WSPÓLNE ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE AKP-UE Dokument z posiedzenia ACP-EU/3916/B/06 16 października 2006 SPRAWOZDANIE w sprawie wody w krajach rozwijających się Komisja Spraw Socjalnych i Środowiska Naturalnego Współsprawozdawcy: Achille Tapsoba (Burkina Faso) i Eija-Riitta Korhola CZĘŚĆ B: UZASADNIENIE PR\635532.doc PE APP/3916/B/rev
UZASADNIENIE 1. Wstęp Woda, której znaczenia pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego nie trzeba dowodzić, stanowi podstawowy element infrastruktury socjalnej i odgrywa decydującą rolę w rolnictwie, w dziedzinie zdrowia, energii oraz we wszystkich formach konsumpcji, których dążeniem jest dobrobyt. Woda jest niezbędna do życia; jednakże, mimo istnienia znacznych jej zasobów, wiele regionów świata cierpi z powodu chronicznego jej niedoboru, nierównego występowania zasobów w zależności od położenia i czynników sezonowych, słabego wykorzystania potencjalnych źródeł wody oraz złego zarządzania dostępnymi zasobami. XXI wiek charakteryzuje podwójne wyzwanie: brak źródeł wody oraz związane z tym napięcia z jednej strony, a z drugiej potrzeba zapewnienia dostępu do wody ubogim społecznościom. Problemy te są szczególnie dotkliwe w krajach rozwijających się, zwłaszcza na obszarze całego kontynentu afrykańskiego, gdzie liczba ludności w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat trzykrotnie wzrosła. Do roku 2025 zapotrzebowanie na wodę będzie tam ciągle wzrastać: około 40% zapotrzebowania pochodzi z gospodarstw domowych, 17% pochłania nawadnianie, przy czym jednocześnie istotnie wzrasta zapotrzebowanie na wodę w przemyśle i energetyce. Szacuje się, że w 2015 r. 1,1 miliarda osób będzie pozbawionych wystarczającego dostępu do wody pitnej, a 2,6 miliarda osób nie będzie miało dostępu do sieci sanitarnych, z czego odpowiednio 400 i 410 milionów osób w Afryce (WHO/UNICEF JMP 2004) 1. Dotarcie do tej grupy docelowej wymagałoby w krajach rozwijających się inwestycji rzędu 365 miliardów dolarów (30 miliardów dolarów rocznie), co jest czterokrotnością sumy inwestycji przeznaczonych na ten sektor w latach 1990-2000. Wobec takiego wyzwania wspólnota międzynarodowa wyznaczyła sobie za cel ograniczenie do końca 2015 r. o połowę liczby ludności, która nie ma stałego dostępu do wody i sieci sanitarnych (Światowy Szczyt w sprawie Zrównoważonego Rozwoju, Johannesburg, wrzesień 2002 r.). Współpraca pomiędzy UE i krajami AKP, zatwierdzona w Umowie z Kotonu, podpisanej w dniu 23 czerwca 2000 r., jest jednym z ważnych instrumentów, dzięki którym wyzwania te będą mogły zostać podjęte. 2. Przegląd sytuacji związanej z wodą w krajach rozwijających się 2.1. Woda w centrum międzynarodowej debaty Woda od wielu lat znajduje się w centrum debaty toczącej się na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym. Szereg globalnych procesów zostało rozpoczętych od 1992 r., kiedy to sformułowano zasady z Helsinek w sprawie zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi 1 http://www.wssinfo.org APP/3916/B/rev 2/12 PR\635532.doc
(GIRE), które zatwierdzone zostały kilka miesięcy później w czasie Światowego Szczytu w sprawie Zrównoważonego Rozwoju w Rio de Janeiro, mianowicie w rozdziale 18 Agendy 21. Zobowiązania z Rio zostały następnie rozbudowane w czasie czterech Światowych Forów Wody, które odbyły się w Marakeszu (1997 r.), Hadze (2000 r.), Kioto (2003 r.) i Meksyku (2006 r.). W czasie drugiego forum Afryka przedstawiła swój program Postrzeganie problemu wody w Afryce oraz swój plan działania, w których centralne miejsce zajmuje zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi (GIRE) oraz kontrola nad zasobami wody. W ramach ONZ, Milenijne Cele Rozwoju określają osiem celów, w tym zmniejszenie o połowę liczby ludności, która pozbawiona jest dostępu do wody pitnej i do sieci sanitarnych. W trakcie Światowego Szczytu w sprawie Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu we wrześniu 2002 r. zobowiązania te zostały potwierdzone oraz wyznaczone zostały nowe cele w