Załącznik do Uchwały Nr Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia. Program Wspierania Rodziny w Gminie Strzegom na lata

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia Program Wspierania Rodziny w Gminie Strzegom na lata

2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA CHARAKTERYSTYKA GMINY DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W GMINIE SYTUACJA DEMOGRAFICZNA SYTUACJA MIESZKANIOWA RODZIN SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU DZIECKO I RODZINA WSPIERANI PRZEZ PORADNIĘ PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNĄ PRZESTĘCZOŚĆ WŚRÓD NIELETNICH ANALIZA SWOT ZASOBY WSPIERAJĄCE RODZINĘ I DZIECKO W GMINIE CEL GŁÓWNY PROGRAMU, CELE OPERACYJNE, DZIAŁANIA REALIZACJA PROGRAMU SPIS TABEL I WYKRESÓW

3 WPROWADZENIE Dziecko i rodzina wymagają wsparcia oraz szczególnej troski i ochrony. Działalność na rzecz rodzin powinna koncentrować się na wyrównywaniu pomiędzy nimi nieuzasadnionych i niezawinionych różnic socjalnych, tworzeniu im równych szans oraz asekurowaniu w obliczu ryzyka życiowego, natomiast działania podejmowane na rzecz dzieci winny mieć na celu ochronę ich praw, wyrównywanie szans życiowych poprzez ułatwianie dostępu do oświaty, służby zdrowia i wypoczynku oraz zapewnienie im ochrony w obliczu zagrożeń. Z punktu widzenia polityki społecznej, która odpowiada za tworzenie warunków samodzielnego funkcjonowania rodziny, rodzina i dziecko stanowią przedmiot niejako selektywnego zainteresowania. To zainteresowanie odnosi się zwłaszcza do tych rodzin i pochodzących z nich dzieci, które na pewnym etapie swojego życia stają się bezradne i marginalizowane. Czynników powodujących bezradność i marginalizację rodziny jest wiele. Co budzi niepokój, ich liczba w ostatnim okresie wzrasta. Jedną z głównych przyczyn zwiększania się zjawisk niepożądanych, godzących w dobro rodziny i dziecka, jest wyczerpanie się więzi społecznych spajających struktury rodziny, wprowadzające element rozchwiania równowagi i harmonii w ich życiu. Możliwość świadczenia komplementarnego wsparcia rodzinom, które stają się bezradne i marginalizowane, daje stworzenie lokalnego systemu wspierania rodziny. W systemie takim ważne jest, by prowadzone działania oprzeć na przekonaniu, że naturalnym i koniecznym środowiskiem wychowania dziecka jest rodzina. W pierwszej kolejności powinien on być nastawiony na pomoc w rozwiązywaniu życiowych problemów rodziny, zanim nastąpi rozkład więzi rodzinnych oraz zaistnieją okoliczności zmuszające do rozłączenia rodziny. Należy przy tym pamiętać, iż efektywna praca z rodziną musi być stała, intensywna i dotyczyć jej ważnych problemów. Niniejszy Program został opracowany w Ośrodku Pomocy Społecznej w Strzegomiu przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Jest on zgodny z art. 176 pkt. 1 ustawy z dnia 9 marca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 332 z późn. zm.), który w ramach zadań własnych gminy przewiduje opracowanie i realizację 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny. 3

4 1. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Istnieje wiele definicji rodziny. Najogólniej jednak rodzinę określa się jako podstawową komórkę społeczną, składającą się z rodziców (rodzica) i dzieci. Cechą wspólną wszystkich definicji rodziny jest to, że zapewnia ona ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom. Podkreśla się również instytucjonalną formę małżeństwa, poprzez którą powstaje system pokrewieństwa i dziedziczenia. Rodzinę charakteryzuje współwystępowanie takich elementów, jak wspólne zamieszkanie jej członków, wspólne nazwisko, wspólna własność oraz wspólna kultura duchowa. Rodzina pełni szereg funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb swoich członków. Przede wszystkim warunkuje prawidłowy rozwój biologiczny i psychospołeczny dziecka. Jest pierwszą instytucją wychowawczą, w której przebiega proces socjalizacji dzieci, kształtowanie ich osobowości oraz przygotowanie do przyszłych ról społecznych. Rodzina oddziałuje na dziecko poprzez określony i swoisty układ stosunków społecznych, na których podłożu dziecko przyswaja sobie określone wartości i wzory osobowe. Każda rodzina tworzy własną, niepowtarzalną atmosferę życia domowego, na którą wpływają między innymi: stosunki wzajemne między małżonkami, miłość rodzicielska do dzieci, codzienne zachowania członków rodziny, kultywowanie tradycji, a także służba uznawanym wartościom. Wychowawcze oddziaływanie rodziny ma istotny wpływ na socjalizację dzieci i młodzieży w drodze nieuświadomionego często przekazywania wiedzy o otaczającym świecie wraz z wartościowaniem go i preferowaniem wzorów zachowań. Prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny zagraża szereg czynników, wśród których istotną rolę odgrywają zjawiska patologiczne. Ich oddziaływanie czyni daną rodzinę dysfunkcjonalną, czyli taką, która nie potrafi sprostać swoim obowiązkom względem dzieci i innych członków rodziny oraz pomyślnie rozwiązywać swoich problemów i sytuacji kryzysowych. Do zjawisk patologicznych zalicza się: alkoholizm, narkomanię, przestępczość rodziców oraz przemoc w rodzinie. Są one najczęstszą przyczyną niedostosowania społecznego dzieci. Dziecko, podobnie jak rodzina, nie posiada jednoznacznej definicji. Według Kodeksu cywilnego to osoba, która nie ukończyła 18 lat i nie uzyskała pełnej zdolności do czynności prawnych. W Kodeksie karnym osobę do ukończenia 17. roku życia uważa się za nieletnią. Dzieci do 13. roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych, a w ich imieniu działają 4

5 rodzice lub opiekunowie prawni. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych Kodeks cywilny przyznaje dzieciom, które ukończyły 13 lat. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje się wraz z ukończeniem 18 roku życia (jedyne odstępstwo stanowi wcześniejsze zawarcie związku małżeńskiego). Dziecko pozostaje aż do uzyskania pełnoletności, tj. ukończenia 18 lat, pod władzą rodzicielską. 5

