywny i mogą nastąpić próby zepchnięcia cen ropy niżej. Próby łapania końca trendu z reguły są wyjątkowo trudne, ale wydaje się, że cena ropy ma szansę na większe odreagowanie. Pewne oznaki widać już na rynkach terminowych, gdzie kontrakty z dalszymi terminami wygasania mają wyższe ceny od obecnej ceny rynkowej. Jeszcze w lipcu sytuacja była odwrotna. Stratedzy Citi są zdania, że cena ropy w 2015 r. sięgnie 80 dolarów za baryłkę i takiemu scenariuszowi przypisują 45-procentowe prawdopodobieństwo. Zakłada on interwencję OPEC (obniżenie podaży) oraz zaognienie sytuacji geopolitycznej. Jeżeli ten scenariusz się nie zrealizuje, cena ropy Brent może zatrzymać się na 65 USD (40% prawdopodobieństwa). W przypadku większych zawirowań geopolitycznych, spodziewany jest wzrost do 90 USD (15% prawdopodobieństwa). Biorąc pod uwagę powyższą prognozę, perspektywy rynków frontier owych są według nas nadal dobre i traktujemy je jako długoterminową inwestycję pod zestaw kilku czynników, z których cena ropy jest tylko jednym z elementów (surowce, potencjał gospodarczy, demografia, potencjalny rozwój rynku kapitałowego). Zwracamy uwagę na fakt, że większość krajów-eksporterów ropy posiada potężne rezerwy, które może teraz wykorzystać czekając na lepsze czasy. Po ostatniej wyprzedaży rynki frontier owe wyglądają też atrakcyjnie z punktu widzenia wycenowego, a niska korelacja z innymi rynkami akcji może być wykorzystywana w celu dywersyfikacji portfela. 7
17 grudzień 2014 Słownik Terminów Akcje polskie Amerykańskie skarbowe Citi Research Div. Yield (Stopa Dywidendy) Długi termin Duration Krótki termin Miedź Niemieckie skarbowe P/E (2013) P/E (cena/zysk) Polskie skarbowe Ropa Brent Srebro Średni termin US korporacyjne (High Yield) US korporacyjne (Inv. Grade) YTD (Year To Date) YTM (Yield to Maturity) Złoto obejmują akcje będące przedmiotem obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW) wchodzące w skład indeksu WIG obligacje emitowane przez rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki, dane liczbowe dla indeksu Bloomberg/EFFAS US Government Bond Index > 1Yr TR mierzącego zachowanie się amerykańskich obligacji skarbowych (US Treasuries) o terminie zapadalności większym niż 1 rok jednostka Citi zajmująca się analizami i badaniami ekonomicznymi oraz rynkowymi, a także dotyczącymi poszczególnych klas aktywów (akcje, obligacje, towary) i pojedynczych instrumentów finansowych lub grup instrumentów iloraz dywidendy przypadającej na jedną akcję i ceny rynkowej akcji. Im wyższa wartość tego wskaźnika, tym większy dochód w postaci dywidendy z zainwestowanego kapitału uzyskuje akcjonariusz rozumiany jako okres powyżej 6 miesięcy zmodyfikowany czas trwania obligacji będący miarą wrażliwości obligacji na zmianę rynkowych stóp procentowych. Informuje o ile powinna zmienić się rentowność obligacji z przypadku zmiany stóp % o 1 pkt. % rozumiany jako okres do 3 miesięcy dane liczbowe na podstawie ceny spot za 1 tonę miedzi notowanej na London Metal Exchange obligacje emitowane przez rząd Republiki Federalnej Niemiec, dane liczbowe dla indeksu Bloomberg/EFFAS Germany Government Bond Index > 1Yr TR mierzącego zachowanie się niemieckich obligacji skarbowych (Niemieckie Bundy) o terminie zapadalności większym niż 1 rok szacunkowy wskaźnik cena/zysk informujący ile trzeba zapłacić za jedną szacowanego na rok 2013 jednostkę zysku na jedną akcję spółki obliczany jako iloraz obecnej ceny akcji spółki i prognozowanego przez analityków zysku (konsensus) na wskazany rok (2013) historyczny wskaźnik cena/zysk informujący ile jednostek pieniężnych trzeba zapłacić za jedną jednostkę pieniężną zysku z ostatnich 12 miesięcy na jedną akcję spółki obliczany jako iloraz obecnej ceny akcji spółki i zysku na jedną akcję z ostatnich 12 miesięcy obligacje emitowane przez Skarb Państwa, dane liczbowe na podstawie indeksu Bloomberg/EFFAS Polish Government Bond Index dla odpowiadającego mu okresu czasowego (>1 rok, 1-3 lata, 3-5 lat, powyżej 10 lat) dane liczbowe na podstawie aktywnego kontraktu futures na baryłkę Ropy Brent notowanego n a Intercontinental Exchange z siedzibą w Londynie dane liczbowe na podstawie ceny spot za 1 uncję srebra rozumiany jako okres od 3 do 6 miesięcy obligacje spółek amerykańskich o ratingu spekulacyjnym, nadanym przez jedną z uznanych