Umowy w obrocie gospodarczym

Transkrypt

1 Umowy w obrocie gospodarczym pod redakcją Andrzeja Kocha Jacka Napierały 2. wydanie Warszawa 2011

2 Spis treści Wykaz skrótów Rozdział pierwszy Umowy gospodarcze. Część ogólna I. Uwagi wstępne II. Swoboda umów gospodarczych III. Zawarcie umowy gospodarczej IV. Charakter prawny czynności przygotowujących zawarcie umowy V. Wzorce umów VI. Wykonanie umów handlowych VII. Przedawnienie roszczeń Literatura Rozdział drugi Umowy handlowe w obrocie transgranicznym: problematyka kolizyjnoprawna i jurysdykcyjna I. Zagadnienia wstępne Zakres przedmiotowy Źródła prawa prywatnego międzynarodowego w polskim porządku prawnym Ustawodawstwo polskie Akty prawne Unii Europejskiej Umowy międzynarodowe (bilateralne i multilateralne) II. Wybrane zagadnienia ogólne prawa prywatnego międzynarodowego Kwalifikacja pojęć występujących w przepisach prawa prywatnego międzynarodowego Odesłanie Klauzula porządku publicznego (ordre public, public policy) Przepisy wymuszające swoje zastosowanie III. Prawo właściwe dla zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób fizycznych Regulacja ogólna Regulacje szczególne IV. Prawo właściwe dla osób prawnych... 65

3 V. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych Uwagi wstępne Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według rozporządzenia Rzym I Przedmiotowy zakres zastosowania Swoboda wyboru prawa Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa regulacja ogólna Regulacje szczególne Umowy przewozu Umowy konsumenckie Umowy ubezpieczenia Niektóre inne regulacje kolizyjnoprawne Porozumienie stron i ważność materialna umowy Zakres statutu kontraktowego Przelew wierzytelności oraz subrogacja umowna Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według konwencji rzymskiej Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według ustawy prawo prywatne międzynarodowe VI. Prawo właściwe dla formy umów zobowiązaniowych Uwagi wstępne Ważność formalna umów zobowiązaniowych według rozporządzenia Rzym I Forma umów zobowiązaniowych według konwencji rzymskiej VII. Prawo właściwe dla przedawnienia roszczeń wynikających z zobowiązań umownych VIII. Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń Ustawodawstwo polskie Prawo Unii Europejskiej i umowy międzynarodowe Jurysdykcja sądów państw członkowskich Unii Europejskiej według rozporządzenia 44/ Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych (informacje podstawowe) Wykonywanie zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (wzmianka) Literatura Rozdział trzeci Umowa międzynarodowej sprzedaży towarów I. Wprowadzenie II. Zastosowanie konwencji o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów Umowa sprzedaży towarów Siedziba przedsiębiorcy... 96

4 III. Zawarcie umowy międzynarodowej sprzedaży towarów Uwaga ogólna Oferta Treść oferty Cofnięcie i odwołanie oferty Reakcje adresata oferty Odrzucenie oferty Zmiany treści oferty Milczenie adresata oferty IV. Źródła treści stosunku zobowiązaniowego Treść umowy Postanowienia konwencji Prawo krajowe Zwyczaje i praktyki handlowe Dyrektywy interpretacyjne V. Naruszenie zobowiązania jako przesłanka odpowiedzialności VI. Zakres odpowiedzialności Żądanie wykonania zobowiązania Obniżenie ceny Odsetki Odstąpienie od umowy Odszkodowanie Literatura Rozdział czwarty Umowa o roboty budowlane I. Podstawy prawne II. Kwalifikacja prawna umowy Nazwa i definicja umowy Charakter umowy Strony umowy Inwestor Wykonawca Podwykonawca Wielkie organizacje budowlane Deweloper III. Zawarcie umowy IV. Treść umowy i sytuacja prawna stron Obowiązki inwestora Przygotowanie robót budowlanych Współdziałanie przy wykonywaniu budynku Zakończenie budowy i odebranie obiektu Obowiązki wykonawcy Zabezpieczenie terenu budowy Wykonanie obiektu Oddanie do użytku wybudowanego obiektu budowlanego

