Załącznik do Uchwały Nr XX/147/15 Rady Miejskiej w Tuszynie z dnia 28 grudnia 2015r. Program Wspierania Rodziny w Gminie Tuszyn na lata

Załącznik do Uchwały Nr XX/147/15 Rady Miejskiej w Tuszynie z dnia 28 grudnia 2015r. Program Wspierania Rodziny w Gminie Tuszyn na lata 2016-2018 2015

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 3 1. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA... 4 2. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA... 6 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY... 9 4. DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W GMINIE... 10 4.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA... 10 4.2. SYTUACJA MIESZKANIOWA RODZIN... 12 4.3. SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM... 14 4.4. SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM... 20 4.5. POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU... 27 4.6. DZIECKO I RODZINA WSPIERANI PRZEZ PORADNIĘ PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNĄ... 34 4.7. PRZESTĘCZOŚĆ ORAZ DZIAŁANIA PODEJMOWANE NA RZECZ ZAPEWNIENIA BEZPIECZEŃSTWA... 35 4.8. ANALIZA SWOT... 36 4.9. ZASOBY WSPIERAJĄCE RODZINĘ I DZIECKO W GMINIE... 40 5. CEL GŁÓWNY PROGRAMU, CELE OPERACYJNE, DZIAŁANIA... 42 6. REALIZACJA PROGRAMU... 46 SPIS TABEL I WYKRESÓW... 49 2

WPROWADZENIE Dziecko i rodzina wymagają wsparcia oraz szczególnej troski i ochrony. Działalność na rzecz rodzin powinna koncentrować się na wyrównywaniu pomiędzy nimi nieuzasadnionych i niezawinionych różnic socjalnych, tworzeniu im równych szans oraz asekurowaniu w obliczu ryzyka życiowego, natomiast działania podejmowane na rzecz dzieci winny mieć na celu ochronę ich praw, wyrównywanie szans życiowych poprzez ułatwianie dostępu do oświaty, służby zdrowia i wypoczynku oraz zapewnienie im ochrony w obliczu zagrożeń. Z punktu widzenia polityki społecznej, która odpowiada za tworzenie warunków samodzielnego funkcjonowania rodziny, rodzina i dziecko stanowią przedmiot niejako selektywnego zainteresowania. Jest tak dlatego, że odnosi się ono zwłaszcza do tych rodzin i pochodzących z nich dzieci, które na pewnym etapie swojego życia stają się bezradne i marginalizowane. Czynników powodujących bezradność i marginalizację rodziny jest wiele. Co budzi niepokój, ich liczba w ostatnim okresie wzrasta. Jedną z głównych przyczyn zwiększania się zjawisk niepożądanych, godzących w dobro rodziny i dziecka, jest wyczerpanie się więzi społecznych spajających struktury rodziny, wprowadzające element rozchwiania równowagi i harmonii w ich życiu. Możliwość świadczenia komplementarnego wsparcia rodzinom, które stają się bezradne i marginalizowane, daje stworzenie lokalnego systemu wspierania rodziny. W systemie takim ważne jest, by prowadzone działania oprzeć na przekonaniu, że naturalnym i koniecznym środowiskiem wychowania dziecka jest rodzina. W pierwszej kolejności powinien on być nastawiony na pomoc w rozwiązywaniu życiowych problemów rodziny, zanim nastąpi rozkład więzi rodzinnych oraz zaistnieją okoliczności zmuszające do rozłączenia rodziny. Należy przy tym pamiętać, iż efektywna praca z rodziną musi być stała, intensywna i dotyczyć jej ważnych problemów. Niniejszy Program został opracowany w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Tuszynie przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Jest on zgodny z art. 176 pkt. 1 ustawy z dnia 9 marca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 332 z późn. zm.), który w ramach zadań własnych gminy przewiduje opracowanie i realizację 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny. 3

1. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Istnieje wiele definicji rodziny. Najogólniej określa się ją jako podstawową komórkę społeczną, składającą się z rodziców (rodzica) i dzieci. Podkreśla się również instytucjonalną formę małżeństwa, poprzez którą powstaje system pokrewieństwa i dziedziczenia. Elementem wyróżniającym rodzinę jest wspólnota mieszkaniowa, tworząca najczęściej jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa, a nawet trzy pokolenia. Cechą wspólną wszystkich definicji rodziny jest to, że zapewnia ona ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom. Ogólnie rzecz ujmując, rodzinę charakteryzuje współwystępowanie takich elementów, jak: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność oraz wspólna kultura duchowa. Rodzina pełni szereg funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb swoich członków. Przede wszystkim warunkuje prawidłowy rozwój biologiczny i psychospołeczny dziecka. Jest pierwszą instytucją wychowawczą, w której przebiega proces socjalizacji dzieci, kształtowanie ich osobowości oraz przygotowanie do przyszłych ról społecznych. Rodzina oddziałuje na dziecko poprzez określony i swoisty układ stosunków społecznych, na których podłożu dziecko przyswaja sobie określone wartości i wzory osobowe. Każda rodzina tworzy własną, niepowtarzalną atmosferę życia domowego, na którą wpływają między innymi: stosunki wzajemne między małżonkami, miłość rodzicielska do dzieci, codzienne zachowania członków rodziny, kultywowanie tradycji, a także służba uznawanym wartościom. Wychowawcze oddziaływanie rodziny ma istotny wpływ na socjalizację dzieci i młodzieży w drodze nieuświadomionego często przekazywania wiedzy o otaczającym świecie wraz z wartościowaniem go i preferowaniem wzorów zachowań. Prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny zagraża jednak szereg czynników, wśród których istotną rolę odgrywają zjawiska patologiczne. Ich oddziaływanie czyni daną rodzinę dysfunkcjonalną, czyli taką, która nie potrafi sprostać swoim obowiązkom względem dzieci i innych członków rodziny oraz pomyślnie rozwiązywać swoich problemów i sytuacji kryzysowych. Do zjawisk patologicznych zalicza się: alkoholizm, narkomanię, przestępczość rodziców oraz przemoc w rodzinie. Są one najczęstszą przyczyną niedostosowania społecznego dzieci. Dziecko, podobnie jak rodzina, nie posiada jednoznacznej definicji. Według Kodeksu cywilnego to osoba, która nie ukończyła 18 lat i nie uzyskała pełnej zdolności do czynności prawnych. W Kodeksie karnym osobę do ukończenia 17. roku życia uważa się za nieletnią. Dzieci do 13. roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych, a w ich imieniu działają 4

rodzice lub opiekunowie prawni. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych Kodeks cywilny przyznaje dzieciom, które ukończyły 13 lat. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje się wraz z ukończeniem 18 roku życia (jedyne odstępstwo stanowi wcześniejsze zawarcie związku małżeńskiego). Dziecko pozostaje aż do uzyskania pełnoletności, tj. ukończenia 18 lat, pod władzą rodzicielską. 5

2. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Rodzina i dziecko są chronione zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i międzynarodowym. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 18. stanowi, że małżeństwo, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejne artykuły konkretyzują to stwierdzenie, odnosząc je do różnych aspektów życia rodzinnego. Rozwinięcie norm zawartych w Konstytucji, a odnoszących się do rodziny, znajduje miejsce w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W dokumencie tym unormowano problematykę zawierania i ustawania małżeństw, stosunków majątkowych między małżonkami, obowiązków alimentacyjnych, pochodzenia dziecka, stosunków między rodzicami i dziećmi, instytucji przysposobienia, opieki i kurateli. Innymi regulacjami prawnymi związanymi z problematyką rodziny są Kodeksy: karny, cywilny, postępowania cywilnego i pracy. Pierwszy z nich zakłada ściganie z urzędu przestępstw przeciwko rodzinie, do których zalicza: bigamię, znęcanie się nad członkami rodziny, rozpijanie małoletniego, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, porzucenie i uprowadzenie dziecka. Natomiast Kodeks cywilny, choć nie jest bezpośrednio związany z ochroną rodziny, służy jej w zakresie przepisów dotyczących ochrony praw małoletniego w obrocie prawnym oraz dotyczących zasad prawa spadkowego. Kodeks postępowania cywilnego z kolei chroni rodzinę w postępowaniu egzekucyjnym. Obejmuje również ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych dla osób dochodzących roszczeń alimentacyjnych i daje możliwość występowania w tych sprawach w charakterze pełnomocnika właściwego przedstawiciela do spraw opieki społecznej organu gminy lub organizacji społecznej, mającej na celu udzielenie pomocy rodzinie. Kodeks pracy służy głównie ochronie macierzyństwa i zdrowia kobiet. Problematykę rodzinną podejmują również ratyfikowane przez Polskę akty międzynarodowe. Jednym z nich jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, której art. 16. stanowi, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Zapis dotyczący rodziny figuruje również w pkt. 16 pierwszej części Europejskiej Karty Społecznej. Mówi on, iż rodzina, jako podstawowa komórka społeczeństwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pełnego rozwoju. 6

Innym dokumentem zapewniającym ochronę rodzinie jest uchwalona przez Stolicę Apostolską Karta Praw Rodziny. W dokumencie tym zapisane jest m.in. prawo do istnienia i budowy rodziny, czyli prawo każdego do założenia rodziny i posiadania środków na jej utrzymanie, prawo do przekazania życia i wychowania dzieci wedle własnych tradycji i wartości, prawo do mieszkania pozwalającego na godziwe życie rodzinne oraz prawo do zabezpieczenia fizycznego, społecznego, politycznego i ekonomicznego. Problematyka rodzinna podejmowana jest także w Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. W dokumencie tym, w określeniu prawa kobiet do równouprawnienia i partnerstwa podkreślono m.in. wpływ kobiet na wzrost dobrobytu społeczeństwa i rodziny. Część artykułów Konwencji pozostaje w bezpośrednim związku z rodzinnymi funkcjami kobiety, ukierunkowanymi na wzmocnienie społecznego statusu rodziny. Kolejnym dokumentem międzynarodowym, będącym zarazem najważniejszym aktem prawnym regulującym prawa dziecka, jest Konwencja o Prawach Dziecka. Jej postanowienia dotyczą osób, które nie ukończyły 18. roku życia i obejmują: prawa cywilne, prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami, prawa socjalne oraz kulturalne i polityczne. Konwencja ustanawia status dziecka oparty na założeniach, że jest ono samodzielnym podmiotem, wymagającym ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną szczególnej opieki i ochrony prawnej, posiadającym jako istota ludzka prawo do poszanowania tożsamości, godności i prywatności, a rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania i wymaga ze strony państwa wsparcia. Tworząc system ochrony dziecka, kierowano się: zasadą dobra dziecka (wszystkie działania podejmowane są w najlepiej pojętym interesie dziecka), zasadą równości (wszystkie dzieci, niezależnie od ich cech: koloru skóry, płci i narodowości, mają być równe wobec prawa), zasadą poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców za rozwój i wychowanie dziecka (ochronie podlega autonomia rodziny i prawa obojga rodziców do decydowania o sprawach dziecka) oraz zasadą pomocy państwa w zabezpieczeniu odpowiednich warunków socjalnych i zdrowotnych rodziny. Jeszcze innym aktem prawnym zapewniającym ochronę dziecku jest Europejska Konwencja o Przysposobieniu Dzieci. Ma ona zastosowanie do dzieci, które w momencie przysposobienia nie ukończyły 18 lat, nie zawarły związku małżeńskiego oraz nie są uznawane przez prawo za pełnoletnie. 7

Dokumentem na rzecz praw dziecka jest także Europejska Konwencja o Statusie Prawnym Dziecka Pozamałżeńskiego, która zrównuje w prawach dzieci małżeńskie i pozamałżeńskie. Rodzina i dziecko są chronione w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Prawny zapis ochrony rodziny i dziecka znajduje się w wyżej wymienionych aktach międzynarodowych oraz w konstytucjach poszczególnych państw członkowskich. Istnieją poza tym wspólnotowe akty wtórne dotyczące równego traktowania kobiet, które zwracają uwagę na konieczność godzenia życia zawodowego z rodzinnym oraz na szczególną ochronę kobiet w ciąży i w okresie macierzyństwa. 8

3. CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Tuszyn jest gminą miejsko-wiejską, położoną w środkowej części województwa łódzkiego, w powiecie łódzkim wschodnim, pomiędzy Łodzią a Piotrkowem Trybunalskim. Zajmuje powierzchnię 130 km 2 i obejmuje miasto Tuszyn oraz 20 sołectw: Bądzyń, Dylew, Garbów, Głuchów, Górki Duże, Górki Małe, Jutroszew, Kruszów, Mąkoszyn, Modlica, Rydzynki, Syski, Szczukwin, Tuszynek Majoracki, Wodzin Majoracki, Wodzin Prywatny, Wodzinek, Wola Kazubowa, Zofiówka i Żeromin. Gmina Tuszyn graniczy z gminami: Dłutów, Czarnocin, Grabica, Moszczenica oraz Brójce, Rzgów i Pabianice. Gmina Tuszyn posiada dogodne położenie komunikacyjne. Do najważniejszych dróg przebiegających przez jej teren należą: odcinek autostrady A-1 od węzła Tuszyn do południowej granicy powiatu stanowiący fragment projektowanej autostrady północ południe relacji Gdańsk Łódź Piotrków Trybunalski Częstochowa Katowice Cieszyn, droga krajowa Nr 1 Gdańsk Toruń Łódź Głuchów (węzeł Tuszyn ), droga krajowa Nr 91 Głuchów (węzeł Tuszyn ) Piotrków Trybunalski. Gmina Tuszyn wchodzi w skład Łódzkiej Aglomeracji Miejskiej, stanowiąc dla niej fragment południowego pasma rozwojowego. W ostatnich latach liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących w gminie zwiększa się, a dominującymi branżami są: handel i usługi w zakresie napraw, przetwórstwo przemysłowe i budownictwo. W strukturze użytków rolnych w gminie przeważają grunty orne, ale panujące na jej terenie naturalne warunki przyrodniczo-klimatyczne nie sprzyjają produkcji rolniczej. Poziom rozwoju infrastruktury technicznej w gminie Tuszyn jest na poziomie dobrym. Najlepiej jest rozwinięta sieć wodociągowa. Jednakże podobnie jak sieć kanalizacyjna i gazowa, wymaga dalszych inwestycji. Na terenie miasta Tuszyna znacznie lepiej rozwinięta jest sieć kanalizacyjna i gazowa, natomiast na obszarze wiejskim gminy nieco wyższym poziomem rozwoju charakteryzuje się sieć wodociągowa. Sieć placówek oświatowo-wychowawczych na terenie gminy tworzą: 2 przedszkola publiczne miejskie (PM Nr 1 i PM Nr 2), 2 oddziały przedszkolne (działające przy przedszkolach miejskich), 2 oddziały przedszkolne przy Szkołach Podstawowych, tj. przy SP w Górkach Dużych (dwie grupy wiekowe) oraz przy SP w Wodzinie Prywatnym (dwie grupy wiekowe), 4 Szkoły Podstawowe, 3 Gimnazja oraz Zespół Szkól Ogólnokształcących, w skład którego wchodzą: gimnazjum, liceum ogólnokształcące i liceum dla dorosłych. 9

