umowy w obrocie gospodarczym

umowy w obrocie gospodarczym redakcja naukowa Andrzej Koch, Jacek Napierała Jarosław Grykiel, Maciej Gutowski, Andrzej Janiak Andrzej Koch, Jacek Napierała, Aurelia Nowicka Adam Olejniczak, Marcin Orlicki, Jakub Pokrzywniak Rafał Sikorski, Tomasz Sokołowski Tomasz Sójka, Feliks Zedler Zamów książkę w księgarni internetowej SERIA AKADEMICKA 4. WYDANIE WARSZAWA 2015

Stan prawny na 1 października 2015 r. Wydawca Monika Pawłowska Redaktor prowadzący Kinga Zając Opracowanie redakcyjne Beata Gierasimowicz Łamanie Wolters Kluwer Poszczególne rozdziały napisali: Pierwszy prof. dr hab. Adam Olejniczak Drugi prof. dr hab. Aurelia Nowicka Trzeci prof. dr hab. Jacek Napierała Czwarty dr hab. Tomasz Sokołowski Piąty prof. dr hab. Maciej Gutowski Szósty, siódmy dr Jarosław Grykiel, prof. dr hab. Jacek Napierała Ósmy, dziewiąty prof. dr hab. Andrzej Koch Dziesiąty, jedenasty prof. dr hab. Jacek Napierała Dwunasty dr hab. Marcin Orlicki Trzynasty dr hab. Jakub Pokrzywniak Czternasty prof. dr hab. Jacek Napierała Piętnasty, szesnasty prof. dr hab. Andrzej Koch Siedemnasty dr hab. Andrzej Janiak Osiemnasty prof. dr hab. Andrzej Koch Dziewiętnasty dr hab. Tomasz Sójka Dwudziesty, dwudziesty pierwszy dr hab. Rafał Sikorski Dwudziesty drugi prof. dr hab. Feliks Zedler Copyright by Wolters Kluwer SA, 2015 ISBN: 978-83-264-9404-8 4. wydanie Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 19 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl

SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... 17 Rozdział pierwszy Umowy gospodarcze. Część ogólna... 23 I. Uwagi wstępne... 23 II. Swoboda umów gospodarczych... 23 III. Zawarcie umowy gospodarczej... 27 IV. Charakter prawny czynności przygotowujących zawarcie umowy... 32 V. Wzorce umów... 42 VI. Wykonanie umów handlowych... 48 VII. Przedawnienie roszczeń... 52 Literatura... 55 Rozdział drugi Umowy handlowe w obrocie transgranicznym: problematyka kolizyjnoprawna i jurysdykcyjna... 57 I. Zagadnienia wstępne... 57 1. Zakres przedmiotowy... 57 2. Źródła prawa prywatnego międzynarodowego w polskim porządku prawnym... 58 2.1. Ustawodawstwo polskie... 58 2.2. Akty prawne Unii Europejskiej... 59 2.3. Umowy międzynarodowe (bilateralne i multilateralne)... 60 II. Wybrane zagadnienia ogólne prawa prywatnego międzynarodowego... 60 1. Kwalifikacja pojęć występujących w przepisach prawa prywatnego międzynarodowego... 60 2. Odesłanie... 61 3. Klauzula porządku publicznego (ordre public, public policy)... 62 4. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie... 63 III. Prawo właściwe dla zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób fizycznych... 66 1. Regulacja ogólna... 66 2. Regulacje szczególne... 67 IV. Prawo właściwe dla osób prawnych... 68 V. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych... 70 1. Uwagi wstępne... 70 5

2. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według rozporządzenia Rzym I... 72 2.1. Przedmiotowy zakres zastosowania... 73 2.2. Swoboda wyboru prawa... 76 2.3. Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa regulacja ogólna... 77 2.4. Regulacje szczególne... 78 2.4.1. Umowy przewozu... 79 2.4.2. Umowy konsumenckie... 79 2.4.3. Umowy ubezpieczenia... 82 2.5. Niektóre inne regulacje kolizyjnoprawne... 84 2.5.1. Porozumienie stron i ważność materialna umowy... 84 2.5.2. Zakres statutu kontraktowego... 84 2.5.3. Przelew wierzytelności oraz subrogacja umowna... 85 3. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według konwencji rzymskiej... 85 4. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według ustawy Prawo prywatne międzynarodowe z 1965 r. (wzmianka)... 88 VI. Prawo właściwe dla formy umów zobowiązaniowych... 89 1. Uwagi wstępne... 89 2. Ważność formalna umów zobowiązaniowych według rozporządzenia Rzym I... 90 3. Forma umów zobowiązaniowych według konwencji rzymskiej... 91 VII. Prawo właściwe dla przedawnienia roszczeń wynikających z zobowiązań umownych... 92 VIII. Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń... 92 1. Ustawodawstwo polskie... 92 2. Prawo Unii Europejskiej i umowy międzynarodowe... 93 2.1. Jurysdykcja sądów państw członkowskich Unii Europejskiej według rozporządzenia 1215/2012... 97 2.2. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych (informacje podstawowe)... 100 2.3. Wykonywanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (wzmianka)... 102 Literatura... 103 Rozdział trzeci Umowa międzynarodowej sprzedaży towarów... 104 I. Wprowadzenie... 104 II. Zastosowanie konwencji o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów.. 105 1. Umowa sprzedaży towarów... 106 2. Siedziba przedsiębiorcy... 106 III. Zawarcie umowy międzynarodowej sprzedaży towarów... 107 1. Uwaga ogólna... 107 2. Oferta... 107 2.1. Treść oferty... 107 2.2. Cofnięcie i odwołanie oferty... 108 6

