Program Operacyjny Infrastruktura Energetyczna

MINISTERSTWO GOSPODARKI I PRACY PROJEKT, WERSJA 2 Program Operacyjny Infrastruktura Energetyczna Wstępny projekt narodowego Planu Rozwoju 2007 2013 Warszawa, Sierpień 2005 1

SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE...4 2. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ POLSKI W ZAKRESIE INFRASTRUKTURY ENERGETYCZNEJ...7 2.1 Podstawowe dane na temat sektora energetycznego w Polsce...7 2.2 Stan infrastruktury rynków i bezpieczeństwa dostaw paliw i energii elektrycznej.7 2.2.1 System elektroenergetyczny...7 2.2.2 System gazu ziemnego...9 2.2.3 System przesyłu paliw ciekłych...11 2.3 Efektywność energetyczna...12 2.3.1 Efektywność użytkowania energii w gospodarce...12 2.3.2 Sprawność wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej...16 2.3.3 Straty sieciowe...17 2.4 Rozwój energetyki wykorzystującej odnawialne źródła energii (OZE)...18 2.5 Wymogi ochrony środowiska dla sektora energetycznego...20 2.6 Analiza SWOT...22 2.7 Pomoc publiczna dla sektora energetycznego...26 3. STRATEGIA ROZWOJU INFRASTRUKTURY ENERGETYCZNEJ - SYNTEZA27 3.1 Cel główny programu...27 3.2 Cele szczegółowe...28 3.3 Strategia realizacji celów...28 4. PRIORYTETY I DZIAŁANIA REALIZOWANE W RAMACH PROGRAMU...31 PRIORYTET 1 ROZWÓJ INFRASTRUKTURY RYNKÓW I BEZPIECZEŃSTWA DOSTAW PALIW I ENERGII ELEKTRYCZNEJ...31 Działanie 1.1 Rozwój systemów przesyłowych i połączeń transgranicznych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowe oraz magazynów gazu ziemnego i paliw płynnych;...34 Działanie 1.2 Budowa systemów dystrybucji gazu ziemnego na terenach niezgazyfikowanych...49 Działanie 1.3 Wspieranie budowy infrastruktury niezbędnej dla funkcjonowania rynków energii elektrycznej i gazu ziemnego...49 PRIORYTET 2 ZWIĘKSZENIE STOPNIA WYKORZYSTANIA ENERGII PIERWOTNEJ I OBNIŻENIE ENERGOCHŁONNOŚCI GOSPODARKI...52 Działanie 2.1 Wsparcie dla inwestycji sektora użyteczności publicznej z zakresu sprawności wytwarzania i efektywności użytkowania energii...58 Działanie 2.2 Wsparcie dla inwestycji sektora komercyjnego z zakresu efektywności wytwarzania i użytkowania energii...59 Działanie 2.3 Modernizacja sieci dystrybucji energii elektrycznej...60 Działanie 2.4 Promowanie efektywności energetycznej poprzez doradztwo...61 PRIORYTET 3 - ROZWÓJ TECHNOLOGII WYKORZYSTUJĄCYCH ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII...62 Działanie 3.1 Wsparcie wytwarzania paliw i energii z OZE...65 Działanie 3.2 Wsparcie bezpośredniego wykorzystania paliw alternatywnych w transporcie...66 Działanie 3.3 Wsparcie wdrażania produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej...67 Działanie 3.4 Stworzenie centralnego systemu informacyjnego o potencjale i rozwoju energetyki odnawialnej w regionach...68 2

PRIORYTET 4 - OGRANICZENIE NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA ELEKTROENERGETYKI I GÓRNICTWA WĘGLA NA ŚRODOWISKO...69 Działanie 4.1 Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie dostosowania przedsiębiorstw sektora energetycznego do limitów emisji zanieczyszczeń NOx i SO 2...73 Działanie 4.2 Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie dostosowania infrastruktury sieciowej sektora energetycznego do wymogów ochrony środowiska...73 Działanie 4.3 Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie wykorzystania metanu uwalnianego przy prowadzeniu robót górniczych w kopalniach węgla kamiennego....74 PRIORYTET 5 POMOC TECHNICZNA DLA REALIZACJI PROGRAMU OPERACYJNEGO...75 Działanie 5.1 Wsparcie zarządzania Programem Operacyjnym Infrastruktura Energetyczna...76 Działanie 5.2 Komputeryzacja oraz wyposażenie w sprzęt biurowy instytucji zaangażowanych w zarządzanie i wdrażanie PO...76 Działanie 5.3 Informacja i promocja działań PO...76 Działanie 5.4 Wsparcie monitorowania i oceny PO...76 Działanie 5.5 Wsparcie przygotowania programu operacyjnego na lata 2014-2020...76 5. KOORDYNACJA ZADAŃ PLANOWANYCH W PROGRAMIE OPERACYJNYM Z PROGRAMAMI REALIZOWANYMI W RAMACH NARODOWEGO PLANU ROZWOJU NA LATA 2007-2013 LUB INNYMI PROGRAMAMI O CHARAKTERZE ROZWOJOWYM...77 6. SZACUNKOWY PLAN FINANSOWY...77 6.1 Zasady kwalifikowalności wydatków...77 6.2 Tabele finansowe...77 7. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU...81 7.1 Rola instytucji zarządzającej...81 7.2 Instytucje Pośredniczące SPO IE...81 7.3 Instytucje Wdrażające SPO IE...81 7.4 Beneficjenci...83 7.5 Grupy Robocze ds. oceny projektów...83 7.6 Komitet Sterujący...83 7.7 Zarządzanie i kontrola...85 3

1. WPROWADZENIE Program Operacyjny Infrastruktura energetyczna jest jednym z programów wykonawczych do Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007 2013 realizującym kierunek działań 3 Usprawnienie infrastruktury energetycznej zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego w ramach priorytetu Inwestycje i gospodarowanie przestrzenią. W ramach tego kierunku działań określono następujące zadania: - Rozwój infrastruktury rynków i bezpieczeństwa dostaw paliw i energii elektrycznej wsparcie dla inwestycji w zakresie budowy systemów przesyłowych paliw i energii, pojemności magazynowych oraz infrastruktury niezbędnej dla funkcjonowania rynków energetycznych. - Rozbudowa i modernizacja systemów dystrybucji energii elektrycznej, ciepła i gazu ziemnego - zapewnienie właściwego dostępu do zaopatrzenia ludności i podmiotów gospodarczych w energię elektryczną, ciepło sieciowe oraz gaz ziemny oraz poprawa jakości i pewności tego zaopatrzenia na szczeblu regionalnym i lokalnym. - Zwiększenie stopnia wykorzystania energii pierwotnej i obniżenie energochłonności gospodarki wsparcie dla inwestycji zwiększających efektywność wytwarzania, dostarczania i użytkowania paliw i energii, w tym promowanie energetyki skojarzonej i rozproszonej oraz promocja pożądanych postaw odbiorców. - Wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych i innych paliw alternatywnych wspieranie rozwoju wykorzystywania odnawialnych źródeł energii (OZE) takich jak: wiatr, woda, biomasa, energia słoneczna i geotermalna oraz paliw alternatywnych do napędu pojazdów, m.in. sprężonego gazu ziemnego i biopaliw. - Ograniczenie negatywnego oddziaływania elektroenergetyki na środowisko modernizacja infrastruktury w celu ograniczenia emisji gazów, pyłów oraz innych zanieczyszczeń do środowiska. Program Operacyjny Infrastruktura energetyczna jest również ważnym elementem systemu realizacji Polityki energetycznej Polski do 2025 roku określonej przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 roku. Dla podniesienia skuteczności realizacyjnej oraz zapewnienia ścisłej spójności polityki energetycznej ze strategią rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, zakłada się ścisłe powiązanie realizacji kluczowych priorytetów polityki energetycznej z Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007 2013. W ramach polityki energetycznej zostały wskazane długoterminowe kierunki działań rządu oraz krótkoterminowe zadania związane z rozwojem zdolności wytwórczych krajowych źródeł paliw i energii, zapasów paliw, zdolności transportowych i połączeń transgranicznych, efektywnością energetyczną, ochroną środowiska, wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii oraz restrukturyzacją sektora energetycznego. W obszarach tych, obok zadań regulacyjnych, przewiduje się również zadania o charakterze promocyjnym oraz wsparcie inwestycji, których realizacja uzależniona jest od zaangażowania środków publicznych. Ponadto Program Operacyjny Infrastruktura energetyczna przyczyniać się będzie do realizacji priorytetów, wytycznych i zadań określonych w następujących dokumentach: Dokumenty krajowe - Program wprowadzania konkurencyjnego rynku gazu ziemnego w Polsce i harmonogram jego wdrażania, przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 27 kwietnia 2004 roku. 4