5 3. Zapłata wynagrodzenia Określenie wysokości wynagrodzenia Wynagrodzenie kosztorysowe Wynagrodzenie ryczałtowe V. Zakończenie umowy Odstąpienie od umowy Odstąpienie z określonych powodów Odstąpienie bez podania powodów VI. Odpowiedzialność stron Odpowiedzialność za wady Wadliwe wskazówki, materiały lub urządzenia Wadliwość obiektu budowlanego Rękojmia VII. Przedawnienie roszczeń VIII. Gwarancja zapłaty za roboty budowlane Koszty gwarancji zapłaty Sposoby gwarancji zapłaty Prawo odstąpienia wobec braku gwarancji zapłaty Literatura Rozdział piąty Umowa leasingu I. Wprowadzenie II. Essentialia negotii umowy leasingu III. Wykonanie umowy leasingu IV. Opcja leasingowa V. Inne zagadnienia Literatura Rozdział szósty Umowa agencyjna I. Podstawa prawna II. Zawarcie umowy Strony umowy Forma umowy Treść umowy Essentialia negotii Accidentalia negotii III. Wykonywanie zobowiązania Umocowanie agenta Obowiązek lojalności Obowiązki współdziałania przy wykonywaniu umowy agencji Prowizja agenta Prowizja jako postać wynagrodzenia Wysokość prowizji

6 4.3. Rodzaje prowizji Prowizja zwykła Prowizja jako sankcja naruszenia prawa wyłączności Prowizja od umowy zawartej po rozwiązaniu umowy agencyjnej Prowizja del credere Nabycie prawa do prowizji IV. Wygaśnięcie stosunku prawnego agencji Wypowiedzenie umowy Wypowiedzenie z zachowaniem terminów Wypowiedzenie bez zachowania terminów wypowiedzenia Skutki wypowiedzenia Odszkodowanie Wypowiedzenie a ograniczenie działalności konkurencyjnej Obowiązek zapłaty świadczenia wyrównawczego Literatura Rozdział siódmy Umowa komisu I. Treść umowy komisu II. Komis kupna Relacja między komisantem a sprzedawcą Relacja między komisantem a komitentem Sytuacja prawna komisanta Sytuacja prawna komitenta III. Komis sprzedaży Relacja między komisantem a komitentem Relacja między komisantem a kupującym Nabycie własności rzeczy przez kupującego Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej przez komisanta Reguła ogólna Uwolnienie komisanta od odpowiedzialności Relacja między komitentem a kupującym Literatura Rozdział ósmy Umowa dealerska (wyłącznej koncesji handlowej, dystrybucji wyłącznej) Literatura Rozdział dziewiąty Umowa franchisingowa I. Założenia i cele gospodarcze II. Definicja i charakterystyka umowy franchisingowej Literatura

7 Rozdział dziesiąty Umowa przewozu rzeczy I. Źródła II. Umowa przewozu Zawarcie umowy przewozu Strony umowy Treść umowy III. Wykonywanie umowy przewozu Obowiązki przewoźnika Obowiązki wysyłającego Prawa i obowiązki odbiorcy IV. Odpowiedzialność przewoźnika za szkody transportowe Szkody transportowe Okoliczności uwalniające przewoźnika od odpowiedzialności Odszkodowanie Literatura Rozdział jedenasty Umowa spedycji I. Wprowadzenie II. Usługi spedycyjne III. Obowiązki stron umowy IV. Odpowiedzialność kontraktowa spedytora V. Zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń Literatura Rozdział dwunasty Umowa ubezpieczenia I. Istota i kwalifikacja prawna umowy ubezpieczenia Pojęcie umowy ubezpieczenia Zdarzenie losowe i wypadek ubezpieczeniowy Interes ubezpieczeniowy Umowa jako źródło powstania stosunku prawnego ubezpieczenia Inne cechy umowy ubezpieczenia II. Zawarcie umowy ubezpieczenia Oferta zawarcia umowy ubezpieczenia i jej przyjęcie Ofertowy tryb zawarcia umowy ubezpieczenia Procedura zawierania umowy ubezpieczenia w przypadku wprowadzenia przez zakład ubezpieczeń zmian w ofercie Zawarcie umowy ubezpieczenia w innych trybach Obowiązki ubezpieczyciela przy zawieraniu umowy Zawarcie umowy ubezpieczenia a rozpoczęcie świadczenia ochrony ubezpieczeniowej Obowiązek zawierania ustawowo wskazanych umów ubezpieczenia