3. Reakcje adresata oferty... 108 3.1. Odrzucenie oferty... 108 3.2. Zmiany treści oferty... 108 3.3. Milczenie adresata oferty... 109 IV. Źródła treści stosunku zobowiązaniowego... 109 1. Treść umowy... 110 2. Postanowienia konwencji... 110 3. Prawo krajowe... 111 4. Zwyczaje i praktyki handlowe... 112 5. Dyrektywy interpretacyjne... 113 V. Naruszenie zobowiązania jako przesłanka odpowiedzialności... 113 VI. Zakres odpowiedzialności... 114 1. Żądanie wykonania zobowiązania... 115 2. Obniżenie ceny... 115 3. Odsetki... 116 4. Odstąpienie od umowy... 116 5. Odszkodowanie... 117 Literatura... 120 Rozdział czwarty Umowa o roboty budowlane... 122 I. Podstawy prawne... 122 II. Kwalifikacja prawna umowy... 122 1. Nazwa i definicja umowy... 122 2. Charakter umowy... 123 3. Strony umowy... 123 3.1. Inwestor... 123 3.2. Wykonawca... 124 3.3. Podwykonawca... 124 3.4. Wielkie organizacje budowlane... 125 3.5. Deweloper... 125 III. Zawarcie umowy... 126 IV. Treść umowy i sytuacja prawna stron... 126 1. Obowiązki inwestora... 127 1.1. Przygotowanie robót budowlanych... 127 1.2. Współdziałanie przy wykonywaniu budynku... 127 1.3. Zakończenie budowy i odebranie obiektu... 128 2. Obowiązki wykonawcy... 128 2.1. Zabezpieczenie terenu budowy... 128 2.2. Wykonanie obiektu... 128 2.3. Oddanie do użytku wybudowanego obiektu budowlanego... 129 3. Zapłata wynagrodzenia... 129 3.1. Określenie wysokości wynagrodzenia... 130 3.2. Wynagrodzenie kosztorysowe... 130 3.3. Wynagrodzenie ryczałtowe... 130 7

V. Zakończenie umowy... 131 1. Odstąpienie od umowy... 131 1.1. Odstąpienie z określonych powodów... 131 1.2. Odstąpienie bez podania powodów... 132 VI. Odpowiedzialność stron... 132 1. Odpowiedzialność za wady... 133 1.1. Wadliwe wskazówki, materiały lub urządzenia... 133 1.2. Wadliwość obiektu budowlanego... 133 1.3. Rękojmia... 134 VII. Przedawnienie roszczeń... 135 VIII. Gwarancja zapłaty za roboty budowlane... 135 1. Koszty gwarancji zapłaty... 136 2. Sposoby gwarancji zapłaty... 136 3. Prawo odstąpienia wobec braku gwarancji zapłaty... 137 Literatura... 137 Rozdział piąty Umowa leasingu... 139 I. Wprowadzenie... 139 II. Essentialia negotii umowy leasingu... 140 III. Wykonanie umowy leasingu... 141 IV. Opcja leasingowa... 145 V. Inne zagadnienia... 146 Literatura... 146 Rozdział szósty Umowa agencyjna... 148 I. Podstawa prawna... 148 II. Zawarcie umowy... 148 1. Strony umowy... 148 2. Forma umowy... 149 3. Treść umowy... 149 3.1. Essentialia negotii... 149 3.2. Accidentalia negotii... 150 III. Wykonywanie zobowiązania... 151 1. Umocowanie agenta... 151 2. Obowiązek lojalności... 152 3. Obowiązki współdziałania przy wykonywaniu umowy agencji... 152 4. Prowizja agenta... 152 4.1. Prowizja jako postać wynagrodzenia... 152 4.2. Wysokość prowizji... 153 4.3. Rodzaje prowizji... 154 4.3.1. Prowizja zwykła... 154 4.3.2. Prowizja jako sankcja naruszenia prawa wyłączności... 154 4.3.3. Prowizja od umowy zawartej po rozwiązaniu umowy agencyjnej... 154 8