- Aktualizacja programu wprowadzania konkurencyjnego rynku energii elektrycznej w Polsce, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 28 stycznia 2003 roku. - Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju - Aktualizacja (projekt) - Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 5 września 2000 roku. Strategie wspólnoty - Strategia Lizbońska z 2000 roku - Strategia zrównoważonego rozwoju UE z 2001 roku (Strategia z Goethenborga) - Zalecenia Rady w sprawie Ogólnych wytycznych polityki gospodarczej (OWPG) na lata 2005 2008. - Wspólne działania na rzecz wzrostu i zatrudnienia: wspólnotowy program lizboński (projekt) - Strategia Wspólnoty mająca na celu zmniejszenie emisji CO 2 z samochodów Regulacje wspólnoty - Traktat Akcesyjny - Dyrektywa 2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących eko-projektu dla produktów wykorzystujących energię oraz zmieniająca dyrektywę Rady 92/42/EWG, oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/57/WE i 2000/55/WE - Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lutego 2004 roku w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na wewnętrznym rynku energii oraz zmieniającej dyrektywę 92/42/EWG. - Dyrektywa 2002/91/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 2002 roku w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. - Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca Dyrektywę 96/92/WE - Dyrektywa 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca Dyrektywę 98/30/WE - Dyrektywa Rady 2004/67/WE z 26 kwietnia 2004 r. dotycząca środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego - Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27 września 2001 roku w sprawie promocji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych, - Dyrektywa 2001/80/WE z dnia 21 października 2001 r. w sprawie ograniczania emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania, - Dyrektywa 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie promocji wykorzystania biopaliw i innych paliw odnawialnych w transporcie. - Dyrektywa 96/59/WE Rady z 16 września 1996 r. w sprawie unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli. 5

- Dyrektywa Rady 75/439/EWG z 16 czerwca 1975 r. w sprawie usuwania olejów odpadowych znowelizowana dyrektywami Rady 87/101/EWG i 91/692/EWG oraz dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE - Rozporządzenie 1228/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 czerwca 2003 r. w sprawie warunków dostępu do sieci w transgranicznej wymianie energii elektrycznej - Projekt decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej zbiór wytycznych dla transeuropejskich sieci energetycznych oraz uchylającej decyzje nr 96/391/WE oraz nr 1229/2003/WE - Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii oraz usług energetycznych - Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej oraz inwestycji infrastrukturalnych - Projekt decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji - Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego 6

2. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ POLSKI W ZAKRESIE INFRASTRUKTURY ENERGETYCZNEJ 2.1 Podstawowe dane na temat sektora energetycznego w Polsce W sektorze energii do przedsiębiorstw infrastrukturalnych zalicza się przedsiębiorstwa elektroenergetyczne, ciepłownicze, gazownicze i naftowe. Poniższe statystyki dotyczą grupy przedsiębiorstw wytwarzających i zaopatrujących w energię elektryczną, gaz i ciepłą wodę. W roku 2003 w Polsce było 559 1 podmiotów wytwarzających i zaopatrujących w energię elektryczną, gaz i wodę. Produkcja sprzedana tego podsektora wyniosła ok. 59,6 mld zł, a przeciętne zatrudnienie kształtowało się na poziomie 171,3 tys. osób. W tym samym roku w tym podsektorze pracowało 2% zatrudnionych w kraju (174,7 tys. osób), co jednocześnie stanowiło 6% zatrudnionych w przemyśle. W latach 2000 2003 odnotowujemy ciągły wzrost produkcji globalnej w sektorze energetycznym. Niemniej jednak dynamika produkcji globalnej w tym sektorze nie jest wysoka i utrzymuje się w ostatnich latach na poziomie ok. 0,2%. W 2003 roku sektor wytwarzał ok. 4% produkcji globalnej. Ważnym miernikiem ekonomicznym jest wartość dodana, decydująca o poziomie PKB. W roku 2000 sektor generował ok. 3% krajowej wartości dodanej i 12% wytworzonej w przemyśle, natomiast w 2003 roku stosownie 4% i 16%. Jak widać znaczenie tego sektora dla gospodarki rośnie. Potencjał produkcyjny sektora energii mierzony wartością środków trwałych brutto, wynosił w 2003 roku 213,3 mld zł, tj. ok. 43% środków trwałych eksploatowanych w przemyśle i 14% w gospodarce krajowej. Należy zwrócić uwagę na stopień zużycia majątku trwałego, który w 2003 roku w podsektorze wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę wynosi 54%. Średni poziom tego wskaźnika dla przemysłu to 50,8%, a dla całej gospodarki krajowej 45,8%. Dla podstawowej kategorii majątku (czyli maszyn i urządzeń technicznych) stopień zużycia jest jeszcze wyższy, w dziale zaopatrzenia w energię elektryczną, gaz i ciepłą wodę 68%. 2.2 Stan infrastruktury rynków i bezpieczeństwa dostaw paliw i energii elektrycznej 2.2.1 System elektroenergetyczny System przesyłowy energii elektrycznej składa się z linii 750 kv, która jest obecnie nieczynna, oraz sieci 400 i 220 kv. Łączna długość tych sieci wynosi ok. 13 tys. km. Przesył energii elektrycznej w Polsce odbywa się również przy pomocy sieci 110 kv, która powinna zasadniczo pełnić rolę sieci dystrybucyjnej. Długość sieci 110 kv wynosi ok. 32,5 tys. km. 1 Przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 49 osób. 7