zakresie opracowywania krajowych programów zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi (GIRE). W dziedzinie zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi (GIRE), poza Burkina Faso, krajem będącym prekursorem w tej dziedzinie, trzy kraje Sahelu (Mali, Senegal i Republika Zielonego Przylądka) skorzystały ze wsparcia partnerów finansowych w celu opracowania krajowych planów działania. Partnerstwo Zachodnioafrykańskie na rzecz Wody (GWP/WAWP) oraz jednostka koordynacyjna ds. wody ECOWAS popierają ten proces. Nowe Partnerstwo na rzecz Rozwoju Afryki (NEPAD) oraz Afrykańska Rada Ministrów ds. Wody (AMCOW) występują na rzecz lepszej kontroli nad zasobami wody w Afryce. Ogólnie mówiąc, wypracowany został globalny konsensus na rzecz znacznego zwiększenia wysiłków w ramach walki z ubóstwem w Afryce, co ostatnio znalazło odzwierciedlenie w pomocy finansowej grupy G8. Mimo to oczywiste jest, że w sytuacji, w jakiej znajdują się kraje Sahelu, walka z ubóstwem pozostanie pobożnym życzeniem dopóty, dopóki nie zostanie osiągnięty minimalny poziom kontroli zasobów wodnych. Warunki sprzyjają zatem utworzeniu koalicji na poziomie ogólnoświatowym na rzecz kontroli nad zasobami wodnymi w krajach rozwijających się, jako że została wyrażona w tym kierunku zdecydowana wola polityczna przez znaczną większość wysokiego szczebla decydentów w krajach rozwijających się. Światowe partnerstwo na rzecz wody poparło konieczność podjęcia działań mających na celu zmobilizowanie woli politycznej w celu skutecznego zarządzania zasobami wodnymi oraz zwiększenia inwestycji z myślą o zagwarantowaniu pewnej przyszłości pod względem zaopatrzenia w wodę. W czasie Trzeciego Światowego Forum Wody, które odbyło się w Kioto w 2003 r., w sprawozdaniu w sprawie finansowania związanego z wodą wysunięto wiele propozycji, w tym propozycję podwojenia finansowania, oraz zalecono również ulepszenie oceny wpływu pomocy, elastyczne stosowanie instrumentów finansowania mające na celu na przykład udzielanie pożyczek niesuwerennym jednostkom publicznym i uzależnienie pomocy od wpływu, jaki ma ona na beneficjentów. Wodzie nadano centralne miejsce wśród priorytetów spotkania grupy G8 w Evian (czerwiec 2003 r.). Przyjęty wówczas plan działań zachęca do dobrego zarządzania i zmierza do skoordynowania dostępnych środków finansowych, szukania poparcia u władz lub społeczności lokalnych, rozszerzenia kontroli, oceny i badań oraz do zwiększenia zaangażowania organizacji międzynarodowych. Przy tej okazji uruchomiona została brytyjska PR\635532.doc 3/12 APP/3916/B/rev
inicjatywa IFF, czyli międzynarodowe ułatwienia dla kredytobiorców, której celem jest ochrona zobowiązań niezbędnych do osiągnięcia MCR i przyspieszenie ich finansowania. Afrykański Bank Rozwoju (ADB) wprowadził afrykański fundusz wodny, który powstał z inicjatywy Afrykańskiej Rady Ministrów ds. Wody (AMCOW) oraz Nowego Partnerstwa na rzecz Rozwoju Afryki (NEPAD). 2.2. Sytuacja związana z wodą i sieciami sanitarnymi 2.2.1. Stan zasobów Na powierzchni Ziemi zasoby wody są obfite, na jednego mieszkańca przypada statystycznie 6700 m 3. Jednakże występowanie tych zasobów jest bardzo nierównomierne. Dziesięć państw posiada wspólnie 60% światowych zasobów słodkiej wody, na czele z Brazylią, Rosją, Chinami i Kanadą. Woda morska stanowi 97% wody na powierzchni Ziemi, pozostałe 3% to woda słodka, w tym 2% to wody powierzchniowe, a 1% wody podziemne. Trzy czwarte ludności Ziemi jest zależnych od wód gruntowych kopalnych, uwięzionych w przestrzeniach porowych skał. Na 6,2 miliarda osób, 1,1 miliarda nie ma dostępu do wody pitnej, a ponad 2,6 miliarda nie dysponuje sieciami sanitarnymi. W krajach Afryki i Azji dostępność wody zależna jest od wielu sezonowych wahań oraz od cyklicznych okresów suszy i opadów. Według MCR, racjonalny dostęp do wody stanowiłoby co najmniej 20 litrów dziennie na osobę pochodzących ze źródła usytuowanego w promieniu 1 kilometra. 