Załącznik do Uchwały Nr XXXV/307/14 Rady Miasta Turku z dnia 8 maja 2014roku. Program Wspierania Rodziny Gminy Miejskiej Turek na lata

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr XXXV/307/14 Rady Miasta Turku z dnia 8 maja 2014roku Program Wspierania Rodziny Gminy Miejskiej Turek na lata

2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W MIEŚCIE SYTUACJA DEMOGRAFICZNA ZASOBY MIESZKANIOWE MIASTA TURKU SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU DZIECKO I RODZINA WSPIERANI PRZEZ PORADNIĘ PSYCHOLOGICZNO- PEDAGOGICZNĄ PRZESTĘCZOŚĆ WŚRÓD NIELETNICH RODZINA I DZIECKO POD KURATELĄ SĄDOWĄ ANALIZA SWOT ZASOBY WSPIERAJĄCE RODZINĘ I DZIECKO W MIEŚCIE CEL GŁÓWNY PROGRAMU, CELE OPERACYJNE, DZIAŁANIA REALIZACJA PROGRAMU SPIS TABEL I WYKRESÓW

3 WPROWADZENIE Dziecko i rodzina wymagają wsparcia oraz szczególnej troski i ochrony. Działalność na rzecz rodzin powinna koncentrować się na wyrównywaniu pomiędzy nimi nieuzasadnionych i niezawinionych różnic socjalnych, tworzeniu im równych szans oraz asekurowaniu w obliczu ryzyka życiowego, natomiast działania podejmowane na rzecz dzieci winny mieć na celu ochronę ich praw, wyrównywanie szans życiowych poprzez ułatwianie dostępu do oświaty, służby zdrowia i wypoczynku oraz zapewnienie im ochrony w obliczu zagrożeń. Z punktu widzenia polityki społecznej, która odpowiada za tworzenie warunków samodzielnego funkcjonowania rodziny, rodzina i dziecko stanowią przedmiot niejako selektywnego zainteresowania. Jest tak dlatego, że odnosi się ono zwłaszcza do tych rodzin i pochodzących z nich dzieci, które na pewnym etapie swojego życia stają się bezradne i marginalizowane. Czynników powodujących bezradność i marginalizację rodziny jest wiele. Co budzi niepokój, ich liczba w ostatnim okresie wzrasta. Jedną z głównych przyczyn zwiększania się zjawisk niepożądanych, godzących w dobro rodziny i dziecka, jest wyczerpanie się więzi społecznych spajających struktury rodziny, wprowadzające element rozchwiania równowagi i harmonii w ich życiu. Możliwość świadczenia komplementarnego wsparcia rodzinom, które stają się bezradne i marginalizowane, daje stworzenie lokalnego systemu wspierania rodziny. W systemie takim ważne jest, by prowadzone działania oprzeć na przekonaniu, że naturalnym i koniecznym środowiskiem wychowania dziecka jest rodzina. W pierwszej kolejności powinien on być nastawiony na pomoc w rozwiązywaniu życiowych problemów rodziny, zanim nastąpi rozkład więzi rodzinnych oraz zaistnieją okoliczności zmuszające do rozłączenia rodziny. Należy przy tym pamiętać, iż efektywna praca z rodziną musi być stała, intensywna i dotyczyć jej ważnych problemów. Niniejszy Program został opracowany w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Turku przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Jest on zgodny z art. 176 pkt. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz.135 ze zm.), który w ramach zadań własnych gminy przewiduje opracowanie i realizację 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny. 3

4 1. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Istnieje wiele definicji rodziny. Najogólniej określa się ją jako podstawową komórkę społeczną, składającą się z rodziców (rodzica) i dzieci. Podkreśla się również instytucjonalną formę małżeństwa, poprzez którą powstaje system pokrewieństwa i dziedziczenia. Elementem wyróżniającym rodzinę jest wspólnota mieszkaniowa, tworząca najczęściej jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa, a nawet trzy pokolenia. Cechą wspólną wszystkich definicji rodziny jest to, że zapewnia ona ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom. Ogólnie rzecz ujmując, rodzinę charakteryzuje współwystępowanie takich elementów, jak: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność oraz wspólna kultura duchowa. Rodzina pełni szereg funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb swoich członków. Przede wszystkim warunkuje prawidłowy rozwój biologiczny i psychospołeczny dziecka. Jest pierwszą instytucją wychowawczą, w której przebiega proces socjalizacji dzieci, kształtowanie ich osobowości oraz przygotowanie do przyszłych ról społecznych. Rodzina oddziałuje na dziecko poprzez określony i swoisty układ stosunków społecznych, na których podłożu dziecko przyswaja sobie określone wartości i wzory osobowe. Każda rodzina tworzy własną, niepowtarzalną atmosferę życia domowego, na którą wpływają między innymi: stosunki wzajemne między małżonkami, miłość rodzicielska do dzieci, codzienne zachowania członków rodziny, kultywowanie tradycji, a także służba uznawanym wartościom. Wychowawcze oddziaływanie rodziny ma istotny wpływ na socjalizację dzieci i młodzieży w drodze nieuświadomionego często przekazywania wiedzy o otaczającym świecie wraz z wartościowaniem go i preferowaniem wzorów zachowań. Prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny zagraża jednak szereg czynników, wśród których istotną rolę odgrywają zjawiska patologiczne. Ich oddziaływanie czyni daną rodzinę dysfunkcjonalną, czyli taką, która nie potrafi sprostać swoim obowiązkom względem dzieci i innych członków rodziny oraz pomyślnie rozwiązywać swoich problemów i sytuacji kryzysowych. Do zjawisk patologicznych zalicza się: alkoholizm, narkomanię, przestępczość rodziców oraz przemoc w rodzinie. Są one najczęstszą przyczyną niedostosowania społecznego dzieci. Dziecko, podobnie jak rodzina, nie posiada jednoznacznej definicji. Według Kodeksu cywilnego to osoba, która nie ukończyła 18 lat i nie uzyskała pełnej zdolności do czynności prawnych. W Kodeksie karnym osobę do ukończenia 17. roku życia uważa się za nieletnią. Dzieci do 13. roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych, a w ich imieniu działają 4

