ROZDZIAŁ 19 ZMIANY POZIOMU, STRUKTURY I ZRÓŻNICOWANIA DOCHODÓW GOSPODARSTW DOMOWYCH W POLSCE

Krystyna Hanusik Urszula Łangowska-Szczęśniak ROZDZIAŁ 19 ZMIANY POZIOMU, STRUKTURY I ZRÓŻNICOWANIA DOCHODÓW GOSPODARSTW DOMOWYCH W POLSCE Wstęp W Polsce po 1989 r. rozpoczęto proces przebudowy systemu społecznoekonomicznego, doprowadził on do istotnych zmian struktury gałęziowej gospodarki, do zwiększenia skali własności prywatnej, do wzrostu przedsiębiorczości obywateli, czyli do wielu pozytywnych zmian właściwych dla gospodarki rynkowej. Zaobserwować można było w tym okresie także negatywne skutki restrukturyzacji gospodarki naszego kraju, do nich należy między innymi zaliczyć rosnące zróżnicowanie zamożności społeczeństwa, pojawienie się bezrobocia i bardzo duży wzrost skali tego zjawiska. Jednym z istotnych skutków owych przemian były znaczące dla poziomu życia gospodarstw domowych zmiany ich dochodów. W wyniku podjętych reform wystąpiła na początku lat dziewięćdziesiątych hiperinflacja i silna recesja gospodarcza. Takie tendencje trwały do 1993 r. W tym okresie realne dochody ludności obniżyły się, i dochody w 1993 r. stanowiły zaledwie 42 dochodów z 1989 r. Począwszy od 1994 r. sytuacja gospodarcza zaczęła się stabilizować, a następnie aż do 1997 r. miał miejsce wzrost podstawowych jej mierników. Rosły również dochody realne ludności, wzrost ten wyniósł ponad 16 w 1997 r. w stosunku do 1993 r. Po 1997 r. rozwój gospodarki został zahamowany, a od 2003 r. nastąpiła poprawa tempa wzrostu gospodarczego. Wybrane makroekonomiczne charakterystyki gospodarki Polski w analizowanym okresie zaprezentowano w tabeli 1. W prezentowanym opracowaniu poddano analizie dochody gospodarstw domowych w grupach społeczno-ekonomicznych w Polsce w latach 1993-2005. Celem badań natomiast było zidentyfikowanie skali zmian poziomu, struktury i zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych w badanym okresie. W analizach wykorzystano dane z reprezentacyjnych badań budżetów gospodarstw domowych z lat 1993-2005, prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny. Obejmowały one między innymi charakterystyki poziomu i struktury dochodu rozporządzalnego w ponad 30 tysiącach gospodarstwach domowych zamieszkałych w Polsce. Kształtowanie się poziomu dochodów gospodarstw domowych w latach 1993-2005 Kształtowanie się średnich miesięcznych dochodów ogółem i według typów społeczno-ekonomicznych gospodarstw w badanym okresie przedstawiono w tabeli 2 i na wykresie 1. Jak widać, w latach 1993-2005 nastąpił wzrost średnich realnych dochodów gospodarstw domowych w Polsce o 16,6, przy czym średni roczny przyrost wynosił 3,7 w pierwszym pięcioleciu badanego okresu, natomiast w latach 1997-2000 zaobserwowano spadek średnich dochodów realnych gospodarstw domowych w tempie 1,2 rocznie. Po 2000 r. dochody gospodarstw domowych zaczęły bardzo wolno rosnąć, a tempo tego wzrostu wynosiło 0,7 rocznie. Tendencje kształtowania się dochodów realnych były jednak różne w poszczególnych grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw, prowadząc do istotnych zmian pozycji grup

186 Krystyna Hanusik, Urszula Łangowska-Szczęśniak gospodarstw według kryterium średnich dochodów. W 1993 r. najniższe dochody uzyskiwały gospodarstwa utrzymujące się ze źródeł niezarobkowych oraz emerytów i rencistów. Gospodarstwa pracownicze oraz gospodarstwa domowe rolników uzyskiwały dochody o 14 przekraczające poziom średni w kraju. Najwyższe dochody, o 51 wyższe od średniej miały natomiast w 1993 r. gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek. Do 1997 r. kolejność gospodarstw ze względu na dochody nie uległa istotnej zmianie, choć najwyższy przyrost dochodów obserwowany był w gospodarstwach domowych osób pracujących na własny rachunek i rolników, a najniższy w gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł oraz emeryckich. W 1998 r. spadły dochody we wszystkich grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw, średnio o prawie 4, ale w przypadku gospodarstw rolników był to spadek drastyczny - aż o 18. Dochody gospodarstw rolniczych w następnym roku obniżyły się jeszcze i pomimo niewielkiego wzrostu w 2000 r. nie osiągnęły poziomu z 1993 r. Dochody w pozostałych grupach gospodarstw domowych, mimo spadku po 1997 r. w stosunku do początkowego momentu analizy wykazały 14,8 wzrostu. W ciągu badanego okresu relatywnie najmniej poprawiła się sytuacja dochodowa gospodarstw pracujących na własny rachunek i zmniejszyło się zróżnicowanie średnich dochodów między grupami społecznoekonomicznymi gospodarstw domowych. Gospodarstwa domowe są podmiotami konsumpcyjnymi różniącymi się między innymi liczbą tworzących je osób i fakt ten powinien być w analizie uwzględniony. Jeżeli zastosuje się kryterium średniego dochodu na osobę najlepszą pozycję w całym badanym okresie osiągają gospodarstwa pracujących na własny rachunek. Na drugiej pozycji plasują się gospodarstwa emerytów i rencistów, osiągając dochody na osobę powyżej średniej krajowej. Podobnie jak trzecie w rankingu gospodarstwa domowe pracowników. Dochody na osobę poniżej średniej krajowej osiągają gospodarstwa rolników i osób bez zarobkowych źródeł utrzymania. Kierunki różnicowania się dochodów gospodarstw domowych w kraju w latach 1993-2005 Aby zbadać zróżnicowanie dochodów gospodarstw domowych w latach 1993 i 2005 zastosowano analizę rozkładów. Otrzymano dobrze dopasowane do empirycznych teoretyczne rozkłady logarytmiczno-normalne. Wyniki przeprowadzonych obliczeń ilustrują tabela 3 oraz rysunki 2 i 3. Rozkłady średnich dochodów realnych gospodarstw domowych ogółem i w poszczególnych grupach społeczno-ekonomicznych mają charakter lewoskośnych rozkładów logarytmiczno-normalnych. Wynika większość tego, że większość gospodarstw uzyskiwała dochody poniżej średniego poziomu. W okresie 1993-2005 nastąpiło spłaszczenie i przesunięcie w prawo odpowiednich funkcji gęstości. Oznacza to wzrost udziału gospodarstw zamożniejszych, osiągających wyższe dochody. Na ten ogólny obraz zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych w Polsce najistotniejszy wpływ miały dochody najliczniejszej grupy gospodarstw, a mianowicie gospodarstw pracowniczych. W 1993 r. 7,6 gospodarstw pracowniczych osiągało dochody miesięczne nieprzekraczające 1000 zł, a 51 gospodarstw domowych uzyskiwało dochody do 2000 zł, niewiele ponad 19 gospodarstw dysponowało natomiast dochodami wyższymi od 3000 zł. W tej grupie zaobserwowano znaczną poprawę rozkładu dochodów w latach 1993-2005, w szczególności poprawiło się zróżnicowanie dochodów. Charakterystyczną cechą rozkładów dochodów gospodarstw rolników była większa w porównaniu z gospodarstwami pracowniczymi lewoskośność dominanta przesunięta jest o cztery klasy dochodowe w lewo. Ponadto funkcja gęstości dochodów w 2005 r. uległa

Zmiany poziomu, struktury i zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych w Polsce 187 znacznemu spłaszczeniu w porównaniu z 1993 r. i nieistotnemu przesunięciu w prawo, a więc zaistniały podobne tendencje kształtowania dochodów jak w przypadku gospodarstw pracowniczych, lecz o mniejszym nasileniu. W gospodarstwach domowych osób pracujących na własny rachunek obserwuje się najwyższe średnie dochody i największe ich zróżnicowanie. Potwierdza to analiza rozkładu dochodów tej grupy gospodarstw domowych w latach 1993 i 2005. Dochodami dominującymi w całym badanym okresie były dochody z przedziału 1600-2400 zł, wzrósł także udział gospodarstw osiągających dochody najwyższe. Zwiększyło się, zatem rozwarstwienie w tej grupie gospodarstw domowych, na co wskazuje spłaszczenie i przesunięcie się w lewo odpowiedniej