6 2. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Rodzina i dziecko są chronione zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i międzynarodowym. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 18. stanowi, że małżeństwo, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejne artykuły konkretyzują to stwierdzenie, odnosząc je do różnych aspektów życia rodzinnego. Rozwinięcie norm zawartych w Konstytucji, a odnoszących się do rodziny, znajduje miejsce w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W dokumencie tym unormowano problematykę zawierania i ustawania małżeństw, stosunków majątkowych między małżonkami, obowiązków alimentacyjnych, pochodzenia dziecka, stosunków między rodzicami i dziećmi, instytucji przysposobienia, opieki i kurateli. Innymi regulacjami prawnymi związanymi z problematyką rodziny są Kodeksy: karny, cywilny, postępowania cywilnego i pracy. Pierwszy z nich zakłada ściganie z urzędu przestępstw przeciwko rodzinie, do których zalicza: bigamię, znęcanie się nad członkami rodziny, rozpijanie małoletniego, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, porzucenie i uprowadzenie dziecka. Natomiast Kodeks cywilny, choć nie jest bezpośrednio związany z ochroną rodziny, służy jej w zakresie przepisów dotyczących ochrony praw małoletniego w obrocie prawnym oraz dotyczących zasad prawa spadkowego. Kodeks postępowania cywilnego z kolei chroni rodzinę w postępowaniu egzekucyjnym. Obejmuje również ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych dla osób dochodzących roszczeń alimentacyjnych i daje możliwość występowania w tych sprawach w charakterze pełnomocnika właściwego przedstawicielowi do spraw pomocy społecznej organu gminy lub organizacji społecznej, mającej na celu udzielenie pomocy rodzinie. Kodeks pracy służy głównie ochronie macierzyństwa i zdrowia kobiet. Problematykę rodzinną podejmują również ratyfikowane przez Polskę akty międzynarodowe. Jednym z nich jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, której art. 16. stanowi, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Zapis dotyczący rodziny figuruje również w pkt. 16 pierwszej części Europejskiej Karty Społecznej. Mówi on, iż rodzina, jako podstawowa komórka społeczeństwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pełnego rozwoju. 6

7 Innym dokumentem zapewniającym ochronę rodzinie jest uchwalona w 1993 r. przez Stolicę Apostolską Karta Praw Rodziny. W dokumencie tym zapisane jest m.in. prawo do istnienia i budowy rodziny, czyli prawo każdego do założenia rodziny i posiadania środków na jej utrzymanie, prawo do przekazania życia i wychowania dzieci wedle własnych tradycji i wartości, prawo do mieszkania pozwalającego na godziwe życie rodzinne oraz prawo do zabezpieczenia fizycznego, społecznego, politycznego i ekonomicznego. Problematyka rodzinna podejmowana jest także w Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. W dokumencie tym, w określeniu prawa kobiet do równouprawnienia i partnerstwa podkreślono m.in. wpływ kobiet na wzrost dobrobytu społeczeństwa i rodziny. Część artykułów Konwencji pozostaje w bezpośrednim związku z rodzinnymi funkcjami kobiety, ukierunkowanymi na wzmocnienie społecznego statusu rodziny. Kolejnym dokumentem międzynarodowym, będącym zarazem najważniejszym aktem prawnym regulującym prawa dziecka, jest Konwencja o Prawach Dziecka. Jej postanowienia dotyczą osób, które nie ukończyły 18. roku życia, i obejmują: prawa cywilne, prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami, prawa socjalne oraz kulturalne i polityczne. Konwencja ustanawia status dziecka oparty na założeniach, że jest ono samodzielnym podmiotem, wymagającym ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną szczególnej opieki i ochrony prawnej, posiadającym jako istota ludzka prawo do poszanowania tożsamości, godności i prywatności, a rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania i wymaga ze strony państwa wsparcia. Tworząc system ochrony dziecka, kierowano się następującymi zasadami: zasadą dobra dziecka (wszystkie działania podejmowane są w najlepiej pojętym interesie dziecka), równości (wszystkie dzieci, niezależnie od ich cech: koloru skóry, płci i narodowości, mają być równe wobec prawa), zasadą poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców za rozwój i wychowanie dziecka (ochronie podlega autonomia rodziny i prawa obojga rodziców do decydowania o sprawach dziecka) oraz zasadą pomocy państwa w zabezpieczeniu odpowiednich warunków socjalnych i zdrowotnych rodziny. Jeszcze innym aktem prawnym zapewniającym ochronę dziecku jest Europejska Konwencja o Przysposobieniu Dzieci. Ma ona zastosowanie do dzieci, które w momencie przysposobienia nie ukończyły 18 lat, nie zawarły związku małżeńskiego oraz nie są uznawane przez prawo za pełnoletnie. 7

8 Dokumentem na rzecz praw dziecka jest także Europejska Konwencja o Statusie Prawnym Dziecka Pozamałżeńskiego, która zrównuje w prawach dzieci małżeńskie i pozamałżeńskie. Rodzina i dziecko są chronione w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Prawny zapis ochrony rodziny i dziecka znajduje się w wyżej wymienionych aktach międzynarodowych oraz w konstytucjach poszczególnych państw członkowskich. Istnieją poza tym wspólnotowe akty wtórne dotyczące równego traktowania kobiet, które zwracają uwagę na konieczność godzenia życia zawodowego z rodzinnym oraz na szczególną ochronę kobiet w ciąży i w okresie macierzyństwa. 8

9 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Strzegom jest gminą miejsko-wiejską, położoną w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie świdnickim. Gmina zajmuje powierzchnię 143,93 km 2, a w jej skład wchodzą miasto Strzegom oraz 22 wsie: Bartoszówek, Goczałków, Goczałków Górny, Godzieszówek, Granica, Graniczna, Grochotów, Jaroszów, Kostrza, Międzyrzecze, Modlęcin, Morawa, Olszany, Rogoźnica, Rusko, Skarżyce, Stanowice, Stawiska, Tomkowice, Wieśnica, Żelazów i Żółkiewka. Najważniejsze szlaki komunikacyjne to droga krajowa nr 5 Wrocław Jelenia Góra, a także drogi wojewódzkie: nr 374 Legnica Wałbrzych i odbijająca od niej na wysokości Stanowic droga nr 382 w kierunku Świdnicy. Autostrada A4 oddalona jest od gminy o 15 km. Spośród funkcjonujących w gminie podmiotów gospodarczych najwięcej działa w takich branżach, jak: handel i usługi w zakresie napraw (693 podmioty), przetwórstwo przemysłowe (633 podmioty) oraz działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (465 podmiotów). Poziom rozwoju infrastruktury technicznej w gminie Strzegom jest zróżnicowany. Dobrze rozwinięta jest sieć wodociągowa, z której korzysta większość mieszkańców. Gmina posiada 2 oczyszczalnie ścieków, z sieci gazowej korzysta ok. 57,4% ludności gminy, a dalszych inwestycji wymaga sieć kanalizacyjna, z której korzysta obecnie ponad 80% mieszkańców. Sieć placówek oświatowo-wychowawczych na terenie gminy tworzą: 6 przedszkoli prywatnych oraz 10 oddziałów przedszkolnych funkcjonujących przy szkołach podstawowych; 9 szkół podstawowych, 4 gimnazja i Zespół Szkół Specjalnych. W roku szkolnym 2014/2015 w punktach przedszkolach było ogółem dzieci, w szkołach podstawowych uczniów, w gimnazjach 684 uczniów. Działalnością kulturalną w gminie Strzegom zajmuje się Strzegomski Ośrodek Kultury. Zadania służby zdrowia w gminie realizuje 12 przychodni. Mieszkańcy gminy w głównej mierze korzystają z pomocy Podstacji Powiatowego Pogotowia Ratunkowego w Strzegomiu, Strzegomskiego Centrum Medyczno-Diagnostycznego, Strzegomskiego Centrum Medycznego oraz NZOZ ZDROWIE. Na terenie gminy jest 9 punktów aptecznych. 9