5 rodzice lub opiekunowie prawni. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych Kodeks cywilny przyznaje dzieciom, które ukończyły 13 lat. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje się wraz z ukończeniem 18 roku życia (jedyne odstępstwo stanowi wcześniejsze zawarcie związku małżeńskiego). Dziecko pozostaje aż do uzyskania pełnoletności, tj. ukończenia 18 lat, pod władzą rodzicielską. 2. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Rodzina i dziecko są chronione zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i międzynarodowym. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 18. stanowi, że małżeństwo, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejne artykuły konkretyzują to stwierdzenie, odnosząc je do różnych aspektów życia rodzinnego. Rozwinięcie norm zawartych w Konstytucji, a odnoszących się do rodziny, znajduje miejsce w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W dokumencie tym unormowano problematykę zawierania i ustawania małżeństw, stosunków majątkowych między małżonkami, obowiązków alimentacyjnych, pochodzenia dziecka, stosunków między rodzicami i dziećmi, instytucji przysposobienia, opieki i kurateli. Innymi regulacjami prawnymi związanymi z problematyką rodziny są Kodeksy: karny, cywilny, postępowania cywilnego i pracy. Pierwszy z nich zakłada ściganie z urzędu przestępstw przeciwko rodzinie, do których zalicza: bigamię, znęcanie się nad członkami rodziny, rozpijanie małoletniego, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, porzucenie i uprowadzenie dziecka. Natomiast Kodeks cywilny, choć nie jest bezpośrednio związany z ochroną rodziny, służy jej w zakresie przepisów dotyczących ochrony praw małoletniego w obrocie prawnym oraz dotyczących zasad prawa spadkowego. Kodeks postępowania cywilnego z kolei chroni rodzinę w postępowaniu egzekucyjnym. Obejmuje również ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych dla osób dochodzących roszczeń alimentacyjnych i daje możliwość występowania w tych sprawach w charakterze pełnomocnika właściwego przedstawiciela do spraw opieki społecznej organu gminy lub organizacji społecznej, mającej na celu udzielenie pomocy rodzinie. Kodeks pracy służy głównie ochronie macierzyństwa i zdrowia kobiet. Problematykę rodzinną podejmują również ratyfikowane przez Polskę akty międzynarodowe. Jednym z nich jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, której art

6 stanowi, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Zapis dotyczący rodziny figuruje również w pkt 16. pierwszej części Europejskiej Karty Społecznej. Mówi on, iż rodzina, jako podstawowa komórka społeczeństwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pełnego rozwoju. Innym dokumentem zapewniającym ochronę rodzinie jest uchwalona przez Stolicę Apostolską Karta Praw Rodziny. W dokumencie tym zapisane jest m.in. prawo do istnienia i budowy rodziny, czyli prawo każdego do założenia rodziny i posiadania środków na jej utrzymanie, prawo do przekazania życia i wychowania dzieci wedle własnych tradycji i wartości, prawo do mieszkania pozwalającego na godziwe życie rodzinne oraz prawo do zabezpieczenia fizycznego, społecznego, politycznego i ekonomicznego. Problematyka rodzinna podejmowana jest także w Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. W dokumencie tym, w określeniu prawa kobiet do równouprawnienia i partnerstwa podkreślono m.in. wpływ kobiet na wzrost dobrobytu społeczeństwa i rodziny. Część artykułów Konwencji pozostaje w bezpośrednim związku z rodzinnymi funkcjami kobiety, ukierunkowanymi na wzmocnienie społecznego statusu rodziny. Kolejnym dokumentem międzynarodowym, będącym zarazem najważniejszym aktem prawnym regulującym prawa dziecka, jest Konwencja o Prawach Dziecka. Jej postanowienia dotyczą osób, które nie ukończyły 18. roku życia i obejmują: prawa cywilne, prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami, prawa socjalne oraz kulturalne i polityczne. Konwencja ustanawia status dziecka oparty na założeniach, że jest ono samodzielnym podmiotem, wymagającym ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną szczególnej opieki i ochrony prawnej, posiadającym jako istota ludzka prawo do poszanowania tożsamości, godności i prywatności, a rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania i wymaga ze strony państwa wsparcia. Tworząc system ochrony dziecka, kierowano się: zasadą dobra dziecka (wszystkie działania podejmowane są w najlepiej pojętym interesie dziecka), zasadą równości (wszystkie dzieci, niezależnie od ich cech: koloru skóry, płci i narodowości, mają być równe wobec prawa), zasadą poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców za rozwój i wychowanie dziecka (ochronie podlega autonomia rodziny i prawa obojga rodziców do decydowania o sprawach dziecka) oraz zasadą pomocy państwa w zabezpieczeniu odpowiednich warunków socjalnych i zdrowotnych rodziny. 6

7 Jeszcze innym aktem prawnym zapewniającym ochronę dziecku jest Europejska Konwencja o Przysposobieniu Dzieci. Ma ona zastosowanie do dzieci, które w momencie przysposobienia nie ukończyły 18 lat, nie zawarły związku małżeńskiego oraz nie są uznawane przez prawo za pełnoletnie. Dokumentem na rzecz praw dziecka jest także Europejska Konwencja o Statusie Prawnym Dziecka Pozamałżeńskiego, która zrównuje w prawach dzieci małżeńskie i pozamałżeńskie. Rodzina i dziecko są chronione w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Prawny zapis ochrony rodziny i dziecka znajduje się w wyżej wymienionych aktach międzynarodowych oraz w konstytucjach poszczególnych państw członkowskich. Istnieją poza tym wspólnotowe akty wtórne dotyczące równego traktowania kobiet, które zwracają uwagę na konieczność godzenia życia zawodowego z rodzinnym oraz na szczególną ochronę kobiet w ciąży i w okresie macierzyństwa. 3. DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W MIEŚCIE Turek jest gminą miejską położoną w województwie wielkopolskim w powiecie tureckim. Zajmuje powierzchnię 16,17 km2 i liczy mieszkańców (stan na 31 grudnia 2012 roku). Turek jest drugim co do wielkości ośrodkiem przemysłowym Konińskiego Zagłębia Węgla Brunatnego. Przez miasto przebiegają drogi krajowe nr 72 (Konin Łódź Rawa Mazowiecka) i nr 83 (Turek Sieradz) oraz droga wojewódzka nr 470 (Kalisz Koło). Diagnoza sytuacji rodziny i dziecka w Turku została oparta na badaniu źródeł zastanych, tj. danych pozyskanych z instytucji i organizacji działających na terenie miasta bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, a także na analizie ankiet skierowanych do przedstawicieli funkcjonujących w mieście placówek oświatowych oraz reprezentantów środowiska lokalnego (liderzy lokalni, mieszkańcy). Diagnoza uwzględnia również analizę SWOT, która w obszarze Rodzina, dziecko i młodzież została przeprowadzona z udziałem przedstawicieli samorządu miasta. 7