Rys 2.2.1.1 System przesyłu energii elektrycznej wraz z niektórymi planowanymi Planned development of the Polish power transmission system up to 2010. połączeniami Źródło: PSE S.A. 750 kv 400 kv 220 kv Połączenia transgraniczne W Polsce stosunek wielkości zdolności przesyłowych transgranicznych do zdolności wytwórczych wynosi 10%. W krajach UE poziom ten jest zróżnicowany, sięgający od 90% w Luksemburgu, do kilku procent we Włoszech, Portugalii, Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii i Irlandii. Zgodnie z zaleceniami projektu regulacji dotyczącej bezpieczeństwa dostaw poziom ten powinien wynosić co najmniej 10% mocy zainstalowanych. Mimo iż Polska wypełnia proponowany wskaźnik bezpieczeństwa dostaw, o którym mowa powyżej, wielkość naszego kraju sprawia, iż obecny poziom połączeń transgranicznych nie zapewnia efektywnego funkcjonowania rynku energii elektrycznej ani też wykorzystania tranzytowego położenia Polski dla dostaw paliw do krajów UE. Ze względu na swoje położenie w rejonie granicy trzech systemów elektroenergetycznych tj. zachodnioeuropejskiego (UCTE), wschodnioeuropejskiego (WNP/Kraje Bałtyckie) i skandynawskiego (Nordel) Polska może być zarówno eksporterem energii elektrycznej, jak również pełnić rolę kraju tranzytowego. Polska może i powinna odgrywać rolę jednego z 8

liderów w ramach rozwoju rynku energii elektrycznej w UE, obejmującego tworzenie w pierwszym etapie rynków regionalnych. 2.2.2 System gazu ziemnego Długość sieci przesyłowych gazu ziemnego wynosi ok. 15,5 tys. km, natomiast dystrybucyjnych ponad 100 tys. km. Łączna pojemność magazynów gazu wynosi ok. 1,5 mld m 3. Rys 2.2.2.1 System przesyłowy gazu ziemnego Źródło: PGNiG S.A. W Polsce obserwuje się bardzo duże rozbudowanie sieci wysokociśnieniowych w stosunku do ilości transportowanego do odbiorców gazu. Wykorzystanie gazociągów liczone w ilości gazu przesłanej rocznie przez 1 km gazociągu jest kilkakrotnie mniejsze niż w rozwiniętych państwach UE. Wg danych za 2000 rok w Polsce przesyłano rocznie 0,62 mln m³/km, w Holandii 7,45 mln m³/km w Danii odpowiednio 5,33 mln m³/km. Te proporcje w ciągu ostatnich 4 lat nie uległy istotnym zmianom. Przyczyną jest zazwyczaj występowanie wąskich gardeł w sieci. Ponadto w polskim systemie przesyłowym brak jest odpowiednio funkcjonujących systemów bilansowania, zbierania danych pomiarowych, telemetrii. Krajowe wydobycie gazu ziemnego w Polsce wynosi ok. 4 mld m³ rocznie, co daje 6 pozycję w UE25. Pozostała część krajowego zapotrzebowania na gaz ziemny, tj. ok. 8 mld m³, pochodzi z importu. Według prognoz Komisji Europejskiej zużycie gazu ma wzrosnąć do roku 2010 o 50 %, w porównaniu ze stanem dotychczasowym. Wskazuje się, że w Polsce zapotrzebowanie na gaz ziemny do 2010 r. wyniesie 20 mld m³ rocznie. Obecny stopień rozwoju i przepustowości transgranicznych (międzysystemowych) połączeń polskiego systemu gazowego nie zapewnia w zadowalającym stopniu bezpieczeństwa dostaw gazu. 9

Dla prawidłowego funkcjonowania systemu gazowego, zapewnienia bezpieczeństwa dostaw gazu niezbędne są inwestycje w zakresie zwiększenia mocy przesyłowych, oraz zapewnienia, stosownie do potrzeb i możliwości, równomiernego rozmieszczenia sieci przesyłowych. O stanie zgazyfikowania Polski może też świadczyć odsetek mieszkań wyposażonych w gaz z sieci. Średnio w Polsce odsetek ten wynosi 74,1% w miastach i 17,4% na wsi. W tym zakresie zróżnicowanie w miastach poszczególnych województw jest niewielkie waha się w granicach 60 88%. Największe zagęszczenie sieci w km na 100 km 2 powierzchni w układzie przestrzennym występuje na terenach województwa małopolskiego (131,7 km), śląskiego (113,1 km) i podkarpackiego (89,9 km), przy dominującej pozycji miast gdzie wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 219,5 km. Rys 2.2.2.2 Infrastruktura gazowa według województw w 2004 r. Źródło: Infrastruktura komunalna w 2004 r., GUS. 10

2.2.3 System przesyłu paliw ciekłych Rys 2.2.3.1 Schemat systemu przesyłowego ropy naftowej i produktów finalnych Źródło: PERN Przyjaźń S.A. Powyższa mapka wskazuje, iż infrastruktura transportu rurociągowego ropy naftowej i produktów finalnych nie jest w Polsce dobrze rozwinięta. Na infrastrukturę transportową w zakresie transportu rurociągowego ropy naftowej w Polsce składają się: - polski odcinek rurociągu Przyjaźń, który na terenie Polski składa się z dwóch nitek, biegnących od granicy z Białorusią w Adamowie do Schwedt w Niemczech: 1. Odcinek Wschodni Adamowo-Płock (234 km) ma obecnie przepustowość ok. 43 mln ton rocznie, 2. Odcinek Zachodni Płock-Schwedt (416 km) posiada przepustowość 27 mln ton rocznie, - rewersyjny rurociąg Pomorski (237 km) o przepustowości do 16 mln ton rocznie (kierunek Płock-Gdańsk) oraz 28 mln ton (kierunek Gdańsk-Płock). Łączy on rurociąg Przyjaźń z terminalem w Porcie Północnym w Gdańsku. - morskie terminale przeładunkowe - w porcie w Gdańsku funkcjonują dwa przedsiębiorstwa specjalizujące się w przeładunkach ropy naftowej: Naftoport Sp. z o.o. oraz Port Północny Sp. z o.o. Ich łączne zdolności przeładunkowe kształtują się na poziomie 33,8 mln ton/rok, 11