8 III. Strony umowy ubezpieczenia i podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia Ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń) Ubezpieczający Inne podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia Ubezpieczony Uposażony Poszkodowany w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej IV. Świadczenia ubezpieczyciela Świadczenie ochrony ubezpieczeniowej Wartość ubezpieczeniowa Suma ubezpieczenia Nadubezpieczenie i niedoubezpieczenie. Systemy odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczenie podwójne Franszyzy: integralna i redukcyjna. Udział własny Świadczenie pieniężne ubezpieczyciela Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach osobowych Świadczenie pieniężne w ubezpieczeniach majątkowych Termin spełnienia świadczenia pieniężnego. Przedawnienie roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela V. Świadczenie ubezpieczającego zapłata składki ubezpieczeniowej Uwagi ogólne Zmiana wysokości składki w czasie stosunku prawnego ubezpieczenia VI. Powinności ubezpieczającego Pojęcie powinności Wybrane powinności nałożone na ubezpieczającego przez ustawę VII. Zakończenie stosunku prawnego ubezpieczenia Odstąpienie od umowy ubezpieczenia i jej wypowiedzenie. Spełnienie świadczeń jako przyczyna wygaśnięcia stosunku prawnego ubezpieczenia Unicestwienie przedmiotu ochrony ubezpieczeniowej Literatura Rozdział trzynasty Umowy zawierane przez brokera ubezpieczeniowego I. Uwagi wstępne II. Pośrednictwo ubezpieczeniowe Pojęcie pośrednictwa Typologie pośrednictwa Pośrednictwo ubezpieczeniowe III. Umowa brokerska Pojęcie umowy brokerskiej Strony umowy Specyfika umowy brokerskiej mechanizm wynagradzania brokera

9 4. Obowiązki brokera ubezpieczeniowego Obowiązek podjęcia starań o zawarcie umowy ubezpieczenia Obowiązek udzielenia rekomendacji Obowiązek lojalności Obowiązek stosowania się do wskazówek ubezpieczającego Obowiązek zachowania tajemnicy Klauzula del credere Obowiązki zleceniodawcy brokera ubezpieczeniowego Obowiązek współdziałania Obowiązek zapłaty wynagrodzenia brokerowi ubezpieczeniowemu w razie odmowy zawarcia lub w razie niewykonania umowy ubezpieczenia Obowiązek zachowania wyłączności Możliwość zawarcia jednostronnie zobowiązującej umowy brokerskiej Kwalifikacja prawna umowy brokerskiej IV. Porozumienie prowizyjne Dopuszczalność zawierania porozumień prowizyjnych Zawarcie porozumienia prowizyjnego Obowiązki ubezpieczyciela Kwalifikacja prawna porozumienia prowizyjnego V. Powiązanie pomiędzy umową brokerską oraz porozumieniem prowizyjnym Literatura Rozdział czternasty Umowa składu I. Podstawa prawna II. Kwalifikacja umowy składu III. Obowiązki stron umowy składu Obowiązek pieczy nad rzeczą Obowiązek konserwacji Obowiązek udostępnienia składającemu pomieszczeń składowych Obowiązki ochrony interesu składającego Obowiązek zawiadamiania składającego Obowiązek ubezpieczenia rzeczy Obowiązek zabezpieczenia praw składającego Obowiązek zwrotu składowanej rzeczy Obowiązek wydania pokwitowania Obowiązek wydania dowodu składowego Obowiązek zapłaty wynagrodzenia IV. Odpowiedzialność przedsiębiorcy składowego V. Wygaśnięcie, zabezpieczenie i przedawnienie roszczeń Literatura

