Wojciech Brocki Zakład Gospodarki Rybackiej Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa ZUT w Szczecinie

Wojciech Brocki Zakład Gospodarki Rybackiej Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa ZUT w Szczecinie

W Unii Europejskiej (także w Polsce) obowiązuje definicja zawarta w Rozporządzeniu PE i Rady (UE) NR 508/2014 w sprawie Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (art3 Definicje, pkt 14) - łodziowe rybołówstwo przybrzeżne oznacza połowy prowadzone przez statki rybackie o długości całkowitej poniżej 12 metrów i niekorzystające z rybackich narzędzi ciągnionych. Jest to tzw. definicja pomocowa, co oznacza, że statki spełniające te wymogi są uprawnione do korzystania ze środków UE.

Legislacja międzynarodowa dotycząca rybołówstwa, w tym także przybrzeżnego obejmuje akty prawne o charakterze: ogólnym i szczegółowym. Te pierwsze dotyczą rybołówstwa pośrednio albo fragmentarycznie, natomiast drugie są poświęcone wyłącznie rybołówstwu. Do pierwszej grupy należą m.in. Deklaracja sztokholmska (1972), Konwencja CITES (1973), Konwencja Prawa Morza (1982), Deklaracja z Rio (1992), Agenda 21 (1992), Ramowa konwencja w sprawie zmian klimatu (1992) i Konwencja o bioróżnorodności (1992) wraz z Mandatem z Jakarty (W sprawie morskiej i przybrzeżnej bioróżnorodności -1998), a także Deklaracja z Johannesburga (2002) i dokumenty pochodne, związane z Rio+10 i Rio+20.

Najważniejszym dokumentem jest Kodeks odpowiedzialnego rybołówstwa (1995). Jego celem było ustanowienie zasad i standardów dotyczących ochrony, zarządzania i rozwoju całego rybołówstwa. W rozdziale 6- Zasady ogólne w punkcie 6.18 zawarto następujące zalecenie: uznając ważny wkład rybołówstwa rzemieślniczego i małej skali w zatrudnienie, zarabianie na życie i dostarczanie pożywienia, państwa powinny chronić prawa do bezpiecznego bytu ludzi utrzymujących się z rybołówstwa, zwłaszcza tych zaangażowanych w rybołówstwo realizowane na własne potrzeby, małej skali i rzemieślnicze, zapewniając im preferencyjny dostęp do tradycyjnych łowisk i zasobów znajdujących się w wodach będących pod jurysdykcją tych państw.

Nadrzędnym dokumentem w UE jest Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dziennik Urzędowy UE z 26.10.2012 r. C 326/47). Traktat przewiduje wyłączną lub dzieloną kompetencję w określonej dziedzinie. W przypadku kompetencji wyłącznej (np. zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa, art. 3.1.d) jedynie Unia stanowi prawo, a państwa członkowskie są zobowiązane do jego wykonywania ustanawiając odpowiednie akty prawne. W ramach kompetencji dzielonej (np. rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych art. 4.2.d oraz środowiskoart. 4.2.e) państwa członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonuje tej kompetencji.

Głównym dokumentem regulującym zasady funkcjonowania rybołówstwa w Unii Europejskiej jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1380/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa. W preambule dokument ten nawiązuje do międzynarodowych porozumień i konwencji stanowiących podstawy zrównoważonego rozwoju.kwestie związane ze specyfiką finansowania gospodarki morskiej i rybołówstwa zawiera Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 508/2014 z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego

Rybołówstwo przybrzeżne zarówno w nowej jak i starej Wspólnej polityce rybołówstwa potraktowano marginalnie ze względu na fakt, że odbywa się ono w przeważającej większości w pasie wód znajdujących się w odległości nie przekraczającej 12 mil morskich od lądu. Wody te stanowią zwykle morze terytorialne znajdujące się w gestii państwa przybrzeżnego. Dlatego tez podejście Unii do rybołówstwa przybrzeżnego stanowi odzwierciedlenie trzeciego z wyżej przedstawionych (Traktat 2012) podejść, czyli wspierającego.