Oprócz rurociągów przeznaczonych do transportu ropy naftowej innym istotnym dla sektora paliw ciekłych elementem infrastruktury są rurociągi służące do przemieszczania paliw finalnych oraz zbiorniki magazynowe. Istniejące w Polsce rurociągi paliwowe pozwalają na transport ok. 7 mln/rok ton paliw ciekłych (benzyn i olejów napędowych). Pojemności magazynowe należące do PERN Przyjaźń S.A. wynoszą 2,8 mln m 3 ropy naftowej, natomiast przedsiębiorstwo Naftobazy Sp. z o.o. jest właścicielem zbiorników służących do składowania paliw ciekłych, w tym benzyn silnikowych, oleju napędowego i lekkiego oleju opałowego, jak również benzyn i paliw lotniczych. Łączna pojemność zbiornikowa wszystkich baz paliw należących do spółki wynosi około 1,5 mln m3.. Strategiczne położenie Polski w centrum Europy sprawia, że przez jej terytorium biegną główne szlaki zaopatrywania państw zachodnich w pochodzącą z kierunku wschodniego ropę naftową i gaz, w tym m.in. rurociąg naftowy Przyjaźń. Podstawowym zadaniem w zakresie sektora naftowego, którego realizacja może przynieść obopólne korzyści (zarówno Polsce, jak i całej Unii Europejskiej) jest rozbudowa infrastruktury do przesyłu ropy naftowej przez teren Polski do innych krajów UE. Dalszy rozwój infrastruktury niezbędnej do transportu tego surowca zapewni możliwość zwiększenia jego dostaw na rynek unijny w czasie, gdy wyczerpywać się będą złoża największych europejskich producentów. W tym celu polski operator systemu rurociągów naftowych PERN Przyjaźń S.A. kontynuuje rozbudowę tzw. wschodniego odcinka ropociągu Przyjaźń rozciągającego się od wschodniej granicy kraju do znajdującego się w jego centrum Płocka. Zakończenie prowadzonych prac podwyższy nominalną przepustowość tego odcinka do ponad 60 mln ton rocznie. Uwzględniając zdolności transportowe ropociągów i terminalu przeładunkowego w Porcie Gdańskim oraz realizowaną przez PERN inwestycję dotyczącą rozbudowy zdolności przesyłowych ropociągu Przyjaźń, w najbliższych latach infrastruktura transportowa będzie w stanie prawidłowo zabezpieczyć dostawy ropy naftowej do Polski w wymaganej ilości. Uwzględniając planowany wzrost zapotrzebowania na paliwa ciekłe i zakładając utrzymanie możliwie wysokiego udziału rafinerii krajowych w zabezpieczeniu popytu krajowego na paliwa, w dłuższej perspektywie może wystąpić konieczność podjęcia decyzji co do rozwoju zdolności w tym obszarze. Dodatkową szansą na dywersyfikację dostaw ropy naftowej do Polski i Unii Europejskiej jest projekt budowy rurociągu Odessa-Brody-Płock, łączący złoża wysokiej jakości ropy naftowej w regionie Morza Kaspijskiego z odbiorcami w Europie Centralnej i Zachodniej. 2.3 Efektywność energetyczna 2.3.1 Efektywność użytkowania energii w gospodarce W ostatnich latach w Polsce obserwowany jest postęp w zmniejszaniu energochłonności gospodarki. Spowodowane jest to znacznym obniżeniem udziału sektorów energochłonnych w wytwarzaniu PKB, co obrazuje poniższa tabela. 12

Tabela 2.3.1.1 Zmiany struktury wytwarzania PKB pod względem udziału sektorów o różnej energochłonności wytwarzania PKB w latach 1988-2002 1/ Grupa 1988 2/ 1990 2/ 1995 2000 2002 A- sektory bardzo wysoko energochłonne 4,1 5,3 2,3 1,4 0,8 B - sektory wysoko energochłonne 4,2 4,9 4,3 3,4 3,2 C - sektory średnio energochłonne 25,8 21,0 23,0 16,6 17,5 D - sektory nisko energochłonne 65,9 68,7 70,4 78,6 78,5 Polska ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1/ struktura PKB w cenach bieżących 2/ szacunek w obrębie gałęzi przemysłowych, z wykorzystaniem porównania danych dla roku 1993 wg dwóch układów klasyfikacyjnych (dawna Klasyfikacja Gospodarki Narodowej i układ PKD) Źródło: obliczenia KAPE S.A. na podstawie Roczników Statystycznych GUS Efektywność energetyczna polskiej gospodarki, mierzona jako stosunek zużycia energii do PKB, jest 3 6 razy niższa niż efektywność energetyczna w krajach najbardziej rozwiniętych i ok. 3 razy niższa niż średnia krajów członkowskich. Jest to spowodowane głównie niskim poziomem PKB w polskiej gospodarce w stosunku do wysoko rozwiniętych krajów UE. Tendencje Polski i UE w zmniejszaniu energochłonności oraz jej poziom obrazuje poniższy rysunek: Rys. 2.3.1.1 Energochłonność PKB w latach 1995-2003 1200 1000 962,77 kg oe/1000 euro 800 600 400 680,22 663,12 UE25 UE15 Polska 200 230,39 205,38 208,76 190,53 209,49 190,82 0 1995 2000 2003 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. Należy odnotować fakt, iż zużycie energii finalnej na jednego mieszkańca w Polsce w porównaniu ze średnią UE jest ponad 40% niższe i na przestrzeni ostatnich lat miało 13

tendencję malejącą, podczas gdy w UE się zwiększało. Tendencje te obrazuje poniższy rysunek. Rys. 2.3.1.2 Zużycie energii finalnej na jednego mieszkańca w latach 1995 2003 w UE25 i Polsce. UE25 Polska 3 2,5 tys toe/mieszkańca 2 1,5 1 0,5 0 1995 2000 2003 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz Eurostat. Mimo, iż w Polsce osiągnięto znaczący postęp w zakresie poprawy efektywności energetycznej gospodarki, to potencjał w tym zakresie jest nadal bardzo znaczący. Przeprowadzone prognozy wskazują, iż przy zakładanym wzroście PKB na poziomie ok. 5% rocznie i przewidywanym wzroście zapotrzebowania na energię o ok. 80% w perspektywie 2025 r. w Polsce możliwy jest dalszy spadek energochłonności PKB do około 50% obecnego poziomu. Przybliżyłoby to Polskę w istotnym stopniu do standardów energochłonności, jakie osiągane są w krajach wysoko rozwiniętych. Zmiany struktury finalnego zużycia energii w głównych sektorach gospodarki odzwierciedlają kierunki rozwoju gospodarki. Restrukturyzacja przemysłu i działania przedsiębiorstw, mające na celu obniżenie energochłonności, spowodowały zmniejszenie zużycia energii w tym sektorze. Ciągły rozwój transportu drogowego i sektora usług utrzymuje wzrost udziału tych sektorów w krajowym zużyciu energii. W sektorze gospodarstw domowych wskutek wprowadzania systemu dociepleń oraz poprawy i wzrostu efektywności systemów grzewczych w latach 1995-2003 nastąpiła redukcja zużycia energii, przy czym sektor charakteryzuje nadal największe zużycie energii ze wszystkich sektorów gospodarki. 14

Rys. 2.3.1.3 Struktura finalnego zużycia energii w Polsce wg sektorów 40% 35% 30% 25% 20% 1995 2003 15% 10% 5% 0% Przemysł Transport Gospodarstwa domowe Rolnictw o Usługi Źródło: Opracowanie KAPE na podstawie danych GUS Energochłonność wszystkich działów przemysłu ma tendencję malejącą, przy czy zmiany te są bardzo zróżnicowane. Wynika to między innymi z różnego tempa działań restrukturyzacyjnych i dopływu kapitału do poszczególnych działów przemysłu. Udział gospodarstw domowych w finalnym zużyciu energii stanowi około 33% (rys.). Mimo spadku w porównaniu do roku 1995 zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych na jednego mieszkańca ma obecnie tendencję wzrostową. Wynika to ze zwiększonego wyposażenia mieszkań w urządzenia elektryczne. Zmniejszył się natomiast udział zużycia energii na ogrzewanie i przygotowanie posiłków, co głównie wynika z eliminowania niskosprawnych kotłów grzewczych i pieców węglowych i zastępowania ich urządzeniami gazowymi i elektrycznymi. Przy nieznacznym wzroście cen paliw, energii elektrycznej i cieplnej w ciągu ostatnich czterech lat, zużycie energii całkowitej w przeliczeniu na jedno mieszkanie malało w tempie 4,71% na rok, natomiast w przeliczeniu na 1 m 2 w tempie 4,19% na rok. Zmniejszenie jednostkowego zużycia energii w mieszkaniach wynika z realizacji programu termomodernizacji, zmniejszenia strat w sieciach ciepłowniczych i większej sprawności nowo instalowanych urządzeń. W Polsce gospodarstwa domowe zużywają średniorocznie o 700 KWh mniej energii elektrycznej w porównaniu do innych krajów UE, co wynika z mniejszego nasycenia polskich gospodarstw urządzeniami elektrycznymi. Udział transportu drogowego w całkowitym zużyciu energii w transporcie stanowi 89%, znacznie mniejszy jest udział transportu kolejowego (5,6%), pozostałą część energii zużywa transport lotniczy oraz niewielkie ilości żegluga śródlądowa i przybrzeżna. W latach 1990-2002 następował stały wzrost zużycia paliw w transporcie drogowym (w tempie ok. 2,5%/rok) przy jednoczesnym wyraźnym spadku zużycia energii w transporcie kolejowym. W Polsce zużycie paliw w transporcie jest większe niż w Unii Europejskiej. Średnie zużycie paliw w transporcie w okresie 1990-2001 było w Polsce wyższe o 22,4% niż w Unii Europejskiej. 15