4.3.4. Prowizja del credere... 154 4.4. Nabycie prawa do prowizji... 155 IV. Wygaśnięcie stosunku prawnego agencji... 156 1. Wypowiedzenie umowy... 156 1.1. Wypowiedzenie z zachowaniem terminów... 156 1.2. Wypowiedzenie bez zachowania terminów wypowiedzenia... 156 1.3. Skutki wypowiedzenia... 156 1.3.1. Odszkodowanie... 156 1.3.2. Wypowiedzenie a ograniczenie działalności konkurencyjnej. 157 2. Obowiązek zapłaty świadczenia wyrównawczego... 157 Literatura... 158 Rozdział siódmy Umowa komisu... 160 I. Treść umowy komisu... 160 II. Komis kupna... 161 1. Relacja między komisantem a sprzedawcą... 161 2. Relacja między komisantem a komitentem... 161 2.1. Sytuacja prawna komisanta... 161 2.2. Sytuacja prawna komitenta... 162 III. Komis sprzedaży... 163 1. Relacja między komisantem a komitentem... 163 2. Relacja między komisantem a kupującym... 164 2.1. Nabycie własności rzeczy przez kupującego... 164 2.2. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej przez komisanta... 164 2.2.1. Reguła ogólna... 164 2.2.2. Uwolnienie komisanta od odpowiedzialności... 165 3. Relacja między komitentem a kupującym... 166 Literatura... 166 Rozdział ósmy Umowa dealerska (wyłącznej koncesji handlowej, dystrybucji wyłącznej)... 168 Literatura... 172 Rozdział dziewiąty Umowa franchisingowa... 173 I. Założenia i cele gospodarcze... 173 II. Definicja i charakterystyka umowy franchisingowej... 174 Literatura... 176 Rozdział dziesiąty Umowa przewozu rzeczy... 178 I. Źródła... 178 II. Umowa przewozu... 179 1. Zawarcie umowy przewozu... 179 2. Strony umowy... 179 9

3. Treść umowy... 180 III. Wykonywanie umowy przewozu... 180 1. Obowiązki przewoźnika... 180 2. Obowiązki wysyłającego... 182 3. Prawa i obowiązki odbiorcy... 182 IV. Odpowiedzialność przewoźnika za szkody transportowe... 183 1. Szkody transportowe... 183 2. Okoliczności uwalniające przewoźnika od odpowiedzialności... 184 3. Odszkodowanie... 185 Literatura... 186 Rozdział jedenasty Umowa spedycji... 187 I. Wprowadzenie... 187 II. Usługi spedycyjne... 187 III. Obowiązki stron umowy... 189 IV. Odpowiedzialność kontraktowa spedytora... 190 V. Zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń... 191 Literatura... 192 Rozdział dwunasty Umowa ubezpieczenia... 193 I. Istota i kwalifikacja prawna umowy ubezpieczenia... 193 1. Pojęcie umowy ubezpieczenia... 193 2. Zdarzenie losowe i wypadek ubezpieczeniowy... 194 3. Interes ubezpieczeniowy... 195 4. Umowa jako źródło stosunku prawnego ubezpieczenia... 196 5. Inne cechy umowy ubezpieczenia... 197 II. Zawarcie umowy ubezpieczenia... 198 1. Oferta zawarcia umowy ubezpieczenia i jej przyjęcie... 198 1.1. Ofertowy tryb zawarcia umowy ubezpieczenia... 198 1.2. Procedura zawarcia umowy ubezpieczenia w przypadku wprowadzenia przez ubezpieczyciela zmian w ofercie... 199 2. Zawarcie umowy ubezpieczenia w innych trybach... 200 3. Obowiązki ubezpieczyciela przy zawieraniu umowy... 200 4. Zawarcie umowy ubezpieczenia a rozpoczęcie świadczenia ochrony ubezpieczeniowej... 201 5. Obowiązek ubezpieczenia... 202 III. Strony umowy ubezpieczenia i podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia... 203 1. Ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń)... 204 2. Ubezpieczający... 204 3. Inne podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia... 205 3.1. Ubezpieczony... 205 3.2. Uposażony... 206 3.3. Poszkodowany w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej... 207 10