Działalność kulturalną prowadzą z kolei Miejski Ośrodek Kultury w Tuszynie (posiada on filię w Tuszynie-Lesie), pod auspicjami którego działa Miejska Biblioteka Publiczna w Tuszynie wraz z filią w Tuszynie-Lesie i 2 punktami bibliotecznymi w Tuszynie i Żerominie. W gminie funkcjonują także: Niepubliczne Przedszkole Językowo-Sportowe Winners s.c. oraz 3 świetlice w Tuszynie, Tuszynie-Lesie i Tuszynku. Dla dzieci z terenów wiejskich utworzono oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych, które realizują podstawowe wychowanie przedszkolne. Utworzone są grupy wiekowe 3 i 4 latki oraz 5 i 6 latki. Główną instytucją zajmującą się w gminie upowszechnianiem kultury fizycznej, sportu i rekreacji jest Miejskie Centrum Sportu i Wypoczynku w Tuszynie, w skład którego wchodzą: w Tuszynie kryta pływalnia Oceanik, hala sportowa i zespół sportowy Orlik, a w Tuszynie-Lesie Stadion Miejski. Zadania służby zdrowia w gminie realizują: 4 zakłady opieki zdrowotnej (w tym 2 o charakterze niepublicznym) i pogotowie ratunkowe w Tuszynie, 18 prywatnych praktyk lekarskich (4 o profilu ogólnym, 4 o profilu specjalistycznym i 6 stomatologicznych) oraz 4 apteki. Pomoc społeczną mieszkańcom gminy świadczy z kolei Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Tuszynie, a nad bezpieczeństwem publicznym czuwają Komisariat Policji i Straż Miejska w Tuszynie oraz 12 jednostek ochotniczej straży pożarnej. 4. DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W GMINIE Diagnoza sytuacji rodziny i dziecka w gminie Tuszyn została oparta na badaniu źródeł zastanych, tj. danych pozyskanych z instytucji i organizacji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, oraz analizie ankiet skierowanych do przedstawicieli funkcjonujących w gminie placówek oświatowych a także reprezentantów środowiska lokalnego (liderzy lokalni, mieszkańcy). Diagnoza uwzględnia również analizę SWOT, która w obszarach: Rodzina, dziecko i młodzież, przemoc w rodzinie oraz Zdrowie, uzależnienia, bezpieczeństwo publiczne została przeprowadzona z udziałem przedstawicieli samorządu gminy. 4.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA Na koniec 2014 roku gmina Tuszyn liczyła 12.232 mieszkańców (w tym 6.308 kobiet), z czego 7.309 osób stanowiła ludność miasta Tuszyn. Gęstość zaludnienia w gminie 10

wynosiła 94 osoby na km 2. Szczegółowe dane na temat struktury wiekowej ludności gminy i jej zmian w latach 2012-2014 przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Struktura wiekowa ludności gminy w latach 2012-2014 2012 2013 2014 liczba osób w wieku przedprodukcyjnym 2.189 2.193 2.151 liczba osób w wieku produkcyjnym 7.811 7.839 7.861 liczba osób w wieku poprodukcyjnym 2.124 2.174 2.220 ogółem 12.124 12.206 12.232 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. W latach 2012-2014 liczba dzieci i młodzieży wahała się z roku na rok. Natomiast liczba osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym wzrastała. Sytuacja demograficzna kształtowana jest przez takie wskaźniki, jak przyrost naturalny (będący różnicą między liczbą urodzeń żywych i zgonów) oraz saldo migracji, która odbywa się zarówno w ruchu wewnętrznym, jak i zagranicznym. Dane szczegółowe w tym zakresie odnoszące się do gminy przedstawiają poniższe tabele. Tabela 2. Ruch naturalny ludności gminy w latach 2012-2014 2012 2013 2014 liczba urodzeń żywych 118 121 108 liczba zgonów 153 142 121 przyrost naturalny -35-21 -13 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. W latach 2012-2014 liczba urodzeń żywych wahała się (118 w 2012 r., 121 w 2013 r., 108 w 2014 r.). W całym analizowanym okresie liczba zgonów była wyższa od liczby urodzeń. Przyrost naturalny był ujemny i wzrastał na przestrzeni lat (-35 w 2012 r., -21 w 2013 r., -13 w 2014 r.). Tabela 3. Ruch migracyjny ludności gminy w latach 2012-2014 2012 2013 2014 saldo migracji w ruchu wewnętrznym 82 75 64 saldo migracji w ruchu zagranicznym -1-4 -3 saldo migracji ogółem 81 71 61 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. 11

W latach 2012-2014 saldo migracji było dodatnie (odpowiednio: 81, 71, 61). Migracja ludności do i z gminy odbywała się głównie w ruchu wewnętrznym. 4.2. SYTUACJA MIESZKANIOWA RODZIN Zasoby i warunki mieszkaniowe ludności determinują w znacznym stopniu jakość jej bytowania. Niejednokrotnie zakreślają również granice możliwości realizowania własnych aspiracji życiowych. W latach 2012-2014 liczba budynków mieszkalnych w gminie Tuszyn wahała się (z 3.324 w 2012 r. poprzez 3.364 w 2013 r. do 3.410 w 2014 r.). W analizowanym okresie podobnie wahała się liczba mieszkań (z 4.459 w 2012 r. poprzez 4.501 w 2013 r. do 4.457 w 2014 r.). Natomiast liczba izb mieszkalnych wzrosła (z 17.786 w 2012 r. do 18.284 w 2014 r.) i łączna powierzchnia użytkowa mieszkań (z 394.420 m 2 w 2012 r. do 408.838 m 2 w 2014 r.). Przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania w gminie wzrosła (z 110,9 m 2 w 2012 r. do 111,2 m 2 w 2014 r.). Także przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na jedną osobę zwiększyła się (z 88,5 m 2 w 2012 r. do 89,9 m 2 w 2014 r.). Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 4. Zasoby mieszkaniowe w gminie w latach 2012-2014 2012 2013 2014 liczba budynków mieszkalnych w gminie 3.324 3.364 3.410 liczba mieszkań 4.459 4.501 4.457 liczba izb 17.786 18.016 18.284 powierzchnia użytkowa mieszkań (w m 2 ) 394.420 400.910 408.838 przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (w m 2 ) 88,5 89,1 89,9 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (w m 2 ) 32,5 32,8 33,4 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. W latach 2012-2014 zmniejszała się liczba mieszkań komunalnych (z 637 w 2012 r. do 632 w 2014 r.), a tym samym liczba izb w mieszkaniach komunalnych (z 1.574 w 2012 r. do 1.561 w 2014 r.). Zmniejszała się łączna liczba osób mieszkających w mieszkaniach komunalnych (z 1.512 w 2012 r. do 1.460 w 2014 r.). W analizowanym okresie w gminie liczba mieszkań socjalnych wahała się (27 w 2012 r. poprzez 29 w 2013 r. do 28 w 2014 r.). Podobnie prezentuje się liczba izb w mieszkaniach socjalnych (42 w 2012 r. poprzez 44 w 2013 r. do 43 w 2014 r.) oraz liczba osób 12