agencji ratingowych, dane liczbowe na podstawie indeksu iboxx $ Liquid High Yield Index, indeksu mierzącego zachowanie się amerykańskich obligacji korporacyjnych o ratingu spekulacyjnym i wysokiej płynności obligacje spółek amerykańskich o ratingu inwestycyjnym, nadanym przez jedną z uznanych agencji ratingowych, dane liczbowe na podstawie indeksu iboxx $ Liquid Investment Grade Index, indeks u mierzącego zachowanie się amerykańskich obligacji korporacyjnych o ratingu inwestycyjnym i wysokiej płynności zachowanie się ceny danego instrumentu finansowego od początku bieżącego roku do teraz stopa zwrotu w terminie do wykupu określająca rentowność inwestycji w obligacje przy założeniu zatrzymania danej obligacji do terminu zapadalności i reinwestowaniu wypłacanych przez nią płatności kuponowych po YTM dane liczbowe na podstawie ceny spot za 1 uncję złota 8
17 grudzień 2014 Informacja Dodatkowa Przed przystąpieniem przez Państwa do analizy materiału przygotowanego przez Bank Handlowy w Warszawie S.A., informujemy, że: Niniejszy komentarz został sporządzony przez Bank Handlowy w Warszawie S.A. (dalej Bank). Sporządzanie i udostępnianie komentarzy rynkowych nie stanowi działalności maklerskiej w rozumieniu art. 69 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Komentarz został przygotowany na podstawie dostępnych i wiarygodnych danych z zastrzeżeniem, że Bank nie jest uprawniony do oceny wiarygodności lub rzetelności danych, na podstawie, których komentarz został sporządzony. W związku z przyjętymi zasada mi sporządzania powyższego materiału, informacje w nim zawarte podawane są w formie pr zetworzonej oraz uproszczonej przez Bank dlatego też mogą mieć charakter niepełny oraz skondensowany w stosunku do materiałów źródłowych. Informacje zawarte w komentarzu mogą być wykorzystywane wyłącznie dla własnych potrzeb i nie mogą być kopiowane w jakiejkolwiek formie ani przekazywane osobom trzecim. Komentarz ani informacje zawarte w komentarzu nie mogą być rozpowszechniane w żadnej innej jurysdykcji, w której takie rozpowszechnianie byłoby sprzeczne z prawem. Opinie oraz wnioski zawarte w niniejszym komentarzu ważne są na dzień jego opublikowania. Informacje podane w komentarzach Banku nie uwzględniają polityki inwestycyjnej, pozycji finansowej ani potrzeb specyficznego odbiorcy, dlatego też mogą nie odpowiadać, w kontekście podejmowanych decyzji inwestycyjnych wszystkim inwestorom korzystającym z materiałów Banku. Komentarze Banku nie powinny stanowić jedynego źródła podjęcia decyzji inwestycyjnej przez Klienta. Klient podejmując decyzję o zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych lub innych instrumentów finansowych powinien wziąć pod uwagę fakt występowania ryzyka, które wiąże się z podjęciem decyzji inwestycyjnej, a w szczególności możliwość zmiany ceny instrumentów finansowych będących przedmiotem tej decyzji wbrew oczekiwaniom Klienta i w związk u z tym nie uzyskania założonych przez Klienta zysków, a nawet utraty zainwestowanego kapitału. Produkty inwestycyjne są dostępne wyłącznie dla posiadaczy rachunku bankowego w Banku Produkty ubezpieczeniowe z elementem inwestycyjnym i oszczędnościowym są dostępne wyłącznie dla posiadaczy rachunku bankowego w Banku, a wybrane produkty także dla posiadaczy głównej karty kredytowej Citibank. Nabywane przez Klienta za pośrednictwem Banku produkty ubezpieczeniowe, produkty inwestycyjne, w tym fundusze inwestycy jne, nie są depozytem, zobowiązaniem ani nie są gwarantowane przez Bank, ani żaden z podmiotów powiązanych z Citigroup, z wyłączeniem produktów inwestycyjnych, gdzie emitentem jest Bank albo podmiot powiązany z Citigroup. W przypadku produktów inwestycyjny ch ochrona kapitału i/lub gwarancja odsetek, jeśli dotyczy, są zobowiązaniem emitenta produktu inwestycyjnego. Znajdujące się w ofercie Banku produkty inwestycyjne oraz produkty ubezpieczeniowe nie są gwarantowane przez Skarb Państwa, Bankowy Fundusz Gwarancyjny (za wyjątkiem należności z certyfikatów depozytowych oraz inwestycji dwuwalutowej objętych obowiązkowym systemem gwarantowania środków pieniężnych stosownie do treści ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz. U. z 2009 r., Nr 84, poz. 711 ze zmian) ani jakiekolwiek inne instytucje rządowe. Produkty inwestycyjne są obarczone ryzykiem inwestycyjnym