IV. Świadczenia ubezpieczyciela... 207 1. Świadczenie ochrony ubezpieczeniowej... 207 1.1. Wartość ubezpieczeniowa... 208 1.2. Suma ubezpieczenia... 208 1.3. Nadubezpieczenie i niedoubezpieczenie. Systemy odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczenie podwójne.. 209 1.4. Franszyzy: integralna i redukcyjna. Udział własny... 210 2. Świadczenie pieniężne ubezpieczyciela... 211 2.1. Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach osobowych... 211 2.2. Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach majątkowych... 211 2.3. Termin spełnienia świadczenia pieniężnego. Przedawnienie roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela... 213 V. Świadczenie ubezpieczającego zapłata składki ubezpieczeniowej... 214 1. Uwagi ogólne... 214 2. Zmiana wysokości składki w czasie stosunku prawnego ubezpieczenia... 214 VI. Powinności ubezpieczającego... 215 1. Pojęcie powinności... 215 2. Wybrane powinności nałożone na ubezpieczającego przez ustawę... 216 VII. Zakończenie stosunku prawnego ubezpieczenia... 218 1. Odstąpienie od umowy ubezpieczenia i jej wypowiedzenie. Spełnienie świadczeń jako przyczyna wygaśnięcia stosunku prawnego ubezpieczenia... 218 2. Unicestwienie przedmiotu ochrony ubezpieczeniowej... 219 Literatura... 220 Rozdział trzynasty Umowy zawierane przez brokera ubezpieczeniowego... 222 I. Uwagi wstępne... 222 II. Pośrednictwo ubezpieczeniowe... 223 1. Pojęcie pośrednictwa... 223 2. Typologie pośrednictwa... 224 3. Pośrednictwo ubezpieczeniowe... 224 III. Umowa brokerska... 226 1. Pojęcie umowy brokerskiej... 226 2. Strony umowy... 227 3. Forma umowy brokerskiej... 228 4. Specyfika umowy brokerskiej mechanizm wynagradzania brokera... 228 5. Obowiązki brokera ubezpieczeniowego... 229 5.1. Obowiązek podjęcia starań o zawarcie umowy ubezpieczenia... 229 5.2. Obowiązek udzielenia rekomendacji... 230 5.3. Obowiązek lojalności... 231 5.4. Obowiązek stosowania się do wskazówek ubezpieczającego... 231 5.5. Obowiązek zachowania tajemnicy... 231 5.6. Klauzula del credere... 232 6. Obowiązki zleceniodawcy brokera ubezpieczeniowego... 232 6.1. Obowiązek współdziałania... 232 11

6.2. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia brokerowi ubezpieczeniowemu w razie odmowy zawarcia lub w razie niewykonania umowy ubezpieczenia... 233 6.3. Obowiązek zachowania wyłączności... 234 7. Możliwość zawarcia jednostronnie zobowiązującej umowy brokerskiej... 234 8. Kwalifikacja prawna umowy brokerskiej... 235 IV. Porozumienie prowizyjne... 236 1. Dopuszczalność zawierania porozumień prowizyjnych... 236 2. Zawarcie porozumienia prowizyjnego... 237 3. Obowiązki ubezpieczyciela... 237 4. Kwalifikacja prawna porozumienia prowizyjnego... 238 V. Powiązanie pomiędzy umową brokerską a porozumieniem prowizyjnym... 239 Literatura... 239 Rozdział czternasty Umowa składu... 241 I. Podstawa prawna... 241 II. Kwalifikacja umowy składu... 242 III. Obowiązki stron umowy składu... 244 1. Obowiązek pieczy nad rzeczą... 244 2. Obowiązek konserwacji... 245 3. Obowiązek udostępnienia składającemu pomieszczeń składowych... 246 4. Obowiązki ochrony interesu składającego... 246 4.1. Obowiązek zawiadamiania składającego... 246 4.2. Obowiązek ubezpieczenia rzeczy... 246 4.3. Obowiązek zabezpieczenia praw składającego... 247 5. Obowiązek zwrotu składowanej rzeczy... 247 6. Obowiązek wydania pokwitowania... 247 7. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia... 248 IV. Odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego... 248 V. Wygaśnięcie, zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń... 249 Literatura... 249 Rozdział piętnasty Spółka cywilna... 251 I. Konstrukcja prawna i zastosowanie spółki cywilnej charakterystyka ogólna. 251 II. Umowa spółki cywilnej... 252 1. Obligacyjny stosunek spółki cywilnej... 252 2. Wspólny cel gospodarczy... 253 3. Obowiązek działania wspólników... 254 4. Obowiązek wniesienia wkładów... 255 5. Wielkość wkładów... 256 III. Stosunki wewnętrzne i zewnętrzne spółki cywilnej... 257 IV. Majątek spółki (wspólny majątek wspólników)... 258 V. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki... 260 VI. Reprezentowanie spółki w stosunkach zewnętrznych... 260 12

