System medialny i jego otoczenie

System medialny i jego otoczenie

System medialny podstawowe definicje i rozważania badawcze.

1. Systemy komunikowania społecznego System (ogólna teoria L. von Bertalanffy ego) to określona całość składającą się z części pozostających w stanie interakcji. Wg A. Rapoporta system - składa się z dających się zidentyfikować elementów, - pomiędzy różnymi elementami istnieje przynajmniej jedna dająca się zidentyfikować zależność, - niektóre zależności implikują inne. - trzy wymienione kryteria wystarczą, by uznać system za statyczny. By uznać go za dynamiczny, potrzeba jeszcze takiej właściwości, by pewien kompleks zależności w danym czasie implikował pewien kompleks (albo jeden z możliwych różnych kompleksów) w czasie przyszłym.

Zdaniem Z. Bloka wszystkie systemy tworzą pewną hierarchię, przy czym każdy wyższy poziom w hierarchii systemów jest utworzony z systemów niższego rzędu. Każdy system znajduje się w pewnym otoczeniu. Otoczenie można charakteryzować jako zbiór wszystkich elementów nie należących do systemu, a pozostających z systemem w interakcji. Systemy posiadają wejścia i wyjścia, które mogą być wewnętrzne i zewnętrzne. Każde wejście składa się z zasilania energomaterią i informacją, które przetworzone wychodząc z systemu oddziałują na zasadzie sprzężenia zwrotnego, na bodźce wchodzące z otoczenia do systemu.

Komunikowanie masowe zawsze odbywa się w społeczeństwie, w którym pewni członkowie występują w roli nadawców, pozostali zaś w roli odbiorców, a system komunikowania masowego jest jednym z wielu systemów istniejących wewnątrz systemu społecznego. Wg M. Mrozowskiego, komunikowanie masowe jest zjawiskiem złożonym, przenikającym wiele dziedzin życia społecznego i odgrywającym doniosłą rolę w funkcjonowaniu społeczeństwa, toteż tak samo jak całe społeczeństwo, podlega prawom systemowej organizacji.

Zgodnie z podstawowym kanonem analizy systemowej M. Mrozowski wskazuje, by traktować komunikowanie jako zbiór elementów powiązanych siecią wzajemnych zależności, tworzących strukturę systemu. W strukturze nowoczesnego państwa można wyróżnić trzy jakościowo różne sfery: prywatną, publiczną, instytucji. Sfery te łączą rozmaite związki i zależności, umożliwiające przepływ informacji i komunikację między nimi. Komunikowanie masowe zapewnia najbardziej efektywny przepływ informacji między poszczególnymi sferami i na tym właśnie polega jego rola w całym systemie społecznym.

B. Dobek-Ostrowska odróżnia system medialny od systemu komunikowania masowego, zaznaczając, iż ten pierwszy jest jądrem drugiego. System komunikowania masowego jest jednym z wielu systemów istniejących wewnątrz systemu społecznego, na który składają się obok wspomnianego już jądra systemu (system medialny), jeszcze dwa elementy decydujące o jego charakterze, tak zwany rynek pierwotny i rynek wtórny. - Rynek pierwotny to relacje między jądrem systemu, czyli nadawcami medialnymi, na którego organizm składają się programatorzy i zarząd reklamy, a publicznością mediów oraz pozamedialnym fragmentem rynku reklamy, tj. zleceniodawcy i agencje reklamowe. - Rynek wtórny obejmuje swym zasięgiem powiązania między nadawcami medialnymi a: w przypadku mediów drukowanych przemysłem poligraficznym, fotografiką i kolportażem; w przypadku mediów elektronicznych przemysłem fonograficznym, kinematografią, producentami programów audiowizualnych i ich dystrybutorami; w przypadku wszystkich mediów instytucjami medialnymi, tj. z instytucjami reglamentującymi, a także właścicielami podmiotów medialnych.

PRODUCENCI: - przemysł audiowizualny - przemysł fonograficzny DYSTRYBUTORZY INSTYTUCJE REGLAMENTUJĄCE AGENCJE INFORMACYJNE/ PRASOWE POLITYCY INSTYTUCJE WŁADZY PUBLICZNEJ PRZEMYSŁ AGENCJE PUBLIC RELATIONS RYNEK WTÓRNY SYSTEM RADIOWY SYSTEM TELEWIZYJNY NOWE MEDIA SYSTEM PRASOWY TELEMATYKA JĄDRO SYSTEMU (SYSTEM MEDIALNY) dyfuzja kolporta ż badania publiczności AGENCJE REKLAMOWE RYNEK PIERWOTNY PUBLICZNOŚĆ ŚRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU ZLECENIODAWCY zakup towarów i usług