10 4. DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W GMINIE Diagnoza sytuacji rodziny i dziecka w gminie Strzegom została oparta na badaniu źródeł zastanych, tj. danych pozyskanych z instytucji i organizacji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, oraz analizie ankiet skierowanych do przedstawicieli funkcjonujących w gminie placówek oświatowych, a także reprezentantów środowiska lokalnego (liderzy lokalni, mieszkańcy). Diagnoza uwzględnia również analizę SWOT, która w obszarze Rodzina, dziecko i młodzież została przeprowadzona z udziałem przedstawicieli samorządu gminy SYTUACJA DEMOGRAFICZNA Na koniec 2014 roku gmina Strzegom liczyła mieszkańców, w tym kobiet, które stanowiły 51.45% ogółu ludności. Gęstość zaludnienia w gminie wynosiła 184 osoby na km 2. W latach zmniejszała się liczba dzieci i młodzieży, podobnie liczba osób w wieku produkcyjnym, sukcesywnie rosła natomiast liczba osób starszych. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Struktura wiekowa ludności gminy w latach liczba osób w wieku przedprodukcyjnym liczba osób w wieku produkcyjnym liczba osób w wieku poprodukcyjnym ogółem Dane Urzędu Miejskiego w Strzegomiu. Sytuacja demograficzna kształtowana jest przez takie wskaźniki, jak będący różnicą między liczbą urodzeń żywych i zgonów przyrost naturalny oraz saldo migracji, która odbywa się zarówno w ruchu wewnętrznym, jak i zagranicznym. Dane w tym zakresie odnoszące się do gminy Strzegom przedstawiają poniższe tabele. Tabela 2. Ruch naturalny ludności gminy w latach liczba urodzeń żywych liczba zgonów przyrost naturalny Dane Urzędu Miejskiego w Strzegomiu. 10

11 W analizowanym okresie liczba urodzeń żywych w gminie Strzegom spadała (w 2012 r. wynosiła 259, w 2013 r. 244, w 2014 r. 227), rosła natomiast liczba zgonów, od 285 w 2012 r. poprzez 324 w 2013 r. do 342 w 2014 r.. Określany na podstawie przytoczonych danych przyrost naturalny był w latach ujemny (-26 w 2012 r., -80 w 2013 r., -115 w 2014r.). Tabela 3. Ruch migracyjny ludności gminy w latach zameldowania spoza gminy w tym z zagranicy wymeldowania poza gminę w tym za granicę saldo migracji w ruchu wewnętrznym saldo migracji w ruchu zagranicznym saldo migracji ogółem Dane Głównego Urzędu Statystycznego. Na liczbę mieszkańców w gminie wpływał również ruch migracyjny. Migracje odbywały się w ruchu wewnętrznym i zagranicznym. Saldo migracji w ruchu wewnętrznym wykazywało niekorzystny bilans i malało (-38 w 2012 r., -62 w 2013 r., -84 w 2014 r.), zmniejszyła się również w 2014 r. liczba zameldowań spoza gminy (219 w 2012r., r. 184 w 2014 r.). Saldo migracji w ruchu zagranicznym wykazywało wahania w analizowanym okresie (-31 w 2012 r., -48 w 2013 r., -39 w 2014 r.). Saldo migracji w ruchu wewnętrznym i zagranicznym z biegiem lat stawało się bardziej niekorzystne dla gminy (-69 w 2012 r., -110 w 2013 r., -123 w 2014 r.). Dane statystyczne odnoszące się do procesów demograficznych zachodzących w gminie Strzegom każą zwrócić baczną uwagę na uwidocznione w nich istotne kwestie. Dotyczą one zarówno malejącego udziału w populacji gminy produkcyjnej grupy wiekowej, jak i systematycznego wzrostu liczby osób starszych. Opisane wyżej tendencje uzasadniają niezbyt korzystną prognozę demograficzną dla gminy i stanowią poważne wyzwanie dla władz lokalnych i instytucji pomocy społecznej. Zadania, jakie przed nimi stoją, wymagają bowiem oprócz adresowania usług społecznych do rodzin, dzieci i młodzieży, także dostosowywania ich w znacznie większym zakresie niż dotychczas do potrzeb seniorów. Należy mieć na względzie, że coraz większej grupie ludzi starszych trzeba będzie udzielać stosownej pomocy materialnej i rzeczowej, ułatwić im korzystanie z usług medycznych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych oraz różnorodnych form aktywnego spędzania czasu wolnego. 11

12 4.2. SYTUACJA MIESZKANIOWA RODZIN Zasoby i warunki mieszkaniowe ludności determinują w znacznym stopniu jakość jej bytowania. Niejednokrotnie zakreślają również granice możliwości realizowania własnych aspiracji życiowych. W analizowanym okresie ogólna liczba mieszkań w gminie systematycznie wzrastała (od w 2012 r. poprzez w 2013 r. do w 2014 r.). Zwiększała się tym samym liczba izb mieszkalnych ( w 2012 r., w 2013 r., , w 2014 r.) i łączna powierzchnia użytkowa mieszkań ( m 2 w 2012 r., m 2 w 2013 r., m 2 w 2014 r.). Wzrastała również sukcesywnie przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania (65,7m 2 w 2012 r., 66,0 m 2 w 2013 r., 66,1 m 2 w 2014 r.) oraz przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na jedną osobę (22,7 m 2 w 2012 r., 23,1 m 2 w 2013 r., 23,4 m 2 w 2014 r.). W latach wahała się między 107 a 117 liczba mieszkań socjalnych (107 w 2012 r., 117 w 2013, 115 w 2014 r.). Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 4. Zasoby mieszkaniowe w gminie w latach r r r. liczba mieszkań w gminie ogółem w tym liczba mieszkań w zasobach gminy (mieszkań socjalnych) liczba izb powierzchnia użytkowa mieszkań (w m 2 ) przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (w m 2 ) 65,7 66,0 66,1 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (w m 2 ) 22,7 23,1 23,4 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. W latach oddano w gminie do użytkowania w sumie 218 nowych mieszkań (83 w 2012 r., 92 w 2013 r., 43 w 2014 r.). Oddano do użytkowania także 72 nowe budynki niemieszkalne (30 w 2012 r., 35 w 2013 r., 7 w 2014 r.). Szczegółowe dane na temat nowych mieszkań i budynków niemieszkalnych oddanych do użytkowania, liczby izb w nowych mieszkaniach oraz powierzchni użytkowej nowych mieszkań i budynków niemieszkalnych przedstawia poniższa tabela. 12