10 Rozdział piętnasty Spółka cywilna I. Konstrukcja prawna i zastosowanie spółki cywilnej Charakterystyka ogólna II. Umowa spółki cywilnej Obligacyjny stosunek spółki cywilnej Wspólny cel gospodarczy Obowiązek działania wspólników Obowiązek wniesienia wkładów Wielkość wkładów III. Stosunki wewnętrzne i zewnętrzne spółki cywilnej IV. Majątek spółki (wspólny majątek wspólników) V. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki VI. Reprezentowanie spółki w stosunkach zewnętrznych VII. Prowadzenie spraw spółki VIII. Pozostałe prawa i obowiązki wspólników Prawa majątkowe Prawo do podziału i wypłaty zysku Uprawnienie do otrzymania części majątku w przypadku wystąpienia ze spółki Uprawnienia do otrzymania części majątku w przypadku rozwiązania spółki Obowiązki majątkowe IX. Zmiana umowy spółki i jej składu osobowego Zmiana postanowień umowy Zmiana składu osobowego spółki X. Rozwiązanie spółki Literatura Rozdział szesnasty Umowa spółki cichej Literatura Rozdział siedemnasty Czynności bankowe I. Zagadnienia ogólne Istota działalności bankowej Pojęcie banku Pojęcia pokrewne Nadzór nad działalnością bankową Bank jako przedsiębiorca Reglamentacja działalności bankowej Ochrona nazwy bank i kasa Uprzywilejowana pozycja banków Pojęcie i rodzaje czynności bankowych

11 Monopol banków na świadczenie niektórych usług finansowych Uwagi ogólne Bezwzględna wyłączność banków w zakresie przyjmowania depozytów Wyłączność banków w dziedzinie kreacji pieniądza Wątpliwy monopol banków w dziedzinie kredytowania Nieskuteczność zakazu udzielania kredytów przez podmioty niebankowe Sankcje cywilne za naruszenie wyłączności usługowej banków II. Rachunki bankowe Wieloznaczność pojęcia rachunek bankowy Przymus posiadania rachunku bankowego Rodzaje rachunków bankowych Prawna charakterystyka umowy rachunku bankowego Treść umowy Elementy podstawowe Elementy dodatkowe Oprocentowanie środków na rachunku Termin zwrotu Prawny charakter debetu Ograniczenie swobody dysponowania środkami na rachunku Tajemnica bankowa Odpowiedzialność stron Zakończenie stosunku rachunku bankowego III. Rozliczenia pieniężne Zasady wykonywania zobowiązań pieniężnych Źródła regulacji rozliczeń przeprowadzanych za pośrednictwem banków Zasady przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem banków Formy rozliczeń za pośrednictwem banków Uwagi ogólne Płatność gotówkowa Czek gotówkowy Czek rozrachunkowy Polecenie przelewu Polecenie zapłaty Karty płatnicze Akredytywa Miejsce i data zapłaty w rozliczeniach bezgotówkowych Odpowiedzialność za nieterminowe lub nieprawidłowe przeprowadzenie rozliczenia IV. Czynności o charakterze kredytowym Umowa kredytu bankowego Nazwa Definicja ustawowa

12 1.3. Strony umowy Zdolność kredytowa Prawne zabezpieczenie spłaty kredytu Istota umowy Celowość kredytu Oddanie do dyspozycji, wykorzystanie i spłata kredytu Oprocentowanie kredytu Obniżenie kwoty kredytu lub wypowiedzenie umowy Odpowiedzialność stron Pożyczka bankowa Uwagi ogólne Przedmiot i sposób wydania pożyczki pieniężnej Zasadnicze obowiązki stron Odstąpienie od umowy Cel pożyczki Odpłatność i terminowość pożyczki bankowej Odpowiedzialność stron Kredyt bankowy a pożyczka bankowa Literatura Rozdział osiemnasty Umowa gwarancji bankowej I. Pojęcie i charakterystyka ogólna II. Funkcja gospodarcza i sposób realizacji gwarancji III. Płaszczyzny posługiwania się zabezpieczeniem gwarancyjnym IV. Umowa jako źródło stosunku gwarancji bankowej V. Treść umowy gwarancji bankowej VI. Właściwości umowy i stosunku gwarancji bankowej VII. Aktualizacja powinności zapłaty VIII. Przyczyny wygaśnięcia zobowiązania gwarancji bankowej Literatura Rozdział dziewiętnasty Umowy związane z obrotem instrumentami finansowymi na rynku kapitałowym I. Pojęcie rynku kapitałowego II. Umowy związane z obrotem pierwotnym i pierwszą ofertą publiczną papierów wartościowych (underwriting) Umowa o oferowanie instrumentów finansowych Umowa o subemisję inwestycyjną Umowa o subemisję usługową III. Umowy związane z wtórnym obrotem papierami wartościowymi Umowa o wykonywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych Umowa o zarządzanie portfelem instrumentów finansowych Literatura