8 3.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA Na koniec 2012 roku miasto Turek liczyło mieszkańców, w tym kobiet, które stanowiły 52,5% ogółu ludności. Struktura wiekowa mieszkańców miasta ulegała zmianom. W latach liczba dzieci i młodzieży spadała, podobnie liczba osób w wieku produkcyjnym, rosła natomiast liczba osób starszych. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Struktura wiekowa ludności miasta w latach r r r. liczba osób w wieku przedprodukcyjnym liczba osób w wieku produkcyjnym liczba osób w wieku poprodukcyjnym ogółem Dane Urzędu Miejskiego w Turku. Sytuacja demograficzna kształtowana jest przez takie wskaźniki, jak będący różnicą między liczbą urodzeń żywych i zgonów przyrost naturalny oraz saldo migracji, która odbywa się zarówno w ruchu wewnętrznym, jak i zagranicznym. Dane szczegółowe w tym zakresie odnoszące się do miasta przedstawiają poniższe tabele. Tabela 2. Ruch naturalny ludności miasta w latach r r r. liczba urodzeń żywych liczba zgonów przyrost naturalny Dane Urzędu Miejskiego w Turku. Tabela 3. Ruch migracyjny ludności miasta w latach r r r. saldo migracji w ruchu wewnętrznym saldo migracji w ruchu zagranicznym saldo migracji ogółem Dane Urzędu Miejskiego w Turku. Wpływ na zmniejszającą się liczbę mieszkańców miasta miało ujemne saldo migracji, które w latach ulegało wahaniom (-194 w 2010 r., -275 w 2011 r., -219 w 2012 r.). Z kolei spadek liczby dzieci i młodzieży był w znacznej mierze spowodowany wejściem 8

9 w wiek produkcyjny większej liczby osób niż wyniosła liczba urodzeń żywych, która w analizowanym okresie ulegała wahaniom (322 w 2010 r., 256 w 2011 r., 293 w 2012 r.). Biorąc pod uwagę powyższe dane i próbując dokonać prognozy ludności miasta na najbliższe lata, należy zauważyć, że w latach przy stale zmniejszającej się liczbie mieszkańców systematycznie malał procentowy udział w populacji dzieci i młodzieży (17,5% w 2010 r., 17,2% w 2011 r., 16,8% w 2012 r.), a jednocześnie zwiększał się odsetek osób starszych (17,1% w 2010 r., 17,9% w 2011 r., 18,6% w 2012 r.), który w 2011 roku przewyższył udział osób w wieku przedprodukcyjnym. Powyższe tendencje demograficzne będą wymagały dopasowania usług społecznych do potrzeb zarówno dzieci i młodzieży, jak i seniorów. W przypadku tych pierwszych konieczne będzie dostosowanie dostępu do wychowania, edukacji, kultury, sportu i rekreacji, tym drugim trzeba będzie natomiast udzielić stosownej pomocy materialnej i rzeczowej, ułatwić im korzystanie z usług medycznych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych oraz różnorodnych form aktywnego spędzania czasu wolnego ZASOBY MIESZKANIOWE MIASTA TURKU Liczba mieszkań (GUS - Statystyczne Vademecum Samorządowe) Liczba adresów zamieszkałych 9393 (adresy wytypowane do badania ankietowego) Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania 63m2 (GUS) Zasoby mieszkaniowe będące własnością miasta 1076 mieszkań (IGM) Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania 42 m2 (IGM) W tym liczba lokali socjalnych - 121(GUS) Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania 31,5m2 (GUS) Liczba budynków wielorodzinnych w 2013r. 228 (IGO) Liczba budynków jednorodzinnych w 2013r (IGO) Gospodarstwom domowym, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania, wypłacane są dodatki mieszkaniowe. Jest to forma pomocy świadczona przez miasto, a realizowana przez Urząd Miejski w Turku. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. 9

10 Tabela 5. Dodatki mieszkaniowe przyznane w mieście w latach r r r. liczba rodzin, którym decyzją przyznano dodatek mieszkaniowy liczba przyznanych dodatków mieszkaniowych wartość przyznanych dodatków mieszkaniowych (w zł) Dane Urzędu Miejskiego w Turku. W latach sukcesywnie spadała w mieście liczba przyznanych dodatków mieszkaniowych (z w 2010 r. do w 2012 r.). Zarazem ulegała wahaniom liczba rodzin, którym decyzją administracyjną przyznano ów dodatek (z 693 w 2010 r., poprzez 740 w 2011 r., do 726 w 2012 r.), a w ślad za tym wysokość kwot przeznaczonych na ten cel ( zł w 2010 r., zł w 2011 r., zł w 2012 r.) SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM Analiza sytuacji dziecka w środowisku szkolnym i rodzinnym została dokonana na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w funkcjonujących w mieście Turku placówkach oświatowych i wychowawczych. Badania te pozwoliły zdiagnozować środowisko szkolne i rodzinne dzieci i uczniów pod kątem występowania zachowań o cechach patologii społecznej oraz uzyskać informacje na temat prowadzonych w szkołach działań opiekuńczowychowawczych, profilaktycznych i leczniczych. W sumie do analizy przedłożono 16 ankiet wypełnionych przez pedagogów szkolnych lub dyrektorów z następujących placówek oświatowo-wychowawczych: Szkoła Podstawowa nr 1 w Turku (liczba uczniów: 508), Szkoła Podstawowa nr 4 w Turku (liczba uczniów: 330), Szkoła Podstawowa nr 5 w Turku (liczba uczniów: 624), Gimnazjum nr 1 w Turku (liczba uczniów: 506), Gimnazjum nr 2 w Turku (liczba uczniów: 327), Zespół Szkół Rolniczych CKP w Kaczkach Średnich (liczba uczniów: 605), Zespół Szkół Technicznych w Turku (liczba uczniów: 1 585), Zespół Szkół Ogólnokształcących w Turku (liczba uczniów: 1 039), Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Turku (liczba uczniów: 112), Przedszkole Samorządowe nr 3 w Turku (liczba dzieci: 151), Przedszkole Samorządowe nr 4 w Turku (liczba dzieci: 127), Przedszkole Samorządowe nr 5 w Turku (liczba dzieci: 165), 10