Istniejące przepisy ograniczające dostęp do zasobów w obrębie stref 12 mil morskich państw członkowskich funkcjonowały w sposób zadowalający, przyczyniając się do ochrony zasobów poprzez ograniczenie nakładu połowowego w najbardziej wrażliwych strefach wód Unii. Przepisy te chroniły również tradycyjną działalność połowową, od której w znacznej mierze zależy społeczny i gospodarczy rozwój niektórych społeczności stref przybrzeżnych. Przepisy te powinny zatem nadal mieć zastosowanie. Państwa członkowskie powinny dążyć do zapewnienia preferencyjnego dostępu dla rybołówstwa prowadzonego na niewielką skalę, tradycyjnego lub połowów przybrzeżnych (Rozporządzenie 1380/2013, art. 19).

Rybołówstwo przybrzeżne spełnia następujące funkcje: - jest źródłem pożywienia, - jest źródłem zatrudnienia, - jest źródłem dochodów, - może stanowić źródło rekreacji, - może stanowić czynnik aktywizujący rozwój społeczno-gospodarczy regionu, - jest elementem dziedzictwa kulturowego. Ostatnie dwie funkcje decydują o specyfice rybołówstwa przybrzeżnego.

Niektóre unijne przepisy dotyczące rybołówstwa przybrzeżnego nie mają charakteru obligatoryjnego, nawołują i motywują państwa członkowskie do szczególnego traktowania tej części sektora rybackiego, wręcz wzywają do pozytywnej dyskryminacji (Rezolucja 2012, pkt 41). Wyrazem tego podejścia są rezolucje Parlamentu Europejskiego: -Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie rybołówstwa przybrzeżnego i problemów wspólnot rybaków zajmujących się połowami przybrzeżnymi (2004/2264(INI)) z 15 czerwca 2006 roku; -Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie wkładu wspólnej polityki rybołówstwa na rzecz wytwarzania dóbr publicznych (2011/2899(RSP)); -Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 22 listopada 2012 r. w sprawie łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego i tradycyjnego łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego oraz reformy wspólnej polityki rybołówstwa (2011/2292(INI)).

Podstawę prawną funkcjonowania rybołówstwa, w tym także przybrzeżnego, w Polsce stanowi Ustawa z dnia 19 grudnia 2014 r. o rybołówstwie morskim, która w art. 2.1. (Użyte w ustawie określenia) a także w innych miejscach nie zawiera pojęcia rybołówstwo przybrzeżne. Definiuje pojęcie rybołówstwa morskiego, w skład którego wchodzą: rybołówstwo komercyjne, rybołówstwo rekreacyjne, połowy organizmów morskich prowadzone w celach badań naukowych, zarybianie oraz chów lub hodowla ryb i wprowadzanie do polskich wód morskich obcych organizmów. Pozostałe akty prawne w randze ustaw, to Ustawa z dnia 10 lipca 2015 roku o zmianie ustawy o organizacji rynku rybnego i Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o wspieraniu zrównoważonego rozwoju sektora rybackiego z udziałem Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego

Rybołówstwo przybrzeżne zostało uwzględnione w Ustawie z dnia 3 kwietnia 2009 r. o wspieraniu zrównoważonego rozwoju sektora rybackiego z udziałem Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz.U. 2009 nr 72 poz. 619). W artykule 3, pkt 1 w osi priorytetowej 1, ppkt d dotyczy środków na rybactwo przybrzeżne, w ramach którego mogą być realizowane operacje w zakresie określonym w art. 26 ust. 3 i 4 rozporządzenia nr 1198/2006, wyszczególniającym osie priorytetowe. Obowiązującym aktem wykonawczym do ww. ustawy jest Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty i zwracania pomocy finansowej na realizację środków objętych osią priorytetową 1 Środki na rzecz dostosowania floty rybackiej

Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o wspieraniu zrównoważonego rozwoju sektora rybackiego z udziałem Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, także nie wspomina nic o przybrzeżnym rybołówstwie łodziowym. W nowym programie operacyjnym, obowiązującym w latach 2014-2020 nie widać bezpośredniego zainteresowania problemami rybołówstwa przybrzeżnego (str. 101, pkt 4.2). Nie jest ono wyodrębnione jako oddzielny środek, jak to miało miejsce poprzednio. Zostało jedynie wplecione w inne środki. Stwarza to poważne zagrożenie dla funkcjonowania w przyszłości i przetrwania polskiego rybołówstwa przybrzeżnego.