mieszkających w mieszkaniach socjalnych (35 w 2012 r. poprzez 58 w 2013 r. do 57 w 2014 r.). Szczegółowe dane na temat mieszkań komunalnych i socjalnych przedstawia poniższa tabela. Tabela 5. Zasoby mieszkaniowe będące w posiadaniu gminy w latach 2012-2014 2012 2013 2014 liczba mieszkań komunalnych 637 634 632 liczba izb w mieszkaniach komunalnych 1.574 1.565 1.561 łączna powierzchnia użytkowa mieszkań komunalnych (w m 2 ) - - - przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania komunalnego (w m 2 ) - - - łączna liczba osób mieszkających w mieszkaniach komunalnych 1.512 1.471 1.460 liczba mieszkań socjalnych 27 29 28 liczba izb w mieszkaniach socjalnych 42 44 43 łączna powierzchnia użytkowa mieszkań socjalnych (w m 2 ) 677 677 701 łączna liczba osób mieszkających w mieszkaniach socjalnych 53 58 57 Dane Urzędu Miasta w Tuszynie. W analizowanym okresie oddano w gminie do użytkowania łącznie 154 nowe mieszkania. Przy tym liczba oddawanych w ciągu roku do użytkowania nowych mieszkań wahała się (z 53 w 2012 r. poprzez 45 w 2013 r. do 56 w 2014 r.). Wahaniom ulegała liczba nowych izb mieszkalnych oddawanych w ciągu roku do użytkowania (282 w 2012 r., 247 w 2013 r., 325 w 2014 r.). Podobnie wahała się łączna powierzchnia użytkowa oddawanych mieszkań (8.557 m 2 w 2012 r., 6.914 m 2 w 2013 r., 9.579 m 2 w 2014 r.). W latach 2012-2014 oddano w gminie do użytkowania w sumie 27 nowych budynków niemieszkalnych (8 w 2012 r., 10 w 2013 r. i 9 w 2014 r.) o łącznej powierzchni użytkowej 12.546 m 2 (3.227 m 2 w 2012 r., 4.807 m 2 w 2013 r., 4.512 m 2 w 2014 r.). Szczegółowe dane na temat nowych mieszkań i budynków niemieszkalnych oddanych do użytkowania, liczby izb w nowych mieszkaniach oraz powierzchni użytkowej nowych mieszkań i budynków niemieszkalnych przedstawia poniższa tabela. Tabela 6. Nowo oddane mieszkania i budynki niemieszkalne w gminie w latach 2012-2014 2012 2013 2014 liczba nowych mieszkań oddanych do użytkowania 53 45 56 liczba nowych izb oddanych do użytkowania 282 247 325 powierzchnia użytkowa oddanych mieszkań (w m 2 ) 8.557 6.914 9.579 liczba nowych budynków niemieszkalnych oddanych do użytkowania 8 10 9 powierzchnia użytkowa budynków niemieszkalnych oddanych do użytkowania (w m 2 ) Dane Głównego Urzędu Statystycznego. 3.227 4.807 4.512 13

Gospodarstwom domowym, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania, wypłacane są dodatki mieszkaniowe. Jest to forma pomocy świadczona i realizowana przez Urząd Miasta w Tuszynie (gminę). Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 7. Dodatki mieszkaniowe przyznane w gminie w latach 2012-2014 2012 2013 2014 liczba rodzin, którym decyzją przyznano dodatek 114 133 135 liczba przyznanych dodatków 1.364 1.593 1.615 wartość przyznanych dodatków Dane Urząd Miasta w Tuszynie. 212.515,43zł 245.437,96zł 236.955,06zł W latach 2012-2014 liczba rodzin w gminie, którym decyzją administracyjną przyznano dodatek mieszkaniowy, rosła (z 114 w 2012 r. do 135 w 2014 r.). Podobnie przedstawiała się również liczba przyznanych dodatków (z 1.364 w 2012 r. do 1.615 w 2014 r.) a wysokość kwot przeznaczonych na ten cel wahała się (z 212.515,43 zł w 2012 r. poprzez 245.437,96 zł w 2013 r. do 236.955,06 zł w 2014 r.). 4.3. SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM Analiza sytuacji dziecka w środowisku przedszkolnym, szkolnym i rodzinnym została dokonana na podstawie badań ankietowych, przeprowadzonych w funkcjonujących w gminie Tuszyn placówkach oświatowo-wychowawczych. Badania te pozwoliły zdiagnozować środowisko przedszkolne, szkolne i rodzinne dzieci i uczniów pod kątem występowania zachowań o cechach patologii społecznej oraz uzyskać informacje na temat prowadzonych w przedszkolach i szkołach działań opiekuńczo-wychowawczych, profilaktycznych i leczniczych. W sumie do analizy przedłożono wszystkie ankiety, wypełnione przez pedagoga szkolnego lub dyrektora z następujących placówek oświatowych: Przedszkole Miejskie Nr 1 w Tuszynie (liczba dzieci: 167), Przedszkole Miejskie Nr 2 w Tuszynie (liczba dzieci: 134), Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Władysława Jagiełły w Tuszynie (liczba uczniów: 393), Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Stefanii Sempołowskiej w Tuszynie (liczba uczniów: 193), Szkoła Podstawowa im. Franciszka Kujawińskiego w Górkach Dużych (liczba uczniów: 98), Szkoła Podstawowa w Wodzinie Prywatnym (liczba uczniów ogółem 112 w tym 44 dzieci w wieku przedszkolnym), 14