11 Przedszkole Samorządowe nr 6 w Turku (liczba dzieci: 120), Przedszkole Samorządowe nr 7 w Turku (liczba dzieci: 184), Przedszkole Samorządowe nr 8 w Turku, (liczba dzieci: 119), OHP Środowiskowy Hufiec Pracy nr w Turku (liczba uczniów: 44). Zasoby i oferta szkolna Pielęgniarki pracują w placówkach oświatowych w ramach kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia. Dla uczniów klas 1-3 szkół podstawowych oraz uczniów Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego i dzieci w przedszkolach zatrudnia się logopedów. Placówki oświatowe zatrudniają również 6 psychologów. Wszystkie placówki szkolne oraz przedszkola prowadzą dożywianie dzieci; 7 z nich (z wyjątkiem SP nr 5, Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Przedszkola nr 8) zgłosiło potrzebę zwiększenia ogółem o 86 liczby dzieci i młodzieży objętych tym rodzajem pomocy. Także wszystkie szkoły zapewniają uczniom dostęp do Internetu i umożliwiają korzystanie z sali gimnastycznej. Cztery placówki posiadają oddziały integracyjne (SP nr 5 oraz przedszkola nr 5, 6 i 8). Trudności z dojazdem do szkoły mają uczniowie Zespołu Szkół Rolniczych, Zespołu Szkół Technicznych, OHP i SP nr 5, głównie z powodu ograniczeń w komunikacji autobusowej oraz niedostosowanych godzin dowożenia i odwożenia dzieci i młodzieży. We wszystkich placówkach oferuje się dzieciom i młodzieży zajęcia dodatkowe. Najczęściej przyjmują one postać zróżnicowanych tematycznie kół zainteresowań (m.in. koła historyczne, matematyczne, literackie, przyrodnicze, ekologiczne, teatralne, muzyczne, taneczne, plastyczne, dziennikarskie, informatyczne,) oraz zajęć językowych i rekreacyjnosportowych. Na poziomie przedszkolnym najczęstszą formą są zajęcia logopedyczne, gimnastyka korekcyjna, rytmika oraz kółka taneczno-wokalne, plastyczne i muzyczne; we wszystkich istnieje także możliwość uczestnictwa w zajęciach z języka angielskiego. Jednocześnie wszystkie z ankietowanych placówki prowadzą zajęcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wśród nich najczęściej organizowane są zajęcia wyrównawcze (9 szkół i 1 przedszkole), korekcyjno-kompensacyjne (5 szkół i 5 przedszkoli), logopedyczne (4 szkoły i 6 przedszkoli), psychoterapeutyczne (3 szkoły i 1 przedszkole), socjoterapeutyczne (2 szkoły), a także zajęcia rewalidacyjne (2 szkoły i 3 przedszkola) oraz indywidualne konsultacje pedagogiczne i psychologiczne, zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego, terapia i zajęcia biblioterapeutyczne. 11

12 Problemy dosięgające uczniów i ich rodziny Ankietowani identyfikowali problemy, które w najpoważniejszym stopniu dosięgają uczniów i ich rodziny, na dwa sposoby, tj. odpowiadając na pytanie o charakterze otwartym oraz wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych obejmujący 14 zmiennych. Określając problemy w odpowiedzi na pytanie otwarte, badani wskazywali głównie na bezrobocie oraz bezradność wychowawczą i opiekuńczą, które pociągają za sobą skutki dwojakiego rodzaju. W pierwszym przypadku brak pracy zmusza niektórych rodziców do wyjazdu za granicę, co generuje problemy tzw. eurosieroctwa oraz może prowadzić do rozbicia rodzin. Z kolei drugi przypadek wiąże się również z występującymi w domu dysfunkcjami, takimi jak nadużywanie alkoholu przez rodziców, brakiem odpowiedniego zainteresowania dzieckiem. W obu sytuacjach nie bez znaczenia pozostaje fakt, że ich ogólną konsekwencją jest pozostawienie dziecka samemu sobie bez opieki i z ograniczonymi szansami na dostęp do alternatywnych form spędzania wolnego czasu, co sprzyja szerzeniu się zachowań destruktywnych. Wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych, respondenci stwierdzali ich obecność, podając jednocześnie liczbę ujawnionych przypadków. Szczegółowe informacje na temat problemów społecznych zdiagnozowanych w środowisku szkolnym i w domu rodzinnym uczniów zawiera poniższa tabela. Tabela 6. Problemy występujące w środowisku szkolnym i rodzinnym dzieci i młodzieży cechy patologii społecznej obecność poszczególnych cech występuje (liczba ujawnionych nie występuje przypadków) sięganie po alkohol 10 (87) 6 sięganie po narkotyki 2 (10) 14 palenie papierosów 10 (289) 6 ucieczki z domu 2 (3) 14 kradzieże 4 (17) 12 agresja i przemoc, w tym: poniżanie, zastraszanie, znęcanie się, bicie, wymuszanie pieniędzy, zmuszanie do palenia papierosów 7 (72) 9 autoagresja 4 (12) 12 przestępczość ujawniona 5 (25) 11 niszczenie mienia szkolnego 6 (78) 10 udział w grupach negatywnych 3 (27) 13 problemy wymagające nadzoru kuratora sądowego 10 (65) 6 przemoc w rodzinie 6 (15) 10 zaniedbanie przez dom 11 (136) 5 wykorzystywanie seksualne 1 (1) 15 Dane z badań ankietowanych przeprowadzonych w placówkach oświatowo-wychowawczych miasta. 12