13 Tabela 5. Nowo oddane mieszkania i budynki niemieszkalne w gminie w latach r r r. liczba nowych mieszkań oddanych do użytkowania liczba nowych izb oddanych do użytkowania powierzchnia użytkowa oddanych mieszkań (w m 2 ) liczba nowych budynków niemieszkalnych oddanych do użytkowania powierzchnia użytkowa budynków niemieszkalnych oddanych do użytkowania (w m 2 ) Dane Głównego Urzędu Statystycznego. Gospodarstwom domowym, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania, wypłacane są dodatki mieszkaniowe. Jest to forma pomocy świadczona przez gminę, a realizowana przez pracownika gminy zajmującego się gospodarką komunalną. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 6. Dodatki mieszkaniowe przyznane w gminie w latach liczba przyznanych dodatków mieszkaniowych wartość przyznanych dodatków mieszkaniowych (w zł) Dane Urzędu Miejskiego w Strzegomiu. Liczba przyznanych dodatków mieszkaniowych w latach malała (1.446 w 2012 r., w 2013 r., w 2014 r.). Podobnie wartości przyznanych dodatków mieszkaniowych malały ( zł w 2012 r., zł w 2013 r., zł w 2014 r.) SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM Analiza sytuacji dziecka w środowisku przedszkolnym, szkolnym i rodzinnym została dokonana na podstawie badań ankietowych, przeprowadzonych w funkcjonujących w gminie Strzegom placówkach oświatowo-wychowawczych. Badania te pozwoliły zdiagnozować środowisko przedszkolne, szkolne i rodzinne dzieci i uczniów pod kątem występowania zachowań o cechach patologii społecznej oraz uzyskać informacje na temat prowadzonych w przedszkolach i szkołach działań opiekuńczo-wychowawczych, profilaktycznych i leczniczych. W sumie do analizy przedłożono 10 ankiet wypełnionych przez pedagoga szkolnego lub dyrektora z następujących placówek oświatowych: 13

14 Zespół Szkolno-Przedszkolny Publiczna Szkoła Podstawowa w Jaroszowie (167 uczniów, 11 nauczycieli), Zespół Szkolno-Przedszkolny Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Brzechwy w Synowicach (80 uczniów, 11 nauczycieli), Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Kostrzy (86 uczniów, 9 nauczycieli), Publiczna Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Olszanach (99 uczniów, 13 nauczycieli), Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 3 im. Henryka Sienkiewicza w Strzegomiu (112 uczniów, 15 nauczycieli), Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Kornela Makuszyńskiego w Strzegomiu (562 uczniów, 42 nauczycieli), Zespół Szkół w Goczałkowie Szkoła Podstawowa i Gimnazjum (146 uczniów, 20 nauczycieli), Gimnazjum Nr 1 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia w Strzegomiu (300 uczniów, 36 nauczycieli), Gimnazjum Nr 2 im. Jana Pawła II w Strzegomiu (255 uczniów, 24 nauczycieli), Zespół Szkół Specjalnych w Strzegomiu (65 uczniów, 21 nauczycieli). Zasoby i oferta szkolna Z analizy ankiet wynika, że wszystkie placówki zatrudniają pedagoga, 4 szkoły zatrudniają pielęgniarkę, 7 szkół zatrudnia logopedę, 5 zatrudnia psychologa, a 1 zatrudnia doradcę zawodowego. Wszystkie placówki prowadzą dożywianie uczniów i zapewniają uczniom dostęp do Internetu, 6 szkół daje możliwość korzystania z sali gimnastycznej (z wyjątkiem Szkoły Podstawowej Nr 3 w Strzegomiu). Żadna z placówek nie posiada klas integracyjnych. Tylko w Zespole Szkół Specjalnych zauważono problem z dojazdem uczniów do szkoły. Jak określono, jest to wynik samowoli kierowców, którzy nie przestrzegają ustalonych godzin odjazdów. Wszystkie placówki oferują dzieciom i młodzieży zajęcia dodatkowe. Najczęściej przyjmują one postać różnorodnych tematycznie kół zainteresowań (m.in. koła przedmiotowe, językowe, komputerowe, artystyczne, taneczne, sportowe, lekcje laboratoryjne, wyjazdy studyjne na uczelnie). Jednocześnie we wszystkich placówkach prowadzone są zajęcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wśród nich najczęściej organizowane są: zajęcia wyrównawcze (wszystkie placówki), korekcyjno-kompensacyjne (wszystkie 14

15 placówki), logopedyczne (7), socjoterapeutyczne (6), rewalidacyjne (7), psychoterapeutyczne (1). Ponadto w Zespole Szkół Specjalnych prowadzona jest biblioterapia, rehabilitacja i gimnastyka korekcyjna. Problemy dosięgające uczniów i ich rodziny Ankietowani identyfikowali problemy, które w najpoważniejszym stopniu dosięgają uczniów i ich rodziny, odpowiadając na pytanie o charakterze otwartym oraz wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych obejmujący 15 zmiennych. Określając problemy w odpowiedzi na pytanie otwarte, badani wskazywali głównie na bezrobocie, ubóstwo oraz niezaradność rodziców. Brak pracy zmusza też niektórych rodziców do wyjazdu za granicę, co generuje problemy tzw. eurosieroctwa. Według niektórych ankietowanych rodzice poświęcają dzieciom zbyt mało czasu i uwagi. Ankietowani zwracali również uwagę na dysfunkcje występujące w domu, odnoszące się głównie do nadużywania alkoholu przez rodziców, a także zaniedbanie środowiskowe. Wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych, ankietowani stwierdzali ich obecność, podając jednocześnie liczbę ujawnionych przypadków. Szczegółowe informacje na temat zdiagnozowanych w środowisku szkolnym i w domu rodzinnym uczniów problemów zawiera poniższa tabela. Tabela 7. Problemy występujące w środowisku przedszkolnym, szkolnym i rodzinnym dzieci i młodzieży z gminy uczęszczających do przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych cechy o charakterze patologicznym liczba placówek, w których stwierdzono występowanie problemu liczba ujawnionych przypadków liczba placówek, w których nie stwierdzono występowania problemu palenie papierosów sięganie po alkohol sięganie po narkotyki niszczenie mienia szkolnego kradzieże dyskryminacja udział w grupach negatywnych agresja i przemoc w grupie rówieśniczej autoagresja ucieczki z domu przestępczość ujawniona przypadki wymagające nadzoru kuratora sądowego zaniedbanie przez dom