2. System medialny i jego struktura Wg B. Dobek-Ostrowskiej, system medialny to zbiór układów strukturalnych i finansowych, limitowanych przez specyficzne, prawne oraz instytucjonalne czynniki, które obejmują problem własności, dostępu do mediów, kontroli środków przekazu i politycznych ograniczeń. Wg B. Ociepki, na pojęcie systemu medialnego składają się wszystkie relacje komunikacyjne (tworzenia, gromadzenia, przekazywania i odbierania informacji), oparte na technicznych środkach komunikowania (prasa, radio, telewizja), zdolnych tworzyć i emitować regularnie przekazy dla masowych audytoriów.

Elementami systemu medialnego są instytucje medialne, które wg M. Mrozowskiego oprócz instytucji nadawczych obejmują także instytucje, które tylko produkują przekazy masowe bądź świadczą jakieś usługi na rzecz nadawców czy wydawców, a także organy powołane do nadzoru nad mediami (takie np. jak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji). Do instytucji nadawczych badacz zalicza wszystkie środki masowego przekazu w sensie organizacji medialnych (komercyjnych, publicznych, niekomercyjnych), natomiast instytucje medialne są dlań kategorią szerszą, obejmującą instytucje, które choć nie wprowadzają do sfery publicznej przekazów, ale wywierają wpływ na proces komunikowania masowego. Na instytucje medialne składają się: - instytucje regulujące - instytucje samoregulujące ustalające zasady współdziałania (kodeksy profesjonalne i etyczne) - instytucje dostawcze przygotowujące i produkujące gotowe przekazy, - instytucje wspomagające np. agencje reklamowe, firmy konsultingowe, - instytucje dystrybuujące czyli rozpowszechniające przekazy na określonym terenie.

Elementami systemu medialnego są instytucje medialne, które wg M. Mrozowskiego oprócz instytucji nadawczych obejmują także instytucje, które tylko produkują przekazy masowe bądź świadczą jakieś usługi na rzecz nadawców czy wydawców, a także organy powołane do nadzoru nad mediami (takie np. jak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji). Do instytucji nadawczych badacz zalicza wszystkie środki masowego przekazu w sensie organizacji medialnych (komercyjnych, publicznych, niekomercyjnych), natomiast instytucje medialne są dlań kategorią szerszą, obejmującą instytucje, które choć nie wprowadzają do sfery publicznej przekazów, ale wywierają wpływ na proces komunikowania masowego. Na instytucje medialne składają się: - instytucje regulujące - instytucje samoregulujące ustalające zasady współdziałania (kodeksy profesjonalne i etyczne) - instytucje dostawcze przygotowujące i produkujące gotowe przekazy, - instytucje wspomagające np. agencje reklamowe, firmy konsultingowe, - instytucje dystrybuujące czyli rozpowszechniające przekazy na określonym terenie.

3. Typologia systemów medialnych a reżimy polityczne M. Mrozowski w demokracji liberalnej wyróżnia dwa funkcjonujące modele. Pierwszy, oparty o rozwiązania amerykańskie to model rynkowy, gdzie kontrola rządu nad mediami jest relatywnie słaba. Drugi model dualny, występuje w Europie, gdzie współistnieją dwojakiego rodzaju nadawcy: publiczni i niepubliczni. B. Ociepka twierdzi, że środki masowego przekazu ulegają przekształceniom równolegle do zmian w systemach politycznych i są ich nieodłączną częścią. Zdaniem autorki ujęcie systemowe pozwala na prześledzenie ewolucji całości w przypadku zmian jednego z elementów systemu medialnego, jak i zmian w systemie politycznym.

Klasyczna teoria prasy F.S. Sieberta, T. Petersona i W. Schramma w oparciu o którą wyodrębnia się cztery modele systemów medialnych.

AUTORYTARNY LIBERALNY SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIAL- NOŚCI KOMUNISTYCZNY ROZWÓJ Anglia w XVI i XVII w., występujący do dziś w wielu krajach Anglia po 1688 r. i USA, wpływy w innych krajach Stany Zjednoczone w XX w., Wielka Brytania, Kanada i innych krajach ZSRR i kraje satelitarne, Chiny; pewne elementy przejęte z faszyzmu PODSTAWY FILOZOFICZNE Filozofia władzy absolutnej: Platon, Machiavelli, Hobbes Pisma Miltona, Locka, Milla, filozofia oświecenia i praw naturalnych zmiany w mediach, kodeksy, przemyślenia uczestników komunikowania; Commission on the Freedom of the Press Idee i pisma Marksa, Lenina, Stalina, Hegla. Myśl rosyjska XIX w. GŁÓWNE CELE Wspieranie działań panującego, jego rządu, państwa Informacja, rozrywka, sprzedaż przede wszystkim jednak dążenie do odkrycia prawdy i kontrola rządu Informacja, rozrywka, sprzedaż przede wszystkim tworzenie forum do rozwiązywania konfliktów społecznych Doprowadzenie do sukcesu, utrzymanie systemu i rządzącej partii PRAWA DO NADAWANIA I PUBLIKACJI Posiadacze królewskiego patentu lub podobnego zezwolenia Każdy, kto ma odpowiednie środki finansowe Każdy, kto ma coś do powiedzenia Lojalni i sprawdzeni członkowie partii