Gimnazjum Nr 2 im. Władysława St. Reymonta w Tuszynie (liczba uczniów: 99), Gimnazjum w Wodzinie Prywatnym (liczba uczniów 38). Zasoby i oferta szkolna Z analizy ankiet wynika, że tylko 4 placówki zatrudniają pedagoga (oprócz Przedszkola Miejskiego Nr 1 i 2), 2 - pielęgniarkę (Przedszkole Miejskie Nr 1 i SP Nr 2) oraz 3 logopedę (PM Nr 2, SP Nr 1, SP w Górkach Dużych). Żadna z placówek nie zatrudnia psychologa i doradcy zawodowego. Szkoły wydają obiady dla 167 uczniów. Większość placówek oświatowych zapewnia uczniom dostęp do Internetu, umożliwia korzystanie z sali gimnastycznej. Szkoły nie posiadają klas integracyjnych. We wszystkich placówkach nie zauważono problemów z dojazdem uczniów do szkół. Placówki oferują dzieciom i młodzieży zajęcia dodatkowe. Najczęściej przyjmują one postać różnorodnych tematycznie kół zainteresowań (m.in. koła humanistyczne, matematyczne, muzyczne, taneczne, plastyczne, informatyczne, religijne) oraz zajęć językowych i rekreacyjno-sportowych. Jednocześnie prowadzone są zajęcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wśród nich najczęściej organizowane są zajęcia logopedyczne, wyrównawcze, korekcyjno-kompensacyjne, rewalidacyjne i psychoterapeutyczne. Problemy dosięgające uczniów i ich rodziny Ankietowani identyfikowali problemy, które w najpoważniejszym stopniu dosięgają uczniów i ich rodziny, w dwojaki sposób: odpowiadając na pytanie o charakterze otwartym oraz wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych obejmujący 15 zmiennych. Określając problemy w odpowiedzi na pytanie otwarte, badane placówki wskazywały głównie na niski status materialny rodzin, bezrobocie, sięganie po używki-alkohol, papierosy, narkotyki. Trudna sytuacja materialna wiąże się często z występującymi w domu dysfunkcjami, takimi jak niewydolność i bezradność wychowawcza, brak odpowiedniego zainteresowania dzieckiem, jego wynikami w nauce i zachowaniem. Wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych, ankietowani stwierdzali ich obecność, podając jednocześnie liczbę ujawnionych przypadków. Szczegółowe informacje na 15

temat zdiagnozowanych w środowisku szkolnym i w domu rodzinnym uczniów problemów społecznych zawiera poniższa tabela. Tabela 8. Problemy występujące w środowisku szkolnym i rodzinnym dzieci i młodzieży z gminy cechy patologii społecznej obecność poszczególnych cech liczba placówek, w których stwierdzono występowanie liczba ujawnionych przypadków palenie papierosów 1 9 sięganie po alkohol 1 10 sięganie po narkotyki 1 1 niszczenie mienia szkolnego 3 12 kradzieże 1 2 dyskryminacja 0 0 udział w grupach negatywnych 1 1 agresja i przemoc w grupie rówieśniczej 4 6 autoagresja 3 9 ucieczki z domu 0 0 przestępczość ujawniona 1 1 przypadki wymagające nadzoru kuratora sądowego 5 11 zaniedbanie przez dom 5 9 przemoc w rodzinie 2 7 wykorzystywanie seksualne 0 0 Dane z badań ankietowanych przeprowadzonych w placówkach oświatowych gminy. Do problemów najczęściej występujących w szkole i w domu rodzinnym dzieci i młodzieży ankietowani zaliczyli: przypadki wymagające nadzoru kuratora sądowego, zaniedbanie przez dom, agresję i przemoc w grupie rówieśniczej, autoagresję i niszczenie mienia szkolnego oraz sięganie przez uczniów po alkohol. Zdaniem większości ankietowanych skala zachowań i zjawisk negatywnych w ostatnich 3 latach nie nasila się. Tylko w jednej placówce (SP Nr 2) zauważono wzrost zjawiska agresji. Działania profilaktyczne podejmowane w szkołach W placówkach oświatowo-wychowawczych podejmowane są różnorodne działania wychowawcze i profilaktyczne. Wśród nich realizowane są programy promujące zdrowie i bezpieczeństwo, kampanie profilaktyczne. Prowadzone są pogadanki, spotkania 16

z policjantem, strażnikiem miejskim, strażakiem, pielęgniarką, psychologiem. Realizowane są szkolne programy profilaktyczne. Badania oraz działania profilaktyczne i naprawcze konieczne do przeprowadzenia Wskazując badania konieczne do przeprowadzenia wśród dzieci, młodzieży i ich rodziców, pedagodzy stwierdzili, iż należy dokładnie poznać zainteresowania dzieci i młodzieży, zaangażować rodziców w organizację czasu wolnego, zadbać o bezpieczeństwo swoje i innych oraz umożliwić kontakt z psychologiem i pedagogiem w trudnych sytuacjach. Określając działania profilaktyczne i naprawcze, które należałoby przeprowadzić w szkołach, badani wskazywali głównie na potrzebę organizacji czasu wolnego dla dzieci i młodzieży. Pedagog podkreślał również promocję zdrowego stylu życia, stworzenie bezpiecznych i przyjaznych warunków do zabawy i nauki oraz właściwej relacji rodziców z dziećmi. Wspomniano również o przeciwdziałaniu agresji poprzez umiejętność radzenia sobie z emocjami. Współpraca szkół z rodzicami uczniów Przedstawiciele ankietowanych placówek uznali współpracę z rodzicami uczniów za zadowalającą. W jej ramach rodzice uczestniczą w uroczystościach szkolnych, prezentacjach i warsztatach, odbywają się zebrania ogólnoszkolne, spotkania ze specjalistami spoza placówki, prowadzone są rozmowy i konsultacje oraz utrzymywany jest indywidualny kontakt z rodzicami. Współpraca ta dotyczy rozwiązywania problemów wychowawczych, a także udziału rodziców w organizowaniu imprez i uroczystości. Współpraca szkół z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny Przedstawiciele wszystkich badanych placówek stwierdzili, że współpraca z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny jest zadowalająca. Najczęściej przybiera ona formę pogadanek, warsztatów, konsultacji, interwencji oraz specjalistycznej pomocy. Szkoły udzielają również wsparcia w formie psychologicznej, rzeczowej czy finansowej. 17

Instytucje i organizacje, z jakimi szkoła prowadzi współpracę: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Caritas, Sąd Rodzinny, Policja, Urząd Miasta, Miejski Ośrodek Kultury, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie oraz Kościół. Potrzeby dzieci i młodzieży Wskazując najpilniejsze potrzeby dzieci i młodzieży, pedagodzy zwrócili uwagę na konieczność organizacji czasu wolnego poprzez szeroką ofertę zajęć rozwijających zainteresowania i dostępności tych zajęć oraz lepszy kontakt rodzic - dziecko. Wskazano także zapotrzebowanie na organizację imprez i wycieczek dla dzieci oraz powszechną dostępność do lekarzy specjalistów dziecięcych. Wśród najmłodszych najpilniejsze potrzeby to: skwery dla dzieci jak również dla młodzieży, doposażenie placówek oświatowych w zabawki i pomoce dydaktyczne. Możliwości przyczynienia się szkół do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży Zastanawiając się nad tym, w jaki sposób szkoła może się przyczynić do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży w gminie, pedagodzy wskazywali przede wszystkim na możliwość zagospodarowania czasu wolnego, m.in. poprzez organizowanie zajęć pozalekcyjnych rozwijających zainteresowania np. zajęcia taneczne, turystyczne, sportowe, plastyczne oraz pomoc w odrabianiu lekcji. Innym rodzajem pomocy jest kontynuacja programów profilaktycznych, wychowawczych oraz pedagogizacja rodziców. Konieczna byłaby także obecność pedagoga codziennie, a nie tylko w ramach dyżuru. Ważną formą pomocy byłaby również stała współpraca z instytucjami wspierającymi rodzinę. Występowanie problemów agresji i przemocy w szkole Badania służące diagnozowaniu środowiska uczniów pod kątem występowania problemów agresji i przemocy w większości placówek są przeprowadzane. Głównie przybierają formę ankiet ( Czy czujesz się bezpiecznie w szkole? ), wywiadów, rozmów, obserwacji. Z przeprowadzonych badań wynika, że uczniowie czują się bezpiecznie w szkole, nie występują przejawy agresji fizycznej ani słownej. Jeśli się takowe pojawiają, to są to sporadyczne przypadki i przybierają formę popychania, przezywania itp. 18