włącznie z możliwością utraty zainwestowanego kapitału. Klient podejmując decyzję o zakupie lub sprzedaży produktu inwestycyjnego lub ubezpieczeniowego z elementem inwestycyjnym powinien wziąć pod uwagę fakt występowania ryzyka, które wiąże się z podjęciem decyzji inwestycyjnej, a w szczególności możliwości zmiany ceny instrumentów finansowych będących przedmiotem tej decyzji, wbrew oczekiwaniom Klienta i w związku z tym nie uzyskania założonych przez Klienta zysków. Produkty ubezpieczeniowe z elementem inwestycyjnym są obarczone ryzykiem inwestycyjnym włącznie z możliwością utraty części zainwestowanego kapitału. Wierzytelności z umowy ubezpieczenia są zabezpieczone przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwa rancyjny w zakresie określonym przez Ustawę o Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym. Oznacza to, że gdy Ubezpieczyciel stanie się niewypłacalny w przypadkach określonych przez Ustawę o UFG, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny zaspokoi w części roszczenia osób uprawnionych z Umów ubezpieczenia na życie, w wysokości 50% wierzytelności, do kwoty nie większej niż równowartość 30 000 EUR w złotych. Dotychczasowe wyniki funduszy inwestycyjnych, portfeli inwestycyjnych, indeksów giełdowych, kursów walutowych ora z ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych, od których zależy rentowność inwestycji, nie stanowią gwarancji ich przyszłych wynik ów. 9
17 grudzień 2014 Podejmując decyzje inwestycyjne w Banku lub w innej instytucji Klienci powinni wziąć pod uwagę koncentrację aktywów. Koncentr acja aktywów oznacza duży udział produktu inwestycyjnego danego podmiotu lub emitenta, bądź danej klasy aktywów w portfelu inwestycyjnym. Nie jest możliwe dokładne wskazanie konkretnego poziomu lub maksymalnego udziału procentowego poszczególnych produktów inwestycyjnych lub klas aktywów odpowiednich dla każdego Klienta. Koncentracja aktywów może generować większe ryzyko niż zdywersyfikowane podejście do instrumentów finansowych i ich emitentów. Klienta powinien dążyć do dywersyfikacji polegającej na odpowiednim zróżnicowaniu portfela instrumentów finansowych celem zmniejszenia globalnego poziomu ryzyka. Niniejszy materiał został wydany jedynie w celach informacyjnych i nie jest ofertą ani zachętą do dokonywania transakcji kupn a lub sprzedaży papierów wartościowych lub innych instrumentów finansowych. Komentarz nie stanowi analizy inwestycyjnej, analizy finansowej ani innej rekomendacji o charakterze ogólnym dotyczącej transakcji w zakresie instrumentów finansowych, o których mowa w art. 69 ust. 4 pkt 6 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Komentarz nie stanowi rekomendacji inwestycyjnej. Komentarz nie stanowi także rekomendacji w rozumieniu Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 października 2005 roku w sprawie informacji stanowiących rekomendacje dotyczące instrumentów finansowych, ich emitentów lub wystawców. Klient ponosi odpowiedzialność za wyniki decyzji inwestycyjnych podjętych w oparciu o informacje zawarte w niniejszym materia le. Wyniki inwestycyjne osiągnięte przez Klienta w przeszłości z wykorzystaniem materiałów przygotowywanych przez Bank nie mogą stanowić gwarancji ani podstawy twierdzenia, że zostaną powtórzone w przyszłości. Autor niniejszego opracowania zaświadcza, że informacje w nim przedstawione dokładni e odzwierciedlają jego własne opinie, oraz że nie otrzymał żadnego wynagrodzenia od emitentów, bezpośrednio lub pośrednio, za wystawienie takich opinii. Niniejszy materiał odzwierciedla opinie i wiedzę jego autorów na dzień sporządzenia materiału. Dodatkowych informacji udziela Biuro Doradztwa Inwestycyjnego Banku. Nadzór nad działalnością Banku sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego. Bank Handlowy w Warszawie S.A. z siedzibą w Warszawie, ul. Senatorska 16, 00-923 Warszawa, zarejestrowany w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, pod nr KRS 000 0001538; NIP 526-030-02-91; wysokość kapitału zakładowego wynosi 522.638.400 złotych, kapitał został w pełni opłacony. Znaki Citi oraz Citi Handlowy stanowią zarejestrowane znaki towarowe Citigroup Inc., używane na podstawie licencji. Spółce Citigroup Inc oraz jej spółkom zależnym przysługują również prawa do niektórych innych znaków towarowych tu użytych. 10