2.2.2. Zapotrzebowanie na wodę W skali Ziemi, w rolnictwie zużywanych jest 69% wody pobieranej na różne formy gospodarowania przez człowieka, w działalności przemysłowej 23% i około 8% w gospodarstwach domowych (utrzymanie, sprzątanie, woda pitna, higiena). Dane te różnią się znacznie w zależności od regionu. W Afryce odpowiednio wielkości te wynoszą 88,5% i 7%. W Europie większość wody zużywanej przez człowieka wykorzystywana jest w przemyśle (54%), podczas gdy w rolnictwie i w gospodarstwach domowych zużywa się 33% i 13%. Istnieje niezaprzeczalna współzależność pomiędzy wodą a rolnictwem, energią, sieciami sanitarnymi i zdrowiem. Przyrost demograficzny, rozwój rolnictwa i rozwój przemysłowy sprawiły, że ilość dostępnej wody przypadającej na jednego mieszkańca zmalała z 17000 m 3 na osobę w 1950 r. na 7500 m 3 na osobę w 1995 r.; szacuje się, iż w 2025 r. będzie ona wynosiła 5100 m 3 na osobę. Woda wykorzystywana w niektórych sektorach działalności nie może być już odzyskana. Intensywne rolnictwo jest głównym sektorem zużycia wody. Nawadnianie w niektórych krajach rozwijających się pochłania 80% zużycia wody. W rolnictwie intensywnym oraz produkcyjnym do nawadniania zużywa się około 70% słodkiej wody, z czego 40% wody jest już nie do odzyskania. Aby zrealizować MCR dotyczące zredukowania o połowę liczby źle odżywionej ludności, w ciągu dziesięciu nadchodzących lat nieunikniony będzie 50% wzrost aktualnego zapotrzebowania na wodę dla potrzeb żywieniowych. W krajach, gdzie ma miejsce szybki przyrost ludności i które borykają się z problemem niedożywienia, jak Nigeria i Kenia, zapotrzebowanie na wodę wzrosło o 100%. APP/3916/B/rev 4/12 PR\635532.doc
W Sahelu, na dziewięć państw będących członkami Stałego Międzypaństwowego Komitet ds. Kontroli Suszy w Sahelu (ICDCS), jedynie Republika Zielonego Przylądka znajduje się poza progiem niedoboru wody, którego wyznacznikiem jest ilość odnawialnych zasobów wody przypadających rocznie na osobę, która nie dochodzi do 1000 m 3. Zasoby wodne w różnych akwenach wodnych zmalały począwszy od lat 70., tak jak i zmalał poziom wód podziemnych. W 2000 r. Afryka jest kontynentem znajdującym się w zdecydowanie najgorszej sytuacji w skali całej planety pod względem wskaźnika pokrycia zapotrzebowania na zaopatrzenie w wodę, który wynosi 62%, a za nim sytuuje się Azja ze wskaźnikiem 81% pokrycia zapotrzebowania. Wskaźnik pokrycia potrzeb związanych z zaopatrzeniem w wodę na kontynencie obniżają afrykańskie wsie. Ponad połowa obszarów wiejskich pozbawiona jest całkowicie dostępu do wody (15% w obszarach miejskich). Według Banku Światowego, w 2000 r. zaledwie 130 milionów z 245 milionów mieszkańców Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) miało dostęp do źródła wody pitnej, a 120 milionów nie dysponowało instalacjami sanitarnymi niezbędnymi do zachowania higieny. W krajach Afryki Zachodniej pokrycie zapotrzebowania na wodę jest nierówne z uwagi na zróżnicowane występowanie źródeł wody, które w niektórych krajach występują obficie (Wybrzeże Kości Słoniowej, Togo, Benin), a w innych są niewystarczające (Burkina Faso, Niger, Mali); nawet jeżeli wody nie brakuje, zarządza się nią często w niewłaściwy sposób, źle się ją dystrybuuje i spożytkowuje, lub też staje się ona źródłem konfliktów. 2.2.3. Kontrola nad zużyciem wody w rolnictwie Możliwości kontrolowania zużycia wody mogą zostać zgrupowane w trzech głównych kategoriach : (i) odnoszące się do działań związanych z deszczem; (ii) odnoszące się do działań związanych z wodami powierzchniowymi; (iii) odnoszące się do poprawy wykorzystywania wód podziemnych. Te możliwości sprawowania kontroli nad zasobami wody będą wymagały wsparcia ze strony skutecznych i spójnych instrumentów, takich jak ramy krajowych i regionalnych polityk oraz strategii rozwoju zasobów wodnych i walki z ubóstwem. W Sahelu istnieją opcje kontroli nad zasobami wody, z których niektóre są realizowane na stosunkowo małą skalę. W celu realizacji do 2015 r. celu związanego z redukcją niedożywienia, należy zgromadzić dla potrzeb rolnictwa około 2200 km 3 rocznie dodatkowych zasobów wody, co odpowiada 1,5 krotności aktualnego globalnego zużycia wody dla potrzeb nawadniania. W najbliższych latach rolnictwo utrzymujące się z wody deszczowej będzie musiało pochłonąć 85% całkowitej ilości wody przeznaczonej na cele żywnościowe. Ulepszenie technik nawadniania pól powinno umożliwić zaoszczędzenie znacznej ilości wody. Szacuje się, że do 2015 r. poprzez samo ulepszenie systemów nawadniania można zaoszczędzić nie mniej niż około 350 km 3 wody rocznie, co odpowiada 6-krotności pojemności tamy w Asuan, dzięki czemu rocznie na inne cele pozostałoby 1600 km 3 wody 1. 