16 przemoc w rodzinie wykorzystywanie seksualne Dane z badań ankietowanych przeprowadzonych w placówkach oświatowych gminy. Analizując dokonane wskazania, należy stwierdzić, iż do problemów najczęściej występujących w szkole i w domu rodzinnym dzieci i młodzieży należą: sięganie przez uczniów po papierosy, stosowanie agresji i przemocy w grupie rówieśniczej, zaniedbania przez dom, przypadki wymagające nadzoru kuratora, niszczenie mienia szkolnego, problemy przemocy w rodzinie, a także pojedyncze przypadki kradzieży i dyskryminacji. Badania oraz działania profilaktyczne i naprawcze konieczne do przeprowadzenia Wskazując badania konieczne do przeprowadzenia wśród dzieci, młodzieży i ich rodziców, pedagodzy najczęściej podkreślali potrzebę zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży, a także zaspokajania ich potrzeb. Zwracali również uwagę, iż należy dokładnie zdiagnozować problemy przemocy psychicznej w rodzinie, relacji interpersonalnych w domu, niedostosowania społecznego oraz uzależnień w rodzinach. W opinii ankietowanych ważne jest także doinformowanie potrzebujących poprzez organizację Dni otwartych w OPS w zakresie oferowanej pomocy. Według większości ankietowanych podejmowane w placówkach oświatowowychowawczych różnorodne działania wychowawcze i profilaktyczne są wystarczające i nie występuje potrzeba prowadzenia nowych działań. Niektórzy z badanych wskazali na potrzebę uściślenia współpracy z funkcjonariuszami Policji w zakresie działań profilaktycznych oraz treningi umiejętności wychowawczych rodziców (opiekunów prawnych). Współpraca szkół z rodzicami uczniów Przedstawiciele wszystkich ankietowanych placówek uznali współpracę z rodzicami uczniów za zadowalającą. W jej ramach odbywają się zebrania, konsultacje indywidualne. Rodzice aktywnie uczestniczą także w życiu szkoły, realizując wspólne inicjatywy szkolne i środowiskowe, pomagając przy organizacji imprez, uroczystości, konkursów i wycieczek szkolnych. Współpraca szkół z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny Podobnie jak w przypadku oceny współpracy szkół z rodzicami, przedstawiciele wszystkich badanych placówek stwierdzili, że współpraca z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny jest zadowalająca. Do podmiotów tych zaliczyli: 16

17 Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Strzegomski Ośrodek Kultury, Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną, Urząd Miejski, Komendę Powiatową Policji, Powiatowy Urząd Pracy, Stowarzyszenie Psychologów i Pedagogów, Sąd Rodzinny i Nieletnich w Świdnicy, Młodzieżowe Centrum Kariery w Strzegomiu, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Dom Dziecka i Dom Spokojnej Starości w Jaworze, Ochotnicze Straże Pożarne i kuratorów sądowych. Współpraca polega m.in. na wzajemnym wsparciu, udzielaniu pomocy socjalnej i materialnej, prowadzeniu konsultacji, badań, diagnoz psychologiczno-pedagogicznych, wymianie informacji, pedagogizacji rodziców, prowadzeniu zajęć terapeutycznych, jak również organizowaniu konkursów, imprez, spotkań, warsztatów, pogadanek z policjantami i przekazywaniu materiałów z zakresu profilaktyki. Potrzeby dzieci i młodzieży Wskazując najpilniejsze potrzeby dzieci i młodzieży, pedagodzy zwrócili uwagę na konieczność zapewnienia bezpłatnego dostępu do lekarzy specjalistów (stomatolog, psychiatra, psycholog, neurolog). Ankietowani wskazali też na potrzebę edukacji w zakresie zdrowego odżywiania. Większość ankietowanych wskazała na potrzebę zapewnienia dostępu do darmowych obiadów. Według badanych niezbędna jest również pomoc rodzinom niewydolnym wychowawczo, rozwój ich świadomości i edukacji dotyczącej wychowywania dzieci. Możliwości przyczynienia się szkół do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży Zastanawiając się nad tym, w jaki sposób szkoła może się przyczynić do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży w gminie, pedagodzy wskazywali przede wszystkim na konieczność realizacji programów oświatowo-zdrowotnych, pedagogizacji rodziców, prowadzenia konsultacji indywidualnych z rodzicami i ich dziećmi, pomocy materialnej potrzebującym oraz współpracy szkół z organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz dzieci i ich rodzin. Respondenci zwracali także uwagę na potrzebę zagospodarowania czasu wolnego uczniów, organizację kolonii i zimowisk. Ankietowani często wskazywali także na potrzebę udzielenia pomocy i wsparcia rodzicom w wychowaniu dzieci. Dużą wagę przywiązywali również do dożywiania uczniów oraz ich edukacji w zakresie zdrowego stylu życia. 17

18 4.4. SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM Analiza sytuacji rodziny i dziecka w środowisku lokalnym została dokonana na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych wśród osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej (m.in. burmistrza, sołtysów, radnych, pracowników Urzędu Miejskiego, członków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, przedstawicieli placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, Policji, organizacji pozarządowych, Kościoła) oraz mieszkańców gminy. Do analizy przedłożono w sumie 18 wypełnionych anonimowo ankiet, w których badani odnieśli się do wybranych zagadnień dotyczących sytuacji społecznej w gminie. W pierwszej kolejności poproszono przedstawicieli środowiska lokalnego o wskazanie problemów, które najczęściej dotykają rodziny mieszkające w gminie. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Wykres 1. Jakie problemy najbardziej uwidaczniają się w gminie? bezrobocie alkoholizm ubóstwo 5,4% 7,1% 1,8% 3,6% 16,1% 16,1% dysfukncyjność rodzin problemy związane ze starzeniem się narkomania 10,7% 8,9% 5,4% 7,1% 14,3% 3,6% niezaspokojenie potrzeb w zakresie budownictwa mieszkaniowego niezaspokojenie potrzeb w zakresie ochrony zdrowia niezaspokojenie potrzeb w zakresie spędzania wolnego czasu nierówności społeczne przemoc w rodzinie eurosieroctwo Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Do problemów, które najczęściej dotykają rodziny mieszkające w gminie, respondenci zaliczyli bezrobocie i alkoholizm (po 16,1%) oraz dysfunkcyjność rodzin (14,3%). Wielu ankietowanych zwróciło uwagę na niezaspokojenie potrzeb w zakresie ochrony zdrowia (10,7%) i budownictwa mieszkaniowego (8,9%), problemy związane ze starzeniem się i nierówności społeczne (po 7,1%). Narkomanię i niezaspokojenie potrzeb w zakresie spędzania wolnego czasu wskazało po 5,4% ankietowanych, a eurosieroctwo i ubóstwo po 3,6%. 18