13 Do problemów najczęściej występujących w szkole i w domu rodzinnym dzieci i młodzieży ankietowani zaliczyli: sięganie przez uczniów po papierosy, zaniedbanie przez dom, nadużywanie alkoholu przez rodziców, w połączeniu z nierzadkimi przypadkami sięgania po niego przez uczniów, niszczenie mienia szkolnego, stosowanie agresji i przemocy w grupie rówieśniczej oraz problemy wymagające nadzoru kuratora sądowego. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że skala wskazanych przez ankietowanych problemów była zależna od wieku uczniów. W skali miasta natężenie wymienionych zjawisk było większe w gimnazjach i placówkach ponadgimnazjalnych niż w szkołach podstawowych. Obszary, w jakich należałoby przeprowadzić badania wśród dzieci, młodzieży i rodziców Ankietowani identyfikowali również obszary, w jakich należałoby przeprowadzić badania wśród dzieci, młodzieży i rodziców. Najczęściej podkreślali potrzebę wnikliwego przyglądania się sytuacji rodzinnej w obszarze agresji i przemocy, sięgania po papierosy i inne używki oraz sposobów spędzania czasu wolnego, także w aspekcie bezpiecznego korzystania z internetu. W tym kontekście zwracali uwagę na konieczność diagnozowania zapotrzebowania rodziców na poszczególne formy wsparcia oraz identyfikowania edukacyjnych i rozwojowych potrzeb uczniów. Działania profilaktyczne podejmowane w szkołach W placówkach oświatowo-wychowawczych podejmowane są różnorodne działania wychowawcze i profilaktyczne. Wśród nich realizowane są programy promujące zdrowie i bezpieczeństwo (m.in.. Mleko w szkole, Owoce w szkole, Sport nawyk na całe życie, Dzień Bezpiecznego Internetu, Bezpieczna szkoła, bezpieczny uczeń ), kampanie profilaktyczne, jak np. Nie pal przy mnie, proszę, Spójrz inaczej, Zachowaj trzeźwy umysł, Znajdź właściwe rozwiązanie, Stop narkotykom, dopalaczom. Prowadzone są warsztaty i pogadanki, spotkania z przedstawicielami Policji i specjalistami spoza placówki, m.in. z kuratorami sądowymi, pracownikami MOPS i terapeutami z ośrodka uzależnień. Realizowane są szkolne programy profilaktyczne. Badania i działania profilaktyczne i naprawcze konieczne do przeprowadzenia Określając działania profilaktyczne i naprawcze, które należałoby przeprowadzić w szkołach, badani wskazywali na potrzebę organizowania warsztatów, pogadanek i prezentacji profilaktycznych w szerszym zakresie kierowanych do rodziców oraz na aspekt cykliczności spotkań ze specjalistami z danej dziedziny. Ankietowani podkreślali również znaczenie propagowania zdrowego stylu życia, m.in. poprzez rozpowszechnianie materiałów 13

14 edukacyjno-informacyjnych, z pełniejszym uwzględnieniem psychiki dziecka, umiejętności radzenia sobie w sytuacji napięcia psychicznego. Zwracali zarazem uwagę na konieczność prowadzenia psychoedukacji rodziców i organizowania treningów zastępowania agresji oraz konstruktywnego rozwiązywania problemów społecznych. Współpraca szkół z rodzicami uczniów W opinii przedstawicieli wszystkich, poza jedną (Ochotniczy Hufiec Pracy w Turku), ankietowanych placówek, współpraca nauczycieli z rodzicami jest zadowalająca. W jej ramach rodzice uczestniczą w uroczystościach szkolnych, prezentacjach i warsztatach, odbywają się zebrania ogólnoszkolne, spotkania ze specjalistami spoza placówki, prowadzone są rozmowy i konsultacje oraz utrzymywany jest indywidualny kontakt z rodzicami. Współpraca ta dotyczy rozwiązywania problemów wychowawczych, a także udziału rodziców w organizowaniu imprez i uroczystości. Współpraca szkół z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny Przedstawiciele badanych placówek stwierdzili, że współpraca z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny jest zadowalająca. Do podmiotów, z którymi szkoły i przedszkola utrzymywały kontakt zaliczono: Poradnię Psychologiczno- Pedagogiczną, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Policję, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Miejski Dom Kultury, Straż Pożarną, Sąd Rejonowy i kuratorów sądowych, Poradnię Zdrowia Psychicznego w Koninie, Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, Nadleśnictwo, Bibliotekę Publiczną, Muzeum, oddział Polskiego Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii, Międzyszkolny Ośrodek Sportowy, kluby sportowe. Potrzeby dzieci i młodzieży Wskazując najpilniejsze potrzeby dzieci i młodzieży, ankietowani zwrócili uwagę na konieczność zapewnienia im szerszego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego, szczególnie w czasie ferii zimowych i wakacji oraz w weekendy. Postulat ten dotyczył głównie tworzenia nowych ogólnodostępnych miejsc spotkań dla dzieci i młodzieży (jak np. odkryty basen w okresie letnim, lodowisko) oraz poprawy dostępności dóbr kultury. Wśród innych potrzeb dzieci i młodzieży ankietowani wskazali na potrzebę zmiany kryteriów socjalnych, aby więcej dzieci mogło korzystać z dożywiania w szkole oraz zapewnienia im większego poczucia bezpieczeństwa poprzez organizację zajęć 14

15 socjoterapeutycznych, utworzenie Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, zatrudnienie psychologa w każdej szkole. Możliwości przyczynienia się szkół do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży Zastanawiając się nad tym, w jaki sposób szkoła może się przyczynić do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży, ankietowani wskazywali przede wszystkim na możliwość zagospodarowania czasu wolnego, korzyści płynące z organizacji szerokiej gamy zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, rozwijających zdolności i zainteresowania uczniów. Podkreślali również znaczenie i korzyści płynące ze współpracy szkoły z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM Analiza sytuacji rodziny i dziecka w środowisku lokalnym została dokonana na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych wśród osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej (m.in. radnych, pracowników Urzędu Miejskiego, członków Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, przedstawicieli placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych, pomocy społecznej, służby zdrowia, policji, organizacji pozarządowych, sportowych, Kościoła) oraz mieszkańców miasta. Do analizy przedłożono w sumie 117 wypełnionych anonimowo ankiet, w których badani odnieśli się do wybranych zagadnień dotyczących sytuacji rodziny i dziecka w Turku. W pierwszej kolejności poproszono przedstawicieli środowiska lokalnego o wskazanie problemów, które najczęściej dotykają rodziny mieszkające w mieście. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. 15

16 Wykres 1. Problemy najczęściej dotykające rodziny mieszkające w mieście 12,5% bezrobocie - 27,4% 5,1% 27,4% alkoholizm - 20,3% 5,6% ubóstwo - 15,0% bezradność opiekuńczo-wychowawcza - 5,9% 8,2% rozpad rodziny - 8,2% przemoc w rodzinie - 5,6% 5,9% 15,0% 20,3% złe warunki mieszkaniowe - 5,1% inne problemy - 12,5% Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Do najpoważniejszych problemów, które najczęściej dotykają rodziny mieszkające w mieście zaliczyli respondenci bezrobocie oraz alkoholizm (odpowiednio 27,4% i 20,3%), w dalszej kolejności wskazali na ubóstwo (15%) oraz rozpad rodziny (8,2%). Zauważyli również bezradność opiekuńczo-wychowawczą i w prowadzeniu gospodarstwa domowego (5,9%) oraz złe warunki mieszkaniowe (5,1%), zwrócili też uwagę na przemoc w rodzinie ( 5,6%). Pośród problemów zaliczonych do kategorii inne uznali za najpoważniejsze: problemy wynikające z niepełnosprawności (3,4%) oraz narkomanię (2,6%). Indywidualnie respondenci wymienili także bezdomność i niezaradność w gospodarowaniu finansowymi zasobami. W kolejnym pytaniu poproszono badanych o wskazanie obszarów, w których oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w mieście jest najbardziej niezadowalająca. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. 16