1 Zrównoważona droga do osiągnięcia MCR. Ocena kluczowej roli wody, energii i sieci sanitarnych. SEI, SIWI PR\635532.doc 5/12 APP/3916/B/rev
2.2.4. Sieci sanitarne i higiena Dane liczbowe odnoszące się do sieci sanitarnych nie są bardziej pozytywne. Jedynie 45% ludności wiejskiej korzysta z systemów kanalizacji (84% ludności miejskiej). W Afryce choroby spowodowane użyciem wody, infekcje i zagrożenie sanitarno-epidemiologiczne ludności są powszechne, a spowodowane są głównie skażeniem źródeł wody, złym jej użytkowaniem lub pewnymi zachowaniami niezgodnymi z zasadami higieny, jak niemycie rąk po wypróżnieniu się lub przed jedzeniem. W 2004 r., według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia, choroby związane ze spożyciem wody były przyczyną śmierci 3900 osób dziennie. Nieunikniony jest wzrost potrzeb związanych z finansowaniem w dziedzinie wody pitnej i sieci sanitarnych, jak i konieczność opracowania odpowiednich mechanizmów mających na celu finansowanie sektora sanitarnego. Promocja zrównoważonych systemów sanitarnych respektujących środowisko naturalne daje gwarancję zdrowej wody oraz umożliwia użyźnienie gleby dla potrzeb spożywczej produkcji w rolnictwie. Rozwój i promocja odpowiednich technologii, uruchomienie odpowiednich strategii z włączeniem mobilizacji lokalnych środków finansowych oraz udział wspólnotowy umożliwią przyśpieszenie wprowadzenia sieci sanitarnych w praktyce na poziomie lokalnym. 2.3. Przyczyny i konsekwencje wyczerpania źródeł wody Problemy związane z wodą, z sieciami sanitarnymi i higieną mają złożone przyczyny, wynikające szczególnie z trudnych warunków środowiska (klimat, wegetacja, gleba i podłoże) oraz z ograniczających czynników ludzkich (ubóstwo, obciążenia społeczne, kulturowe, demograficzne, słaba wydajność techniczna, brak kształcenia w zakresie problemów związanych z wodą, higieną i kanalizacją (AEPHA). Wzrost zapotrzebowania na wodę i podstawowe usługi sanitarne przewyższa często wzrost gospodarczy, a potrzeby przewyższają istniejące możliwości zasobów wodnych i finansowych. Niedobór środków technicznych, finansowych i ludzkich. Niedobór technicznych, finansowych i ludzkich leży u podstaw złego zarządzania zasobami wodnymi oraz usługami związanymi z zaopatrzeniem w wodę w krajach rozwijających się, zwłaszcza w okolicznościach, gdy warunki klimatyczne i hydrologiczne są niesprzyjające. Konsekwencją tego jest pogorszenie się jakości usług związanych z zaopatrzeniem w wodę, obniżenie się stopnia pokrycia zapotrzebowania, co w efekcie zwiększa wskaźnik śmiertelności. Przyrost demograficzny i zarządzanie transgranicznymi zasobami wodnymi. Liczba ludności na świecie wzrosła z 2,5 miliarda w 1950 r. do 6 miliardów w 2000 r. i osiągnie 9 miliardów w 2050 r., co pociągnie za sobą w konsekwencji napięcia związane z dostępnymi zasobami wody. Kwestia ta jest tym bardziej paląca, gdyż trzy na cztery kraje mają dostęp do tych samych międzynarodowych rzek i w celu zaspakajania swoich potrzeb muszą dzielić te same zasoby wodne. Ryzyko klimatyczne, wyrąb lasów, nietrwałe programy nawadniania. Brak zasobów wodnych, zwłaszcza podczas suszy, ma niszczycielski wpływ na żywienie i jest w dużej mierze odpowiedzialny za kryzys żywieniowy, którym dotknięte są takie kraje jak Etiopia, Kenia i (2005) APP/3916/B/rev 6/12 PR\635532.doc