funkcji gęstości rozkładu dochodów. Dwie najmniej zamożne grupy tworzą gospodarstwa emerytów i rencistów oraz gospodarstwa osób utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych. W badanym okresie w Polsce wzrastał ich udział w ogólnej liczbie gospodarstw domowych. Funkcje gęstości opisujące skalę zróżnicowania tych gospodarstw ze względu na otrzymywane dochody charakteryzują się dużą smukłością i są wyraźnie lewoskośne. Takie ukształtowanie rozkładu oznacza, że przeważająca liczba gospodarstw domowych osiągała dochody zbliżone do średniej na relatywnie niskim poziomie. Dochody gospodarstw emeryckich, podobnie jak w przypadku innych grup gospodarstw wzrastały, dominanta rozkładu przesunęła się o jedną klasę i zauważalnie zwiększyły się udziały gospodarstw emerytów i rencistów uzyskujących wyższe świadczenia. Gospodarstwa domowe utrzymujące się ze źródeł niezarobkowych były grupą niejednorodną, przeważały w niej jednak gospodarstwa osób utrzymujących się z zasiłków dla bezrobotnych i innych form pomocy społecznej. Kształtowanie się dochodów w tej grupie gospodarstw w bardzo dużym stopniu zależało od realizacji polityki społecznej w państwie. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na najbardziej stabilny wzrost dochodów realnych i niewielkie, choć pozytywne zmiany rozkładu tych dochodów w latach 1993-2005, polegające na spłaszczeniu i przesunięciu funkcji gęstości rozkładu w prawo. Zróżnicowanie dochodów między typami społeczno-ekonomicznymi gospodarstw domowych było bardzo wyraźne i w badanym okresie 1993-2005 nie uległo praktycznie zmianie. Zmiany źródeł dochodów gospodarstw domowych w warunkach rozwijającej się gospodarki rynkowej w Polsce W tym punkcie opracowania zostaną zaprezentowane wyniki badań zmian struktury źródeł dochodów gospodarstw domowych. Przeprowadzono je dla 1995 r. i 2005r. ze względu na dostępność porównywalnych danych o źródłach dochodów gospodarstw domowych. Wyniki analizy źródeł dochodów i przychodów gospodarstw domowych w Polsce przestawiono w tabeli 4. Podstawowym źródłem dochodów gospodarstw domowych w Polsce były dochody z pracy najemnej, a ich znaczenie wzrosło w ciągu analizowanych 10 lat, na co wskazuje wzrost ich udziału w dochodach ogółem. Na kolejnych miejscach, ze względu na udział w strukturze dochodów uplasowały się emerytury i renty. Udział emerytur wykazywał przy tym tendencję wzrostową z prawie 12 do ponad 14,5, a w przypadku rent nastąpiło w badanym okresie obniżenie udziału o ponad 1,5 punktu procentowego. W 1995 r. dochody z prowadzenia gospodarstwa rolnego stanowiły prawie 8 w strukturze dochodów gospodarstw domowych, przy czym udział ten zmniejszył w ciągu rozważnego dziesięciolecia do niecałych 4. Był to niewątpliwie wynik spadku liczby

188 Krystyna Hanusik, Urszula Łangowska-Szczęśniak gospodarstw rolnych w kraju na skutek zmian zachodzących na wsi. W okresie 1995-2005 wzrosło znaczenie źródeł dochodów typowych dla gospodarki rynkowej, takich jak dochody z pracy na własny rachunek, przychody finansowe i dochody z wynajmu nieruchomości. Dochody z wynajmu nieruchomości wzrosły relatywnie najbardziej, ponad 2,5 krotnie, ale ich udział w dochodach gospodarstw domowych, był nieznaczny, wynosił w 2005 r. 0,2. Spadek udziału zasiłków dla bezrobotnych w dochodach gospodarstw domowych przy wzroście skali bezrobocia w analizowanym okresie świadczył o pojawieniu się bezrobocia długookresowego, skutkującego utratą prawa do zasiłków. W związku, z tym wzrastał poziom świadczeń z tytułu pomocy społecznej. W latach 1995-2005 mimo niewielkiego wprawdzie wzrostu realnych dochodów gospodarstw domowych obniżyły się o 2 punkty procentowe udziały bieżących oszczędności, czyli pozostałości gotówki z poprzedniego miesiąca. Kolejno poddano analizie źródła dochodów w grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych. Rozpatrywano podstawowe źródła dochodów, a mianowicie, dochody z pracy najemnej, z pracy na własny rachunek, emerytury, renty i łącznie pozostałe źródła dochodów, którymi są głównie dochody z różnego rodzaju świadczeń społecznych. Udziały wymienionych źródeł dochodów w dochodach poszczególnych typów gospodarstw domowych przedstawiono w tabeli 5. W badanym okresie w gospodarstwach pracowników wzrósł istotnie udział dochodów z pracy najemnej, o ponad 5 punktów procentowych, wzrósł też udział dochodów z pracy na własny rachunek. Natomiast udział dochodów z rent i emerytur utrzymał się na podobnym poziomie. Spadł znacząco udział dodatkowego źródła dochodów dochodów z gospodarstwa rolnego. W gospodarstwach osób pracujących na własny rachunek o około 3,5 punktu procentowego wzrósł udział podstawowego źródła dochodu, na wysokim poziomie ponad 13 utrzymał się udział dochodów z pracy najemnej, dochodów z emerytur. Nieznacznie spadły udziały dochodów z gospodarstwa rolnego i rent oraz z pozostałych źródeł. Największe zmiany w źródłach dochodów odnotowano w gospodarstwach domowych rolników, przede wszystkim zmniejszył się o prawie 6 punktów procentowych udział dochodów z gospodarstwa rolnego a o ponad 7 punktów procentowych wzrósł udział dochodów z pracy najemnej. Nieznacznie zmniejszył się udział dochodów z rent i emerytur, a znaczenie pozostałych źródeł dochodów nie uległo zmianie. W gospodarstwach domowych emerytów i rencistów najistotniejszą zmianą był wzrost udziału dochodów z emerytur oraz spadek udziału dochodów z rent, a także spadek dochodów z gospodarstwa rolnego. Zmiany znaczenia pozostałych źródeł dochodów w badanym okresie były bardzo niewielkie. Gospodarstwa domowe bez własnych źródeł zarobkowych w ciągu dziesięciu lat stały się bardziej zależne od pomocy społecznej, udział tego typu dochodów wzrósł o około 7 punktów procentowych, widocznie wzrosły też dochody z rent i emerytur oraz pojawiły się dochody z pracy na własny rachunek. Obniżył się w tych gospodarstwach o ponad 9 punktów procentowych udział dochodów z pracy najemnej, o ponad 2 punkty procentowe spadł też udział dochodów z gospodarstwa rolnego. Dodatkowo przeprowadzono badanie skali zróżnicowania dochodów z podstawowych źródeł według grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych, stosując w tym celu analizę rozkładów tych dochodów. W tabeli 6 przedstawiono empiryczne dystrybuanty odpowiednich rozkładów a na rysunkach 4 i 5 funkcje gęstości dopasowanych rozkładów logarytmiczno-normalnych. W przypadku wszystkich podstawowych źródeł dochodów zaobserwowano poprawę, polegającą na wzroście średniej wysokości dochodu osiąganego najczęściej i wzrostu liczby

Zmiany poziomu, struktury i zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych w Polsce 189 gospodarstw osiągających dochody wyższe. Obrazuje to spłaszczenie i przesunięcie w prawo odpowiednich krzywych rozkładu dla 2005 r. w porównaniu do 1995 r. Natomiast nie zmieniła się w ciągu badanego okresu kolejność usytuowania względem siebie krzywych rozkładu głównych źródeł dochodów wyróżnionych typów gospodarstw domowych. Podsumowanie W podsumowaniu należy stwierdzić, że zmiany poziomu i zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych w Polsce w latach 1993-2005 były pochodną fluktuacji naszej gospodarki. Okres wzrostu gospodarczego z lat 1993-1997 zaowocował poprawą poziomu i rozkładu dochodów we wszystkich wyróżnionych grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych, a szczególnie korzystnie wpłynął na sytuację gospodarstw rolniczych. Zmniejszenie tempa wzrostu gospodarczego począwszy od 1998 r. spowodowało znaczące zahamowanie realnego wzrostu dochodów gospodarstw domowych w Polsce. Przy czym należy podkreślić, że jedyną grupą gospodarstw domowych, której