VII. Prowadzenie spraw spółki... 262 VIII. Pozostałe prawa i obowiązki wspólników... 264 1. Prawa majątkowe... 264 2. Prawo do podziału i wypłaty zysku... 265 3. Uprawnienie do otrzymania części majątku w przypadku wystąpienia ze spółki... 266 4. Uprawnienia do otrzymania części majątku w przypadku rozwiązania spółki... 267 5. Obowiązki majątkowe... 267 IX. Zmiana umowy spółki i jej składu osobowego... 268 1. Zmiana postanowień umowy... 268 2. Zmiana składu osobowego spółki... 268 X. Rozwiązanie spółki... 269 Literatura... 270 Rozdział szesnasty Umowa spółki cichej... 271 Literatura... 273 Rozdział siedemnasty Czynności bankowe... 275 I. Zagadnienia ogólne... 275 1. Istota działalności bankowej... 275 2. Pojęcie banku... 276 3. Pojęcia pokrewne... 276 4. Nadzór nad działalnością bankową... 278 5. Bank jako przedsiębiorca... 278 6. Reglamentacja działalności bankowej... 279 7. Ochrona nazwy bank i kasa... 280 8. Uprzywilejowana pozycja banków... 280 9. Pojęcie i rodzaje czynności bankowych... 282 10. Monopol banków na świadczenie niektórych usług finansowych... 284 10.1. Uwagi ogólne... 284 10.2. Bezwzględna wyłączność banków w zakresie przyjmowania depozytów... 285 10.3. Wątpliwy monopol banków w dziedzinie kredytowania... 285 10.4. Nieskuteczność zakazu udzielania kredytów przez podmioty niebankowe... 287 10.5. Sankcje cywilne za naruszenie wyłączności usługowej banków... 288 II. Rachunki bankowe... 289 1. Wieloznaczność pojęcia rachunku bankowego... 289 2. Przymus posiadania rachunku bankowego... 289 3. Rodzaje rachunków bankowych... 292 4. Prawna charakterystyka umowy rachunku bankowego... 294 5. Treść umowy... 296 5.1. Elementy podstawowe... 296 13

5.2. Elementy dodatkowe... 297 5.3. Oprocentowanie środków na rachunku... 298 5.4. Termin zwrotu... 300 5.5. Prawny charakter debetu... 301 5.6. Ograniczenie swobody dysponowania środkami na rachunku... 301 5.7. Tajemnica bankowa... 302 6. Odpowiedzialność stron... 303 7. Zakończenie stosunku rachunku bankowego... 306 III. Rozliczenia pieniężne... 306 1. Zasady wykonywania zobowiązań pieniężnych... 306 2. Źródła regulacji rozliczeń przeprowadzanych za pośrednictwem banków. 308 3. Zasady przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem banków... 309 4. Formy rozliczeń za pośrednictwem banków lub innych dostawców usług płatniczych... 310 4.1. Uwagi ogólne... 310 4.2. Płatność gotówkowa... 310 4.3. Czek gotówkowy... 311 4.4. Czek rozrachunkowy... 311 4.5. Polecenie przelewu... 312 4.6. Polecenie zapłaty... 312 4.7. Karty płatnicze... 313 4.8. Akredytywa... 315 5. Miejsce i data zapłaty w rozliczeniach bezgotówkowych... 316 6. Odpowiedzialność za nieterminowe lub nieprawidłowe przeprowadzenie rozliczenia... 318 IV. Czynności o charakterze kredytowym... 320 1. Umowa kredytu bankowego... 320 1.1. Nazwa... 320 1.2. Definicja ustawowa... 321 1.3. Strony umowy... 322 1.4. Zdolność kredytowa... 322 1.5. Prawne zabezpieczenie spłaty kredytu... 324 1.6. Istota umowy... 324 1.7. Celowość kredytu... 325 1.8. Oddanie do dyspozycji, wykorzystanie i spłata kredytu... 326 1.9. Oprocentowanie kredytu... 328 1.10. Obniżenie kwoty kredytu lub wypowiedzenie umowy... 329 1.11. Odpowiedzialność stron... 330 2. Pożyczka bankowa... 331 2.1. Uwagi ogólne... 331 2.2. Przedmiot i sposób wydania pożyczki pieniężnej... 332 2.3. Zasadnicze obowiązki stron... 333 2.4. Odstąpienie od umowy... 333 2.5. Cel pożyczki... 334 2.6. Odpłatność i terminowość pożyczki bankowej... 334 14