19 W kolejnym pytaniu poproszono o wskazanie obszarów, w których oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najbardziej niezadowalająca. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Wykres 2. W jakim obszarze oferta pomocy świadczonej w gminie jest najbardziej niezadowalająca? ochrona zdrowia ograniczanie bezrobocia 5,9% 5,9% 11,8% 20,6% pomoc rodzinie i dziecki wsparcie osób starszych przeciwdziałanie narkomanii 8,8% 8,8% 11,8% 11,8% 14,7% przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i ochrona ofiar przemocy w rodzinie przeciwdziałanie dyskryminacji grup mniejszościowych przeciwdziałanie alkoholizmowi inne Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. W opinii ankietowanych oferta pomocy świadczonej rodzinom w gminie jest najmniej zadowalająca w takich obszarach, jak: ochrona zdrowia (20,6%), ograniczenie bezrobocia (14,7%), pomoc rodzinie i dziecku, wsparcie osób starszych (po 11,8%) oraz przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i ochrona ofiar przemocy w rodzinie, a także przeciwdziałanie narkomanii (po 8,8%). 11,8% respondentów zdecydowało się przy tym wybrać odpowiedź inne bez definiowania konkretnego obszaru. Czynniki, które ograniczają prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży w gminie W kolejnym pytaniu poproszono badanych o wskazanie czynników, które ograniczają prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży w gminie. W odpowiedziach ankietowani najczęściej wspominali o problemach, z którymi zmagają się rodziny, a które rzutują na sytuację dziecka, jak bezradność opiekuńczo-wychowawcza rodziców, ubóstwo, bezrobocie, uzależnienia rodziców od alkoholu, przemoc w rodzinie, rozbicie rodzin, wyjazdy zagraniczne rodziców (eurosieroctwo), złe warunki mieszkaniowe. Podnosili również problem niewystarczającego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego, w tym do placówek wsparcia dziennego, dóbr kultury, ogólnodostępnych miejsc spotkań dzieci i młodzieży, obiektów sportowo-rekreacyjnych (boisk, placów zabaw), kulturalnych, niezadowalającą ofertę zajęć pozalekcyjnych i niewystarczające możliwości rozwijania zainteresowań. 19

20 Najważniejsze problemy ograniczające prawidłowe funkcjonowanie rodzin w gminie W odpowiedzi na następne pytanie ankietowani identyfikowali problemy, z jakimi zmagają się rodziny w gminie. Za najważniejszy z nich uznali bezrobocie oraz uzależnienia, co w dużej mierze wpływa na sytuację materialną w domu rodzinnym. Problem ubóstwa, zdaniem respondentów, przyczynia się do wykluczenia społecznego, a co za tym idzie spadającej motywacji dzieci i młodzieży do nauki czy rozwoju osobowości, trudności edukacyjnych i wychowawczych, słabego uspołecznienia oraz braku poczucia odpowiedzialności za własne czyny. Dużym problemem, który ogranicza prawidłowe funkcjonowanie rodzin, jest również zdaniem respondentów brak umiejętności wychowawczych młodych rodziców, wzajemne przerzucanie się odpowiedzialnością oraz brak wsparcia ze strony otoczenia. Zwrócono także uwagę na niedostateczny dostęp do opieki medycznej, zwłaszcza specjalistycznej. Niejako w uzupełnieniu odpowiedzi na pytania o czynniki, które ograniczają prawidłowy rozwój osób w wieku przedprodukcyjnym, oraz o problemy, które tę grupę wiekową najczęściej dotykają, ankietowani wyrazili opinie na temat działań gminy w zakresie organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży. Otrzymane odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wykres 3. Jak Pani/Pan ocenia działania gminy w zakresie organizacji i zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży? 17,6% niewystarczająco 23,5% dobrze 58,8% wystarczająco Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Najliczniejsza grupa respondentów, bo ponad połowa (58,8%) spośród ogólnej ich liczby, negatywnie oceniła działania gminy w zakresie organizacji i zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży, uznając je za niewystarczające. Znacznie mniej badanych 20

21 (23,4%) było zdania, że są wystarczające. Tylko 17,6% ankietowanych uznało, że działania gminy w tym zakresie są dobre. Odpowiadając na następne pytania przedstawiciele środowiska lokalnego wyrazili opinie na temat dostępu do opieki przedszkolnej, oferty edukacyjnej szkół, stanu bazy dydaktycznej i infrastruktury szkół, oferty kulturalnej w gminie, wsparcia i dostępu do usług rehabilitacyjnych oraz oferty gminy w zakresie sportu i rekreacji. Wskazali również deficyty w tym zakresie. W kwestii dostępu do opieki przedszkolnej w gminie większość respondentów wyraziła pozytywną opinię: za dobry uznało go 41,2%, a za wystarczający 35,3% badanych. Negatywnie dostępność opieki przedszkolnej w gminie oceniło 17,6% ankietowanych. Zdania w tej sprawie nie miało 5,9%. Rozkład odpowiedzi ilustruje poniższy wykres. Wykres 4. Jaki jest dostęp do opieki przedszkolnej w gminie? 17,6% 5,9% 41,2% dobry wystarczający niewystarczający 35,3% nie wiem Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Kolejne pytanie dotyczyło oceny stanu bazy dydaktycznej i infrastruktury szkół w gminie. W tym wypadku również większość respondentów dobrze oceniła stan bazy dydaktycznej i infrastruktury szkół w gminie (64,7%). Negatywną ocenę wystawiło 5,9% ankietowanych. Trudności w określeniu oceny miało 17,6%, a zdania nie miało 11,8%. Ilustruje rozkład uzyskanych odpowiedzi poniższy wykres. 21

22 Wykres 5. Jak Pani/Pan ocenia stan bazy dydaktycznej i infrastruktury szkół w gminie? 17,6% 11,8% dobrze źle 5,9% 64,7% trudno ocenić nie wiem Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Następne pytanie dotyczyło oceny oferty edukacyjnej szkół w gminie. Zdecydowana większość respondentów pozytywnie oceniła ofertę edukacyjną szkół w gminie (łącznie 88,2%). Przeciwnego zdania było 11,8% ankietowanych. Rozkład uzyskanych odpowiedzi ilustruje poniższy wykres. Wykres 6. Jaka jest według Pani/Pan oferta edukacyjna szkół w gminie? 17,6% 11,8% dobra wystarczająca 70,6% niewystarczająca Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. 22