W Polsce w latach 1995-2002 nastąpił wzrost energochłonności sektora usług. W okresie tym wskaźnik zużycia energii całkowitej w przeliczeniu na jednego zatrudnionego w sektorze usług wzrósł o 0,4 toe, natomiast wskaźnik zużycia energii elektrycznej w przeliczeniu na jednego zatrudnionego wzrósł o 1200 kwh. Zużycie energii w rolnictwie w Polsce wynosiło w roku 2002 ok. 210577 TJ/rok i zmniejszyło się od 1997 roku o 24137 TJ (11%). 2.3.2 Sprawność wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej Ze względu na stopień zużycia maszyn i urządzeń, w przeciągu najbliższych 10 lat istnieje konieczność odnowienia ponad 60% mocy zainstalowanej w elektrowniach cieplnych. Sprawność wytwarzania energii elektrycznej netto wzrosła w latach 1985 2003 z 32,2% do 36,4%, co było związane przede wszystkim ze stopniową modernizacją urządzeń, na ogół bez zmiany technologii. Charakterystyczny jest intensywny wzrost sprawności elektrowni w krajach Unii Europejskiej w latach 1993 1995. Związane to było z wybudowaniem licznych elektrowni gazowoparowych oraz elektrowni parowych na wysokie parametry pary. W efekcie 4-punktowa różnica sprawności na korzyść krajów UE w połowie lat 80-tych zwiększyła się obecnie do 8 punktów procentowych. Istotną cechą krajowego systemu wytwarzania ciepła jest powszechne stosowanie w budownictwie miejskim scentralizowanego wytwarzania ciepła dla celów komunalnych. W 2002 roku w Polsce funkcjonowało 440 przedsiębiorstw produkcyjno-dystrybucyjnych ciepła oraz 2772 ciepłownie niezawodowe. Długość magistralnych i rozdzielczych sieci ciepłowniczych wynosiła 13716 km i 8725 km przyłączy do budynków. Rys. Zmiany sprawności ciepłowni 80 78 76 Sprawność, % 74 72 70 68 66 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Źródło: Opracowanie KAPE na podstawie danych GUS 16

Na powyższym rysunku przedstawiono zmiany sprawności ciepłowni produkujących ciepło sieciowe. W wyniku działań modernizacyjnych tych obiektów obserwuje się rosnący trend sprawności, jednak należy zwrócić uwagę, na fakt że w latach 2002-2003 obniżyła się sprawność ciepłowni o niespełna jeden punkt procentowy. Średnia efektywność wytwarzania ciepła w ciepłowniach w ciągu ostatnich lat znacznie wzrosła. Od 1992 roku do 2003 roku zanotowano wzrost o około 8 punktów procentowych. W przypadku indywidualnego wytwarzania ciepła na potrzeby ogrzewania pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody użytkowej, występuje w Polsce znaczne zróżnicowanie uzyskiwanej sprawności wytwarzania ciepła. Zwykle jest ona wysoka w kotłach opalanych gazem lub olejem opałowym i niska lub bardzo niska w kotłach z paleniskiem węglowym. Dzięki termomodernizacji budynków zmniejszyło się zapotrzebowanie na ciepło, wskutek czego zmniejszeniu uległa produkcja ciepła z elektrociepłowni na potrzeby scentralizowanego rynku ciepła. Struktura produkcji według rodzajów producentów ciepła pozostaje niezmieniona. W elektrociepłowniach nastąpił wzrost zużycia gazu ziemnego. 2.3.3 Straty sieciowe Straty i różnice bilansowe energii elektrycznej stanowią prawie 10% energii wytworzonej brutto (ok. 11,5 % energii wprowadzonej do sieci). W liczbach bezwzględnych w 2003 r. było to 14310 GWh energii elektrycznej, co jest równoważne ciągłej pracy elektrowni o mocy ponad 1600 MW z mocą osiągalną przez cały rok. Redukcja strat sieciowych dokonana poprzez wzrost efektywności przesyłu i dystrybucji energii przekładać się będzie na wymierną oszczędność paliw, zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska, poprawę efektywności wykorzystania energii. Tym samym stanie się jednym ze sposobów realizacji przez Polskę zobowiązań międzynarodowych w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz wzrostu efektywności zużycia energii. W ostatnich latach nie wystąpiły istotne zmiany w strukturze elektroenergetycznej sieci rozdzielczej na obszarach wiejskich. Wartość majątku linii jest zdekapitalizowana w ponad 70%, natomiast stacji w ok. 80%, przy czym stan dekapitalizacji sieci zwiększył się na przestrzeni ostatnich lat. W strukturze województw różnice w umorzeniu majątku dystrybucyjnego są niewielkie, stopień jego umorzenia waha się w granicach 64 87%. Budowa sieci elektroenergetycznych na terenach wiejskich miała miejsce zasadniczo w latach 50 i 60 ubiegłego wieku i finansowana była w głównej mierze ze środków budżetu państwa oraz opłat właścicieli gospodarstw rolnych. Bardzo duża część urządzeń pracuje od tak dawna, że uległa normalnemu zużyciu eksploatacyjnemu. Dodatkowo na terenach tych trwają procesy rozwojowe, wskutek których stale zwiększa się zapotrzebowanie na energię elektryczną oraz wymagania co do jej jakości. Dlatego konieczne jest pilne przeprowadzenie modernizacji i rozbudowy sieci na terenach wiejskich dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego na szczeblu lokalnym oraz możliwości dalszego rozwoju tych terenów, w tym przyciągnięcia atrakcyjnych inwestycji. Potrzeby inwestycji odtworzeniowych w zakresie linii niskiego napięcia na terenach wiejskich są dwukrotnie wyższe od potrzeb dla terenów miejskich, a dla linii średniego napięcia prawie trzykrotnie wyższe. W stacjach proporcje są tego samego rzędu, ponieważ potrzeby dla sieci wiejskich są dwuipółkrotnie wyższe niż dla sieci miejskich. Pozyskanie finansowania na rozbudowę i unowocześnienie sieci jest bardzo trudne. Potrzeby w zakresie rozbudowy bądź modernizacji sieci elektroenergetycznej przewyższają możliwości finansowe przedsiębiorstw sieciowych. Inwestycje w rozwój sieci wiejskich są nierentowne z punktu widzenia przedsiębiorstw energetycznych, będących właścicielami sieci. Szacowany 17