realne dochody w 2000 r. były niższe nawet w stosunku do dochodów z 1993 r. były gospodarstwa domowe rolników. Ta grupa ludności Polski straciła, zatem najwięcej w wyniku transformacji systemu społeczno-gospodarczego. Ponadto w skali całej gospodarki na skutek zmniejszenia się liczby osób utrzymujących się z rolnictwa spadł prawie dwukrotnie udział dochodów z prowadzenia gospodarstwa rolnego w dochodach gospodarstw domowych. Wyniki analizy zmian poziomu dochodów gospodarstw domowych w Polsce w latach 1993-2005 pozwalają również stwierdzić, że nastąpiła niewielka poprawa materialnej sytuacji gospodarstw. Całkowite realne dochody gospodarstw wzrosły w ciągu 13 lat o 15. Takie tempo wzrostu jest praktycznie niezauważalne. Zaobserwowane pozytywne zmiany dotyczące poziomu i zróżnicowania dochodów najbiedniejszych grup gospodarstw domowych, mianowicie gospodarstw emerytów i rencistów oraz gospodarstw utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych niweluje fakt istotnego wzrostu udziału tych grup gospodarstw w ogólnej liczbie gospodarstw w kraju. Jest to wynikiem wzrostu bezrobocia po 1998 r., wydłużenia okresu pozostawania bez pracy oraz stałego wzrostu liczby emerytów i rencistów w całym badanym okresie. W badanym okresie w gospodarstwach pracowników, emerytów, rencistów i pracujących na własny rachunek umocniło się znaczenie głównego źródła utrzymania. W gospodarstwach rolników wzrósł udział dochodów z pracy najemnej. Niepokojące są zmiany struktury dochodów w gospodarstwach bez własnych źródeł zarobkowych. Wskazują one na coraz większe uzależnienie tych gospodarstw od pomocy społecznej. BIBLIOGRAFIA: 1. Analiza ekonometryczna kształtowania się płac w Polsce w okresie transformacji, (1999) red. M.S. Kot, PWN, Warszawa-Kraków, 2. H. Domański (2000), Hierarchie i bariery społeczne w latach dziewięćdziesiątych, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, s. 89 i dalsze, 3. K. Hanusik, U. Łangowska-Szczęśniak, (2003), Kształtowanie się dochodów gospodarstw domowych w Polsce w latach 1993-2000, w: W odpowiedzi na zjawiska i wyzwania społeczne, red. Naukowy K. Frysztacki, K. Heffner, Opole, s. 264 i dalsze, 4. I.Kudrycka, (2004), Czynniki wzrostu PKB w Polsce w latach 90. i perspektywy rozwoju gospodarki, Wiadomości Statystyczne, z.12, s. 29 i dalsze, 5. R. Orpych, (2005), Nierównomierność rozkładu płac w Polsce w latach 1956-2002, Wiadomości Statystyczne, z.11, s. 26-36

190 Krystyna Hanusik, Urszula Łangowska-Szczęśniak Rysunek 1. Kształtowanie się średnich miesięcznych dochodów ogółem gospodarstw domowych w Polsce w latach 1993-2005 według typów społeczno-ekonomicznych gospodarstw 4 0 00 3 5 00 dochody gospodarstwa domowego w pln 3 0 00 2 5 00 2 0 00 1 5 00 1 0 00 Pra cowni ków Rol ników Emerytów i renc istów Pracującyc h na własn y rac hunek Bez źróde ł zarobkowyc h Ogółem 500 0 19 93 r. 19 94 r. 19 95 r. 19 96 r. 19 97 r. 19 98 r. 19 99 r. 2 000 r. 2 001 r. 2 002 r. 2 003 r. 2 004 r. 2005 r. lata Rysunek 2. Kształtowanie się rozkładów średnich miesięcznych dochodów gospodarstw domowych w Polsce w 1993 r. według typów społeczno-ekonomicznych 18,00 16,00 14,00 12,00 cz ęstość w 10,00 8,0 0 6,0 0 pr93 ch93 wr93 er93 bz93 4,0 0 2,0 0 0,0 0 0 100 0 2000 3 000 400 0 5000 6 000 700 0-2,00 dochody gospodarstwa w pln

Zmiany poziomu, struktury i zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych w Polsce 191 Rysunek 3. Kształtowanie się rozkładów średnich miesięcznych dochodów gospodarstw domowych w Polsce w 2005 r. według typów społeczno-ekonomicznych 14,00 12,00 10,00 częstość w 8,00 6,00 4,00 pr05 ch05 wr05 er05 bz05 2,00 0,00 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000-2,00 dochody gospodarstwa w pln Rysunek 4. Kształtowanie się rozkładów miesięcznych dochodów z podstawowego źródła według typów społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych w Polsce w 1995 r. 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 <=200 40 0 600 800 1000 1200 1400 16 00 180 0 2000 2200 2400 2600 28 00 300 0 3200 3400 3600 38 00 40 00 420 0 4400 4600 4800 50 00 520 0 540 0 5600 5800 >6000 częstość w pr95 wr95 ro95 em95 re95 dochody gospodarstwa w pln