2.7. Odpowiedzialność stron... 334 3. Kredyt bankowy a pożyczka bankowa... 335 Literatura... 336 Rozdział osiemnasty Umowa gwarancji bankowej... 339 I. Pojęcie i charakterystyka ogólna... 339 II. Funkcja gospodarcza i sposób realizacji gwarancji... 340 III. Płaszczyzny posługiwania się zabezpieczeniem gwarancyjnym... 341 IV. Umowa jako źródło stosunku gwarancji bankowej... 342 V. Treść umowy gwarancji bankowej... 342 VI. Właściwości umowy i stosunku gwarancji bankowej... 343 VII. Aktualizacja powinności zapłaty... 344 VIII. Przyczyny wygaśnięcia zobowiązania gwarancji bankowej... 346 Literatura... 346 Rozdział dziewiętnasty Umowy związane z obrotem instrumentami finansowymi na rynku kapitałowym 348 I. Pojęcie rynku kapitałowego... 348 II. Umowy związane z obrotem pierwotnym i pierwszą ofertą publiczną papierów wartościowych (underwriting)... 351 1. Umowa o oferowanie instrumentów finansowych... 351 2. Umowa o subemisję inwestycyjną... 356 3. Umowa o subemisję usługową... 360 III. Umowy związane z wtórnym obrotem papierami wartościowymi... 363 1. Umowa o wykonywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych... 363 2. Umowa o zarządzanie portfelem instrumentów finansowych... 367 Literatura... 371 Rozdział dwudziesty Umowy licencyjne o korzystanie z elektronicznych baz danych... 372 I. Wprowadzenie... 372 II. Bazy danych jako dobro chronione za pośrednictwem III. praw własności intelektualnej... 373 Charakterystyka umowy licencyjnej o korzystanie z elektronicznych baz danych... 376 IV. Prawa i obowiązki stron umowy licencyjnej... 377 1. Obowiązki licencjodawcy... 377 1.1. Obowiązek zapewnienia dostępu do bazy danych... 377 1.2. Obowiązek udostępniania zawartości o określonych właściwościach 377 1.3. Pozostałe obowiązki licencjodawcy... 379 2. Obowiązki licencjobiorcy... 380 2.1. Obowiązek korzystania z bazy danych w sposób określony w umowie... 380 15

2.2. Dopuszczalność kontraktowego ograniczania tzw. dozwolonego użytku... 382 2.3. Obowiązek zapłaty opłat licencyjnych... 383 2.4. Inne obowiązki licencjobiorcy... 384 V. Odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania... 385 1. Odpowiedzialność licencjodawcy... 385 2. Odpowiedzialność licencjobiorcy... 387 VI. Zakończenie stosunku licencji... 388 1. Wypowiedzenie umowy licencyjnej... 388 2. Obowiązki stron po ustaniu umowy licencyjnej... 390 3. Prawo właściwe... 390 Literatura... 392 Rozdział dwudziesty pierwszy Umowy dotyczące oprogramowania... 393 I. Wprowadzenie... 393 II. Umowy licencyjne o korzystanie z programów standardowych wybrane zagadnienia... 394 III. Umowy o stworzenie, wdrożenie oraz korzystanie z niego... 399 IV. Aktualizacja i serwisowanie oprogramowania, wsparcie dla użytkowników... 406 V. Umowa o przechowanie kodu oprogramowania... 407 VI. Prawo właściwe dla umów dotyczących oprogramowania... 408 Literatura... 410 Rozdział dwudziesty drugi Zapis na sąd polubowny... 411 I. Uwagi wprowadzające... 411 II. Zakres spraw, które mogą być poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego... 414 III. Charakter prawny zapisu na sąd polubowny... 415 IV. Typologia zapisów na sąd polubowny... 416 V. Forma zapisu na sąd polubowny... 417 VI. Treść zapisu na sąd polubowny... 418 1. Treść obligatoryjna... 418 2. Treść fakultatywna... 418 VII. Pełnomocnictwo do zawarcia zapisu na sąd polubowny... 420 VIII. Ważność i skuteczność zapisu na sąd polubowny... 421 IX. Wygaśnięcie (utrata mocy) zapisu na sąd polubowny... 421 X. Zakres związania zapisem na sąd polubowny... 422 Literatura... 423 16

WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.m. ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 758 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 z późn. zm.) k.z. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) konwencja brukselska Konwencja o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych z 1968 r. (tekst skonsolidowany: Dz. Urz. UE C 27 z 27.01.1998, s. 1) konwencja rzymska Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwarta do podpisu w Rzymie w dniu 19 czerwca 1980 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 10, poz. 57; tekst skonsolidowany: Dz. Urz. UE C 334 z 30.12.2005, s. 1) konwencja wiedeńska Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286 ze sprost.) konwencja z Lugano Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132) p.p.m. z 1965 r. ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.) 17

p.p.m. ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432 z późn. zm.) p.w.k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) pr. aut. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) pr. bank. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 128 z późn. zm.) pr. bud. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 z późn. zm.) pr. lot. ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1393 z późn. zm.) pr. przew. ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 915 z późn. zm.) pr. up. i n. ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 233 z późn. zm.) rozporządzenie 44/2001 rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 12 z 16.01.2001, s. 1, z późn. zm.) rozporządzenie 1215/2012 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 351 z 20.12.2012, s. 1, z późn. zm.) rozporządzenie Rzym I rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I), (Dz. Urz. UE L 177 z 04.07.2008, s. 6, ze sprost.) rozporządzenie Rzym II rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II), (Dz. Urz. UE L 199 z 31.07.2007, s. 40) TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 47) TUE Traktat o Unii Europejskiej, sporządzony w Maastricht dnia 7 lutego 1992 r. (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 13) TWE Traktat z dnia 25 marca 1957 r. ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.); od dnia 1 grudnia 2009 r. nosi nazwę Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej u.d.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1206 z późn. zm.) u.o.b.d. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, poz. 1402 z późn. zm.) 18