W związku z uzyskanymi wynikami placówki przeprowadziły spotkania profilaktyczne z Policją, pedagogiem, psychologiem, pedagogizację rodziców oraz konieczność monitorowania i kontynuacji obecnych działań zapobiegawczych. Zajęcia profilaktyczne z zakresu agresji i przemocy w szkole Wszystkie placówki prowadzą zajęcia profilaktyczne z zakresu agresji i przemocy np.: Jak nie stracić tego co jest dla mnie ważne, Asertywność nie robię nic przeciwko tobie, nie robię niczego przeciwko sobie, Fajny kolega, fajna koleżanka. Przybierają one formę spotkań grupowych i indywidualnych z pedagogiem, psychologiem, Policją. Formy pomocy proponowane uczniom stosującym agresję i przemoc i ich rodzicom dotkniętym problemami przemocy domowej Najczęstsza formą pomocy udzielaną uczniom i ich rodzicom są pogadanki i spotkania (także indywidualne) ze specjalistami (psycholog, pedagog), zajęcia pozalekcyjne oraz współpraca z Miejskim Ośrodkiem Kultury. Współpraca szkół z instytucjami i organizacjami działającymi w obszarze przeciwdziałania agresji i przemocy Przedstawiciele większości badanych placówek stwierdzili, że jest prowadzona współpraca z instytucjami i organizacjami działającymi w obszarze przeciwdziałania agresji i przemocy. Instytucje i organizacje, z jakimi szkoła prowadzi współpracę oraz jej zakres: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej współpraca z asystentem rodziny, poradnictwo, pomoc socjalna, Trenerzy zewnętrzni szkolenia i warsztaty dla nauczycieli oraz rodziców, Centrum Przeciwdziałania Przemocy Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Narkomanii działania profilaktyczne, Kuratorzy sądowi zgłaszanie nieprawidłowości, Policja zgłaszanie przypadków zagrożeń, spotkania i pogadanki profilaktyczne. 19

4.4. SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM Analiza sytuacji rodziny i dziecka w środowisku lokalnym została dokonana na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych wśród osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej (m.in. burmistrza, sołtysów, radnych, pracowników Urzędu Miasta, członków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, przedstawicieli placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, Policji, organizacji pozarządowych, Kościoła) oraz mieszkańców gminy. Do analizy przedłożono w sumie 23 wypełnione anonimowo ankiety, w których badani odnieśli się do wybranych zagadnień dotyczących sytuacji społecznej w gminie. W pierwszej kolejności poproszono przedstawicieli środowiska lokalnego o wskazanie problemów, które najczęściej dotykają rodziny mieszkające w gminie. Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wykres 1. Problemy najczęściej dotykające rodziny mieszkające w gminie bezrobocie alkoholizm 1,4% 5,8% 8,7% 4,3% 13,0% dysfunkcyjność rodzin ubóstwo problemy związane ze starzeniem się 15,9% 10,1% niezaspokojenie potrzeb w zakresie spędzania wolnego czasuy nieprzystosowanie społeczne dzieci 2,9% nierówności społeczne 2,9% 1,4% 2,9% 11,6% przemoc w rodzinie problemy wynikajace z niepełnosprawności rozpad rodziny 18,8% brak troski o dzieci inne Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Do problemów, które najczęściej dotykają rodziny mieszkające w gminie, respondenci zaliczyli niezaspokojenie potrzeb w zakresie spędzania wolnego czasu (18,8%) oraz problemy wynikające z niepełnosprawności (15,9%). Szczególną uwagę zwrócili również na alkoholizm 20

(13%) oraz problemy związane ze starzeniem się (11,6%). Następnie dysfunkcyjność rodzin (10,1%) i inne problemy (8,7%). Na samym końcu ankietowani wskazali brak troski o dzieci (5,8%), bezrobocie (4,3%), przemoc w rodzinie, nieprzystosowanie społeczne dzieci (po 2,9%), nierówności społeczne oraz rozpad rodziny (po 1,4%). W kolejnym pytaniu poproszono badanych o wskazanie obszarów, w których oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najbardziej niezadowalająca. Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wykres 2. Obszary, w których oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najbardziej niezadowalająca 6,9% 3,4% 3,4% 10,3% 3,4% 6,9% zdrowie bezrobocie starzenie się społeczności lokalnej 48,3% 17,2% dysfunkcyjność rodzin niepełnosprawność uzależnienia ubóstwo warunki mieszkaniowe Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. W opinii ankietowanych oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najmniej zadowalająca w takich obszarach, jak: niepełnosprawność (48,3%), dysfunkcyjność rodzin (17,2%), zdrowie (10,3%), uzależnienia i starzenie się społeczności lokalnej (po 6,9%), ubóstwo, warunki mieszkaniowe oraz bezrobocie (po 3,4%). Czynniki, które ograniczają możliwości prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży w gminie W kolejnym pytaniu poproszono badanych o wskazanie czynników, które ograniczają możliwości prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży w gminie. W odpowiedziach ankietowani najczęściej wspominali o problemach, z którymi zmagają się rodziny, a które 21

rzutują na sytuację dziecka, tj. bezradności opiekuńczo-wychowawczej rodziców, ubóstwie, bezrobociu, uzależnieniach rodziców od alkoholu, rozbiciu rodzin, złych warunkach mieszkaniowych. Podnosili również problem niewystarczającego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego, w tym do placówek wsparcia dziennego, dóbr kultury, ogólnodostępnych miejsc spotkań dzieci i młodzieży, obiektów sportowo-rekreacyjnych (boisk, placów zabaw, które zazwyczaj są ogrodzone i zamknięte), kulturalnych, niezadowalającą ofertę zajęć pozalekcyjnych i niewystarczające możliwości rozwijania zainteresowań. Dużym problemem jest również dotarcie do tych miejsc ze względu na brak komunikacji pomiędzy wsią a miastem. Wielu ankietowanych skarżyło się także na małe zainteresowanie niepełnosprawnymi. Najważniejsze problemy związane z dziećmi i młodzieżą w gminie W odpowiedzi na następne pytanie, ankietowani zidentyfikowali problemy, z jakimi zmagają się dzieci i młodzież w gminie. Za najważniejszy z nich uznali nieodpowiednie do potrzeb możliwości konstruktywnego spędzania czasu wolnego, co niejednokrotnie przekłada się na demoralizację przejawiającą się w sięganiu po używki i środki odurzające oraz wybuchami agresji. W tym kontekście zwrócono uwagę na niekorzystny wpływ mediów i Internetu, co wiąże się z brakiem aktywności fizycznej. Innym problemem są ograniczone perspektywy, w dużej mierze wynikające z sytuacji materialnej w domu rodzinnym, ale nierzadko i z dysfunkcyjności rodziny. Problemy te, zdaniem respondentów, przyczyniają się do spadającej motywacji dzieci i młodzieży do nauki czy rozwoju osobowości oraz trudności edukacyjnych i wychowawczych. W przypadku nikłego zainteresowania ze strony rodziców pogłębia się niedostosowanie społeczne młodego pokolenia. W następnych pytaniach ankiety poproszono respondentów o wyrażenie opinii na temat wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi oraz dostępu do placówek wsparcia dziennego, których adresatami są rodziny i dzieci z gminy. Rozkład odpowiedzi prezentują kolejne dwa wykresy. 22