192 Krystyna Hanusik, Urszula Łangowska-Szczęśniak Rysunek 5. Kształtowanie się rozkładów miesięcznych dochodów z podstawowego źródła według typów społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych w Polsce w 2005 r. 30,00 25,00 cz ęstość w 20,00 15,00 pr05 wr0 5 ro 05 em05 re 05 10,00 5,0 0 0,0 0 <=200 400 600 800 1000 1200 14 00 160 0 180 0 2000 2200 2400 26 00 28 00 300 0 3200 3400 3600 3800 40 00 420 0 4400 4600 4800 5000 52 00 540 0 5600 5800 >6000 dochody gospodarstwa w pln Tabela 1 Podstawowe charakterystyki sytuacji gospodarczej Polski w latach 1993-2005 (łańcuchowe wskaźniki dynamiki) Wyszczególni enie 1993 r. 1994 r. 1995 r. 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2000 r. 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. Produkt krajowy brutto (wsk.dynamik i 1990=100), 98,1 103,0 111,4 116,6 124,4 130,4 139,0 144,8 146,4 148,4 154,0 162,2 167,9 Udział w wartości dodanej: rolnictwa 7,2 6,8 6,9 6,4 5,5 4,7 5,2 4,9 5,1 4,5 4,4 5,1 4,6 przemysłu 35,7 30,9 31,6 30,1 29,3 27,6 24,6 24,0 22,5 22,4 23,8 25,3 24,7 budownictwa 7,1 7,4 7,3 7,4 7,9 8,7 8,1 7,7 7,0 6,4 5,8 5,5 6,1 Popyt krajowy (wsk.dynamik i 1990=100) 105,4 110,1 118,8 129,0 140,9 149,9 159,3 164,2 161,9 163,4 167,8 177,9 182,2 Spożycie (wsk.dynamik i 1990=100) 115,6 119,9 125,1 132,4 140,3 146,1 156,0 160,4 163,9 168,7 172,9 179,8 184,5 Przeciętne miesięczne wynagrodzeni a realne(wsk,dy namiki 1992=100) 99,7 101,3 104,2 109,9 116,4 120,3 126,0 127,2 130,4 131,3 135,7 136,6 139,0 Pracujący przeciętnie w roku (wsk,dynamik i 1993=100) 100,0 101,0 102,8 104,8 107,7 110,3 107,3 104,8 104,1 88,8 88,4 88,0 89,2

Zmiany poziomu, struktury i zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych w Polsce 193 W tym udział pracujących w rolnictwie 25,7 26,9 26,0 26,7 25,8 25,1 25,7 26,2 26,3 16,1 16,1 16,0 15,9 Stopa bezrobocia rejestrowaneg o (wsk,dynamik i 1993=100) 100,0 97,6 90,9 80,5 62,8 63,4 79,9 92,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS z 2000 r. i 2006 r. Tabela 2 Kształtowanie się miesięcznych realnych dochodów ogółem gospodarstw domowych w Polsce w latach 1993-2005 (w cenach z 2005 r.) 106,7 122,0 122,0 115,9 107,3 Wyszczególn ienie 1993r. 1994r. 1995r. 1996r. 1997r. 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. relacja 05/93 Typ gospodarstw a Dochody w pln Pracownikó w 2 244 2 259 2 277 2 458 2 582 2 534 2 578 2 573 2 557 2 569 2 648 2 618 2 617 1,166 Rolników 2 247 2 262 2 451 2 484 2 768 2 278 2 114 2 225 2 255 2 556 2 109 2 348 2 653 1,181 Emerytów i rencistów 1 382 1 421 1 453 1 518 1 639 1 594 1 631 1 561 1 665 1 721 1 757 1 748 1 722 1,246 Pracujących na własny rachunek (wr) 2 961 3 053 3 057 3 202 3 428 3 212 3 311 3 331 3 230 3 252 3 295 3 333 3 299 1,114 Bez źródeł zarobkowych (bz) 1 099 1 145 1 442 1 201 1 188 1 184 1 237 1 260 1 273 1 327 1 268 1 281 1 347 1,226 Ogółem 1 964 1 978 2 008 2 128 2 278 2 199 2 220 2 182 2 193 2 214 2 247 2 250 2 254 1,148 relacja wr/bz 2,69 2,67 2,12 2,67 2,89 2,71 2,68 2,64 2,54 2,45 2,60 2,60 2,45 x Typ gospodarstw a Relacja do dochodów ogółem w Pracownikó x w 114 114 113 116 113 115 116 118 117 116 118 116 116 Rolników 114 114 122 117 122 104 95 102 103 115 94 104 118 x Emerytów i x rencistów 70 72 72 71 72 72 73 72 76 78 78 78 76 Pracujących x na własny rachunek 151 154 152 150 150 146 149 153 147 147 147 148 146 Bez źródeł x zarobkowych 56 58 72 56 52 54 56 58 58 60 56 57 60 Ogółem 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 