zwrot nakładów na te inwestycje określany jest na dziesiątki lat. Jednocześnie inwestycje te są w obszarze zainteresowania gmin, które zgodnie z ustawą Prawo energetyczne odpowiadają za planowanie i organizację dostaw energii elektrycznej na swoim terenie. Samorządy jednak nie widzą możliwości finansowania inwestycji w rozwój sieci ze środków własnych, gdyż realizacja tych zadań przekracza ich możliwości finansowe. Zakres zmian wartości średnich ilości sprzedawanej energii na jednego odbiorcę we wszystkich województwach wahają się w szerokich granicach. Wynoszą one dla gospodarstw domowych na wsi od 1 600 do 2 500 kwh/rok i odbiorcę, a dla gospodarstw domowych w miastach od 1.500 do 2.100 kwh/rok i odbiorcę. Można zatem mówić o nadal znaczących różnicach w zużyciu energii w poszczególnych regionach Polski. Zużycie energii przez odbiorców wiejskich we wszystkich województwach jest z reguły o kilka lub kilkanaście procent wyższe od zużycia przez odbiorców miejskich. 2.4 Rozwój energetyki wykorzystującej odnawialne źródła energii (OZE) Jednym z ważniejszych powodów wspierania wykorzystania odnawialnych zasobów energii jest powszechna tendencja do zmniejszania zależności od importu paliw oraz względy środowiskowe, gospodarcze i społeczne. Dlatego też odnawialne źródła energii zaczynają odgrywać coraz większą rolę w polityce państwa. W 2004 r. Polska, stając się członkiem UE, dołączyła do grupy państw mających większe doświadczenie w rozwoju energetyki odnawialnej i bardzo aktywnie promujących ją zarówno w polityce wewnątrz jak i na arenie międzynarodowej. Powszechnie stosowanym i obecnie najważniejszym w UE instrumentem wsparcia wykorzystania odnawialnych zasobów energii w jest wyznaczanie i nakładanie na państwa członkowskie celów ilościowych, zarówno w dokumentach politycznych jak i prawnych - dyrektywy. W Traktacie Akcesyjnym Polska przyjęła cel indykatywny udziału energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych w krajowej produkcji energii elektrycznej na rok 2010, w wysokości 7,5%, co wymaga znacznego wzrostu w stosunku do obecnych ok. 2 %. Rys. 2.4.1 Produkcja energii elektrycznej Odnawialnych Źródeł Energii Elektrycznej w latach 2000 2003 w GWh wielkość produkcji wielkość produkcji 3000 2650 2500 2000 1901 2082 2142 1736 1500 1000 500 0 2000 2001 2002 2003 2004 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ARE S.A. 18

W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainstalowanej mocy w systemach wykorzystujących odnawialne zasoby energii. Wydaje się jednak, że obecne tempo rozwoju tego sektora, choć stosunkowo wysokie w początkowym okresie (średnio ok. 15% rocznie), nie jest wystarczające dla osiągnięcia zamierzonego celu. Wprowadzony w Polsce system wsparcia rozwoju wykorzystania odnawialnych zasobów energii wykorzystuje mechanizmy rynkowe sprzyjające optymalnemu rozwojowi i konkurencji. Ustawa Prawo energetyczne promuje rozwój produkcji energii elektrycznej i ciepła ze źródeł odnawialnych, nie pociągając za sobą obciążenia finansowego dla budżetu państwa, a ustalone w rozporządzeniu wielkości udziałów stanowią impuls wymuszający rozwój energetyki odnawialnej zgodnie z dyrektywami 2001/77/WE (energia elektryczna) i 2003/30/WE (biopaliwa). Polska jest krajem bogatym w odnawialne zasoby energii, mogące służyć zarówno do produkcji energii elektrycznej, ciepła i paliw transportowych. Roczny potencjał techniczny odnawialnych zasobów energii (1750 PJ) sięga połowy obecnego zapotrzebowania na paliwa i energię w Polsce. Tabela 2.4.1 Wielkość potencjału technicznego odnawialnych zasobów energii w ciągu roku w Polsce Źródło energii Potencjał techniczny poszczególnych odnawialnych zasobów energii w Polsce [PJ/rok] Udział poszczególnych rodzajów zasobów w całkowitym potencjale technicznym [%] Biomasa 755 43,1 Energia wodna 49 2,8 Zasoby geotermalne 220 12,6 Energia wiatru 281 16,1 Promieniowanie słoneczne 445 25,4 Ogółem 1750 100,0 Źródło: Rola i znaczenie odnawialnych zasobów energii w zaopatrzeniu kraju w paliwa i energię w perspektywie długookresowej, Europejskie Centrum Energii Odnawialnej, Warszawa, kwiecień 2004 r. Potencjał produkcji energii elektrycznej z poszczególnych technologii wykorzystujących OZE szacuje się do 2025 r. na ok. 20,4 TWh/a, w tym: 1. Energetyka wodna 8,0 TWh/a; 2. Energetyka wiatrowa 7,8 TWh/a; 3. Biomasa 4,6 TWh/a w tym: a) z upraw 2,5 TWh/a ograniczenie tej technologii związane jest z naruszeniem równowagi biologicznej wód powierzchniowych i czystości gleby (gdyż wymaga intensywnego nawożenia); b) zrębki leśne 2,1 TWh/a ograniczeniem jest mała dostępność surowca bez naruszenia obecnej równowagi podażowo popytowej w tradycyjnym przemyśle wykorzystującym drewno; Obecne wykorzystanie odnawialnych zasobów energii nie przekracza 6 10% dostępnego potencjału technicznego i jest bardzo zróżnicowane w odniesieniu do poszczególnych rodzajów zasobów. Udział energii ze źródeł odnawialnych wynosi, w zależności od sposobu 19