13 Rozdział dwudziesty Umowy licencyjne o korzystanie z elektronicznych baz danych I. Wprowadzenie II. Bazy danych jako dobro chronione za pośrednictwem praw własności intelektualnej III. Charakterystyka umowy licencyjnej o korzystanie z elektronicznych baz danych IV. Prawa i obowiązki stron umowy licencyjnej Obowiązki licencjodawcy Obowiązek zapewnienia dostępu do bazy danych Obowiązek udostępniania zawartości o określonych właściwościach Pozostałe obowiązki licencjodawcy Obowiązki licencjobiorcy Obowiązek korzystania z bazy danych w sposób określony w umowie Dopuszczalność kontraktowego ograniczania tzw. dozwolonego użytku Obowiązek zapłaty opłat licencyjnych Inne obowiązki licencjobiorcy V. Odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania Odpowiedzialność licencjodawcy Odpowiedzialność licencjobiorcy VI. Zakończenie stosunku licencji Wypowiedzenie umowy licencyjnej Obowiązki stron po ustaniu umowy licencyjnej Prawo właściwe Literatura Rozdział dwudziesty pierwszy Umowy dotyczące oprogramowania I. Wprowadzenie II. Umowy licencyjne o korzystanie z programów standardowych wybrane zagadnienia III. Umowy o stworzenie, wdrożenie oraz korzystanie z oprogramowania IV. Aktualizacja i serwisowanie oprogramowania, wsparcie dla użytkowników V. Umowa o przechowanie kodu oprogramowania Literatura Rozdział dwudziesty drugi Zapis na sąd polubowny I. Uwagi wprowadzające II. Zakres spraw, które mogą być poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego III. Charakter prawny zapisu na sąd polubowny

14 IV. Typologia zapisów na sąd polubowny V. Forma zapisu na sąd polubowny VI. Treść zapisu na sąd polubowny Treść obligatoryjna Treść fakultatywna VII. Pełnomocnictwo do zawarcia zapisu na sąd polubowny VIII. Ważność i skuteczność zapisu na sąd polubowny IX. Wygaśnięcie (utrata mocy) zapisu na sąd polubowny X. Zakres związania zapisem na sąd polubowny Literatura

15 18

16 Wykaz skrótów Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.m. ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) k.z. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) konwencja Konwencja o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń brukselska w sprawach cywilnych i handlowych z 1968 r. (tekst skonsolidowany Dz. Urz. WE z 1998 r. C 27, s. 1) konwencja rzymska Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwarta do podpisu w Rzymie dnia 19 czerwca 1980 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 10, poz. 57, tekst skonsolidowany Dz. Urz. UE z 2005 r. C 334, s. 1) konwencja Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowiedeńska wej sprzedaży towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286) konwencja Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych z Lugano w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132) p.p.m. ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.) p.w.k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) 19

17 pr. aut. pr. bank. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) pr. bud. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623) pr. lot. ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.) pr. przew. pr. up. i n. ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. WE z 2001 r. L 12, s. 1) rozporządzenie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 Rzym I rozporządzenie Rzym II TFUE TUE TWE u.d.s. z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I), (Dz. Urz. UE L 177, s. 6) rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II), (Dz. Urz. UE L 199, s. 40) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE z 2010 r. C 83, s. 47) Traktat o Unii Europejskiej, sporządzony w Maastricht dnia 7 lutego 1992 r. (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE z 2010 r. C 83, s. 13) Traktat z dnia 25 marca 1957 r. ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.); od dnia 1 grudnia 2009 r. nosi nazwę Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o domach składowych oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz. U. Nr 114, poz z późn. zm.) u.d.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.) u.o.b.d. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, u.p.u. u.s.d.g. u.w.l. poz z późn. zm.) ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) 20