23 Ankietowanym zadano również pytanie, jakich placówek oświatowo-wychowawczych brakuje w gminie. Uczestnicy badania wskazywali przedszkola, żłobki, świetlice, sale gimnastyczne, kluby młodzieżowe, kafejkę internetową oraz Uniwersytet III Wieku. Kolejne pytanie odnosiło się do oferty kulturalnej w gminie. Najwięcej uczestników badania ankietowego (44,4%) uznało ofertę kulturalną w gminie za wystarczającą. Jako dobrą określiło ją w sumie 41,7% badanych. Natomiast 13,9% respondentów stwierdziło, że jest ona niewystarczająca. Wykres 7. Jaka jest według Pani/Pana oferta kulturalna w gminie? 13,9% 41,7% dobra wystarczająca 44,4% niewystarczająca Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Wskazując placówki kulturalne, których w gminie brakuje bądź do których dostęp jest ograniczony, ankietowani wymieniali: kino i teatr. Zapytano także o ocenę oferty w zakresie sportu i rekreacji. Wykres 8. Jaka jest według Pani/Pan oferta gminy w zakresie sportu i rekreacji? 11,1% dobra 22,2% wystarczająca 66,7% niewystarczająca Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. 23

24 Zdecydowana większość respondentów, co uwidoczniono na wykresie powyżej, pozytywnie oceniła ofertę gminy w zakresie sportu i rekreacji (łącznie 88,9%). Przeciwnego zdania było 11,1% ankietowanych. W nawiązaniu do pytania o sport i rekreację, poproszono również o określenie potrzeb inwestycyjnych w tym zakresie. Uczestnicy badania wskazywali krytą pływalnię, budowę boisk sportowych przy szkołach podstawowych i w każdej miejscowości, ścieżki rowerowe, bezpłatne pola tenisowe oraz urozmaicenie oferty zajęć sportowych. W kolejnym pytaniu poproszono ankietowanych o opinię na temat wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi oraz prowadzonych w gminie działań wychowawczych, profilaktycznych i edukacyjnych, których adresatami są rodziny i dzieci. Wykres 9. Czy Pani/Pana zdaniem rodziny z dziećmi niepełnosprawnymi mają zapewniony dostęp do usług rehabilitacyjnych? Wykres 10. Jak Pani/Pan ocenia realizowane w gminie działania wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne adresowane do rodzin i dzieci? 22,2% 22,2% 33,3% 38,9% 33,3% 22,2% 27,8% tak nie trudno ocenić nie wiem dobrze wystarczająco niewystarczająco Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Ponad połowa respondentów (55,5%) nie potrafiła ocenić i nie wiedziała, czy rodziny z dziećmi niepełnosprawnymi mają zapewniony dostęp do usług rehabilitacyjnych. Znacznie mniej (22,2%) uznało, że mają dostęp do takich usług. Jednocześnie tyle samo badanych (22,2%) oceniło, że rodziny te nie mają zapewnionego dostępu do usług rehabilitacyjnych. Ponad jedna trzecia respondentów (38,9%) stwierdziła, że realizowane w gminie działania wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne, których adresatami są rodziny i dzieci, 24

25 są dobre. Za niewystarczające uznało je 33,3% ankietowanych, a jako wystarczające oceniło je 27,8% uczestników badania. Co zrobić, by poprawić sytuację rodzin, dzieci i młodzieży w gminie? W ankiecie znalazło się również pytanie pozwalające badanym wskazać działania, jakie należałoby podjąć w gminie w celu poprawy sytuacji rodzin oraz dzieci i młodzieży. Odpowiadając, badani zwracali uwagę przede wszystkim na potrzebę organizowania na szerszą skalę niż dotychczas alternatywnych form spędzania czasu wolnego, m.in. poprzez zwiększenie liczby zajęć pozalekcyjnych, tworzenie kolejnych placówek wsparcia dziennego, zapewnienie dobrze wyposażonych boisk do organizowania zajęć sportowych oraz organizowanie bezpłatnych obozów i kolonii dla najuboższych. Ankietowani podkreślali również konieczność tworzenia nowych miejsc pracy, podnoszenia kompetencji wychowawczych rodziców poprzez organizowanie bezpłatnych szkoleń, porad i konsultacji dla bezrobotnych, ale także psychologicznych. Wskazywano również potrzebę zwiększenia wsparcia finansowego (na mieszkalnictwo) i rzeczowego dla dzieci pochodzących z rodzin ubogich oraz na lepszy dostęp do opieki medycznej. Istotnym działaniem byłoby również udzielenie wsparcia poprzez organizację większej liczby akcji charytatywnych czy uruchomienie wolontariatu. Instytucje i organizacje działające w gminie bądź obejmujące zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci W kolejnym pytaniu poproszono ankietowanych o podanie instytucji i organizacji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w największym stopniu w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci. Wśród nich badani najczęściej wskazywali: Ośrodek Pomocy Społecznej, placówki oświatowo-wychowawcze, poradnie rodzinne, grupy wsparcia, Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Strzegomski Ośrodek Kultury, PCPR, Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną, Caritas, Policję, Kościół oraz administrację samorządową POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU Pomoc społeczną rodzinie i dziecku w gminie świadczy Ośrodek Pomocy Społecznej w Strzegomiu. Jednostka ta realizuje zadania wynikające m.in. z takich aktów prawnych, jak: ustawa o pomocy społecznej, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, 25

26 ustawa o świadczeniach rodzinnych oraz ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące kwot wydatkowanych przez OPS na pomoc społeczną w gminie w latach Tabela 8. Środki finansowe wydatkowane przez OPS na pomoc mieszkańcom gminy w latach wielkość wydatków (w zł) ogółem w tym na świadczenia pomocy społecznej w tym na świadczenia rodzinne na zadania własne gminy na zadania zlecone gminie Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Strzegomiu. W latach wysokość środków finansowych przeznaczonych na pomoc mieszkańcom gminy przyjmowała zmienne wartości ( zł w 2012 r., zł w 2013 r., zł w 2014 r.). Dominującą pozycję wśród wydatków stanowiły kwoty przeznaczone na realizację świadczeń rodzinnych ( zł w 2012 r., zł w 2013 r., zł w 2014 r.). Większość środków będących w dyspozycji OPS wydatkowanych zostało na wykonanie zadań zleconych. Mniejszą pulę pieniędzy wydatkowano na realizację zadań własnych. Wśród nich znalazły się wydatki na świadczenia pomocy społecznej, w tym na świadczenia w formie posiłku (głównie na dożywianie dzieci), zasiłków celowych i w naturze, zasiłków stałych, okresowych oraz usług opiekuńczych. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące liczby rodzin i przebywających w nich osób objętych przez OPS wsparciem z zakresu pomocy społecznej w latach Tabela 9. Rodziny i przebywające w nich osoby objęte pomocą społeczną w gminie w latach r r r. liczba rodzin liczba osób w rodzinach udział liczby osób w rodzinach objętych pomocą społeczną w ogóle ludności gminy Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Strzegomiu. 14,2% 13% 11,8% 26