Wykres 3. Jaki jest dostęp do wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi? 17,4% 4,3% 13,0% Wykres 4. Jaki jest dostęp do placówek wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży w gminie? 21,7% 8,7% 13,0% 56,5% 65,2% dobry wystarczający dobry wystarczający niewystarczający nie mam zdania niewystarczający nie mam zdania Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Najwięcej respondentów (65,2%) stwierdziło, że dostęp do wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi w gminie jest niewystarczający. Przeciwnego zdania było 13% badanych i oceniło go jako wystarczający. Nie miało zdania na ten temat 17,4%. Ponad połowa respondentów (56,5%) stwierdziła, że dostęp do placówek wsparcia dziennego jest niewystarczający. Za wystarczający uznało je 13% ankietowanych, a za dobry 8,7%. Zdania na ten temat nie miało 21,7% badanych. Niejako w uzupełnieniu odpowiedzi na pytania o czynniki, które ograniczają prawidłowy rozwój osób w wieku przedprodukcyjnym, oraz o problemy, które występują wśród nich najczęściej, ankietowani wyrazili opinie na temat organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie. Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. 23

Wykres 5. Jaka jest organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie? 13,0% niewystarczająca 26,1% dobra 60,9% nie mam zdania Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Najliczniejsza grupa respondentów (60,9%) spośród ogólnej ich liczby, negatywnie oceniła organizację czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie, uznając ją za niewystarczającą. Znacznie mniej badanych (26,1%) było zdania, że organizacja ta jest na poziomie dobrym. Tylko 13% nie miało zdania na ten temat. Odpowiadając na następne pytania przedstawiciele środowiska lokalnego wyrazili opinie odnośnie dostępności placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych i obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie. Wskazali również deficyty w tym zakresie. Rozkład odpowiedzi przedstawiają kolejne wykresy. Wykres 6. Jaki jest dostęp do placówek oświatowo-wychowawczych w gminie? 8,7% 26,1% Wykres 7. Jaki jest dostęp do placówek kulturalnych w gminie? 8,7% dobry dobry 34,8% bardzo dobry 4,3% bardzo dobry 39,1% wystarczający 39,1% wystarczający niewystarczając y niewystarczaj 4,3% ący nie 21,7% mam zdania nie mam 13,0% zdania Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. 24

Cześć respondentów (po 39,1%) stwierdziło, że dostęp do placówek oświatowowychowawczych i kulturalnych w gminie jest niewystarczający. Za dobry uznało go odpowiednio 26,1% i 34,8%. Bardzo dobrze oceniło go odpowiednio po 4,3% ankietowanych a za wystarczający odpowiednio 21,7% i 13%. Nie miało zdania na ten temat w obydwóch pytaniach po 8,7% badanych. Kolejne pytanie dotyczyło dostępności obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie. Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wykres 8. Jaki jest dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie? 8,7% 34,8% dobry bardzo dobry 39,1% 8,7% wystarczający niewystarczający nie mam zdania 8,7% Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Dostępność obiektów sportowo-rekreacyjnych oceniano w większości za niewystarczającą (39,1%). Za dobrą uznało go 34,8%. Po 8,7% uznało ją za wystarczającą i bardzo dobrą. Tyle samo ankietowanych nie miało zdania na ten temat. Wskazując placówki oświatowo-wychowawcze oraz kulturalne, których w gminie brakuje, bądź do których dostęp jest ograniczony, badani wymieniali najczęściej kino, żłobki, place zabaw oraz świetlice. W przypadku infrastruktury sportowo-rekreacyjnej dostrzegali natomiast przede wszystkim brak większej ilości siłowni na świeżym powietrzu, boisk sportowych w mniejszych miejscowościach. Ponadto widoczny jest w gminie deficyt takich obiektów jak: skate park, ścieżki zdrowia i rowerowe oraz lodowisko. 25

O co należałoby poszerzyć ofertę spędzania czasu wolnego w gminie dla dzieci i młodzieży oraz całych rodzin? Nawiązując do poprzedniego pytania o braku obiektów sportowo-rekreacyjnych i kulturalnych ankietowani odnieśli się do form spędzania wolnego czasu. Dla dzieci i młodzieży zaproponowano zatrudnienie animatorów zabaw w świetlicach wiejskich, organizację imprez sportowych, stworzenie dodatkowych siłowni na świeżym powietrzu oraz większej dostępności do bezpłatnych obiektów sportowo-rekreacyjnych. Dla rodzin w celu większej integracji rodziców z dziećmi należałoby organizować pikniki rodzinne, stworzyć kawiarnię z miejscem zabaw oraz wydawać gminne karty z ulgami np. na basen. Co zrobić, by poprawić sytuację rodzin, dzieci i młodzieży w gminie? W ankiecie znalazło się również pytanie pozwalające badanym wskazać działania, jakie należałoby podjąć w gminie w celu poprawy sytuacji rodzin oraz dzieci i młodzieży. Odpowiadając na nie badani zwracali uwagę przede wszystkim na potrzebę wydawania rodzinom wielodzietnym Gminnych Kart Dużej Rodziny oraz organizowania na szerszą skalę niż dotychczas wsparcia materialnego i psychologicznego. Wskazano również na potrzebę stworzenia domu dziennego pobytu dla seniorów oraz miejsce przebywania dla niepełnosprawnych. Ankietowani podkreślali także konieczność tworzenia nowych miejsc pracy, podnoszenia kompetencji wychowawczych rodziców poprzez organizowanie bezpłatnych szkoleń, porad i konsultacji dla bezrobotnych. Stwierdzono potrzebę zwiększenia dodatkowych zajęć edukacyjnych, wycieczek poza miejsce zamieszkania oraz poprawy komunikacji pomiędzy wsią a miastem. Instytucje i organizacje działające w gminie bądź obejmujące zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci W kolejnym pytaniu poproszono ankietowanych o podanie instytucji i organizacji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w największym stopniu w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci. Wśród nich badani najczęściej wskazywali: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, placówki oświatowo-wychowawcze, Miejski Ośrodek Kultury, Urząd Miasta, Gminna Komisja Rozwiazywania Problemów Alkoholowych, Pełnomocnik Burmistrza ds. Uzależnień i Przemocy w Rodzinie, Caritas, Policję Kościół oraz organizacje pozarządowe. 26