17 Wykres 2. Obszary, w których oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w mieście jest najbardziej niezadowalająca Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. W opinii ankietowanych oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w mieście jest najmniej zadowalająca w takich obszarach, jak: bezrobocie (33%), warunki mieszkaniowe (18,4%), ubóstwo (13%), dysfunkcyjność rodzin (10,8%) i zdrowie (po 9,7%). W dalszej kolejności wymieniono uzależnienia (6,5%) oraz niepełnosprawność (4,9%) i starzenie się społeczności lokalnej (3,7%). W kategorii inne jeden z ankietowanych za najmniej zadowalającą ofertę pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi uznał bezdomność. Czynniki, które ograniczają możliwości prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży w mieście W kolejnym pytaniu poproszono badanych o wskazanie czynników, które ograniczają możliwości prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży w mieście. W odpowiedziach ankietowani najczęściej wspominali o problemach, z którymi zmagają się rodziny, a które rzutują na sytuację dziecka, tj. bezradności opiekuńczo-wychowawczej rodziców, ubóstwie, bezrobociu, uzależnieniach rodziców, przemocy fizycznej i psychicznej, rozbiciu rodzin, złych warunkach mieszkaniowych. Podnosili również problem niewystarczającego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego, w tym do placówek wsparcia dziennego, dóbr kultury, ogólnodostępnych miejsc spotkań dzieci i młodzieży, obiektów sportoworekreacyjnych (boisk, placów zabaw), zbyt ubogie wyposażenie świetlic i placówek 17

18 kulturalnych, niezadowalającą ofertę zajęć pozalekcyjnych i niewystarczające możliwości rozwijania zainteresowań. Wskazali też na niewystarczającą ilość miejsc w przedszkolach, ograniczony dostęp do placówek służby zdrowia, eurosieroctwo, niskie poczucie wspólnoty i utrudnienia komunikacyjne w mieście. Najważniejsze problemy związane z dziećmi i młodzieżą w mieście W odpowiedzi na następne pytanie, ankietowani zidentyfikowali problemy, z jakimi zmagają się dzieci i młodzież w mieście. Za najważniejszy z nich uznali nieodpowiednie do potrzeb możliwości konstruktywnego spędzania czasu wolnego, co niejednokrotnie przekłada się na demoralizację przejawiającą się w stosowaniu agresji i przemocy, sięganiu po używki i środki odurzające, dopuszczaniu się aktów wandalizmu i łamaniu prawa. W tym kontekście zwrócono uwagę na ograniczoną działalność placówek kultury, brak kółek zainteresowań, świetlic socjoterapeutycznych, zbyt słabą informację na temat oferty kulturalnej i utrudniony dojazd do istniejących ośrodków kultury. Stwierdzono także niewystarczającą ofertę w zakresie wycieczek i kolonii dla dzieci z rodzin dotkniętych bezrobociem i ubóstwem. Innym problemem są ograniczone perspektywy, tak z uwagi na problemy występujące w domu rodzinnym, jak i trudności w znalezieniu pracy. Przy niskim poziomie życia rodziny oczywisty staje się brak środków na kontynuowanie nauki po zakończeniu obowiązku szkolnego. Problemy te, zdaniem respondentów, przyczyniają się do spadającej motywacji dzieci i młodzieży do nauki, trudności edukacyjne i wychowawcze, słabe uspołecznienie oraz brak poczucia odpowiedzialności za własne czyny. W przypadku nikłego zainteresowania ze strony rodziców pogłębiają niedostosowanie społeczne młodego pokolenia. Deficyt pozytywnych wzorców w rodzinie, autorytetu wśród dorosłych skutkuje brakiem szacunku dla wychowawców i osób starszych. Niejako w uzupełnieniu odpowiedzi na pytania o czynniki, które ograniczają prawidłowy rozwój osób w wieku przedprodukcyjnym oraz o problemy, które występują wśród nich najczęściej, ankietowani wyrazili opinie na temat organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży w mieście. Otrzymane odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. 18

19 Wykres 3. Jaka jest organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży w mieście? 11,2% 2,6% niewystarczająca - 48,3% dostateczna - 19,8% 18,1% 48,3% dobra - 18,1% bardzo dobra - 11,2% nie mam zdania- 2,6% 19,8% Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Najliczniejsza grupa respondentów, bo aż niemal połowa (48,3%) spośród ogólnej ich liczby, negatywnie oceniła organizację czasu wolnego dzieci i młodzieży w mieście, uznając ją za niewystarczającą. Jednocześnie 18,1% oceniło ją dobrze, a 19,8% badanych było zdania, że organizacja ta jest na dostatecznym poziomie, 11,2% uznało ją za bardzo dobrą, natomiast 2,6% nie miało zdania na ten temat. Odpowiadając na następne pytania przedstawiciele środowiska lokalnego wyrazili opinie odnośnie dostępności placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych, wsparcia dziennego i obiektów sportowo-rekreacyjnych w mieście. Wskazali również deficyty w tym zakresie. Otrzymane odpowiedzi przedstawiają poniższe wykresy. 19

20 Wykres 4. Jaki jest dostęp do placówek oświatowo-wychowawczych w mieście? Wykres 5. Jaki jest dostęp do placówek kulturalnych w mieście? 11,1% 3,4% 34,2% 15,4% 0,9% 32,5% 22,2% 23,9% dobry - 34,2% dostateczny - 29,1% niewystarczający- 22,2% bardzo dobry - 11,1% nie mam zdania - 3,4% 29,1% 27,4% dobry - 32,5% niewystarczający - 27,4% dostateczny - 23,9% bardzo dobry - 15,4% nie mam zdania - 0,9% Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Bez mała połowa respondentów stwierdziła, że dostęp do placówek oświatowowychowawczych w mieście jest dobry (34,2%), bądź bardzo dobry (11,1 %). Za dostateczny uznało go 29,1%, natomiast za niewystarczający 22,2 % ankietowanych. Zdania w tej sprawie nie miało 3,4% ankietowanych. Nie gorzej niż dostępność placówek oświatowo-wychowawczych oceniona została możność skorzystania z placówek kulturalnych w mieście. Za dobrą lub bardzo dobrą uznało ją w sumie 47,9% badanych, za dostateczną 23,9%, a negatywną opinię w tej sprawie miało 27,4% respondentów. 20