Somalia. Susza, która dotyka różne państwa Afryki Subsaharyjskiej, jest przykładem specyficznego pogłębiania się zjawiska związanego ze złym użytkowaniem ziemi, niekontrolowanym wypasem, wyrębem lasów i realizowaniem w sposób niezrównoważony obszernych programów nawadniania. Katastrofy naturalne związane z wodą stanowią 90% katastrof naturalnych na świecie. Złe użytkowanie ziemi jest prawdopodobnie ich główną przyczyną. Tak jest w przypadku jeziora Czad, które począwszy od lat 60. utraciło 90% powierzchni. Państwa takie jak Mali, których gospodarka jest zależna głównie od produkcji rolnej, mają wielkie trudności z pokonaniem problemów związanych z niedoborem wody. Liberalizacja usług publicznych, zadłużenie, wyłączenie z dostępu do wody. Liberalizacja usług publicznych, jakiej te kraje dotąd nie znały, narzucona została poprzez kryteria kwalifikowalności stosowane przez agencje odpowiedzialne za finansowanie i doprowadziła do pogłębienia zadłużenia krajów południowych, w których dostępne środki przeznaczane są na spłatę długu, a nie na trwały rozwój, dostęp do wody pitnej, edukację czy zdrowie. Rozwój lokalnego rynku wody. Lokalny rynek wody rozwija się równolegle do usług prywatnych i publicznych w zakresie zarządzania zasobami wodnymi w krajach rozwijających się w związku z ich niezdolnością do odpowiedniego świadczenia usług, do utrzymania infrastruktury i do wspierania dostępu do wody. Obok usług dostarczanych przez międzynarodowe organizacje, swoje usługi oferują osoby prywatne. W Bamako na przykład, tragarze wody, dowożący wodę rikszą lub wózkiem ciągniętym siłą własnych ramion (mogący przewieźć od 100 do 200 litrów wody), gospodarujący tzw. bonnefontaine (prywatne studnie artezyjskie) zarabiają na życie dostarczając wodę pitną tam, gdzie nie dociera państwo lub prywatne przedsiębiorstwa. 2.4. Zarządzanie i kontrola sektora wody i sieci sanitarnych w krajach AKP Redukcja ubóstwa wchodzi w zakres głównych linii polityki w krajach rozwijających się. Woda, sieci sanitarne, edukacja, zdrowie i rolnictwo znajdują się wśród krajowych priorytetów. Większość krajów rozwijających się wprowadziła już lub jest w trakcie przeprowadzania reform mających na celu lepsze zaspokajanie potrzeb, zwiększenie skuteczności sektorów strategicznych oraz zoptymalizowanie skuteczności planowania i kontroli działań. Reformy realizowane są głównie w następujących dziedzinach : - rewizja polityki, regulacji i prawodawstwa związanego z wodą - proces decentralizacji - zaangażowanie sektora prywatnego oraz lepsze wykorzystanie organizacji pozarządowych. Według szacunków Banku Światowego, dla zrealizowania MCR w zakresie dostępu do wody, kraje rozwijające się potrzebowałyby 49 miliardów dolarów rocznie, które do 2015 r. musiałyby zostać zainwestowane w sektorze wody i sieci sanitarnych. Niestety fakt, iż środki finansowe są niewystarczające do zapewnienia odnowy infrastruktury, utrzymania istniejącego wyposażenia i zarządzania nim sprawia, iż pogorszenie usług oraz wyłączenie z PR\635532.doc 7/12 APP/3916/B/rev
nich dużej części ludności jest nieuniknione. W krajach rozwijających się rządom nie udaje się narzucić cen wody, które odpowiadałyby kosztom zaopatrzenia w nią. Diagnoza ta skłoniła rządy do zaangażowania się w liberalizację sektora wody poprzez powierzenie prywatnym przedsiębiorstwom monopolu na rozwój i utrzymanie sieci, jak i powierzenie sprzedaży wody. Większość instytucji finansujących faworyzuje partnerstwa sektora publicznego i prywatnego (PPP) w budowaniu projektów finansowania infrastruktury, których podstawowym modelem jest koncesja na 20-30 lat. Jeżeli można przywołać przekonujące skutki realizacji PPP, które przejawiają się w ulepszeniu zaopatrzenia sieci wody pitnej oraz sieci sanitarnych, jak i poprzez zwiększenie stopnia przyłączenia do sieci w strefach znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, to jednym z głównych zarzutów formułowanych pod adresem tego sposobu gospodarowania jest wzrost cen odczuwany przez odbiorców tych usług. Przeciwnicy PPP w sektorze wody krytykują również brak przejrzystości procesu wyboru koncesjonariuszy. Mimo że dokonano pewnego postępu w dziedzinie konsultacji z zainteresowanymi stronami, rzadko mają one dostęp do wszystkich danych związanych ze sprawą. Temu brakowi przejrzystości towarzyszy niewydolność publicznych organów kontroli, których słabość związana jest z brakami kadrowymi i finansowymi oraz niekiedy z brakiem odpowiedniego prawodawstwa, co jest przyczyną nierówności pomiędzy władzami lokalnymi i międzynarodowymi. 