4.5. POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU Pomoc społeczną rodzinie i dziecku w gminie świadczy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Tuszynie. Jednostka ta realizuje zadania wynikające m.in. z takich aktów prawnych, jak: ustawa o pomocy społecznej, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawa o świadczeniach rodzinnych oraz ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące kwot wydatkowanych przez MOPS na pomoc społeczną w gminie w latach 2012-2014. Tabela 9. Środki finansowe wydatkowane przez MOPS na pomoc mieszkańcom gminy w latach 2012-2014 wielkość wydatków 2012 r. 2013 r. 2014 r. ogółem 5.550.265 zł 6.138.105 zł 6.692.762 zł w tym na świadczenia pomocy społecznej 2.611.587 zł 3.204.331 zł 3.629.946 zł w tym na świadczenia rodzinne 2.838.901 zł 2.876.140 zł 2.971.534 zł na zadania własne gminy 2.671.587 zł 3.204.331 zł 3.629.946 zł na zadania zlecone gminie 2.878.678 zł 2.933.774 zł 3.062.816 zł Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tuszynie. W latach 2012-2014 wysokość środków finansowych przeznaczonych przez MOPS na pomoc mieszkańcom gminy rosła. Dominującą pozycję wśród nich stanowiły kwoty wydatkowane na wykonanie zadań zleconych. W ich ramach największe sumy wydatkowano na realizację świadczeń rodzinnych. Mniej środków przeznaczano natomiast na realizację zadań własnych. Wśród nich wydatkowano środki na świadczenia pomocy społecznej, w tym na przyznawanie świadczeń w formie posiłku (głównie na dożywianie dzieci), zasiłków celowych i w naturze, zasiłków stałych, okresowych oraz usług opiekuńczych. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące beneficjentów objętych przez MOPS wsparciem z zakresu pomocy społecznej w latach 2012-2014. Tabela 10. Beneficjenci systemu pomocy społecznej 2012 r. 2013 r. 2014 r. liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie 864 871 870 liczba rodzin 503 527 541 liczba osób w rodzinach 1.111 1.148 1.142 Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tuszynie. 27

o liczbie osób: o liczbie dzieci: o liczbie dzieci: o liczbie osób: Program Wspierania Rodziny w Gminie Tuszyn na lata 2016-2018 Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie w gminie w latach 2012-2014 rosła (503 w 2012 r., 527 w 2013 r., 541 w 2014 r.). Zmieniała się również liczba osób w rodzinach (1.111 w 2012 r., 1.148 w 2013 r., 1.142 w 2014 r.). Uzupełnienie powyższych danych stanowią przedstawione w kolejnej tabeli informacje na temat typów rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2012-2014. Tabela 11. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2012-2014 typy rodzin liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2012 r. 2013r. 2014r. 2012 r. 2013 r. 2014r. rodziny ogółem 573 685 568 1.487 1.693 1.371 1 236 294 263 236 294 263 2 78 96 66 156 192 132 3 80 109 83 240 327 249 4 97 97 86 388 388 344 5 52 59 48 260 295 240 6 i więcej 30 30 22 207 197 143 w tym: rodziny z dziećmi ogółem 238 228 217 980 922 878 1 92 89 81 303 280 259 2 96 94 89 390 379 352 3 36 31 34 185 159 172 4 7 9 8 45 59 49 5 4 2 2 31 16 17 6 2 1 1 16 10 10 7 i więcej 1 2 2 10 19 19 rodziny niepełne ogółem 61 60 51 185 180 148 1 32 31 22 78 76 51 2 21 24 26 72 78 84 3 8 3 2 35 14 8 4 i więcej 0 2 1 0 12 5 rodziny emerytów i rencistów ogółem 77 79 70 133 156 144 1 42 36 33 42 36 33 2 19 21 15 38 42 30 3 12 14 13 36 42 39 4 i więcej 4 8 9 17 36 42 Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tuszynie. Analiza struktury rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2012-2014, wykazała, iż najliczniejsze grupę stanowiły: osoby samotne (w 2012 r. 236, w 2013 r. 294 i w 2014 r. 263), rodziny czteroosobowe (w 2012 r.97, w 2013 r. 97, a w 2014 r. 86) oraz rodziny trzyosobowe (w 2012 r. 80, w 2013 r. 109, w 2014 r. 83). Odmiennie wyglądała struktura beneficjentów biorąc pod uwagę poszczególne typy rodzin. W przypadku rodzin z dziećmi największe grupy w latach 2012-2014 stanowiły 28

rodziny posiadające dwoje dzieci (w 2012 r. 96, w 2013 r. 94, a w 2014 r. 89) i jedno dziecko (w 2012 r. 92, w 2013 r. 89, a w 2014 r. 81). Jeśli chodzi o rodziny niepełne, to najliczniejsze były rodziny posiadające jedno dziecko (w 2012 r. 32, w 2013 r. 31, w 2014 r. 22) lub dwoje dzieci (w 2012 r. 21, w 2013 r. 24, w 2014 r. 26). Z kolei w odniesieniu do rodzin emerytów i rencistów największą grupę beneficjentów w latach 2012-2014 stanowiły osoby samotne (w 2012 r. 42, w 2013 r. 36, w 2014 r. 33) oraz dwuosobowe (w 2012 r. 19, w 2013 r. 21, w 2014 r. 15). Najliczniejszą grupę wśród mieszkańców gminy korzystających ze wsparcia MOPS-u w 2014 roku stanowiły charakteryzujące się niskim poziomem dochodów rodziny dotknięte ubóstwem oraz bezrobociem. Pochodzące z nich dzieci, z racji niedoborów materialnych w domu, korzystały ze wsparcia głównie w formie dożywiania w szkołach. Poniższa tabela przedstawia powody przyznania pomocy społecznej w latach 2012-2014. Tabela 12. Powody przyznania pomocy społecznej w gminie w latach 2012-2014 powód przyznania pomocy liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2012 r. 2013 r. 2014r. ubóstwo 203 342 354 480 482 637 bezdomność 7 6 8 7 6 8 potrzeba ochrony macierzyństwa 72 71 43 176 168 110 bezrobocie 270 330 261 658 770 599 niepełnosprawność 119 203 185 235 390 348 długotrwała lub ciężka choroba 113 171 161 219 356 348 bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego 199 267 249 660 789 761 przemoc w rodzinie 3 5 5 14 15 13 alkoholizm 5 4 9 8 6 10 trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego 7 19 10 15 27 12 Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tuszynie. W latach 2012-2014 najczęstszą przyczyną przyznawania pomocy społecznej w gminie była bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Liczba osób w rodzinach korzystających ze wsparcia MOPS-u z tego powodu wahała się (z 660 w 2012 r. poprzez 789 w 2013 r. do 761 w 2014 r.). Ważnymi przyczynami udzielania pomocy były także bezrobocie (liczba osób w rodzinach objętych wsparciem również ulegała wahaniom: 658 w 2012 r., 770 w 2013 r., 599 w 2014 r.), ubóstwo (liczba osób w rodzinach objętych wsparciem wzrastała: 480 29