u.o.i.f. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 94 z późn. zm.) u.o.p.n. ustawa z dnia 16 września 2011 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego (Dz. U. Nr 232, poz. 1377 z późn. zm.) u.p.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1450 z późn. zm.) u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z późn. zm.) ustawa o nadzorze ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1537 z późn. zm.) ustawa o obrocie ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 94 z późn. zm.) ustawa o ofercie ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1382 z późn. zm.) u.u.o. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 392 z późn. zm.) u.w.l. ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) Periodyki Biul. Bank. Biuletyn Bankowy Biul. SAB Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Białymstoku Biul. SAKa Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach CPH Czasopismo Prawno-Historyczne Dz. U. Dziennik Ustaw Dz. Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz. Urz. WE Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich GSP Gdańskie Studia Prawnicze KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP Krakowskie Studia Prawnicze M. Praw. Monitor Prawniczy M. Pr. Bank. Monitor Prawa Bankowego NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego 19

OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNC ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna. Zbiór Dodatkowy OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A PiP Państwo i Prawo POP Przegląd Orzecznictwa Podatkowego PPH Przegląd Prawa Handlowego PPHZ Problemy Prawne Handlu Zagranicznego PPP Przegląd Prawa Publicznego Pr. Bank. Prawo Bankowe Pr. Gosp. Prawo Gospodarcze Pr. Sp. Prawo Spółek Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Prz. Pod. Przegląd Podatkowy PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego R. Pr. Radca Prawny RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SIS Studia Iuridica Silesiana SP Studia Prawnicze TPP Transformacje Prawa Prywatnego Zb. Orz. Zbiór Orzeczeń ZNUJ PWiOWI Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej Inne ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej) GKA Główna Komisja Arbitrażowa KNB Komisja Nadzoru Bankowego KNF Komisja Nadzoru Finansowego LEX System Informacji Prawnej LEX nb numer boczny NBP Narodowy Bank Polski NSA Naczelny Sąd Administracyjny o.w.u. ogólne warunki ubezpieczenia 20

SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny TSUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej UE Unia Europejska ZPP Zrzeszenie Prawników Polskich 21

Rozdział pierwszy UMOWY GOSPODARCZE. CZĘŚĆ OGÓLNA I. Uwagi wstępne Analiza prawa kontraktów dokonywana jest w ramach części ogólnej prawa cywilnego oraz prawa zobowiązań. Dotyczy ona również materii umów handlowych. Jednak specyfika tych umów powoduje, że pewne zagadnienia wymagają szerszej charakterystyki, uwzględniającej szczególne uwarunkowania obrotu gospodarczego. Do najistotniejszych cech wyróżniających umowy handlowe doktryna zalicza: 1) długoterminowy charakter kontraktów, co wobec zmieniających się warunków ekonomicznych rodzi konieczność stosowania klauzul dostosowawczych bądź odwołania się do ingerencji sądu w ramach klauzuli rebus sic stantibus; 2) standaryzację umów, która wyraża się w dążeniu do ujednolicania praw i obowiązków kontrahentów określonego typu umowy, w szczególności przez ograniczenie indywidualnego negocjowania wielu postanowień umownych i posłużenie się w tym miejscu wzorcami umów; 3) znaczny zakres swobody kontraktowania; z uwagi na zawodowy charakter działalności podmiotów granice swobody umów wyznaczają szersze pole działania kontrahentom; 4) podwyższony standard w zakresie wykonywania umów, czyli obowiązek zachowania szczególnej staranności uwzględniającej profesjonalny charakter działania. Zasada swobody umów należy do podstawowych elementów prawa kontraktów. Podmioty prawa cywilnego mają kompetencję do kształtowania wiążących je stosunków obligacyjnych drogą zgodnych oświadczeń woli. Swoboda kontraktowania znalazła swój normatywny wyraz w art. 353 1 k.c. Zgodnie z jego brzmieniem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosucechy umów handlowych II. Swoboda umów gospodarczych pojęcie 23