2.5. Ocena działań AKP-UE w dziedzinie wody W czasie Światowego Szczytu w sprawie Zrównoważonego Rozwoju UE zapoczątkowała Inicjatywę Wodną Unii Europejskiej w celu przyczynienia się do realizacji MCR, w ramach koncepcji zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi. Kluczowym elementem tej inicjatywy jest wzmocnienie zaangażowania politycznego na rzecz podjęcia działań oraz położenie akcentu na kwestiach związanych z wodą i kanalizacją w kontekście walki z ubóstwem; promowanie najlepszych rozwiązań w gospodarowaniu wodą, ulepszenie koordynacji w sposób, który umożliwi rozbudowanie i wdrożenie środków związanych z wodą, wspieranie współpracy na poziomie regionalnym oraz niższym poprzez wykorzystanie koncepcji zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi i uruchomienie dodatkowego finansowania. Należy podkreślić w tym kontekście szereg dokonań: Dzięki partnerstwom została wzmocniona polityczna wola podjęcia działań, zwłaszcza dzięki partnerstwu z Afrykańską Radą Ministrów ds. Wody. Polityczny dialog pomiędzy Unia Europejską, rządami państw partnerskich oraz zaangażowanymi podmiotami stał się głównym instrumentem Inicjatywy Wodnej Unii Europejskiej. Dialog ten określa możliwości, przeszkody, potrzeby związane z finansowaniem i strategie oraz zapewnia promocję lepszego, globalnego zarządzania w dziedzinie wody. Opracowywana jest sieć Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA-Net). Należy skoordynować działalność badawczą państw członkowskich Unii Europejskiej oraz Komisji w dziedzinie polityki wodnej oraz nawiązać ściślejsze kontakty z organizacjami oraz działaniami badawczymi w krajach rozwijających się. W ramach Inicjatywy Wodnej Unii Europejskiej opracowuje się projekt wsparcia adresowany do pięciu afrykańskich organizacji utworzonych przy dorzeczach rzek transgranicznych, w związku z którym zmobilizowane zostaną środki w wysokości APP/3916/B/rev 8/12 PR\635532.doc
10 milionów euro w ramach 9. EFR. Przedsięwzięcie to stało się katalizatorem, dzięki któremu utworzona została organizacja dorzecza rzeki Wolty i który przyniesie również wsparcie już istniejącym organizacjom dorzeczy: organizacji rzeki Niger, jeziora Czad, rzeki Orange-Senqu oraz jeziora Wiktoria/Kagera. Niezależnie od tych działań, rozpoznany został szereg niedostatków. Postępy w ramach Inicjatywy Wodnej Unii Europejskiej są powolne, a przekonanie państw członkowskich do udzielenia wystarczającego wsparcia finansowego okazało się trudne. Krytyczna ocena inicjatywy, przeprowadzona przez organizacje WaterAid i Tear Fund (obie brały aktywny udział w inicjatywie) była poświęcona także kwestii braku realnych postępów oraz słabemu zaangażowaniu państw członkowskich Unii Europejskiej oraz wzywała do nasilenia działań oraz wzmocnienia zobowiązania do rozliczenia z inicjatywy. Ponadto w ocenie uznano, że najbardziej obiecującym działaniem na rzecz rozwoju zrealizowanym w ramach Inicjatywy jest ustanowienie Dialogów państw. Fundusz wodny AKP-UE przyniósł konkretną odpowiedź na niektóre cele Inicjatywy Wodnej Unii Europejskiej. Fundusz ten, którego budżet wynosi 500 milionów euro, maja przede wszystkim na celu przyśpieszenie poprawy dostępu do wody pitnej oraz do sieci sanitarnych wśród społeczności znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, poprzez aktywne podjęcie kwestii niedoboru w finansowaniu. Jest to instrument uzupełniający, który nie zastępuje działań prowadzonych w ramach istniejących programów krajowych. Fundusz ten ilustruje zmianę podejścia, traktując priorytetowo raczej współfinansowanie projektów