-Mimo wlewów mało liczebne roczniki dorsza, brak możliwości technicznych, żeby wypłynąć dalej od brzegu. Brak dorsza w strefie przybrzeżnej, problem dotyka w szczególności łodzie do 9,99 m. W 2015 roku wykorzystano 50 % TAC. Przy połowach narzędziami pasywnymi pełnią one role stołówki dla fok; -Rybacy przybrzeżni chcą zakazu trałowania w strefie do 6 Mm od brzegu zamiast dotychczasowych 3 Mm (konflikt z rybakami łowiącymi jednostkami powyżej 12 m długości), rentowność połowów przybrzeżnych rybaków łodziowych jest niższa niż mogących poławiać dalej od brzegu; -Obawy przed powiększeniem powierzchni obszarów chronionych oraz zwiększeniem restrykcji połowowych na tych obszarach;

-Problem z gatunkami zwierząt chronionych: foki i kormorany. Stado kormoranów u ujścia Wisły liczyło kiedyś 200 sztuk, obecnie 11000. Każdy ptak konsumuje 0,5 kg ryb dziennie, co w skali roku daje 1980 t, z czego około 10 % stanowią cenne smolty łososia i troci, które nie dożywają 2 lat; -W początkowym okresie ochrony było na Bałtyku 4000 fok, obecnie jest 25000. Każda zjada rocznie około 2500 kg ryb łącznie w ciągu roku foki bałtyckie zjadają 62500 ton ryb. Kiedyś obserwowano pojedyncze egzemplarze, obecnie widuje się stada liczące powyżej 100 sztuk; -Połowy paszowe zakłócają równowagę w ekosystemie Bałtyku (ParticularlySensitive Sea Area), szczególnie wrażliwego obszaru morskiego według IMO. Status ten otrzymują akweny o szczególnym znaczeniu ekologicznym, społecznym, kulturalnym lub naukowym, które są bardzo wrażliwe i mogą ulec zniszczeniu. Bałtyk jest zbyt małym morzem, żeby eksploatować je podobnie jak łowiska peruwiańskie i chilijskie. -Brak spójności między nową Wspólną polityką rybołówstwa i unijnymi regulacjami obowiązującymi na Bałtyku (wieloletni plan dla dorsza bałtyckiego -Rozporządzenie 1098/2007 oraz Rozporządzenie w sprawie środków technicznych -2187/2005).

Udział polskich rybaków w organizacji LIFE - Low Impact of Fishers of Europe dobrze rokuje na przyszłość. 1. Generalnie rybołówstwo morskie powinno funkcjonować w oparciu o zasady gospodarki rynkowej i generować zyski. Ze względu na istnienie dużego ryzyka przyrodniczego oraz swoją specyfikę, rybołówstwo przybrzeżne wymaga dodatkowego wsparcia. Rybak łodziowy zawsze wraca do portu z którego wypłynął. 2. Zrównoważone odpowiedzialne rybołówstwo wymaga uwzględnienia także aspektu ludzkiego, nie tylko rygorystycznie pojmowanych wymogów ochrony zwierząt. 3. Wszelkie zmiany w morskich obszarach chronionych powinny być konsultowane ze środowiskiem rybackim. 4. Połowy paszowe nie powinny mieć charakteru połowów ukierunkowanych, jeśli rybołówstwo na Bałtyku ma być prowadzone w sposób odpowiedzialny. Na paszę powinno się przeznaczać ryby, które nie zostały sprzedane do bezpośredniej konsumpcji. 5. Należy rozważyć rozszerzenie obszaru wyłączonego z połowów trałowych do 6 Mm od brzegu (uwzględniając interes większości rybaków). 6. Regionalizacji Wspólnej polityki rybackiej UE powinien towarzyszyć wzrost odpowiedzialności interesariuszy tej polityki na wszystkich szczeblach od decyzyjnych po rybaków.