liczenia, od ok. 3% do 4,5% w bilansie zużycia energii pierwotnej w Polsce. Kilkunastoprocentowa średnia dynamika wzrostu nowoczesnych technologii energetyki odnawialnej w ostatnich latach stwarza umiarkowaną szansę na stopniowe zwiększenie roli energetyki odnawialnej w systemie zaopatrzenia kraju w paliwa i energię w najbliższych latach. Nie ma jednak pewności czy takie tempo rozwoju spowoduje trwały przełom technologiczny i czy pozwoli na realizacje przyjętych celów politycznych. 2.5 Wymogi ochrony środowiska dla sektora energetycznego W Polsce 94,33 % energii elektrycznej pochodzi z elektrowni opalanych węglem, 1,6% wytwarzanej jest z gazu ziemnego, 1,4% z olejów opałowych, natomiast ok. 2% ze źródeł odnawialnych. W Europie (w jednolitym systemie UCTE) średnio 52,3% energii elektrycznej jest wytwarzane w elektrowniach cieplnych zasilanych paliwem organicznym (głównie węgiel i gaz), 34,1% w elektrowniach jądrowych, 12,4% w elektrowniach wodnych oraz 1,2% w innych, wykorzystujących przede wszystkim odnawialne źródła energii. W strukturze produkcji energii elektrycznej najwyższy udział ma województwo śląskie ok. 20% produkcji w kraju, natomiast najniższy w warmińsko-mazurskim na poziomie nie przekraczającym 0,2%. Polska jest zobowiązana do wypełnienia postanowień Dyrektywy 2001/80/WE z dnia 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw, której celem jest ograniczenie emisji SO 2, NO x i pyłu ze źródeł o mocy w paliwie większej niż 50 MW. Dyrektywa określa dopuszczalne standardy emisji, obowiązujące od 2008 roku. Są one łagodniejsze dla tzw. źródeł istniejących tj. źródeł, które uzyskały pozwolenie na budowę przed dniem 1 sierpnia 1987 r. oraz ostrzejsze dla źródeł nowych. Źródła, które zadeklarują, iż zostaną zlikwidowane nie później niż do końca 2015 roku, a w okresie 2008 2015 będą pracowały nie dłużej niż 20 000 godzin, są zwolnione z wypełniania wymagań Dyrektywy. W wyniku negocjacji akcesyjnych Rząd RP uzyskał zgodę na następujące okresy przejściowe na dostosowanie się do wymagań tej dyrektywy: - 8 letni (2008 2015) w zakresie emisji SO 2, - 2 letni (2016 2017) w zakresie emisji NO x, - 10 letni (2008 2017) w zakresie emisji pyłu. Dla poszczególnych źródeł spalania okresy te zostały określone imiennie w załączniku do Traktatu o Przystąpieniu. Dodatkowym warunkiem towarzyszącym okresom przejściowym jest, bardzo niekorzystny dla Polski i nie ujęty w dyrektywie, zapis Traktatu o Przystąpieniu, ustalający niskie pułapy emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu dla lat 2008, 2010 i 2012, które wynoszą odpowiednio dla SO2: 454 000 t/rok, 426 000 t/rok oraz 358 000 t/rok, natomiast dla NOx wielkości te wynoszą odpowiednio: 254 000 t/rok, 251 000 t/rok oraz 239 000 t/rok. Dla SO2 oprócz limitu ustalony został także cel polegający na dążeniu do ograniczenia emisji do jeszcze niższych poziomów tj. 400 000 Mg w 2010 roku oraz 300 000 Mg w roku 2012. Pułapy te w praktyce uniemożliwiają wykorzystanie przyznanych Polsce okresów przejściowych. 20

Rys. 2.5.1 Emisje zanieczyszczeń SO 2 w tys. ton w latach 1991-2001 oraz limity na lata 2008 2012. 3500 Ogółem Energetyka zawodowa Limit krajowy 3000 2500 tys. ton 2000 1500 1000 500 0 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2008 2010 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji: Ochrona Środowiska 2003, GUS, Warszawa 2003 Rys. 2.5.2 Emisje zanieczyszczeń NO x w tys. ton w latach 1991-2001 oraz limity na lata 2008 2012. 1400 Ogółem Energetyka zawodowa Limit krajowy 1200 1000 tys. ton 800 600 400 200 0 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2008 2010 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji: Ochrona Środowiska 2003, GUS, Warszawa 2003 21

Elektroenergetyka zawodowa odpowiedzialna jest za ok. 50% emisji krajowej SO 2, 30% emisji NO x, 10% emisji pyłu oraz ok. 45% emisji CO 2. Pomimo dużych osiągnięć sektora w redukcji emisji podstawowych zanieczyszczeń oraz częściowo emisji CO 2, udziały te, z wyjątkiem emisji pyłu, nie uległy znaczącej zmianie na przestrzeni lat 1991-2001. Innym, istotnym problemem ekologicznym w sektorze jest likwidacja zanieczyszczeń gruntu i wód gruntowych powodowanych przez wycieki olejów izolacyjnych z nieszczelnych urządzeń energetycznych, głównie transformatorów. Dla stanowisk tych transformatorów istnieje ryzyko zanieczyszczenia gruntowo wodnego środowiska. Zgodnie z ustawą z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska należy dążyć do minimalizowania stwierdzonego ryzyka. Szczególne znaczenie dla ochrony środowiska ma także usuwanie polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli (PCB/PCT), które są szeroko stosowane jako składniki olejów elektroizolacyjnych wykorzystywanych m.in. w transformatorach czy kondensatorach. Skażenie środowiska naturalnego przez PCB jest postrzegane jako jeden z globalnych problemów ekologicznych na świecie. Zobowiązania do usuwania i unieszkodliwiania PCB/PCT oraz usuwania lub dekontaminacji zanieczyszczonego nimi sprzętu określa m.in. Dyrektywa Rady 96/59/WE z 16 września 1996 r. Zobowiązuje ona Polskę m.in. do dokonania bezpiecznego usunięcia (dekontaminacji) PCB z transformatorów zawierających więcej niż 0,05% masy PCB (lub mieszanin z PCB). W ramach polityki ekologicznej Polski określono jako cel oczyszczenie wszelkich urządzeń i instalacji zawierających PCB i PCT do końca 2010 r. 2.6 Analiza SWOT MOCNE STRONY SŁABE STRONY Charakterystyka ogólna Wysoki udział sektora energetycznego w PKB oraz duży potencjał produkcyjny; Istnienie stosunkowo dużych krajowych zasobów paliw stałych: węgla kamiennego i brunatnego oraz odnawialnych zasobów energii Istnienie zasobów krajowych gazu ziemnego, którego wydobycie pokrywa obecnie ok. 35% krajowego zapotrzebowania Istniejąca nadwyżka mocy w systemie elektroenergetycznym możliwa do wykorzystania na cele eksportu i pokrycia wzrostu zapotrzebowania krajowego; Niski wskaźnik zużycia energii elektrycznej i gazu na jednego mieszkańca w Polsce; Niedostateczna ilość prowadzonych prac naukowo badawczych dla sektora energetycznego; Wysoki stopień dekapitalizacji majątku trwałego w sektorze; 22

Infrastruktura rynków energetycznych Przebieg przez Polskę strategicznych rurociągów przesyłu ropy naftowej i gazu ziemnego z Rosji do UE; Dobry stan techniczny infrastruktury związanej z przesyłaniem i magazynowaniem ropy naftowej. Duża elastyczność w zakresie szybkiego dysponowania zgromadzonymi zapasami ropy naftowej; Doświadczenia sektora elektroenergetycznego w handlu energią przy wykorzystaniu platform obrotu rynkowego, m.in. giełdy energii Brak możliwości pokrycia prognozowanego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną i paliwa gazowe przez istniejące zdolności przesyłowe; Nieadekwatny poziom połączeń polskich systemów przesyłowych paliw i energii z innymi krajami UE dla efektywnego rozwoju wspólnotowych rynków energii; Import ropy naftowej i gazu ziemnego realizowany z jednego kierunku dostaw w układzie infrastruktury; Niedostateczny rozwój systemów przekazu informacji między uczestnikami rynków paliw i energii; Niewystarczające dla funkcjonowania zasady TPA opomiarowanie sieci przesyłowej i dystrybucyjnej energii elektrycznej oraz gazu ziemnego, Zły stan techniczny sieci przesyłowych gazu ziemnego oraz nierównomierny jej rozwój na terenie kraju; Wysokie koszty przesyłu krajowym systemem gazu ziemnego w stosunku do kosztów operatorów zagranicznych, Efektywność energetyczna Wykorzystanie potencjału wzrostu efektywności energetycznej w Polsce wynikającego z trendów zmian struktury sektorowej oraz transferu technologii i technik innowacyjnych; Istnienie kilku instrumentów finansowych na inwestycje proefektywnościowe, m.in. funduszu termo-modernizacji; Możliwość wykorzystania funduszy strukturalnych w ramach NPR 2004-2006 Niska opłacalność inwestycji w technologie podnoszące efektywność energetyczną Trudności z pozyskaniem środków na inwestycje proekologiczne oraz zwiększające efektywność energetyczną; Trudności związane z restrukturyzacją energochłonnych gałęzi przemysłu; Duży stopień strat energetycznych na sieciach dystrybucyjnych energii elektrycznej; Alternatywne źródła energii Wysoki i zróżnicowany rodzajowo potencjał techniczny OZE; Rosnący, wraz ze wzrostem procentowym udziału energii z OZE w bilansie energetycznym i spadkiem kosztów, wpływ energetyki odnawialnej na bezpieczeństwo energetyczne kraju; Duże korzyści ekologiczne związane z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii; Brak, poza wybranymi obszarami niszowymi, powszechnej konkurencyjności ekonomicznej OZE w porównaniu z energetyką zawodową; Relatywnie wysokie nakłady inwestycyjne wprowadzenia technologii wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych (poza współspalaniem biomasy z węglem), wysokie koszty prac przygotowawczych (np. geologicznych, ocen zasobów, itp.) niezbędnych do pozyskania energii ze źródeł odnawialnych wysokie ryzyko i koszt kapitału własnego inwestorów w branży OZE; Niestabilna podaż energii elektrycznej pochodzącej z 23