KONTROLA Patenty rządowe, cechy, licencjonowanie, cenzura Samoregulujący się wolny rynek idei, reguły prawne Opinia publiczna, akcje odbiorców, etyka zawodowa Biurokracja prawdy, kontrola państwowa TEMATY CENZURO- WANE Krytyka mechanizmów politycznych i panującego Zniesławienie, tematy obsceniczne, w czasach wojny podżeganie do buntu Ataki na prawa jednostki i żywotne interesy społeczne Krytyka celów partii (w odróżnienia od taktyki) WŁASNOŚĆ MEDIÓW Prywatne lub publiczne Głównie prywatne Prywatne, o ile państwo nie musi ich przejąć, aby zrealizować cele społeczne Publiczne GŁÓWNE RÓŻNICE Instrument polityki państwa, choć niekoniecznie w posiadaniu państwa Instrument kontroli rządu i realizacji innych potrzeb społeczeństwa Przyjęcie przez media zobowiązania do odpowiedzialności społecznej, w sytuacji konieczności zmuszenie ich do tego Państwowe media pod pełną kontrolą jako ramię państwa RELACJA JEDNOSTKA/ PAŃSTWO/ SPOŁECZEŃ- STWO Państwo Jednostka Jednostka Społeczeństwo Społeczeństwo Jednostka Społeczeństwo Jednostka

Zgodnie z typologią zaproponowaną przez O. Wiio, w systemach demokratycznych mogą występować dwa modele systemów medialnych: liberalny i społecznej odpowiedzialności.

Typologia ze względu na otwartość systemu odbioru i produkcji OTWARTY TYP 1A kontrolowana komunikacja masowa systemy jednopartyjne państw socjalistycznych, dyktatury autorytarne TYP 1B otwarta komunikacja masowa państwa pluralistyczne typu zachodniego ZAMKNIĘTY TYP 1C komunikacja prywatna społeczności prymitywne TYP 1D kierowana komunikacja masowa państwa rozwijające się SYSTEM ODBIORU SYSTEM PRODUKCJI ZAMKNIĘTY OTWARTY

Typologia ze względu na czynnik formy własności i kontroli nad mediami PUBLICZNA TYP 2A radio i telewizja w wielu państwach zachodnioeuropejskich TYP 2B kraje socjalistyczne, radio i telewizja w wielu państwach rozwijających się Biurokracja Prawdy PRYWATNA TYP 2C prasa w Europie Zachodniej, media w USA Rynek Prawdy TYP 2D Prasa w wielu państwach latynoamerykańskich WŁASNOŚĆ MEDIÓW KONTROLA ZDECENTRALIZOWANA SCENTRALIZOWANA

Typologia ze względu na czynnik praw i warunków nadawania i odbioru SPOŁECZEŃSTWO TYP 3A model autorytarny, Trzecia Rzesza, Hiszpania okresu Franco TYP 3B model komunistyczny ZSRR, Chiny JEDNOSTKA TYP 3C model liberalny, USA TYP 3D model społecznej odpowiedzialności systemy medialne większości państw zachodnioeuropejskich PRAWO DO ODBIORU PRAWO DO NADAWANIA JEDNOSTKA SPOŁECZEŃSTWO

Dla wszystkich funkcjonujących w systemach demokracji liberalnej systemów medialnych za najważniejsze zasady należy przyjąć: - wolny rynek idei, - brak cenzury prewencyjnej, - wolny dostęp do publikacji i informacji, - własność prywatną. Demokracja liberalna daje podstawy do stworzenia systemu opartego na zasadach idei wolności, na których straży stoją instytucje praw obywatelskich. Na system medialny będzie wpływać (za pomocą systemu wejść, czyli mechanizmów i czynników, wpływających na funkcjonowanie mediów) obowiązujący system polityczny, i odwrotnie, za pomocą systemu wyjść świat mediów będzie oddziaływać na świat polityki.