21 Wykres 6. Jaki jest dostęp do placówek wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży? Wykres 7. Jaki jest dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych w mieście? 12,7% 9,4% 27,4% 12,0% 1,7% 34,2% 18,8% 23,1% 27,4% 33,3% dobry - 27,4% niewystarczający - 27,4% dostateczny - 23,1% nie mam zdania - 12,7% bardzo dobry - 9,4% dobry - 34,2% dostateczny - 33,3% bardzo dobry - 18,8% niewystarczający - 12% nie mam zdania - 1,7% Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Łącznie 36,8% respondentów stwierdziło, że dostęp do placówek wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży w mieście jest dobry lub bardzo dobry; jednocześnie 27,4% badanych (tyle samo co ocen dobrych) miało opinię negatywną i uznało go za niewystarczający. Jako dostateczny oceniło go 23,1%, a 12,7% nie miało zdania. Lepiej oceniono dostępność obiektów sportowo-rekreacyjnych. Za dobrą uznało ją 34,2%, za dostateczną 33,3%, a za bardzo dobrą 18,8% respondentów. Negatywną opinię w tej sprawie przedstawiło 12% ankietowanych, a zdania nie miało 1,7%. Wskazując placówki oświatowo-wychowawcze i kulturalne, których w mieście brakuje, bądź do których dostęp jest ograniczony, badani wymieniali najczęściej świetlice środowiskowe i koła zainteresowań oraz poradnie dla dzieci i młodzieży z problemami społecznymi; stwierdzali także niewystarczającą liczbę przedszkoli. W tejże kategorii traktować wypada również potrzebę lepszego wykorzystania istniejącej bazy tureckiego Miejskiego Domu Kultury. Wśród innych braków, względnie miejskich potrzeb wymieniono salę koncertową (by nie powiedzieć filharmonię) oraz brak teatru. 21

22 W przypadku infrastruktury sportowo-rekreacyjnej badani dostrzegli deficyty wśród takich obiektów, jak: letnie kąpielisko, boiska sportowe typu Orlik, lodowisko (także naturalne w okresie zimowym), z prawdziwego zdarzenia wielkomiejski plac zabaw, lunapark, siłownia (potrzeba rozbudowy bądź modernizacji), ścianka wspinaczkowa, sala fitness, kręgielnia, wreszcie sieć rowerowych ścieżek. Ankietowani dostrzegli zarazem brak w mieście aquaparku i potrzebę lepszego wykorzystania istniejącej bazy tureckiego Ośrodka Sportu i Rekreacji. W kolejnych pytaniach poproszono ankietowanych o ocenę dostępności wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi oraz opinię na temat prowadzonych w mieście działań wychowawczych, profilaktycznych i edukacyjnych, których adresatami są rodziny i dzieci. Wykres 8. Jaki jest dostęp do wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi w mieście? 12,0% 6,8% 53,0% Wykres 9. Jak Pani/Pan ocenia realizowane w mieście działania wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne adresowane do rodzin i dzieci? 6,8% 23,9% 6,8% 34,3% 13,7% 14,5% niewystarczający - 53% nie mam zdania - 14,5% dobry - 13,7% dostateczny - 12% bardzo dobry - 6,8% 28,2% dostatecznie - 34,3% dobrze - 28,2% niewystarczająco - 23,9% nie mam zdania - 6,8% bardzo dobrze - 6,8% Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Ponad połowa respondentów (53%) stwierdziła, że dostęp do wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi w mieście jest niewystarczający. Za dobry uznało go 22

23 13,7% ankietowanych, za dostateczny 12%, a za bardzo dobry - 6,8%. Zdania na ten temat nie miało 14,5% badanych. Z lepszą oceną spotkały się realizowane w mieście działania wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne, których adresatami są rodziny i dzieci. Ponad jedna trzecia respondentów (łącznie 35%) oceniła je dobrze lub bardzo dobrze. Za dostateczne uznało je podobnie 34,3% respondentów. Negatywną opinię w tej sprawie przedstawiło 23,9% ankietowanych, a 6,8% nie miało na ten temat zdania. Co zrobić, by poprawić sytuację rodzin, dzieci i młodzieży w mieście? W ankiecie znalazło się również pytanie pozwalające badanym wskazać działania, jakie należałoby podjąć w mieście w celu poprawy sytuacji rodzin oraz dzieci i młodzieży. Odpowiadając na nie, badani szczególną uwagę zwrócili na potrzebę organizowania dzieciom i młodzieży, na szerszą skalę niż dotychczas, alternatywnych form spędzania czasu wolnego, m.in. poprzez zwiększenie liczby zajęć pozalekcyjnych, poszerzenie oferty MDK-u i świetlic środowiskowych, tworzenie kolejnych placówek wsparcia dziennego, zapewnienie opieki nad najmłodszymi dziećmi. Ankietowani podkreślali również konieczność poodnoszenia kompetencji wychowawczych rodziców poprzez organizowanie bezpłatnych porad i konsultacji psychologicznych. Zdaniem respondentów warto byłoby wprowadzić stypendia dla zdolnej młodzieży. Stwierdzono także potrzebę zwiększenia wsparcia finansowego i rzeczowego dla dzieci pochodzących z rodzin ubogich. Dla wielu badanych, na poprawę sytuacji w mieście w sposób znaczący wpłynęłoby tworzenie nowych miejsc pracy w placówkach i firmach istniejących na terenie miasta. Respondenci wskazywali na potrzebę aktywizacji osób bezrobotnych, np. poprzez organizację szkoleń przekwalifikujących. W opinii ankietowanych czynnikiem istotnym dla poprawy sytuacji dzieci i ich rodzin mogłoby się okazać stworzenie większej liczby placówek zajmujących się potrzebami rodzin i dzieci. Instytucje i organizacje działające w mieście bądź obejmujące zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci W ostatnim pytaniu poproszono ankietowanych o podanie instytucji i organizacji działających w mieście bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w największym stopniu w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci. Wśród 23