OZE oraz nie rozwiązany problem magazynowania energii i bilansowania jej podaży i popytu; Rozproszenie działań, trudności w koordynacji i brak wystarczającej masy krytycznej nowych inwestycji w sektorze OZE do obniżania kosztów jednostkowych i podjęcia samodzielnej konkurencji cenowej z sektorem energetyki konwencjonalnej; Brak rozwiniętej infrastruktury dystrybucyjnej dla sprężonego gazu ziemnego i biopaliw; Wysokie koszty przystosowania pojazdów do wykorzystywania alternatywnych źródeł energii do napędu. Wpływ sektora na środowisko Poczynione duże nakłady inwestycyjne na dostosowanie instalacji wytwarzania energii do wymogów ochrony środowiska; Duża skala emisji zanieczyszczeń gazów i pyłów związana z wytwarzaniem energii z paliw stałych; Brak wystarczających rezerw finansowych w przedsiębiorstwach na kolejne inwestycje związane z zaostrzającymi się normami emisyjnymi; SZANSE ROZWOJU ZAGROŻENIA ROZWOJU Charakterystyka ogólna Wzrost atrakcyjności kraju po akcesji jako miejsca alokacji kapitału; Rozwój gospodarczy kraju i rosnący popyt na energię; Wzrost konkurencji na rynkach energii powodujący obniżenie cen; Pozyskiwanie środków na rozwój sektora poprzez proces prywatyzacji; Możliwość konsolidacji przedsiębiorstw w sektorze, pozwalająca na wykorzystanie efektu skali; Sytuacja geopolityczna w różnych regionach świata zagrażająca bezpieczeństwu dostaw paliw i energii; Możliwość wyparcia energii produkowanej w kraju przez producentów z UE i z Europy Wschodniej; Brak środków na realizację nowoczesnych przedsięwzięć inwestycyjnych w sektorze energetycznym, wysokie oprocentowanie kredytów na te cele oraz długotrwałe procedury; Infrastruktura rynków energetycznych Utrzymanie pozycji Polski jako kraju tranzytowego dla przesyłu paliw i energii do Europy Zachodniej; Efektywna współpraca pomiędzy organami administracji terytorialnej, a właściwymi terytorialnie operatorami sieci przesyłowej i dystrybucyjnej w zakresie modernizacji i rozbudowy sieci energetycznych; Realizacja inwestycji priorytetowych połączeń międzysystemowych określonych w ramach Nieuregulowane kwestie własnościowe terenów, na których ulokowane są elementu infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej, Trudności w uzyskaniu przez inwestorów prawa do terenu przy realizacji nowych inwestycji liniowych 24

programu TEN-E Rozwój europejskich rynków paliw i energii dający możliwości pozyskania nowych rynków zbytu dla polskich przedsiębiorstw energetycznych oraz eksportu nadwyżek energii; Efektywność energetyczna Rosnąca rola wzrostu efektywności energetycznej w realizacji celów społecznogospodarczych kraju, głównie wzrostu PKB, zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego i ochrony środowiska; Rosnąca świadomość społeczna i polityczna co do konieczności wzrostu efektywności wykorzystania energii i paliw; Wykorzystanie światowych osiągnięć w zakresie racjonalnego wytwarzania, przesyłania i użytkowania energii, w tym transfer nowoczesnych technologii; Długoletnie pozytywne doświadczenia w zakresie udziału podmiotów krajowych w programach UE ukierunkowanych na wzrost efektywności energetycznej; Znaczny potencjał wiedzy w sektorze B+R w zakresie technologii i urządzeń efektywnych energetycznie; Unowocześnienie gospodarki i związany z nim naturalny wzrost efektywności energetycznej; Niski stopień wiedzy przedsiębiorców i samorządów o dostępnych instrumentach wsparcia dla przedsięwzięć energooszczędnych; Brak powiązania polityki wzrostu konkurencyjności gospodarki, innowacyjności i ochrony środowiska z zagadnieniami efektywności energetycznej; Ukierunkowanie gospodarki na maksymalizację zysków krótkoterminowych i związana z tym niechęć do inwestowania w przedsięwzięcia energooszczędne; Brak mechanizmów prawnych i regulacyjnych wzrostu efektywności energetycznej w sektorze wytarzania, przesyłu i dystrybucji; Brak spójnego i kompleksowego systemu wsparcia wzrostu efektywności energetycznej; Niski stopień wiedzy o dostępnych istniejących instrumentach wsparcia przedsięwzięć energooszczędnych; Brak systemu edukacji na tematy efektywności energetycznej na każdym szczeblu nauczania; Konieczność nadrobienia dystansu w zakresie efektywności energetycznej w stosunku do starych krajów członkowskich w warunkach nowych dodatkowych działań zaproponowanych przez KE; Alternatywne źródła energii Duże korzyści społeczne, gospodarcze i ekologiczne wynikające z wykorzystania OZE Polityka krajowa i wspólnotowa sprzyjająca wzrostowi wykorzystania OZE Systematyczne doskonalenie regulacyjnych mechanizmów wsparcia rozwoju OZE Możliwości wykorzystania środków strukturalnych i spójności oraz programów badawczych UE na rozwój wykorzystania OZE Zainteresowanie samorządów terytorialnych i środowisk naukowych w osiąganiu korzyści związanych z wykorzystaniem OZE Możliwości wykorzystania tworzonego krajowego rynku na energię ze źródeł odnawialnych do unowocześnienia i decentralizacji struktury zasilania oraz Porównywalnie niska dynamika rozwoju technologii energetyki odnawialnej; w Polsce Zbyt wolny wzrost potencjału krajowego przemysłu produkującego i dostarczającego nowoczesne urządzenia energetyki odnawialnej oraz rosnąca luka technologiczna; Zbyt powolny, w stosunku do siły nabywczej ludności i możliwości kapitałowych przemysłu, spadek kosztów inwestycyjnych technologii wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych; Zwiększenie skali wykorzystania niektórych OZE może powodować negatywny wpływ na środowisko brak wypracowanych metod uniknięcia konfliktów z ochroną przyrody i krajobrazu Brak wystarczającej aktywności samorządów lokalnych na rzecz rozwoju OZE na swoim terenie 25