x Tabela 3 Empiryczna dystrybuanta rozkładu realnych dochodów miesięcznych gospodarstw domowych w Polsce w latach 1993-2005 w cenach z 2005 r. (według typów społecznoekonomicznych gospodarstw) Dochód GD pracowników GD rolników GD pracujących na GD emerytów i GD bez własnych gospodarstwa własny rachunek rencistów źródeł zarobkowych w pln 1993 r 2005r 1993 r 2005r 1993 r 2005r 1993 r 2005r 1993 r 2005r Do 200 0,00 0,00 1,08 0,62 0,00 0,01 0,05 0,00 1,05 0,58 Do 400 0,04 0,08 6,38 3,95 0,04 0,27 2,17 0,46 10,46 6,60 Do 600 0,61 0,79 14,19 9,33 0,43 1,42 10,23 3,49 26,09 18,13 Do 800 2,86 2,94 22,63 15,59 1,77 3,84 23,08 10,54 41,91 31,29 Do 1000 7,58 6,91 30,78 22,01 4,46 7,45 37,33 20,75 55,35 43,65 Do 1200 14,63 12,51 38,25 28,23 8,55 11,97 50,57 32,33 65,95 54,30 Do 1400 23,28 19,26 44,94 34,07 13,80 17,09 61,78 43,76 74,06 63,10 Do 1600 32,63 26,60 50,87 39,47 19,84 22,50 70,78 54,14 80,17 70,21

194 Krystyna Hanusik, Urszula Łangowska-Szczęśniak Do 1800 41,94 34,09 56,08 44,41 26,32 28,00 77,78 63,09 84,77 75,91 Do 2000 50,69 41,38 60,66 48,90 32,91 33,41 83,14 70,55 88,22 80,46 Do 2200 58,58 48,26 64,69 52,98 39,37 38,62 87,21 76,62 90,84 84,09 Do 2400 65,51 54,58 68,22 56,68 45,55 43,57 90,27 81,50 92,83 87,00 Do 2600 71,45 60,30 71,33 60,04 51,34 48,22 92,58 85,39 94,35 89,32 Do 2800 76,48 65,41 74,08 63,08 56,67 52,54 94,32 88,45 95,51 91,19 Do 3000 80,68 69,92 76,51 65,83 61,53 56,54 95,64 90,87 96,42 92,70 Do 3200 84,17 73,89 78,66 68,34 65,92 60,23 96,64 92,77 97,13 93,93 Do 3400 87,04 77,36 80,57 70,62 69,85 63,61 97,39 94,27 97,68 94,93 Do 3600 89,40 80,37 82,28 72,70 73,36 66,70 97,97 95,44 98,12 95,74 Do 3800 91,33 82,99 83,80 74,60 76,48 69,52 98,41 96,37 98,46 96,42 Do 4000 92,90 85,25 85,16 76,33 79,25 72,10 98,75 97,10 98,74 96,97 Do 4200 94,19 87,21 86,38 77,91 81,69 74,45 99,02 97,67 98,96 97,43 Do 4400 95,24 88,90 87,49 79,37 83,84 76,59 99,22 98,13 99,14 97,81 Do 4600 96,09 90,36 88,48 80,70 85,74 78,54 99,38 98,49 99,29 98,13 Do 4800 96,79 91,62 89,37 81,93 87,41 80,31 99,51 98,78 99,40 98,40 Do 5000 97,36 92,71 90,19 83,06 88,87 81,92 99,60 99,01 99,50 98,62 Do 5200 97,82 93,65 90,92 84,10 90,16 83,39 99,68 99,20 99,58 98,81 Do 5400 98,20 94,46 91,59 85,06 91,30 84,73 99,74 99,35 99,65 98,98 Do 5600 98,51 95,17 92,20 85,95 92,30 85,96 99,79 99,47 99,70 99,11 Do 5800 98,77 95,78 92,75 86,78 93,18 87,07 99,83 99,56 99,75 99,23 Powyżej 5800 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS z reprezentacyjnych badań budżetów gospodarstw domowych w Polsce lat 1993-2005 Tabela 4 Zmiany znaczenia wybranych źródeł dochodów i przychodów gospodarstw domowych w Polsce w latach 1995 i 2005 (w cenach z 2005 r.) Dochody w zł Udział w Dochody w zł Udział w Wyszczególnienie źródeł dochodów gospodarstw domowych średnio na GD w 1995 r. dochodach ogółem GD średnio na GD w 2005 r. dochodach ogółem GD Wskaźnik 2005/1995 Dochody z pracy najemnej 918,02 33,93 1 052,15 34,92 1,15 Dochody z pracy na własny rachunek 133,73 4,94 183,94 6,10 1,38 Dochody z własności 2,38 0,09 0,92 0,03 0,39 Dochody z wynajmu nieruchomości 2,30 0,09 6,08 0,20 2,64 Dochody z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego 213,57 7,89 120,30 3,99 0,56 Emerytury 321,76 11,89 439,32 14,58 1,37 Renty 196,93 7,28 178,72 5,93 0,91 Zasiłki dla bezrobotnych 46,24 1,71 12,98 0,43 0,28 Pozostałe świadczenia z ubezpieczeń społecznych i pomocy społecznej 77,22 2,85 128,37 4,26 1,66 Dochody ze sprzedaży majątku rzeczowego i użytkowanych artykułów konsumpcyjnych 11,10 0,41 5,97 0,20 0,54 Przychody finansowe 140,46 5,19 200,78 6,66 1,43 Pozostałość gotówki z poprzedniego miesiąca 551,68 20,39 553,82 18,38 1,00 zmian Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS z reprezentacyjnych badań budżetów gospodarstw domowych w Polsce lat 1995-2005 Tabela 5 Kształtowanie się struktury średnich miesięcznych realnych dochodów gospodarstw domowych w Polsce w latach 1995 i 2005 (w cenach z 2005 r.) Wyszczególnienie typów gospodarstw domowych Wyszczególnienie źródeł dochodów z gospodarstw z ogółem a rolnego z pracy na własny rachunek z emerytury z renty Pozostałe pracy najemnej 1995 r. Pracowników 100,00 5,21 74,53 0,98 3,62 4,84 10,81