18 Periodyki Biul. Bank. Biuletyn Bankowy CPH Czasopismo Prawno-Historyczne Dz. U. Dziennik Ustaw Dz. Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz. Urz. WE Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich GSP Gdańskie Studia Prawnicze KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP Krakowskie Studia Prawnicze Mon. Praw. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNAP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A PiP Państwo i Prawo POP Przegląd Orzecznictwa Podatkowego PPH Przegląd Prawa Handlowego PPHZ Problemy Prawne Handlu Zagranicznego PPP Przegląd Prawa Publicznego Pr. Bank. Prawo Bankowe Pr. Gosp. Prawo Gospodarcze Pr. Sp. Prawo Spółek Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Prz. Pod. Przegląd Podatkowy Prz. Sąd. Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego R. Pr. Radca Prawny RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SIS Studia Iuridica Silesiana SP Studia Prawnicze TPP Transformacje Prawa Prywatnego 21

19 Zb. Orz. ZNUJ PWiOWI Zbiór Orzeczeń Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej Inne ETS GKA KNF nb NBP NSA o.w.u. SA SN TK UE ZPP Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej) Główna Komisja Arbitrażowa Komisja Nadzoru Finansowego numer boczny Narodowy Bank Polski Naczelny Sąd Administracyjny ogólne warunki ubezpieczenia Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Unia Europejska Zrzeszenie Prawników Polskich 22

20 Rozdział pierwszy Umowy gospodarcze. Część ogólna I. Uwagi wstępne Analiza prawa kontraktów dokonywana jest w ramach części ogólnej prawa cywilnego oraz prawa zobowiązań. Dotyczy ona również materii umów handlowych. Jednak specyfika tych umów powoduje, że pewne zagadnienia wymagają szerszej charakterystyki, uwzględniającej szczególne uwarunkowania obrotu gospodarczego. Do najistotniejszych cech wyróżniających umowy handlowe doktryna zalicza: 1) długoterminowy charakter kontraktów, co wobec zmieniających się warunków ekonomicznych rodzi konieczność stosowania klauzul dostosowawczych bądź odwołania się do ingerencji sądu w ramach klauzuli rebus sic stantibus, 2) standaryzację umów, która wyraża się w dążeniu do ujednolicania praw i obowiązków kontrahentów określonego typu umowy, w szczególności przez ograniczenie indywidualnego negocjowania wielu postanowień umownych i posłużenie się w tym miejscu wzorcami umów, 3) znaczny zakres swobody kontraktowania; z uwagi na zawodowy charakter działalności podmiotów, granice swobody umów wyznaczają szersze pole działania kontrahentom, 4) podwyższony standard w zakresie wykonywania umów, czyli obowiązek zachowania szczególnej staranności uwzględniającej profesjonalny charakter działania. cechy umów handlowych II. Swoboda umów gospodarczych Zasada swobody umów należy do podstawowych elementów prawa kontraktów. Podmioty prawa cywilnego mają kompetencję do kształtowania wiążących je stosunków obligacyjnych drogą zgodnych oświadczeń woli. Swoboda kontraktowania znalazła swój normatywny wyraz w art k.c. Zgodnie z jego brzmieniem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek pojęcie 23

21 Adam Olejniczak swoboda zawarcia umowy swoboda kształtowania treści umowy granice swobody umów prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody umów dotyczy wszelkich kontraktów obligacyjnych, ma więc znaczenie powszechne i obejmuje także umowy w obrocie gospodarczym. Przez swobodę kontraktowania rozumie się swobodę w zakresie zawarcia umowy oraz kształtowania jej treści. Swoboda zawarcia umowy to nie tylko możliwość podjęcia według własnego uznania decyzji o zawarciu albo niezawarciu umowy, ale także możliwość wyboru odpowiedniego kontrahenta. Oba elementy są równie istotne, zwłaszcza jeżeli odnotujemy występujący niegdyś w ramach obrotu między jednostkami gospodarki uspołecznionej obowiązek zawarcia umowy, i to z określonym podmiotem. W literaturze dominuje pogląd, że możliwość wyboru formy umowy jest także przejawem swobody kontraktowania. Należy jednak podzielić stanowisko, które nie traktuje dowolności formy kontraktowania jako elementu swobody umów 1. Dopuszczalność złożenia oświadczenia woli przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.), stanowi regułę prawa cywilnego daleko wykraczającą poza obszar prawa kontraktów. Zasada swobody umów nie jest więc prawnym źródłem możliwości kontrahentów w zakresie formy umowy. Nie można także uznać, że przepisy o szczególnych formach czynności prawnych ograniczają wolność tworzenia stosunków prawnych. Bez względu na kształt regulacji prawnej w zakresie formy umowy kontrahenci zachowują niczym nieumniejszoną kompetencję do kreowania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego drogą konsensu. Swoboda kształtowania treści umowy oznacza, że kontrahenci, określając w umowie swoje prawa i obowiązki, mogą przyjąć rozwiązania ujęte w normatywnych typach umów, ale mogą także dokonać ich modyfikacji albo całkowicie od nich odstąpić. W zakresie umów obligacyjnych nie występuje więc związanie oznaczonym normatywnie modelem kontraktu, ale istnieje możliwość dostosowania wiążących kontrahentów postanowień umowy do ich potrzeb. Zależnie od okoliczności, według swego uznania, kontrahenci mogą posłużyć się oznaczonym w kodeksie cywilnym lub innych ustawach typem umowy obligacyjnej, jak sprzedaż lub kredyt. Jednak mogą także zawrzeć umowę o treści niestypizowanej (umowę nienazwaną), jak umowa franchisingu lub factoringu. Właśnie zasada swobody umów daje podstawę do rozwoju prawa kontraktów, zwłaszcza przez tworzenie nowych umów handlowych. Wolność kontraktowania nie oznacza przyznania kompetencji niczym nieograniczonej. Granice swobody umów określa art k.c. Stanowią je: właściwość (natura) stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego. 1 Por. Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977, s ; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania część ogólna, Warszawa 2010, nb