24 nich badani najczęściej wskazywali: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Miejski Dom Kultury, Policję, placówki oświatowo-wychowawcze, służbę zdrowia, Urząd Miejski, świetlice środowiskowe, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz organizacje pozarządowe, które działają na rzecz rodzin, dzieci i młodzieży, a także samorządy osiedlowe POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU Pomoc społeczną rodzinie i dziecku w mieście świadczą Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej oraz Wydział Świadczeń Rodzinnych Urzędu Miejskiego w Turku. Jednostki te realizują zadania wynikające m.in. z takich aktów prawnych, jak: ustawa o pomocy społecznej, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawa o świadczeniach rodzinnych, ustawa o dodatkach mieszkaniowych oraz ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące kwot wydatkowanych na pomoc społeczną w mieście w latach Tabela 7. Środki finansowe wydatkowane na pomoc mieszkańcom miasta w latach w zł wielkość wydatków 2010 r r r. ogółem , , ,00 w tym na świadczenia pomocy społecznej , , ,00 w tym na świadczenia rodzinne , , ,00 na zadania własne gminy , , ,00 na zadania zlecone gminie , , ,00 Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i Wydziału Świadczeń Rodzinnych Urzędu Miejskiego w Turku. W latach wysokość środków finansowych przeznaczonych na pomoc mieszkańcom miasta stale rosła. Dominującą pozycję wśród nich w okresie stanowiły kwoty wydatkowane na wykonanie zadań zleconych. W ich ramach największe sumy przeznaczono na realizację świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych. Natomiast w 2012 r. więcej środków wydatkowano na realizację zadań własnych. Wśród nich przeważały środki przyznawane na zasiłki okresowe (głównie z powodu bezrobocia), zasiłki stałe, zasiłki celowe i w naturze, a także na posiłek (w tym dożywianie dzieci). 24

25 Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące liczby rodzin i przebywających w nich osób, objętych przez MOPS wsparciem z zakresu pomocy społecznej w latach Tabela 8. Rodziny i przebywające w nich osoby, objęte pomocą społeczną w mieście w latach r r r. liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenie liczba rodzin liczba osób w rodzinach udział osób w rodzinach objętych pomocą społeczną w ogóle ludności miasta 6,4% 6,3% 6,3% Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. Liczba rodzin objętych pomocą społeczną w mieście w latach utrzymywała się na stabilnym poziomie. Sukcesywnie zmniejszała się natomiast liczba osób przebywających w tych rodzinach (1.867 w 2010 r., w 2011 r., w 2012 r.), choć udział osób w rodzinach wymagających wsparcia w ogóle ludności miasta utrzymywał się w latach na podobnym poziomie. Zarazem liczba beneficjentów systemu ogółem ulegała w latach wahaniom. Uzupełnienie powyższych danych stanowią przedstawione w kolejnej tabeli informacje na temat typów rodzin objętych pomocą społeczną w mieście w latach Tabela 9. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w mieście w latach typy rodzin liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2010 r r r r r r. rodziny ogółem i więcej w tym: rodziny z dziećmi ogółem o liczbie osób: i więcej rodziny niepełne ogółem o liczbie dzieci: o liczbie dzieci: i więcej

26 rodziny emerytów i rencistów ogółem i więcej o liczbie osób: Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. Analiza struktury rodzin objętych pomocą społeczną w mieście w latach , wykazała, iż najliczniejsze grupę stanowiły: osoby samotne (w 2010 r. 428, w 2011 r. 441 i w 2012 r. 450), rodziny dwuosobowe (w 2010 r. 125, w 2011 r. 135 i w 2012 r. 131) oraz rodziny trzy- (w 2010 r. 119, w 2011 r. 112 i w 2012 r. 111) i czteroosobowe (w 2010 r. 101, w 2011 r. 92 i w 2012 r. 109). Odmiennie wyglądała struktura beneficjentów w poszczególnych typach rodzin. W przypadku rodzin z dziećmi największe grupy w latach stanowiły te z jednym (w 2010 r. 155, w 2011 r. 144 i w 2012 r. 143) bądź dwojgiem dzieci (w 2010 r. 105, w 2011 r. 101 i w 2012 r. 104). Jeśli chodzi o rodziny niepełne, statystyka wypadła podobnie: najliczniejsze były rodziny posiadające jedno dziecko (w 2010 r. 88, w 2011 r. 93 i w 2012 r. 76) lub dwoje dzieci (w 2010 r. 47, w 2011 r. 49 i w 2012 r. 44). Z kolei w odniesieniu do rodzin emerytów i rencistów największą grupę beneficjentów w latach stanowiły osoby samotne (w 2010 r. 158, w 2011 r. 155 i w 2012 r. 147). Najliczniejszą grupę wśród rodzin objętych wsparciem przez MOPS stanowiły charakteryzujące się niskim poziomem dochodów rodziny ubogie. Pochodzące z nich dzieci, z racji niedoborów materialnych w domu, korzystały ze wsparcia w formie dożywiania w szkołach. Diagnozę tę potwierdzają dane dotyczące najczęstszych powodów przyznawania pomocy społecznej, które za lata przedstawia poniższa tabela. Tabela 10. Najczęstsze powody przyznania pomocy społecznej w mieście w latach powód przyznania pomocy liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2010 r r r r r r. ubóstwo sieroctwo bezdomność potrzeba ochrony macierzyństwa bezrobocie niepełnosprawność długotrwała lub ciężka choroba bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego przemoc w rodzinie

27 alkoholizm narkomania trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy zdarzenie losowe sytuacja kryzysowa Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. Analizując przyczyny przyznawania świadczeń z pomocy społecznej w latach należy stwierdzić, iż głównymi powodami przyznawania pomocy były niski status materialny beneficjentów, jak również prowadzące do ubóstwa bezrobocie. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że do istotnych przyczyn udzielania przez Ośrodek wsparcia należały problemy niepełnosprawności, długotrwała lub ciężka choroba oraz bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. Kolejną przyczyną świadczenia rodzinom pomocy był alkoholizm. W mniejszym stopniu korzystały one ze wsparcia z potrzeby ochrony macierzyństwa oraz w sytuacjach kryzysowych. Powody przyznania pomocy społecznej przez MOPS wpływały na formę udzielanego rodzinom wsparcia. Dane szczegółowe w tym zakresie za lata przedstawia poniższa tabela. Tabela 11. Formy wsparcia udzielanego w mieście przez MOPS w latach formy pomocy liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2010 r r r r r r. pieniężna rzeczowa praca socjalna poradnictwo specjalistyczne schronienie usługi opiekuńcze specjalistyczne usługi opiekuńcze pomoc sąsiedzka Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. W latach najczęściej udzielaną mieszkańcom miasta formą wsparcia była pomoc finansowa, głównie w postaci zasiłków stałych, celowych i okresowych. W omawianym okresie liczba objętych takim wsparciem rodzin i osób w rodzinach sukcesywnie wzrastała. 27