27 Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną w gminie w latach spadała z roku na rok. Analogicznie zmniejszał się udział beneficjentów systemu pomocy społecznej w ogóle ludności gminy z 14,2% w 2012 r. do 11,8% w 2014 r. Najliczniejszą grupę wśród mieszkańców gminy korzystających ze wsparcia OPS-u w 2014 roku stanowiły charakteryzujące się niskim poziomem dochodów rodziny dotknięte ubóstwem oraz bezrobociem. Pochodzące z nich dzieci, z racji niedoborów materialnych w domu, korzystały ze wsparcia głównie w formie dożywiania w szkołach. Poniższa tabela przedstawia powody przyznania pomocy społecznej w gminie w latach Tabela 10. Powody przyznania pomocy społecznej w gminie w latach liczba rodzin liczba osób w rodzinach powód przyznania pomocy ubóstwo sieroctwo bezdomność potrzeba ochrony macierzyństwa bezrobocie niepełnosprawność długotrwała lub ciężka choroba bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego w tym rodziny niepełne w tym rodziny wielodzietne przemoc w rodzinie alkoholizm narkomania trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego zdarzenie losowe Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Strzegomiu. W latach najczęstszą przyczyną przyznawania pomocy społecznej w gminie było bezrobocie. Liczba rodzin korzystających ze wsparcia OPS z tego powodu zmniejszała się jednak z roku na rok (647 w 2012 r., 623 w 2013 r., 599 w 2014 r.). Drugą bardzo częstą przyczyną udzielania pomocy była długotrwała lub ciężka choroba. Liczba rodzin objętych wsparciem OPS z tego powodu zmieniała się (220 w 2012 r., 230 w 2013 r., 196 w 2014 r.). Bardzo istotnymi powodami świadczenia pomocy społecznej w gminie były: niepełnosprawność oraz bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Liczba rodzin objętych wsparciem OPS z tych powodów zmieniała się (niepełnosprawność: 172 w 2012 r., 27

28 164 w 2013 r., 156 w 2014 r.; bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych: 107 w 2012 r., 131 w 2013 r., 100 w 2014 r.). Stosunkowo częstym powodem przyznawania pomocy było także ubóstwo (96 rodzin w 2012 r., 111 w 2013 r., 111 w 2014 r.). Nieco rzadziej OPS udzielał pomocy z takich powodów, jak: potrzeba ochrony macierzyństwa (72 w 2012 r., 75 w 2013 r., 58 w 2014 r.), alkoholizm (51 rodzin w 2012 r., 55 w 2013 r., 53 w 2014 r.), bezdomność (29 rodzin w 2012 r., 29 w 2013 r., 26 w 2014 r.), trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego (14 rodzin w 2012 r., 11 w 2013 r., 2 w 2014 r.), narkomania (7 rodzin w 2012 r., 10 w 2013 r., 10 w 2014 r.), zdarzenie losowe (6 rodzin w 2012 r., 7 w 2013 r., 7 w 2014 r.). Powody przyznania pomocy społecznej w gminie przez OPS wpływały na formę udzielanego wsparcia. Dane szczegółowe w tym zakresie za lata przedstawia poniższa tabela. Tabela 11. Formy wsparcia udzielanego w gminie przez OPS w latach formy pomocy liczba osób, którym przyznano decyzją administracyjną świadczenie liczba rodzin liczba osób w rodzinach pieniężna rzeczowa poradnictwo specjalistyczne X X X schronienie praca socjalna X X X usługi opiekuńcze odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej specjalistyczne usługi opiekuńcze X X X X X X Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Strzegomiu. W latach najważniejszą formą wsparcia udzielaną mieszkańcom gminy była praca socjalna, a istotnym narzędziem pracy socjalnej był kontrakt socjalny. Liczba osób w rodzinach objętych przez OPS pracą socjalną, która polegała m.in. na udzielaniu informacji, wskazówek i pomocy przy rozwiązywaniu trudnych spraw życiowych, świadczeniu poradnictwa oraz współpracy z innymi podmiotami pomocy społecznej (np. z PCPR, organizacjami pozarządowymi), zmniejszała się z roku na rok (2.963 osób w rodzinach w

29 r., w 2013 r., w 2014 r.). W latach zawarto odpowiednio: 13, 17 i 29 kontraktów socjalnych. Inną ważną formą wsparcia była pomoc finansowa, którą objęto osób w rodzinach w 2012 r., w 2013 r., w 2014 r., oraz pomoc rzeczowa (1.139 osób w rodzinach w 2012 r., w 2013 r., w 2014 r.). Pomoc ta świadczona była głównie w postaci zasiłków celowych i w naturze, zasiłków stałych, okresowych oraz posiłku. Mieszkańców gminy wspierano także w formie usług opiekuńczych, którymi w latach objęto odpowiednio: 141, 130 i 123 osoby w rodzinach. Ważnym elementem w aktywizacji zawodowej i społecznej osób długotrwale pozostających bez pracy był projekt systemowy pt. Nowe Możliwości, skierowany do osób bezrobotnych korzystających ze wsparcia Ośrodka Pomocy Społecznej w Strzegomiu. Celem projektu było zwiększenie aktywności zawodowej i nabycie umiejętności poruszania się na rynku pracy, nabycie, podniesienie lub zmiana kwalifikacji zawodowych wśród osób będących klientami ośrodka. W czasie trwania projektu jego uczestnicy korzystali z różnorodnych form wsparcia, m.in.: wzięli udział w warsztatach z komunikacji interpersonalnej i autoprezentacji, których celem było zrozumienie istoty komunikowania się, poznanie reakcji interpersonalnych, ćwiczenie technik aktywnego słuchania, ćwiczenie sposobów udzielania informacji zwrotnych, rozumienie mowy ciała w kontekście komunikacji niewerbalnej. Uczestnicy projektu brali także udział w warsztatach kompetencji społecznych pomagających w powrocie na rynek pracy (nabycie umiejętności poszukiwania pracy, przygotowanie się do procesu rekrutacyjnego poprzez umiejętne przygotowanie dokumentów aplikacyjnych). Skorzystali również z indywidualnych konsultacji z psychologiem i doradcą zawodowym, a także z kursu podnoszącego kwalifikacje zawodowe: Magazynier-logistyk z obsługą wózków widłowych i kasy fiskalnej. Pomoc osobom dotkniętym problemami uzależnień i przemocy w rodzinie w gminie świadczy Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz działający przy Ośrodku Pomocy Społecznej Interdyscyplinarny Zespół ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. W ramach realizowanych zadań Ośrodek Pomocy Społecznej w Strzegomiu przyznawał świadczenia rodzinne. Najczęstszą formą wsparcia w tym zakresie był zasiłek rodzinny, który służy częściowemu pokryciu wydatków na utrzymanie dziecka. Istotne formy wsparcia stanowiły również: zasiłek pielęgnacyjny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania, 29