22 Adam Olejniczak Treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku. Oznacza to nałożenie na strony zawierające umowę obowiązku takiego zachowania, które respektuje charakterystyczne cechy każdego stosunku zobowiązaniowego lub swoiste cechy pewnych rodzajów zobowiązań. Zważywszy na ogólne właściwości zobowiązań, kontrahenci nie mogą naruszać interesów osób trzecich umowa obligacyjna wiąże tylko jej strony; zobowiązania mają charakter względny. Także żaden z kontrahentów nie może uzyskać kompetencji do jednostronnego, dowolnego oznaczenia obowiązków stron umowy istotę umowy stanowi konsens, dzięki któremu możliwe jest realizowanie interesów wszystkich stron umowy. Natomiast swoistość natury zobowiązań starannego działania wyklucza możliwość, aby umowa zobowiązywała dłużnika do osiągnięcia określonego wyniku. Tak np. umowa zlecenia zawarta przez właściciela lokalu z przedsiębiorcą prowadzącym agencję obrotu nieruchomościami nie może nakładać na dłużnika (przedsiębiorcę) obowiązku sprzedaży lokalu, lecz wyłącznie obowiązek podjęcia starań o sprzedaż lokalu. Także właściwości umowy darowizny czynią niemożliwym zastrzeżenie odpłatności po stronie darczyńcy w ramach tego stosunku prawnego. Przy rozstrzyganiu przypadków wątpliwych należy opowiedzieć się za szeroką interpretacją zakresu swobody umów, zwłaszcza w odniesieniu do obrotu profesjonalnego. Dlatego trafny jest pogląd SN, wypowiedziany w kontekście kształtowania umowy gwarancji bankowej, że swoboda kontraktowania określona w art k.c. obejmuje możliwość kreowania czynności abstrakcyjnych 2. Umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą. Nie jest dopuszczalne zawarcie kontraktu sprzecznego z bezwzględnie stosowalnymi lub semiimperatywnymi normami prawa. Granice swobody umów wyznaczają nie tylko normy zawarte w przepisach prawa cywilnego, ale także w Konstytucji lub np. prawie karnym, prawie administracyjnym czy prawie pracy. Należy zwłaszcza zauważyć rozwój prawa konsumenckiego, które najczęściej przy pomocy norm semiimperatywnych chroni interesy słabszej strony obrotu gospodarczego. Celem zapewnienia efektywnego i uczciwego gospodarowania środkami publicznymi, swobodę umów limitują ustawy regulujące kontraktowanie przez państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne, np. ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.), ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) lub ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz z późn. zm.). Do podstawowych ograniczeń swobody umów w zakresie prawa handlowego należy zaliczyć zamknięty katalog typów spółek handlowych. Zasada numerus clausus nie pozwala kreować innych spółek handlowych poza okre- 2 Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 28 kwietnia 1995 r., III CZP 166/94, OSN 1995, nr 10, poz