swoboda zawarcia umowy swoboda kształtowania treści umowy granice swobody umów nek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody umów dotyczy wszelkich kontraktów obligacyjnych, ma więc znaczenie powszechne i obejmuje także umowy w obrocie gospodarczym. Przez swobodę kontraktowania rozumie się swobodę w zakresie zawarcia umowy oraz kształtowania jej treści. Swoboda zawarcia umowy to nie tylko możliwość podjęcia według własnego uznania decyzji o zawarciu albo niezawieraniu umowy, lecz także możliwość wyboru odpowiedniego kontrahenta. Oba elementy są równie istotne, zwłaszcza jeżeli odnotujemy występujący niegdyś w ramach obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej obowiązek zawarcia umowy, i to z określonym podmiotem. W literaturze dominuje pogląd, że możliwość wyboru formy umowy jest także przejawem swobody kontraktowania. Należy jednak podzielić stanowisko, które nie traktuje dowolności formy kontraktowania jako elementu swobody umów 1. Dopuszczalność złożenia oświadczenia woli przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.), stanowi regułę prawa cywilnego daleko wykraczającą poza obszar prawa kontraktów. Zasada swobody umów nie jest więc prawnym źródłem możliwości kontrahentów w zakresie formy umowy. Nie można także uznać, że przepisy o szczególnych formach czynności prawnych ograniczają wolność tworzenia stosunków prawnych. Bez względu na kształt regulacji prawnej w zakresie formy umowy kontrahenci zachowują niczym nieumniejszoną kompetencję do kreowania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego drogą konsensu. Swoboda kształtowania treści umowy oznacza, że kontrahenci, określając w umowie swoje prawa i obowiązki, mogą przyjąć rozwiązania ujęte w normatywnych typach umów, ale mogą także dokonać ich modyfikacji albo całkowicie od nich odstąpić. W zakresie umów obligacyjnych nie występuje więc związanie oznaczonym normatywnie modelem kontraktu, ale istnieje możliwość dostosowania wiążących kontrahentów postanowień umowy do ich potrzeb. Zależnie od okoliczności, według swego uznania, kontrahenci mogą posłużyć się oznaczonym w kodeksie cywilnym lub innych ustawach typem umowy obligacyjnej, jak sprzedaż lub kredyt. Jednak mogą także zawrzeć umowę o treści niestypizowanej (umowę nienazwaną), jak umowa franchisingu lub factoringu. Właśnie zasada swobody umów daje podstawę do rozwoju prawa kontraktów, zwłaszcza przez tworzenie nowych umów handlowych. Wolność kontraktowania nie oznacza przyznania kompetencji niczym nieograniczonej. Granice swobody umów określa art. 353 1 k.c. Stanowią je: właściwość (natura) stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego. 1 Por. Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977, s. 101 103; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania część ogólna, Warszawa 2014, nb 343. 24

Treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku. Oznacza to nałożenie na strony zawierające umowę obowiązku takiego zachowania, które respektuje charakterystyczne cechy każdego stosunku zobowiązaniowego lub swoiste cechy pewnych rodzajów zobowiązań. Zważywszy na ogólne właściwości zobowiązań, kontrahenci nie mogą naruszać interesów osób trzecich umowa obligacyjna wiąże tylko jej strony; zobowiązania mają charakter względny. Także żaden z kontrahentów nie może uzyskać kompetencji do jednostronnego, dowolnego oznaczenia obowiązków stron umowy istotę umowy stanowi konsens, dzięki któremu możliwe jest realizowanie interesów wszystkich stron umowy. Natomiast swoistość natury zobowiązań starannego działania wyklucza możliwość, aby umowa zobowiązywała dłużnika do osiągnięcia określonego wyniku, np. umowa zlecenia zawarta przez właściciela lokalu z przedsiębiorcą prowadzącym agencję obrotu nieruchomościami nie może nakładać na dłużnika (przedsiębiorcę) obowiązku sprzedaży lokalu, lecz wyłącznie obowiązek podjęcia starań o sprzedaż lokalu. Także właściwości umowy darowizny czynią niemożliwym zastrzeżenie odpłatności po stronie darczyńcy w ramach tego stosunku prawnego. Przy rozstrzyganiu przypadków wątpliwych należy opowiedzieć się za szeroką interpretacją zakresu swobody umów, zwłaszcza w odniesieniu do obrotu profesjonalnego. Dlatego trafny jest pogląd Sądu Najwyższego wypowiedziany w kontekście kształtowania umowy gwarancji bankowej, że swoboda kontraktowania określona w art. 353 1 k.c. obejmuje możliwość kreowania czynności abstrakcyjnych 2. Umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą. Nie jest dopuszczalne zawarcie kontraktu sprzecznego z bezwzględnie stosowalnymi lub semiimperatywnymi normami prawa. Granice swobody umów wyznaczają nie tylko normy zawarte w przepisach prawa cywilnego, lecz także w Konstytucji RP lub np. prawie karnym, prawie administracyjnym czy prawie pracy. Należy zwłaszcza zauważyć rozwój prawa konsumenckiego, które najczęściej przy pomocy norm semiimperatywnych chroni interesy słabszej strony obrotu gospodarczego. Celem zapewnienia efektywnego i uczciwego gospodarowania środkami publicznymi swobodę umów limitują ustawy regulujące kontraktowanie przez państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne, np. ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 907 z późn. zm.), ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 782 z późn. zm.) lub ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1014 z późn. zm.). Do podstawowych ograniczeń swobody umów w zakresie prawa handlowego należy zaliczyć zamknięty katalog typów spółek handlowych. Zasada numerus clausus nie pozwala kreować innych spółek handlowych poza okreś- 2 Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 28 kwietnia 1995 r., III CZP 166/94, OSNC 1995, nr 10, poz. 135. 25