Zmiany poziomu, struktury i zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych w Polsce 195 Pracujących na własny rachunek 100,00 1,70 13,15 71,63 2,88 2,53 8,11 Rolników 100,00 76,23 1,35 0,62 9,51 6,28 6,01 Emerytów i rencistów 100,00 3,35 8,97 0,50 52,57 25,44 9,16 Bez własnych źródeł zarobkowych 100,00 3,98 17,54 0,12 0,89 3,75 73,72 2005 r. Pracowników 100,00 0,87 79,60 1,80 3,87 3,68 10,18 Pracujących na własny rachunek 100,00 0,55 13,44 75,02 2,86 1,96 6,16 Rolników 100,00 70,63 8,73 1,29 7,92 5,37 6,06 Emerytów i rencistów 100,00 1,13 8,74 0,85 60,67 20,18 8,43 Bez własnych źródeł zarobkowych 100,00 1,40 8,27 1,08 2,65 5,69 80,92 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS z reprezentacyjnych badań budżetów gospodarstw domowych w Polsce lat 1995-2005 Tabela 6 Empiryczna dystrybuanta rozkładu podstawowych źródeł realnych dochodów miesięcznych gospodarstw domowych w Polsce w latach 1995-2005 w cenach z 2005 r. (według typów społeczno-ekonomicznych gospodarstw) GD rolników GD pracujących na GD pracowników GD emerytów i GD emerytów i Dochód (dochód z własny rachunek (dochód z pracy rencistów (dochód z rencistów (dochód z gospodarstw gospodarstwa (dochód z pracy na najemnej) emerytury) renty) a w pln rolnego) własny rachunek) 1995 r 2005r 1995 r 2005r 1995 r 2005r 1995 r 2005r 1995 r 2005r Do 200 0,04 0,22 5,75 5,58 0,12 0,75 0,06 0,00 0,12 0,06 Do 400 0,62 0,88 12,57 12,27 0,87 2,24 1,20 0,09 10,54 4,43 Do 600 6,09 3,21 22,25 19,53 2,61 5,22 16,56 5,74 43,41 31,50 Do 800 17,50 10,46 30,50 27,09 8,05 8,48 35,33 18,63 62,59 54,23 Do 1000 28,57 20,02 39,54 35,47 15,70 16,08 50,76 34,09 78,17 69,12 Do 1200 38,52 28,53 46,71 43,31 26,30 22,00 62,07 46,99 87,77 81,35 Do 1400 47,96 36,52 52,90 49,42 34,53 27,69 72,01 56,79 93,20 89,40 Do 1600 56,86 45,13 58,74 55,99 42,76 38,18 80,53 64,98 96,32 93,70 Do 1800 65,39 52,87 64,93 61,34 51,68 44,01 87,31 72,99 97,99 96,54 Do 2000 72,25 60,17 69,55 64,88 59,33 53,52 91,94 80,15 98,75 98,13 Do 2200 77,83 66,32 72,69 68,78 65,87 57,44 95,05 85,65 99,20 98,95 Do 2400 82,10 71,24 75,88 71,74 70,97 60,98 96,89 89,67 99,50 99,20 Do 2600 85,70 75,71 78,09 74,48 75,09 68,25 97,99 92,80 99,71 99,40 Do 2800 88,50 79,39 80,26 76,16 78,33 71,19 98,78 94,96 99,77 99,49 Do 3000 90,82 82,80 82,27 78,26 81,92 77,25 99,19 96,35 99,79 99,57 Do 3200 92,57 85,36 84,92 80,35 84,53 79,16 99,35 97,55 99,85 99,59 Do 3400 93,94 87,41 86,25 82,15 86,85 80,19 99,50 98,31 99,90 99,63 Do 3600 94,96 89,32 87,62 83,08 88,35 83,59 99,66 98,94 99,94 99,75 Do 3800 95,82 90,76 88,90 84,77 89,69 84,76 99,78 99,28 99,96 99,75 Do 4000 96,44 92,13 89,88 86,05 91,08 87,51 99,82 99,51 99,96 99,77 Do 4200 96,97 93,27 90,82 87,44 91,95 88,44 99,86 99,65 99,96 99,77 Do 4400 97,45 94,20 91,70 88,20 93,11 89,00 99,88 99,74 99,98 99,77 Do 4600 97,86 95,05 92,19 88,90 93,63 90,30 99,88 99,87 99,98 99,77 Do 4800 98,22 95,61 92,49 89,65 94,32 90,91 99,89 99,90 99,98 99,84 Do 5000 98,46 96,20 92,78 90,06 94,96 92,87 99,90 99,98 99,98 99,90 Do 5200 98,66 96,60 93,32 90,64 95,42 93,43 99,90 99,98 99,98 99,92 Do 5400 98,89 96,93 93,96 91,16 95,71 93,71 99,92 99,98 99,98 99,96 Do 5600 98,97 97,16 94,30 91,51 96,12 94,55 99,92 99,98 99,98 100,00 Do 5800 99,09 97,42 94,94 92,21 96,52 94,64 99,92 99,98 99,98 100,00 Powyżej 5800 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS z reprezentacyjnych badań budżetów gospodarstw domowych w Polsce lat 1993-2005