dobrej jakości niż projektów sprzyjających konkurencji. Projekty są wyłącznie współfinansowane. Fundusz Wodny zwiększają ponad dwukrotnie sumę środków dotychczasowo dostępnych w ramach 9. EFR przeznaczonych na wodę i sieci sanitarne. Na fundusz przeznaczona musi zostać suma 500 milionów euro, która wpłynie w dwóch ratach. Do 2010 r., 10 milionów osób powinno dzięki temu uzyskać dostęp do wody pitnej, a 5 milionów - dostęp do podstawowych instalacji sanitarnych. Głównymi zasadami są: dostosowanie (fundusz jest całkowicie skoncentrowany na zapotrzebowaniu w krajach AKP), innowacyjność i elastyczność (które umożliwiają reakcję dostosowaną do potrzeb), podejście zintegrowane (uwrażliwienie na problemy związane z ubóstwem oraz na problematykę równości kobiet i mężczyzn), system zarządzania (rozwój w dziedzinie polityki i zarządzania zasobami wodnymi) oraz podejście otwarte (dla którego charakterystyczne jest zaproszenie do składania propozycji ). Pierwsze zaproszenie do składania propozycji w ramach funduszu doprowadziło do zatwierdzenia i współfinansowania 97 projektów, których całkowity koszt wyniósł 410 milionów euro, z czego 230 milionów pochodziło z budżetu funduszu. Poza projektami związanymi z zaproszeniem do składania propozycji, fundusz udziela wsparcia finansowego szeregowi działań w ramach Inicjatywy Wodnej Unii Europejskiej, takich jak inicjatywa dorzecza Nilu (18 milionów euro) oraz doprowadził do pozyskania 20 milionów euro na rzecz afrykańskiego funduszu wodnego. PR\635532.doc 9/12 APP/3916/B/rev
Fundusz ten nie jest angażowany w żadnym projekcie, w ramach którego stroną wnioskującą jest sektor prywatny. Wprowadzenie Inicjatywy Wodnej Unii Europejskiej umożliwiło zbliżenie do siebie zainteresowanych stron oraz wsparcie dialogu pomiędzy takimi afrykańskimi instytucjami oraz takimi instytucjami, jak Afrykańska Rada Ministrów ds. Wody (AMCOW), Nowe Partnerstwo na rzecz Rozwoju Afryki (NEPAD) i Unia Afrykańska. Szczególna uwaga poświęcana jest zintegrowanemu zarządzaniu zasobami wodnymi (GIRE) oraz dorzeczom transgranicznym. W kwietniu 2004 r. w ramach Inicjatywy Wodnej Unii Europejskiej, poświęconej Afryce, w trakcie uruchamiania części GIRE, powstało międzynarodowe partnerstwo na rzecz dorzecza Nigru. Wola lepszego zarządzania transgranicznymi zasobami wodnymi została skonkretyzowana poprzez uruchomienie projektu dotyczącego wspólnej wizji zasobów wodnych Nigru oraz poprzez utworzenie władz dorzecza. W dziedzinie sieci kanalizacyjnych ludność może brać udział w szkoleniach dzięki takim inicjatywom, jak WASH (woda, higiena i sieci kanalizacyjne), w której bierze udział Afrykańska Rada Ministrów ds. Wody. 2.6. Doświadczenia związane z kontrolą nad zasobami wody w Sahelu Biorąc pod uwagę sytuację Sahelu, kontrola nad zasobami wody zawsze zajmowała tu centralne miejsce. Stały Międzypaństwowy Komitet ds. Kontroli Suszy w Sahelu (ICDCS) opracował w ramach swojej działalności znaczące projekty hydrauliczne dla obszarów wiejskich, prowadził badania podziemnych pokładów wody, realizował hydroklimatyczne działania kontrolne oraz działania związane z wczesnym ostrzeganiem, inicjatywy zmierzające do kontroli zasobów wodnych oraz zmniejszenia narażenia na zmiany klimatu. W połowie lat 90. miał miejsce szeroki proces refleksji nad zmianami, które były w trakcie realizacji, oraz nad perspektywami stojącymi przed Sahelem, zwłaszcza w zakresie przemian środowiska wiejskiego. W tym kontekście została rozpoczęta analiza zmian w rolnictwie. W czerwcu 1997 r. ukazał się dokument podsumowujący tę analizę, zatytułowany Równowaga, wizja, ambicja oraz priorytety dla rolnictwa sahelskiego, w którym podkreśla się naczelną rolę, jaką odgrywać musi kontrola wody w rolnictwie sahelskim w celu zmniejszenia skutków zmian klimatu 1. Wśród realizowanych w ramach ICDCS działań, bezpośrednio lub pośrednio związanych z kontrolą wody, wymienić należy gromadzenie i przetwarzanie przez Regionalne Centrum AGRHYMET informacji agrohydrometeorologicznych niezbędnych do kontroli zasobów wodnych, jak i prowadzenie badań nad możliwością wykorzystania doświadczeń najlepszych praktyk w dziedzinie utrzymania wody i gleby (CES) prowadzonych przez Instytut Sahelu (INSAH). W odpowiedzi na zalecenia Rady Ministrów ICDCS (z grudnia 2002 r.), opracowane zostały dwie znaczące inicjatywy w zakresie kontroli wody w Sahelu: regionalny program wsparcia rozwoju nawadniania na małą skalę w Sahelu (PRADPIS) i regionalny program ds. techniki wywoływania deszczu (APENS). Ponadto ważnym działaniem ICDCS, które powinno być 1 ICDCS. Kontrola nad zasobami wody: priorytet ICDSC w redukowaniu wpływu zmian klimatu na produkcję rolną oraz na trwały rozwój w Sahelu. Wagadugu. APP/3916/B/rev 10/12 PR\635532.doc
kontynuowane, jest wprowadzenie programu zaopatrzenia w wodę pitną ludności w Sahelu za pomocą uproszczonego systemu doprowadzenia wody pitnej (AEPS) z wykorzystaniem fotowoltaicznej energii słonecznej. 3. Działania na rzecz zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi Głównymi wyzwaniami, którym państwa AKP muszą stawiać czoła w zakresie rozwoju zasobów wodnych są : Mobilizacja woli politycznej poprzez wprowadzenie dobrego zarządzania opartego na polityce zrównoważonego zarządzania oraz na zwiększeniu świadomości na temat problemów związanych z wodą, z równoczesnym uwzględnieniem kwestii płci. Utworzenie stabilnego środowiska makroekonomicznego. Polepszenie wiedzy na temat zasobów wodnych. W celu zastosowania w praktyce polityki zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi, główne działania, które powinny być wspierane, to : Wprowadzenie nowych sposobów produkcji i zużycia wody opartych na : - zrównoważonym zintegrowanym zarządzaniu zasobami, uwzględniającym wymiar społeczno-gospodarczy wody, wspierającym rolnictwo ekologiczne oparte na wykorzystaniu lokalnych środków, promującym odpowiednie technologie i udział wszystkich zainteresowanych podmiotów. - preferencyjnym traktowaniu rolnictwa ekologicznego dzięki wprowadzeniu nowych systemów nawadniania, które sprzyjają oszczędności wody, jej odzyskiwaniu i ponownemu wykorzystaniu. Wzmocnienie partnerstwa sektora publicznego i prywatnego poprzez prawdziwy dialog ze społeczeństwem obywatelskim na temat zarządzania zasobami wodnymi. W tworzeniu projektów finansowania infrastruktury wodnej, rozwoju i utrzymania sieci, jak i komercjalizacji wody, należy traktować w sposób uprzywilejowany trójstronne partnerstwo sektora publicznego, prywatnego i społeczeństwa obywatelskiego. Wprowadzenie nowatorskich instrumentów finansowania, jak np. utworzenie funduszy lokalnych, krajowych, regionalnych i kontynentalnych wspierających politykę wodną oraz istniejące publiczne i prywatne instrumenty finansowania. Utworzenie sprzyjającego otoczenia oraz polityki zarządzania klientami w celu ulepszenia usług i rozwinięcia lokalnej zdolności do powołania i utrzymania sieci doprowadzania wody (komitet zarządzający). Usprawnienie koordynacji polityk wodnych w państwach korzystających z tego samego dorzecza z myślą o zapobieżeniu konfliktom związanym z wodą; skoncentrowanie się na działaniach na rzecz ubogich w celu udostępnienia im usług wodnych bez narzucania dodatkowych kosztów oraz w celu walki z korupcją. Wzięcie pod uwagę roli kobiet w zaopatrzeniu w wodę, gospodarowaniu nią i utrzymaniu zasobów wodnych. Udział oraz uwrażliwienie wszystkich zainteresowanych stron w zakresie zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi z koniecznością uwzględnienia wymiaru problematyki płci. PR\635532.doc 11/12 APP/3916/B/rev
Udzielenie wsparcia lokalnym władzom publicznym we wprowadzaniu w ramach decentralizacji nowatorskich, partycypacyjnych i demokratycznych systemów publicznego zarządzania zasobami wodnymi. Włączenie sieci kanalizacyjnych w systemy obejmujące wodę, rolnictwo i energię w celu zapewnienia ich trwałości z myślą o lokalnej społeczności. Promocja programów edukacyjnych oraz zwiększających świadomość w dziedzinie systemów sanitarnych. APP/3916/B/rev 12/12 PR\635532.doc